Logo DBNL
Des coninx summe (1907)

Des coninx summe

(1907)–Anoniem Coninx Summe, Des–rechtenstatus Auteursrecht onbekend

Vorige Volgende

[4a Hoemen leren sal te onderscheiden dat goede vanden quade]

197.aant.

Aldus hebdi nu ghehoert1) hoe datmen sal leren sterven, hoe men die sonden sel leren haten ende hoemen die duechden sal leren minnen. Mer du sulte2) weten dattet rechte beghinsel eens goeden levens3) is ende totter duecht te comen is seer gheleghen in een claer bekennen4); niet alleen te kennen wat sonde is ende wat aelmis is5), mer datmen claerliken can overdencken6) dat goede voer tquade, wat goet is ende wat quaet is, ende datmen wijsliken can ondersceyden+ dat warachtighe goet, dat grote goet, dat || middelbaer goet ende dat cleen goet; want watmen niet en bekent, dat en wort ghehaet noch begheert7). Ende daer om sulstu weten: na dat die scrifture seit ende ons claer bewijst8), so sijn daer eenrehande9) clene gaven gods, dat wi cleen goet heten; een middelber, die beter sijn10), ende een grote warachtighe gave gods, die alleen te rechte dat grote goet gheheten is, al is die meeste hoep vanden menschen also ghec, dat si dat cleen goet voer dat grote kyesen.

198.aant.

Dese werlt is recht als een grote merct11), daer menigherhande+ waer veyl coemt12). Die ghecke onbesochte || coeplude13) worden dicke bedroghen op deser selver marcten, want si copen onder wilen coper ende missinc voer gout14), ghemaelde glase voer sophier of voer robijn15), blasen voor lantaernen, want si en sien die dinghen niet veerre aen, dan datse scoen sijn16), ende sijn so ghec, dat si ghenen anderen wisen coepluden en vraghen17), of die dinghen18) oec so goet sijn als si scinen19) nochtan dat sijt selve niet waerderen20) en connen, want sijs hem niet en verstaen21). Mer die wise besochte luden, die die proper duecht ende virtuut22) elcs dinghes

+ kennen, wat goet is ende wat || valsch is, die copen dat goede ende latent quade, dat moghen mit rechte warachtighe coeplude heten ende dat en sal u nyement also wel leren, dat rechte ondersceyt te kennen tusschen die cleen pennewaerde ende die grote, tusschen goede waer1) ende tusschen quade waer, tusschen dat fijn goet ende dat valsche goet, als die grote meester die heylighe geest.

199.aant.

Nu willen wi vanden clenen goede eerst segghen, dan vanden2) middelbaren goede ende dan vanden groten waren goede dat ondersceyt3) daer of.

 

+Dat cleen goet he-||ten wi dat titelic goet4), rijcheit van haven5), gheluc tot goede6) ende ander sulc dinc, cleen ofte groot, dat dien ghelijct. Dit7) sijn die cleen bemaelde stucken van glase, die scoen lichten ende suverlic sijn, die dese dwase esels copen voer robijn of voer merandel8) of saffier. Dese biedet ons die warachtighe here, recht alsmen den cleynen kijnderen enen appel ofte een ey ghevet of een ander coelsche kermiskijn9), daer mense mede trecken wil, dat si enen lief cryghen10), want hi wel weet, dat wi cranc ende+ teder sijn11) ende ghecke kijnsche recreatie12) soeken ende niet || so sterc van wille en sijn, dat wi den cortsten naesten wech yet lopen willen13), daer die stoute ridderen gods mit so vromen moede na plaghen te dringhen, dat is die wech der armoeden ende ghebrecs, die si so blideliken mit vroliken begheerten plaghen te lopen, datse ghene pine noch martelie en ontsaghen14), ic laet staen tijtlike ghebrec of armoede. Aldus plaghen si mit rechter manlicheit15) dat rijc der hemelen te winnen mit ghewelt. Si plaghen deser koelscer kermisken16)

200.aant.

voerseit wenich te achten. Daer om hetent die clene gaven+ gods of cleyne goet17), want men doet || gode liever daer an, datmen na dat warachtighe goet staet18) ende dit goet daer om versmade,

dan dat een hier in sijn ghenoechte soeket ende maket. Want waer dit warachtich goet gheweset, so had die gheware gods soen onse lieve here Ihesus Christus ymmer ghec1) gheweset! Want hi versmade al dat goet, eer ende waerlic ghenoecht, rijcheit ende ghemac, ende leet menich groet ghebrec, menich armoede, menich scande ende menighe pine. Waer oec dit warachtich goet of salicheit, so waer+ onse lieve here een die meeste onsalichste gheweest, || die ye ghewas2), want hi en ghebruucte des nye van alder tijt, dat hi op aertrike

201.aant.

mensche was3). Ic en hoerde nye ghesegghen van sijnre groter rijcheit4) van aertschen goede, van sinen costeliken clederen van tflueel of gulden doec5) of anders van borduer ghewrocht6), noch anders van sinen rikeliken ghesmide van gordelen of iuwelen, noch van sinen weygheliken heynxten7). Mer ic heb seer dicke ghehoert, dat hi bloots hovets ende barvoets8) ghinc, daer hi wesen woude; of+ dat hi op een eselinne ghereden hevet, daer een ionc || esel na lyep! Ic en heb oec nye ghehoert van veel ghesindes of eer of hoecheit9), die hi hier hadde. Mer ic hebbe dicke ghehoert, dat hi mit sinen lieven iongheren omme ghinc als die alre minste ende die alre oetmodichste. Ic en hebbe oec nye ghehoert van sinte Peter dat hi hem yet leghe plach te nyghen of enighe van sinen anderen iongheren, mer ic hebbe wel ghehoert dat hi hem allen hoer voeten wasschede ende droechdese weder10). Ic en heb oec nye ghehoert, dat hi ye gheseide11): ‘Hoe dien di mi dus qualiken12)? Ghi soudt mi nauwe+ dienen ende verknapen13)’. Mer ic heb-||be wel ghehoert, dat hi seide: ‘Ic en bin niet ghecomen om ghedient te wesen, mer om selve te

202.aant.

dienen’. - Waer dese wertlike eer, rijcheit of hoecheit warachtich goet, so is onse lieve heer voerseit ymmer ontrouwe ende onghenatuert14), dat hise sinen liefsten vrienden neemt ende gheeftse sinen vianden. Is dit warachtich goet, so waren alle die heilighen sot ende alle die grote gheleerde philosophen15), die dit goet plaghen te scuwen

ende te vlyen als stinckende misse1) of vulnis. Is dit warachtich+ goet, so lyeghet god ende die heylighe scrift, diese bedroch || ende ydelheit heten ende netten ende seel ende stricken der duvelen, alst inder waerheit sijn: het sijn stricken ende seel daer die duvel die sielen mede vanghet ende houdet ende bijndet, dat si hem selden ontlopen also langhe als si selve daer ghenoechte in maken2).

203.aant.

Mer die besochte wise coeplude3), dat sijn die reckelike berve lude4), die hebben den groten meester voorseit den heylighen geest so wijsliken ghehoert, dat si nu claerlic bekennen, wat goet is ende wat quaet is. Si sien seer claerliken ende bekennen, dat alle die+ ghenoechte eude vroechde deser werlt en is niet|| dan een mont vol5) of een morseel een hongherighe siele mede te versaden, die na gode alleen hongert. Oec sien si dat in deser tijtliker vroechden weynich goets ende veel quaets is ende want si so clare die pericule ende dat quade sien6), datter in is, so mercten si wel dattet waer is, datmen pleghet7) te segghen: ‘wie niet en ghevet, dat hi heeft waert8), die en cryghet oec niet dat hi beghaert’, ende gheven daer om vryliken9)

204.aant.

dat cleen om dat groot. Si doen enen goeden wissel10): si+ gheven wat slijcs om gout11); si gheven drec om preciose ghesteente, || dat is die werlt om hemelrijc ende verganclic onsalicheit om ewighe vroechde sonder verganc12). Die dat doen, dat sijn die alre wijste coeplude; dat sijn die ghene die alle tijtlike glorie ende eer, waerlike rijcheit, vrienden ende maghen ende alle vleyschelike ghenoechte alinghe ende al over ghegheven hebben13) om den armen bloten Ihesum te volghen, want die copen die beste pennewaerden. Si en copen niet min daer mede14) dan god, die selve dat loen is sijnre vercorenre.

205.aant.

Daer om en machmen gheen groter comenschappen15) doen, noch+ gheen beter noch suverliker noch sekerre le-||ven leyden hier inder tijt, dan hem alinghe te volghen16) al sijns rades om hem alinghe te

crighen1) ende sijnre te ghedencken na alre lust in ewicheit. Mer ic en segghe niet, men mach god oec wel dienen ende tijtlic goet besitten, als menich goet mensche doet ende ghedaen hevet, dies niet liever en hebben, dant hem dienen mach tot hare salicheit, want god en ghebyedt niet, datmen alinghe laten sal2). Mer dese goede menschen, diet dus tot haerre salicheit ghebruken, die3) besighen tgoet4), mer+ si en minnens niet, als Abraham dede || ende Iob ende David ende menich ander goet mensche. Si scuwent5), daert hem hinderlic mach wesen ende si besighent6), daert hem orbaerlic is. Aldus copen si hemelrijc daer mede ende nemen haer notorft daer op7) ende helpen

206.aant.

horen naesten daer mede. Oec so veroetmoedighen si hem daer in, want si sien claer dien groten anxt ende dat grote perikel8), daer si in staen bi menich arme mensche, die niet so vele van gode ontfanghen en hevet, ende dancken gode der eren ende bidden hem mit+ groter vlijt9), dat hi hem so wijslike gheve10) den groten last || te draghen als si ter rekeninghen moeten comen, dat hoer reces11) gheloeft mach worden. Die aldus dat tijtlic goet besighen12), die moghen hem daer herde wel in behouden13), mer het staet hem veel anxteliker dan den anderen, want het is veel lichter, teffens14) om gods willen als tijtlics goets uut te gaen15), dant is mit tijtliken goede of mit tijtliker ghenoechten omme te gaen ende niet te minnen of te misbruken, want16) wie mitten pec17) omme gaet, die besmet hem+ gaern18). Een olyslagher en can sijn cleder also lichtelic niet reyn ghe- || houden als een borduer werker.

Aldus hebdi nu ghehoert vanden natuerliken goede als van rijcheit, hoecheit ende des ghelikes dat wi dat cleen goet heten of die cleen gods gaven. Nu willen wi u vanden middelbaren goede seggen wat dattet is.

207.aant.

Dat19) middelbaer goet is alle natuerlic goet of gheleert goet; natuerlic goet, als scoenheit, stercheit20), stoutheit, wijsheit, subtijlheit,

goedertierenheit ende alle ander sulc goet, dat die natuer ghevet; ende gheleert goet, als clergye ende alle consten ende duecht ende+ sedicheit1) ende alle goet || datmen mit goeder ghewoenten of mit leringhen vercryghet. Mer dat middelbaer goet en is noch dat waer goet niet2), als ist meerre3) dan dat cleen goet is, als voerseit is; want gheen van beyden, natuerlic goet of gheleert goet, en maket4) den mensce salich, want het hebben veel luden gheweest van allen staden5), die des goets beyde6) te mael veel hadden: grote philosophen, gheleerde clerken, constighe wercluden, moghende keysers ende coninghen, edel heren ende vrouwen ende menich ander ghemeen+ mensche, rijc ende arm, die scoen ende suverlic, frisch || ende sterc waren ende subtijl consters7) ende wel gheleert ende sedich ende

208.aant.

duechdich8) waren, die nu inder hellen gront bernen. Oec en is dit gheen warachtich goet, want god ghevet also wel sinen vianden als sinen vryenden, den heyden ende den ioden ende den valschen kersten menschen als den goeden kersten menschen9). Oec en machmen properlic gheen goet warachtich goet heten datmen verlyesen mach, of dat verganclic10) is. Al is dat dit middelbaer goet so veel edelre is, dan dat cleen goet, wantmen dat cleen goet stelen of nemen of+ roven mach || ende dit niet11), nochtan so verlyestment ten lesten als die doot coemt12), daer om en ist gheen warachtich goet. Oec is warachtich goet alle tijt oerbaerlic ende nymmermere scadelic, mer dit middelbaer goet voerseit doet dicke den luden groten scade, dies alre meest hevet, waersijs niet te rechte en ghebruken; want ist dat si hem verhoverden daer op ende ander luden daer om versmaden, so dient hem dit goet tot groter verdoemnissen; of trecken si ander luden daer mede tot sonden of van duechden, so waer hem veel

209.aant.

beter ende nutter13) dat si des goets niet || en hadden. Want god hevet+ hem dit goet ghegeven ende bevolen om hoerre sielen best ende alre menschen salicheit14) mede te verwerven15); gebruken sijt dan anders waer toe, so moeten16) si herde scerpe rekeninghe daer of doen, als hem die grote here inden dage des oerdels vraghen17) sal wat si ghedaen hebben mitten goede dat hi hem bevolen hadde, ende wat

si daer mede ghewonnen hebben; want hi hem bevolen hadde, dat si daer mede winninghe doen souden. Wat sullen dan die arme rasende ghecke menschen segghen1), als si claerliken sellen bekennen,+ dat si || tot ghenen siden ganc2) uut en moghen, als si hem mit loghenen niet ontsculdighen en sullen moghen, want hi alle tijt ghesien hevet, wat si ye ghededen3), hoe si dicke mit sinen goede ander lude verstout4) hebben, dat si hem vertoernen souden! Si sullen dan wel sien, dat si niet en hadden, ten was hem van gode ghegeven5) ende bevolen, als voerseit is, al syn si nu also hovaerdich, dat hem duncket, dat si op enen boem ghewassen sijn, recht of sijt al van hem selven hadden, wat si hebben van natuerliken goede of van+ gheleenden goede6). ||

210.aant.

Aldus heb ic nu gheseit dat cleen goet, dat middelbaer goet. Nu wil ic u segghen vanden waren groten goede, datmen mit recht alleen dat warachtiche goet heten mach, want nye mensche en wort goet sonder dit goet, ende so wie dit goet niet en cryghet7), die en weet nymmermeer goet8). Dit is die gracie gods ende die duechde der caritaten, dat is godlike minne ende broederlike minne tot9) allen menscen. Eerst die gracie gods, want dat is dat leven der sielen; want sonder dit goet so is die siele doot. Recht als dat lijf doot is,+ dat sonder siele is, also is die siel doot, || die sonder die gracie gods

211.aant.

is. Hoe seer worden alle die philosophen bedrogen, die so curioseliken10) ende so subtiliken plaghen te ondersoecken ende te disputeren, welc dat meeste goet waer11), dat hier op aertrijc waer! Die een meende dat een, die ander meende dat ander12), mer hoerre gheen en condet ghevinden13), want si waren in die gracie gods niet. Daer om meenden som van hem luden, dattet meeste goet hier inder tijt waer dat een alle die ghenoechte sijns lichaems14) volghede. Die ander meende, neen, het waer meer, subtijlheit te vinden15), daerse som+ so aernsteli-||ken16) om uut waren, dat si hem hoer oghen uut lieten steken, op dat si hem gheen hinder en souden sijn in horen ymagi-

neren of fantiseren1). Som ander meenden, neen, het waer dat alre meeste goet een eerbaer leven te leyden. Aldus had male sijn opinie. Mer die grote philosophe2) mijn heer sunte Pouwels, die op ghetoghen was tot inden dorden hemel, die alle die ander philosophen3) boven gaet, die proevet ons claer mit menigher reden, dattet overste goet hier inder tijt is die coninghinne van allen duechden, dat is te minnen+ in rechter caritaten || god ten voersten ende alle menschen4). Want sonder dit goet voorseit, so en is geen goet goet, ende so wie dit goet hevet, die hevet alle warachtige goeden5), ende als enen alle ander goet of gaet6), so sal hem dit goet bi bliven ende nymmermeer van hem sceyden. Daer om is caritate7) een vrouwe ende coninghinne van allen goeden goede dat onder den hemel is, dat is van allen duechden, want anders en is gheen warachtich goet, dat men mit recht goet goet heten mach, dan duechden of goede werken. Daer om siet, dat ghi dit grote goede goet meest mint ende meest begheert, dat is mijn raet; ten sal u niet berouwen8).

213.aant.

Ende op dat ic u noch claer9) toghen mach die werdicheit van desen ||+ goede, so wil ic u al tgoet vander werlt in dryen manyeren van goeden deelen: dat eerste is eerlic goet, dat ander is orbaerlic goet, dat derde is ghenoechlic goet. Nyet meer goede en sijn inder tijt, noch van groten, noch van middelbaren, noch van clenen die voorseit staen; noch van warachtighen goede noch van ydelen bedryechliken goede van desen dryen manyeren voerseit; want nyement inder+ werlt || en begheert noch en minnet gheenrehande dinghen, hi en menet, dat si hem eerliken sullen sijn of orbaerliken of ghenoechliken. Die hovaerdige soeken hoghe eerlike dinghen ende die ghierighe of vrecke die soeken orbaerlike dinghen ende die vleyschelike ende die genoechlike menschen soeken ghenoechlike dinghen10).

214.aant.

Wat goet is ende wat dinghen sijn die eerlic seinen11), dat wil ic u segghen; nu merct dat harde wel, so moechdijt claerlic sien. Ses12) dinghen sijn in deser werlt seer begheert, want si seer eerliken scinen+ te wesen; dat is || scoenheit, wijsheit, manlicheit13), moghentheit,

vryheit ende edelheit. Dit sijn .VI.1) fonteynen der ydelre gloriën, die hoor alle tijt waters ghenoech uut gheven hoor cruut mede te beghieten, dat si inder hoverdiën hof gheplant hevet, want ydel glorie is der hoverdiën hof wijf of gardenierster2).

215.aant.

Eerst willen wi segghen vander scoenheit. Die scoenheit is seer ghemint ende seer begheert3), want si seer eerlic scijnt te wesen, als si oec inder waerheit is, die die rechte warachtighe4) scoenheit aen siet, mer dese scoenheit, die onse vleyschelike oghen aen sien ende+ minnen || ende begheren, dat is een valsch dinc ende een cort dinc ende een ydel dinc. Het is een valsch dinc, want het is niet scoen dat ons scoen dunct mer te mael lelic is. Al hebben wi die oghen al so cranc5), dat si niet dan dat butenste aen en sien, dat is dat vel - hadden wi doorsiende oghen, als dat dier hevet datmen in latijn heet linx6), dat doer een muer siet, so souden wi wel claerliken sien, dat een scoen mensce anders niet en is dan een scoen sac van witten leder, die al vol drecs7) ende vol onreynre misten binnen ghevolt is,+ dat tot allen gaten vanden sac uut || drupet. Ende is oec een cort dinc, want des lichaems scoenheit duert seer cort: hoe een mensche ouder wort, hoe dat hi leliker wort, ende also gheringhe8) als die siele daer uut vaert9), so sceit10) alle des lichaems scoenheit daer mede wech, so wordet een vuyle stinckende krenghe ende een slimich

216.aant.

aes der wormen11). Daer omme, alle die scoenheit, die dat lichaem hevet, dat hevet vander sielen ende puerlic om der sielen wil. So ist oec wel een dwaes alf12), die in die scoenheit sijns lichaems glorieert, dat sonder die siel stanc ende vulnis is. Mer die scoenheit der+ sielen, dat || is een warachtighe scoenheit, die alle tijt wast ende meerret13), die enen niet begheven en sal, dat is ghewaer scoenheit die god behaghet ende allen enghelen. Dese scoenheit ghevet gracie ende duecht ende die minne gods, want si prent ende formt die siele weder in horen rechter formen of prenten ende maecse weder ghelijc horen eersten beelde hoers sceppers, die scoen is sonder ghelijc,

217.aant.

ende so wie hem best ghelijct, die is die scoenste. Daer om dat alre scoenste dinc dat is, sonder alleen god, dat is een scoen siel, die

+haer rechte forme hevet. Daer en || machmen gheen scoenheit teghen compareren of gheliken1): claerheit vander sonnen, suverlicheit der menschen, scoenheit der bloeyender bloemen2) noch ghenoechlicheit der costeliker ghesteenten3) of ander chyerheit; ende alle die cyerheit, diemen mit vleyscheliken oghen sien mach, is mist ende lelicheit hier bi te tellen4). So rechte onvergancliken ewich scoen suverlic ende ghenoechliken is een siel, datmen niet dencken en mach van alder scoenten, die beneden god is, dat hore yets yet gheliken mach.

+Aldus hebdi nu ghehoert, dat || scoenheit des lichaems valsch ende cort ende ydel is5); valsch, want se niet scoen en is dan van buten, cort, want se onlanghe duert of blijft6), ende ydel, want si enen mensce totter ewigher salicheit niet en vroemt noch en baet7); mer dat die scoenheit der sielen die ghewaer scoenheit is, diemen billix minnen ende begheren sal. Dit was dat eerste vanden sessen, die ic noemde, dat seer begheert wort.

218.aant.

Dat ander was wijsheit. Die wijsheit ende clergye wort ghemint ende oec seer begheert8), want si seer gheëert is. Mar wiltu te rechte+ wijs || worden ende die hoechste clergye studeren, so sich, dattu dat waer goet leers cryghen9), dat is die gracie gods ende alle goede werken ende duechden. Dat is die warighe rechte wijsheit die eens menschen hart verlicht, als die sonne die werlt verlicht10). Die wijsheit gaet boven alle der werlt wijsheit, want der werlt wijsheit11) is ghecheit voor gode, als die scrift seit. Want die ghene die die werlt minnen ende hoor scoenheit minnen, die sijn also ghec, dat si den dach voerden nacht12) niet en bekennen13). Si en connen niet oerdelen+ wat groot of wat cleen is, wat costelic of snode is. || Hem dunct dat die maen die sonne is14), want hem dunct, dat deser werlt eer, die wast ende waent15) als die maen doet - huden so is si groet, morghen is si cleen - dattet warachtighe eer of glorie is. Hem duncket van gheverweden16) glase dattet robijn of een saphier17) is, want hem

dunct, dat hoer macht seer groot is, die broescher1) is dan een glas.

219.aant.

In desen luden is alle reden doot2), daer om leven si beesteliken sonder reden, want al hoor sin is beestelic worden. Oec machmen wel segghen, dat dese luden onsinnich3) sijn, want si sijn also subtijl+ een || arghelist of enen scalcken vont4) te vinden yement mede te bedryeghen of te verscalcken5) het si mit pleyt of mit macht of mit loesheit. Dese wijsheit, als sunte Iacob seit, is des duvels wijsheit, die altoes hem pijnt mit alre list, hoe hi die lude bedrieghen mach; mer die waer godlike wijsheit, die die heilige geest den vrienden gods leert6), die leert hem claer bekennen7) wat elc dinc waerdich is inder

220.aant.

waerheit. Hi toent hem, datter werlt eer ydelheit is, datter werlt profijt of orbaer is als rijcheit ende hoecheit, dat dat al enen bitteren+ na-||smake hevet8) ende datter werlt ghenoechte een vule verganclike vulnis9) is, ende hi ghevet hem te recht te smaken, dat die minne gods warachtich is ende dat die duecht costelic, warachtich ende soet is. Si is costelic of duerbaer, want men coept daer hemelrijc mede. Si is oec warachtich, want die vroechde, die si brenghet, die vervultet thart mit waerre blijscappen, die niet ydel en is, ende die ewelic wassen ende meerren sal. Si is oec suet, want si is dat manna10), dat alle dinc soet maect; ja denc11) een bitter liden ende+ smartelike pine can si soet || maken! Aldus is warachtighe wijsheit seer verdienlic ende gode behaechlic, mer der werlt wijsheit is niet dan ghecheit.

221.aant.

Dat derde punt, dat seer begheert wort ende ghemint, is manlicheit12). In die manlicheit sijn drye grote punten, dat is stoutheit of coenheit, macht ende stantafticheit13). Wie dese drye punten niet en hevet, die en mach mit rechte niet manlic of vrome heten, want wie manlic of vrome heten wil, die moet eerst stoutheit of vroemheit14) hebben, een eerlic goet dinc onvervaerlic dorren te begripen of te+ beghinnen; hi || moet oec crachte of machte hebben dat manliken te

vervolgen1); hi moet oec vaste stantafticheit2) hebben, dat te voleynden3), dat hi beghonnen hevet. Mer sonder rechte manlicheit4) so en doghen dese drye punten niet met allen, oec hoe eerlic si sijn; want also als dat boec seit vander consten der ridderscap, so machmen in allen anderen dinghen wel die versuminghe5) verhalen of verwinnen, dan in enen ghecken begrip van manlicheden, als in stride, in storme6) of des ghelijcs, want daer en is geen verhalen7). Alst+ verloren is, so blijft verloren8); men macht niet we-||der beghinnen mit eren. Datmen dan veel seit: ‘hadden wi dit ghedaen of hadden wi dat ghedaen, wi haddent ghewonnen’, dat is dan veel te laet9), want waer ‘had’ mede is, daer ist spel versumet10). Daer om en is een

222.aant.

ghec begrip11) gheen coenheit of manlicheit, mer sotheit. Een ghec begrip properlic te spreken, dat is, wanneer yement een dinc bestaet of beghint, daer luttel baten an leyt12) al won hij tal, ende veel costen moet13) ende daer hi veel om arbeyden moet ende in groten anxt staen van groten verlyese14). Aldus is dat begrip der manliker luden deser+ wer-||elt, die men nu coen ende stout heet. Si doen recht als een die mit eenre guldenre anghel15) na musselen henghelde: verlore hi sijn anghel, dat hi meer verlore dan of hi alle die musselen vinghe die hi woude vanghen, want sijn anghel dusent werf beter waer dan een sac vol16) der musselen of ander cleenre visschen. Aldus doen si recht inder waerheit, die hoer dinc te recht aensien17), want si waghen dicke siele ende lijf ende goet mit groten anxt, in groter pinen ende in groter sorghen ende in leliken sonden om een wenich+ lofs of dancs vanden luden daer of te hebben, dat || ymmer niet dan een luttel wijnts en is, die daer henen waeyt ende onlanghe duert;

223.aant.

dus ydel is hoer begheert van manlicheden. Mer die warachtige manlicheit die maket enen coenen heerliken18) moet, daer een mensche stout wijs begrip mede begripet. Dat is dat een mensche, die niet dan slijc ende aerde en is, so heerliken groten hart crighet, dat hi begripen darre dat rijc der hemelen met ghewelt te winnen ende alle

die duvels der hellen teffens te bestriden, daer dier onsprekelike veel+ is1), dattet ontalliken is, ende die so hart te verwinnen sijn. Dit || moghen mit rechte stoute coen venten2) heten ende manlike eerlike ridders, oec wie si sijn, die dus groten wisen begrip dorren begripen, want hier is wenich anxtes van verlyesen ende luttel arbeyts ende costes ende seker hope van groter warachtigher eeren ende veel ghewins.

224.aant.

Eerst wenich anxtes van verlyese, want die wise grote capteyn die hoer hoeft heer is3), onder wes bannyer dat si striden, die is so opsettich ende so cloec4) dat sijn vrienden nye zeghe en verloren5), die onder sijn bannyer dorsten bliven, dat si hem uten velde niet en+ ontvluwen6). Oec is || daer wenich arbeyts ende costs, want dese grote here voerseit die en begheert niet meer van hem, dan dat si na hoerre machten hoer harde ridderlike roeren willen ende enen onversaechden7) moet hebben ende vryliken op sinen anxt ende op

225.aant.aant.

sinen cost striden: hi wil hem een goet hoeft heer wesen. - Dat hoer hope oec seker is van veel warachtigher eren, dat wijst hem selven. Want hoer ghetrouwe capteyn voerseit, die grote coninc, en hevet ghenen eralden8) noch sulken luden bevolen op hoer striden+ te merken ende hem te segghen wie dattet || best ghedaen hevet, mer hi is daer selve teghenwoerdich, ende siet al dat si doen, ende sijn lieve salighe moeder die moghende conincghinne9) met al horen vrouwen ende ionfrouwen, die lieve suverlike maechden ende alle die scoen lustelike hoop der maechden ende der vrouwen10) die sient selve aen ende wreyken11) ende kypen12) houdeliken ende trouweliken mit hem, ende die besochte ridderlike scaer der seghe ghevochtenre kerken13) diemen inden latijn ecclesia triumphans heet, die

sien al hoe dese nu striden1), ende crijschen hem aen mit mildeliker+ troesteliker stemmen: ‘Weert || u, ghi mine stoute knechten! weert u, gi vrome ridderlike heelden! Set hem toe2) met onversaechden moede; die viande beghinnen al te wiken ende te vlyen. Denct3) wat gheselscap dat het is dat u striden aen siet! Aldus moesten wi oec doen, eer wi dat grote conincrijc becrachtighen4), dat wi nu mit aldus groter eren ende onvergancliker vroechden in vreden bezitten!’ Aldus cryeren5) si hem aen alle tijt. Wat mach meerre eer wesen dan dit? Dus hebben si dan enen sekeren hoep waerre onvergancliker

226.aant.

eren als voerseit is. Dat hoer hope oec se-||ker is groot ghewins, dat+ mach een yghelic merken. Siet dese moghende coninc selve, wat si doen ende hoe si om sinen wille striden, hoe soude hijt dan laten moghen, hi en soudse conincliken lonen6), na dien dat hi die beste, trouweste, rijcste coninc is die is. Ja hoor loen en is niet uutsprekelic, want dese alre meeste coninc voerseit, onse lieve here Ihesus Cristus, is selve hoor loen inder ewigher onvergancliker gloriën. Daer om en mach hoor ghewin niet meerre noch groter sijn dant is.

227.aant.aant.

Mer die sijn manlicheit tot duechden niet en keert, die en is niet+ coen7), mer hi is sot, als || voorseit is. Men en mach oec niet segghen, dat hi een groot hart hevet, want hem gruwelt voor cleen dinc: hem gruwelt voor wederspoet8) deser werlt, daer si dusent werf meer voor weder hebben souden, dorsten sise om gods willen willichliken liden9). Si en dorren der werlt ghenoechten om gods willen niet over gheven10) om hemelrijc weder te besitten, die si doch corteliken sellen over moeten gheven, ondanc hoerre kennebacken, sonder danc of loen van onsen heer. Daer om en mach hore ghecke stoutheit gheen manheit heten, mer kijntscheit, want si slachten den+ kinderen, || die liever enen sconen spieghel11) hebben dan een coninc rijc; si laten hem hoors vaders erve of copen om een appel of om

228.aant.

een ey. Mer die doghet die maect enen een ghewaer groot harte ende manliken moet, want si doet1) den hemel winnen, die werlt versmaden, groten last van penitenciën lichteliken te draghen2), alle druc ende liden deser werlt verduldeliken ende blideliken liden3), manliken wederstaen ende crachteliken alle des duvels an vechten ende vast ende stantvasteliken om gods willen volharden tot inder doot toe. Want een heyden mensche4) seide eens (dat was die wise meester+ || Seneca): ‘Al dat druc ende liden ende pijn ende rouwe ende ongheval daer ons die fortune of die aventuer5) mede dreyghen mach, of die si ons oec doen mach, die en is niet meerre teghen die duechden te rekenen van machten6), dan een reghen droppen inder zee’7). Daer om is die duecht rechte mannicheit. Die duecht maect enen mensce coen als een leeuwe een dinc te beghinnen, starc ende machtich als een olyfant een dinc te vervolghen ende stantaftich8) of herdende of durende sonder moede te worden als die sonne,+ die alle tijt lopet ende nemmer-||meer moede en wort. Aldus en is ghene rechte warighe manheit dan die duecht alleen.

229.aant.

Dat9) vierde punt, dat seer gheminnet wort om dattet eerlic10) schijnt, als ic voer geseit heb, dat is moghentheit of heerlike hoechheit, mer die ghewaer heerlicheit en is oec nerghent in gheleghen dan in der duechden alleen. Het waer ymmer een groot heer, dien alle die werlt diende11), ende daer toe brenghet enen die doghet, want die doghet set enen in sinen eersten staet also hi eerst ghescepen+ was. Die mensche was eerst ghe-||scepen in so groter eren ende tot so groter ende hogher heerlicheit, dat hi een heer ende een ghebyeder was over alle creatueren, die onder den hemel waren, ende dat hem alle creatueren ghehoersam ende onderdaen waren ende dat hem nyement scaden noch hinderen en mochte. Dit is die rechte staet ende heerlicheit, die den mensce toe behoert. Dese grote heerlicheit hebben die menschen verloren mit horen sonden ende en moghender nemmer meer weder cryghen dan met rechten warachtighen

230.aant.

duechden. Die duecht verheft enen mensche weder tot desen

+voerseiden || staet ende doet hem die werlt onder die voete1) treden2) ende maket hem sijn wanderinghe3) inden hemel. Die doghet doet enen mensche bet heer over alle die werelt wesen dan ye coninc heer over sijn conincrijc was, want van alle den goede dat in die werlt is, hevet hi also veel als hi selve begheert, dat is hi hevet daer sijn redentlike notorft of ende niet mere en begheert hi. Ghene coninc en is so groet, die meer dan één lichaem te voeden hevet aen sijns selves persoon, al sijn si so verghect4) inder ghiericheit, dat hem+ alle tijt ghebreect. Hebben si twee conincriken, si hadden gaern || dat derde oec daer toe, ende wat si hebben, het dunct hem veel te clene

231.aant.

sijn. Mer die duechde doet enen mensche wel ghenoghen5) in dien dat hi hevet. Een doechdentlic6) mensche hevet veel natuerliker ende bequaemliker sijn notorft dan een coninc7), want hi hevet also veel, als hi selver wenschen wil; sijn hart en begheert niet mere. Daer om is hi wel een gheweldich heer over alle die werlt, want wat alle menschen hebben, sijn si groot of cleen, arm of rijc, goet of quaet - al ist sijn eyghen goet, want hi doet8) mit al desen ende in al desen+ sijn orbaer ende || profijt, dat is sijnre sielen salicheit. Hi lovet gode van al desen ende en denct niet anders, dan hoe hi hem loven9) ende dancken mach, vruchten ende minnen10) ende dienen al sijn leven lanc, want hi siet ende bekent claerliken, dat alle creatueren ghemaket

232.

sijn om hem te dienen tot sijnre salicheit. Och god, hoe veel coninghen, hertoghen, graven ende groter heren sijn nu in die werlt, die grote conincriken, grote lantscepen11), grote steden ende borghen hebben12), die dese grote heerlicheit voerseit niet en hebben, dat si+ niet here13) van hoers selves herten en sijn, als die || duechdelike menschen voerseit! Och, hoe menich torment ende druc14) doen si hoers selves harten dicke aen, nu mit droefnissen ende nu mit ghiericheden, nu mit toern15), wanneer si hoer begheerte niet vervullen en moghen16), dat hem seer dicke valt17), den meesten heren alre meest! Daer om sijn si inder waerheit die armste keytive van alder werlt, want hem ghenoeghet qualicste mit dat si hebben18), ende nyement en mach mit reden een groet here heten inder waerheit, dan een duechdelic mensche, dien ghenoghet19) dat hi hevet als voer-

+seit is. - Aldus hebdi nu ghehoert, dattie warighe macht of moghent- || heit oec anders niet en is dan duecht, als voerseit is.

233.aant.

Dat1) vijfte punt, daer ic of seide, dat seer begheert wort, om dattet eerlic scijnt, dat was vryheit, mer nyement en heeft ghewaer vryheit, hi en hevet2) die duechden ende die gracie gods. Wiltu weten, wat rechte vryheit is, so verstaet mi nu herde wel ende merct nauwe, wat ic u segghen sal.

Daer sijn dryerhande3) vryheiden of drye manyeren van vryheit, die een mensche4) hevet: die eerste vryheit van natueren, dander is vryheit van graciën, die derde is vryheit van gloriën.

+Die vry-||heit van natueren dat is een vry wil, dat een yghelic mensche mit enen vryen5) onbedwongen wil kyesen mach wat hi hebben wil, goet of quaet, dat en mach hem nyement verbyeden. Ja alle die duvelen vander hellen en hebben gheen macht enen mensche te dwinghen tot eenre sonden6) te doen buten consent des menschen; wes7) hem een menschen of consenteren wil8), daer en mach hi hem toe brenghen ende niet vorder9). Want dede een mensce sijns ondancs quaet10) ende11) hijs niet weder staen en mocht, so en waert+ gheen sonde, als sunte Augustijn seit ende claerliken bewi-||set mit redenen. Dese eerste vryheit voerseit hevet alle mensche, mer si is ghebonden inden kinderen ende in den ghecken12) menscen13) ende inden rasenden uutsinnighen14) menschen, want die en hebben gheen redene, daer si dat goede over dat quade mede bekennen moghen;

234.aant.

daer om en moghen si gheen sonde doen. Dese vriheit gheven die menschen15) mit wil over ende vercopense den duvel over om enighe cortelike16) verganclike ghenoecht, wanneer si17) in enigher dootsonden consenteren ende worden des duvels eyghen ende der sonden+ knecht. Ende uut desen || eyghendom en mach hem selven een mensche niet weder helpen sonder die gracie gods18). Want hi hevet mit recht die ewighe helsche pine19) verdient ende moet ewelic verdoemt bliven, ten si dat hem onse lieve here uut desen eyghendom selve weder verlossen wil ende ghevet hem sine gracie onverdient om sijns selfs

goetheit wil, dat hi een waer leet ende rouwe1) van sijnre misdaet crijcht ende byecht hem claerliken mit stercken wille ewelic2) voert van sonden te hoeden3) na alle sijnre machten. Dus mach hi dan+ weder vry worden overmits der graciën gods || als voerseit is.

235.aant.

Mer dese gracie of dese vryheit van graciën is onghelijc4) groter ende meerre dan die natuerlike vriheit voerseit. Want god ghevet die natuerlike vryheit also wel den heydenen ende den ioden ende den quaden korstenen als den goeden korstenen luden; mer dese overnatuerlike5) vryheit, diemen die vryheit der graciën hiet, die hebben alleen die vercoren vrienden gods, die in graciën sijn, die buten dootlike sonden sijn ende alle tijt hem pinen naden liefsten wille ons heren te leven6). Dese luden sijn mit rechte vry gheheten, want si+ sijn vry vanden eyghen-||dom des duvels ende vanden dienst der sonden overmits der graciën gods, als voerseit is, want si den heylighen geest in hoerre sielen ontfanghen hebben. Si moghen wel segghen mit sunte Pouwels: ‘die minne gods is in onsen herten ghestort overmits den heilighen gheest, die ons ghegheven is’. Daer om moghen si wel mit recht vry van geest heten, die naden liefsten wille gods in allen duechden leven, als die voerseit sunte Pouwels seit: ‘waer die geest gods is7) daer is vryheit’ ende die gheest gods en is in+ ghenen luden dan in god minnende korsten luden. ||

236.aant.aant.

Daer om en is oec niement vry van geest dan die dese vryheit voerseit hevet, dat is die gracie gods8), al wanen dese arme bedroghen lollaerden9) dat si sonder minne10) of sonder doechdeliken werken tot deser vryheit comen moghen mit ledicheit hoers moets, so si segghen. Si heten hem selven vry van gheest, als si des quaets gheestes eyghen sijn. Want si houden somme dese opinie11): wanneer si comen sijn in sulker blintheit, dat si gheen consciencie en maken van groten leliken sonden12), so dunct hem dat si vry van geest sijn, want si

+segghen: || hoer lichaem doet sijns vleyschs1) lust, mer hoer geest blivet omberoert2) daer of; daer om, segghen si, is hoer gheest vry.

237.aant.aant.

Dat is een quade lelike duvellike heresie3). Het is grote scade, datmen dese vule valsche boeven4) in enighen lande woenen laet, die dese onghelovige opiniën ende die valsce secten onder die menschen saeyen. Vergave god dat si alle al rede inder hellen gront waren die in deser valscer gheloven sterven sullen, op dat si niet meer simpelre menschen tot hem en verdoemden, dat ware groete vrome.

 
Dit sijn des duvels eyghen beesten
 
+al heten si hem selven die vrye || gheesten5).

Mer die rechte vryheit van geeste, dat is vryheit van graciën, als voerseit is, dat een inder graciën gods levet in godliker minnen ende in doechdeliken werken. Dat moghen mit recht wel vry gheesten6) hyeten, die dus leven. Nochtan en is dese vryheit niet dan eyghendom te rekenen teghen die derde vryheit7), diemen die vryheit der gloriën heet8).

238.aant.aant.

Dese vryheit hebben die ghene die vry ende verlost sijn van horen vleysche9) ende al rede mit gode in sijnre gloriën10) sijn. Dese sijn alleen vry inder waerheit, want si sijn van alre pinen vry ende van+ allen anxt ende van allen || sorghen11). Si sijn verlost ende vry vander doot12), vanden duvelen, vanden sonden13), van alle periculen, van allen temptaciën van stricken deser werlt, van alre onsalicheit ende van allen druc ende liden ende pinen van herten of van live, sonder twivel nemmermeer weder om te keren. Na desen punte14) so en is nyement vry also langhe als hi levet15), oec hoe volmaect dat hi is. Daer om is dese derde vryheit, die vryheit der gloriën, alleen die rechte warachtighe vryheit, als voerseit is.

239.aant.

Dat seste punt dat seer begheert wort inder || werlt, wantet eerlic+ scijnt te wesen, als ic gheseit hebbe, dat is edelheit. Mer wie die

ander vryheit1) mach cryghen, daer ic hier voer of gheseit hebbe, diemen die vryheit van graciën hiet, die crijcht ghewaer edelheit2), want rechte ghewaer edelheit die coemt uut rechter edelre herten ende niement en heeft edelheit, het en si dat hi god mint ende ontsiet ende dient3). Daer om en is gheen rechte edelheit dan in gode te dienen ende minnen ende gheen dorperheit dan inden contrariën4) hier of, dat is in gode te vertoernen ende sonde te doen. Nyement+ en mach mitter waer-||heit spreken, dat hi edel of gheboertich is om sijns edels gheslachtes5) willen, want die edelheit ons lichaems an ghesien, so sijn wi al eenre moeder kijnder, dat is der aerden of

240.aant.

des slijcs, daer wi alle ons vleysch ende bloet of hebben. Daer om en is nyement van deser siden te rekenen edel of vry, mer alle die edelheit die wi hebben, die comet ons vander ander siden, van ons vaders weghen. Onse moeder, die aerde voerseit, die en is niet edel noch vry, mer onse rechte vader die is vry edel, dat is die coninc+ van hemelrijc, hi hevet ons lijf ghemaect || ende gheformeert6) van onser moeder der aerden ende onse siel ghescepen na sinen beelde ende na sijnre ghelikenisse. Ende recht also als enen natuerliken vader seer lief is, ende blide is, als hem sijn kint wel ghelijct, also is oec onse hemelsche vader boven al van ons lief, dat wi hem gheliken. Daer om so en laet hi niet of, hi en vermaent ons altoes mit sinen bryeven ende mit sinen boden, dat is mitter heiligher scriften ende mitten ghenen, die ons dat woert gods prediken7) ende leren, dat wi doch arbeyden willen om hem te behaghen, want wi hem niet+ lievers doen en moghen. Ende || hier om sende hi ons hier op aertrike sinen enighen lieven soen onsen ghebenediden lieven heer Ihesum Christum8), dat hi ons een waer exemplaer9) wesen soude, dat wi ons leven na sinen leven formen souden ende ordineren, op dat wi sinen beelde ende sijnre scoenheit ghelikenen mochten, als die ghene doen, die in sijnre hogher stat borgher sijn, in dat vry nuwe10) Iherusalem. Dat sijn alle salighe gheesten die enghelen ende die heylighen11) des hemelrijcs, die12) daer in sijn, die een so veel hogher boven die ander ende die een so veel edelre dan die ander, als si

241.aant.

den beelde gods ende sijn-||re scoenheit ghelijcste sijn. Want wie dien+

best ghelijct die is hoechste ende die is edelste1), want dat is die rechte ghewaer edelheit, hem te gheliken. Ende hierom ist, dattie heylighe menschen in deser werlt2) al hoer herte setten, god onsen lieven heer te leren kennen ende dienen ende minnen3) ende daer om pinen, hoer harte te suveren ende te reynen4); want hoe hore herte puerre ende reynre is, hoe die oghen des herten claerre sijn5), dat onsprekelike scoen aensichte gods te sien, ende hoemen dat claerliker siet, hoemen hem gheliker6) kent, ende hoemen hem gheliker kent, hoemen+ hem vierliker mint, ende hoemen hem vier-||liker7) mint, hoemen hem inder waerheit properliker8) ghelijct. Ende dit is die warighe edelheit, die ons sonen gods maket. Daer om seit sunte Iohan9) alte wel, dat wi dan sonen gods sullen sijn ende hem properliken gheliken, wanneer dat wi hem openbaerlic sien sullen, so als hi is, dat sal sijn in sijnre gloriën, als wi bi hem comen in sijn hemelrijc. Daer om, al die ghewaer10) edelheit, die wi hebben, die coemt ons van graciën ende van duechdenliken11) werken, ende dese edelheit is volmaecte glorie.

242.aant.

Dese ghewaer edelheit maect die heilighe geest inden || herten die+ hi purgeert12), vercyert mit reynicheden13) ende verlicht mitter waerheit ende volmaect in caritaten. Dit sijn die .III. meeste vertuten14), die god den enghelen ghegheven hevet, als Dyonisius15) seit, daer si horen scepper best ende meest mede gheliken. Aldus werket16) die heilighe geest inder goeder menschen herten mit graciën ende mit doechden ende mit caritaten, dat si weder gheformt worden in hoerre rechter prenten of formen, dat si ghelijc worden den beelde17) ende der ghelikenisse gods, (also ghelijc alsmen hem worden mach+ hier in desen leven), want hi verhefse18) so op in || gode ende ontsteecse19) so mit godliker minnen, dat al hoer verstandenisse, al hoer begheert, al hoer wil, al hoer memorie ende al hoer ghedenckenisse20) ghekeert sijn in gode. Ende dese vierighe21) minne ende dese bernende onstekinghe ende dese hartlike begheert, die hier uut wast, die voecht ende set hoer herte ende hoer ghedachten soe vast22) ende so hart aen gode, dat si niet en connen begheren of ghewillen

in gheenrehande dinghen, dan al dat god wil. Dat sijn meeste eer1) ende sijn liefste wil in allen dinghen ghescie, dat is al dat hoer hart

243.

begheren can. Die hier toe comen sijn, || die hebben dat waer beelt+ ende die waer ghelikenisse2) gods, also ment hier op aertriken hebben mach, ende dit is die grootste edelheit ende die hoechste vryheit, diemen hier inder tijt vercrigen mach3). Och here god, hoe verre sijn si van deser hoecheit, die hem so seer verwanen ende verheffen in deser armer tijtliker edelheit, die si van hoerre moeder wegen hebben vander aerden, die also wel die verken4) draghet ende voedt5), als die coninghe ende ander grote heren. Si beroemen hem eens alte+ armen roems6), als si hem beroemen van hoerre edelre geboer-||ten, hem dunct dat si van alte edelen slike sijn of drec ghemaect7)! Wat hebben si anders inder waerheit van hoerre moeder weghen voerseit?

244.

Dese maechscap8) van deser siden connen si alte wel rekenen die si mitten verken9) ghemeen hebben voerseit. Dese achten si alte hoghe ende gloriëren seer hier in, mer wat si vander ander siden hebben, van des vaders weghen, des en achten si niet; nochtan hebben si daer hoer warachtige edelheit10) of, die gode selve ghelijc is, als voerseit is. Dat si mit gode ende mit alle salighe geesten+ ghelikenissen hebben, dat gheslacht of die || maechscap11) achten si luttel of niet, mer dat si mitten eselen of verkenen ghelikenis hebben, die vleyschelike maechscap ende dat geslacht achten si groot. Si souden doch merken op horen waren exemplaer12), onsen lieven here Ihesum Christum, die meer minde13) ende eerde sine ghebenedide lieve14) moeder Maria, dan ye mensche op aertrijc sijn ouders ghedede15); nochtan doemen hem seide: ‘Here, u moeder ende u maghe16) ontbyeden17) u’, doe antwoerde hi18): ‘Wie is mijn moeder ende wie sijn mijn maghe19)? So wie dat doet die wille mijns vaders die inden+ hemel is, || die is mijn broeder ende mijn suster ende mijn moeder’.

245.aant.

Aldus is dit onse edel side20) ende onse edel geslacht, dat wi sijns

vaders wil doen1), so sijn wi edelre dan vryedel, want so sijn wi sijn broederen2) ende sijn susteren ende moederen, also hi selve gheseit hevet die niet lieghen en mach, als voerseit is. Van deser edelheit coemt ende wast inder herten ghewaer glorie ende vroechde3) ende vander ander ydel edelheit4) so en wast niet dan hoverdie ende ydel glorie.

Aldus hebdi nu claerliken ghehoert, dat alle die ses punten voerseyt+ diemen begheert te || hebben, om dat si eerlic seinen, al ydel ende valsch sijn, alsmense niet en keert5) tot gheware eren, want ghewaer eerlic goet anders niet en is inder waerheit dan doechden, ende ghewaer doechde en is niet dan reyn minne ons liefs heren gods6)

Nu hebdi ghehoert wat eerlic goet inder waerheit is. Nu wil ic u segghen van den oerbaerliken goede of7) vanden profiteliken goede.

246.aant.

So8) ic gheseit heb, dat eerlic9) goet inder waerheit niet anders en is, dan godlike minne, dat een fundament is van allen doechden,+ also en is profitelic goet || oec niet anders dan dat selve10), als sunte Pouwels claerliken11) tuucht, die aldus seit, als hier na ghescreven staet: ‘Hadde ic also veel sins in mi, dat ic alle clergye conde12), ende conde ic also wel spreken, als ye mensche mocht spreken, ende wiste ic die heymelicheit ende die raet gods, ende leverde ic mine lichaem ter merteliën, ende gave ict al den armen, dat ic inder werelt hadde, ende dede ic so grote miraculen13), dat ic die grote berghe dede springhen14), die een tot den anderen, ende had ic die duecht der caritaten niet, so en dedet15) mi al gheen stade16) of so+ en batet my al || niet17)’. Dit is die sin van sunte Pouwels woerden

247.aant.

als voerseit is. Nu besiet dan, wat ons dese grote heylighe man seit, die goet te gheloven is. Hi noemt ons alle die meeste duechden diemen hier inder tijt doen mach, die meest pleghen te doghen ende te baten18), dat is penitentie des lichaems, martelie te liden19), arme luden aelmissen te gheven, sondaers te bekeren, miraculen doen,

wijsheit, const ende sprake te hebben1) - ende alle dese grote duechden heet hi niet doghen2) sonder caritate of godlike minne. En doghen+ dese grote duechden niet, wat sullen dan on-||se clene doechden doghen3)? Die en sullen dan ymmers niet mit allen doghen, dat mach een yghelijc selve claerlic merken4). Aldus is toude parabel5) seer warachtich, datmen pleget te segghen: hoe veel die man doech, so veel doech sijn lant6). Die dit te rechte merket, so ist also waer alst pater noster7). Want hoe veel een man doech, so veel doech sijn goet; doech hi luttel of veel of niet, also veel doech sijn goet of sijn lant als voerseit is. Ende nu en is gheen warachtich goet dan caritate, dat is godlike minne, als ic dicke gheseit hebbe, ende wie+ dier || meest hevet, die doech meest8) ende wie der9) minste hevet, die doech minst ende wie der niet en hevet, die en doech niet, als voerseit is.

Want wat een mensche hevet, het si tijtlic goet als gout ende silver10) ende ander rijcheit of natuerlic goet of geestelic goet als wijsheit, clergye, const, subtijlheit, macht of coenheit of enich ander sulc goet, dat men van natueren hevet11), al en ist niets wert als men gheen caritate en hevet. Daer om en is oec gheen warachtich profitelic goet dan caritaet alleen of datmen van caritaten werct of+ doet. Hoe soude ic segghen dorren, dat enich goet profitelic waer, || daer een mensce om verdoemt wort? Ende dat weet vryliken voor waer, hoe god enen mensche meer goets verleent hevet, het si tijtlic goet of natuerlic of geestelic goet, hoe een mensche swaerre verdoemnisse crijcht12), ist sake dat hi dat goet niet te rechte en ghebruket.

248.aant.

Want god hevet dit goet enen verleent om profijt sijnre sielen daer mede te doen ende dat en mach nyement doen dan die vrouwe caritaet13), die een beleyster14) ende een regyerster is van alle sinen goede. Mer wie hem van caritaten regyeren laet, dien dient alle dat goet tot+ ewy-||gher salicheit, dat hem god hier inder tijt verleent; want wat hem onse here god toe seynt, het si groot of cleen, goet of quaet15), vroechde of droefnisse, weelde of armoede, genoechte of pijn - mit

allen doet hi sijn profijt ende orbaer ende in allen verdient hi gracie ende glorie.

249.aant.

Vrouwe caritaet is een wijs coepwijf1); si wint alle tijt ende si en verlyeset nemmermeer. Si copet alle die goede pennewaerde op ende maecse hoer eyghen; allijc wel crijchtse den selven penninc weder, daer si dat goet mede coft tot den goede dat si daer mede ghecoft+ hevet2). Die penninc daer || si alle dit goet mede coept, dat is hertelike minne, dat is die godspenninc3), daermen alle dat goet vander werlt mede coept; nochtan, alsmen daer enich goet mede ghecoept hevet4) ende meer goets voert copen wille, so vintmen dese selve penninc voerseit weder inden selven budel, daer hi te voren in stac. Dat is: hoe een meer sijn caritaet uutbreit5), hoe si meer in sijns selves hart wast ende meerret6).

250.aant.

Die caritaet maect, dat den enen enen penninc beter is7), dan den anderen .C. pont; dat den enen één pater noster8) beter is dan den+ anderen enen helen souter9). Ende dat || en is om anders gheenre reden wil, dan als voerseit is: hoe veel die man doech, also veel doech sijn goet; hoe veel caritaten een mensche hevet, so veel doghen sijn werken. Also veel als een uut warachtigher caritaten werct, also veel mach hi alle daghe winnen. Die ghewarighe minne of caritaet10) dat is dat ghewicht in sinte Michyels waechscalen11). Met ghenen anderen ghewicht en machmen mit hem weghen12); wanneermen die dachhueren ons betalen sal, of dat verdiende loen, dat wi verdient hebben,+ so en sel ons gheen goet tot profijt || of orbaer comen dan ghewaer min ende caritaet. Daer om so seg ic, dat gheen warachtich profitelic of orbaerlic goet en is, properlic ende recht te spreken, dan ghewaer min ende caritaet voerseit13).

Nu hebdi claerliken wel ghehoert, dat eerlic goet ende profitelic goed beyde inder waerheit niet en sijn anders dan ghewaer14) godlike minne. Nu wil ic u vanden derden goede segghen, datmen ghenoechlic goet heet.

251.aant.

Also als onse lieve here den mensche ghemaket hevet van live1) ende van ziele, alsoe hevet hi hem oec twee manyeren van ghenoechlike+ goede || ghegeven om hoor herte tot hem te trecken2), daer al ghewaer ghenoechte in gheleghen is: die een ghenoechte is lijflic3), die ander is geestelic4). Die lijflic vroechde of ghenoechte die comet van buten doer die vijf sinnen des lichaems, doer horen ende sien5), ruken, smaken ende ghevoelen. Dese .V. sinnen sijn recht als .V. conduten6), daer al dat ghenoechlic goet, dat lijfliken of werltliken is, doer comet in lopen7) totter herten eens menschen om hem ghenoecht te maken. Mer alle dese genoechte des lichaems die die+ werlt gheven can en sijn niet groter te achten dan een drop-||kijn douwes8) teghen een scone fonteyne te rekenen9), als mense teghens gheestelike ghenoechte compareren10) wil; mer die grote zee, daer alle dese grote wateren uut vloeyen, daer alle dese ghenoechten uut comen11), is sonder eynde ende sonder mate, alsoe rechte over vloeyende, swinde ende groet12) ende ghenoechliken, dattet gheen

252.aant.

menschelic herte begrypen en can. Die tijtlike verganclike ghenoechte ons lichaems is wel met recht een dropel douwes gheliket, want alsmen enen drope dous aen een gras13) siet hanghen, so scinet recht+ van verres14), oft || een costelic steen waer, mer alsmen hem handelen wil, so valt hi neder op die aerde ende wort te niet. Also ist oec recht metter ghenoechten, die doer ons vijf sinnen voerseit tot onser herten comen, want alsmense van verre aensiet, dat is alsmense niet te recht en besiet, soe scinen si seer costeliken ende so begheertmense te mael seer, mer alsmense beghint te handelen, so ontvallense enen mensche ende werden te niet15), dat hi niet meer en weet hoe hi der quijt worden is, dan oft hem ghedromet hadde16).+ Denct op die ghenoechte Dathans ende opten droem || Davids17), ghi sult sien, dattet al een is, het is al en wech ghegaen ende te niet worden18) also wel die een als die ander. Dus gaet alle lichaemlike ghenoechte, diemen hier inder tijt ghebruken mach, te niet, ende

en mach enen mensche niet versaden, al ist dat si enen ghenoechliken smaken1). Na dien dat dese cleen dropkijn die toch te niet gaen, als voorseit is, dus wel ende dus soet smaken, hoe mach dan die+ levende borne2) smaken, daer al dat ghenoechlic is, uut ghevloten

253.aant.

is? Die moet dan billix alte wonderlike soet wesen3)! || Daer omme, die wise luden ende die heylighe lude, als si sien ende smaken4) dese soete ghenoechlike dinghen der werlt, so dancken si gode ende loven hem veel te meer daer omme ende begheren5) sijnre minnen veel te meer. Want hoe hem die droppen soeter duncken smaken, hoe si meer begheren te comen totter fonteynen, daer si na al horen tsharten lust drincken moghen ende versaden. Hoe hem die ghenoecht ende soeticheit der werlt soeter smaect, hoe si meer begheren+ ende arbeyden nader ghewaerre soeticheit6) gods te vercrighen. || Daer om gheven si die droppen gaerne over om die heel fonteyne7) ende nemen ende ghebruken der vleyscheliker ghenoechten so si alre minst moghen, want si sien claer, dat die hoer begheert8) niet versaden en mach. Och god van hemelrike, hoe sot sijn si ende hoe beestigher veel9) dan beesten, die wel weten dat eens menschen lichaem die armste creatuer10) is ende die vuylste die op aertriken is ende dat die gheest des menschen, dat is die siele11), dat scoenste dinc is ende die scoenste creature, die wesen mach12), ende menen+ nochtan, || dattie lichaemlike ghenoechte soeter ende ghenoechliker sijn dan die gheestelike ghenoechten! Het is recht 13) of si meenden dat die verken14) meerre ghenoechten ghebruken15) inder messen, dan

254.aant.

die enghelen inden hemel. - Dat ghenoechlike goet, dat door den geest of die siele coemt16), dat is ghewaer goet ende reyn goet ende durende of blivende goet, dat eens menschen hart versaden ende vervullen mach, mer dat doer den lichaem coemt, dat en mach thart niet vervullen noch versaden, want het is cort, cleen ende onreyne ende+ verganclic, daer om en || hevet niet meer ghelikenis, teghen die gheestelike ghenoechten te compareren17), dan een droppe18) dous,

als voerseit is, teghen die levenden borne of fonteyne der soeticheit1). Dit is die fonteyne, daer onse lieve here inder ewangeliën of seit2): ‘Wie leven wil des levens3) dat ic gheven sal, die sal een fonteyne worden, die hem sal doen springhen in dat ewighe leven4).’ Dit is die fonteyne der ghenoechten, der vroechden ende der soeticheit der minnen ende der caritaten die alleen des menschen harte versaden+ ende vervullen mach5). Van deser fonteynen hadde Da-||vidt ghesmaect, die seit in sinen souter: ‘O God, hoe groot is die menichfoudicheit

255.aant.

dijnre soeticheit6), die du dinen vryenden houdes!’7) Voerwaer, die te recht ghesmaect hadde die grote soeticheit, die god sinen vrienden ghevet, die soude lichtelike versmaden alle die ghenoechte ende vroechde deser werlt ende pinen8) hem te ghecryghen die ghewaer gheestelike ghenoechte9). Hi soude recht doen als een backer10), die sijn meel budelt, die nemet die bloemen uten semelen11): die bloemen daer bact hi sijn broet of, die semelen gheeft hi den verken; of als+ die olyslagher, || die die puer olye uter grover12) materiën porst: die olye besighen die menschen, die grove materie of die olykoecken13) die gheeftmen den koeyen of anderen beesten. Also soude hi oec doen, hi soude dat edelste uut nemen, dat is die geestelijke ghenoecht ende laten dat grove of dat onreyn14) den beesten, dat is den luden die beesteliken leven, die al hoer hart setten op vleyschelike ghenoechten. Want die vroechde des herten, die uut godliker minnen coemt, dat is ghewaer volmaecte vroechde als dat proverbium seit. Nyement en+ mach inder waerheit segghen, dat || hi volmaecte vroechde hevet, het en si dat hi godlike of gheestelike vroechde hebbe15). Daer om, wie gaern een salich leven leyden soude, die sie dat hi dit gewaer goet cryghe ende dese ghewaer vroechde: so hevet hi een eerlic leven ende een profitelic16) leven ende een ghenoechlic leven, daer alle goet in besloten is, als voerseit is; so mach hi eerst leven als een mensche, dat is vredeliken17) zonder toerne, vroliken sonder rouwe ende ghe-

noechliken sonder verdryet. In1) desen leven of tot desen leven+ machmen comen mitter graciën Gods mit duech-||den ende mit caritaten ende anders niet in geenre wijs. Aldus is die duecht der caritaten oec inder waerheit dat ghenoechlike goet, wantment buten caritaten niet besitten en mach2).

256.aant.

Mi3) dunct dat ic u nu ghenoech4) hier voer bewijst heb5) die groetheit, die goetheit ende die valoer of die waerdicheit der duechden ende der caritaten in generael of int ghemeen6), waer mede men verwerven mach ghewaer vroghede, warachtich eer ende ewich leven. Mer wantmen niet also wel en bekent noch en verstaet die dinghen+ alsmense || int ghemeen seit, alsmen wel doet7), alsmen van elken sonderlinghe8) seit, so is mijn meninghe, dat ic u nu claerliker onderwisen ende segghen wil9) vanden doechden van elc bysonder, op dat10) een yghelc, die in desen boec studeren wil11), sijn leven aen setten ende ordineren mach, die werken der doechden te volbrenghen, want anders12) waert yement luttel waert, duechden te weten ende niet te doen13).


Vorige Volgende