Des coninx summe

[p. 1]

[Deel 1]

[Vooraf]

Bij het doorbladeren van Van Vloten's Verzameling van Nederlandsche Prozastukken, 1229-1476, werd mijn aandacht getrokken door de niet minder dan dertig bladzijden druks dier bloemlezing innemende fragmenten van des Coninx Somme. Het kort en krachtig woord van aanbeveling, dat de verzamelaar er aan deed voorafgaan, maakte mijn belangstelling even zeer gaande, als de lezing der stukken zelf het verlangen bij mij wekte, eens nader met het interessante boek kennis te maken. De Haagsche bibliotheken, in het bezit van vier handschriften en eenige oude drukken, boden daartoe ruimschoots de gelegenheid. De belangstelling, die mannen als W. Moll en P. Meyer in het werk hadden getoond, versterkte mijn verlangen om, door in een nieuwe uitgave de eenmaal zoo gezochte Coninx Summe onder de aandacht van het Dietsch lezend publiek te brengen, datgene wat Van Vloten hier en daar uitlichtte, in zijn juiste verband te kunnen toonen; om zuiverder den tekst te bezorgen, dan de in dit opzicht te kort schietende uitgever had gedaan; om zooveel mogelijk alles bijeen te brengen, wat tot juist begrip en rechte waardeering er van was te vinden. Al is des Coninx Summe slechts een vertaling, van het grootste gedeelte onzer Middelnederlandsche letteren geldt immers hetzelfde, en vertalingen kunnen er naar wezen: deze hier kan opnieuw bewijzen tot welke hoogte het Dietsche proza was gestegen. Daarom, en als zedenschildering van een maatschappij, waarvan de onze zooveel heeft overgenomen, als staal eindelijk van wat geschikt werd geacht en, getuige de ruime verspreiding, geschikt is gebleken voor de groote menigte der vijftiende-eeuwsche beschaafde Nederlanders, is dit boek een document voor allen, die de geschiedenis van ons volk ook in andere dan in haar staatkundige betrekkingen wenschen te leeren kennen. De lezing van wat onze voorouders mooi vonden en goed, zal ons helpen bij het ons vormen van een voorstelling hoe zij waren, dachten en gevoelden.

Moest ik bij mijn studie opklimmen van het Dietsch tot het Fransche origineel, in deze inleiding, die de uitgave voorafgaat, zal het nuttig zijn af te dalen van het Fransch tot de Dietsche bewerking. Na een opsomming van de bronnen, waaruit ons de kennis van beide is toegekomen, zullen wij in een korte inhoudsbeschrijving aanduiden, wat het boek behelst, en dan, als eerste oriënteering op ons veld van onderzoek, datum en titel van het werk en den naam van den compilator, - d.w.z. den uitslag der door Franschen in die richting gedane nasporingen - weergeven. Van den compilator, want bij het

[p. 2]

nagaan van den inhoud zal het vervolgens blijken, dat wij te doen hebben met een compilatie, en het onderzoek naar de bouwstoffen zal hetzelfde zijn voor de Coninx Summe als voor een verwant werk. Dit onderzoek zal het noodig maken het beeld in het geheugen te roepen van de omgeving, waarin het werk is ontstaan, te letten op den stand der Fransche maatschappij, die het voortbracht, op den toestand der Fransche letterkunde, waarvan het deel uitmaakt. Wij zullen zien, hoe populair la Somme le Roi werd in en buiten Frankrijk en bij het letten op het verband tusschen de Fransche stichtelijke letterkunde en onze eigene zal het blijken, dat ook in dit genre de Coninx Summe niet de eenige arbeid is, dien Franschen hebben verricht voor ruimer kring dan hun eigen volk. Wij zullen ons dan met onze vertaling in het bijzonder hebben bezig te houden: uit te vorschen aan wien wij haar hebben te danken, hoe de verhouding is tusschen vertaling en origineel, hoe de vertaler haar ons heeft achtergelaten en om het ons duidelijk te maken wat wij aan haar hebben, zullen wij hebben na te gaan, wat er aan soortgelijke geschriften in het Middelnederlandsch is te vinden. Zoo zal onze studie tevens een bijdrage worden tot de kennis onzer middeneeuwsche stichtelijke, meer bepaald onzer catechetische, litteratuur, en door het weergeven van een aantal stukken uit geschriften van dien aard het merkwaardige er van in het licht stellen. Al is het er ver vandaan, dat al het gestelde door ons tot volkomen klaarheid kan worden gebracht en dat onze mededeelingen volledig zouden zijn, in zooverre hopen wij althans te zullen zijn geslaagd, dat wij duidelijk onderscheiden, wat als vaststaande kan worden aangenomen, welke vragen ter beantwoording overblijven; dat wij de overtuiging vestigen, niet alleen dat er nog veel in deze richting blijft te onderzoeken, maar vooral ook dat nog veel de moeite van het onderzoek loont.