Logo DBNL
Des coninx summe (1907)

Des coninx summe

(1907)–Anoniem Coninx Summe, Des–rechtenstatus Auteursrecht onbekend

Vorige Volgende

[De zeven hoofdzonden]

21.aant.

Sunte1) Ian Ewangeliste scrivet int boec sijnre revelaciën, datmen+ Apocalipsis hyet, hoe hi een wonderlike beeste uter zee sach comen die seer wanscepen ende ansteliken ende vervaerlic was te sien, want haer lijf was als eens lupaerts lijf, hoor voeten waren als beren2) voeten, hoor kelen waren als lewen kelen3) ende si hadde seven hoefde ende tyen hoernen ende boven die tyen hoernen hadde si tyen cronen; ende sunte Ian sach, dat dese gruwelike beeste macht hadde mitten heilighen te vechten ende te vanghen ende te+ verwinnen4). Dese wanscapen5) onghesien6) conterfeyte ghe-||lapte vervaerlike beeste is ende beteykent den duvel7), die uter zee der hellen coemt, die vol is van alre droefnissen ende bitterheden.

22.aant.

Dat lijf deser beesten, als sunte Ian seit, was ghelijc den lupaert8); ende recht so die lupaert menichfout is van vlecken9) of sproeten, also is die duvel menichfout10) van kunsten ende van listen, die luden mede te bedryeghen11) ende te tempteren. Die voeten deser beesten waren ghelijc des beren voeten12); recht so die beer vast hout, dat hi in sinen armen of voeten grypet ende niet lichtelijc en+ laet gaen, also hout die duvel oec vast al die gheen, die || hi overmits sonden mit sinen armen13) ter neder gheworpen heeft. Deser beesten kelen waren14) ghelijc des lewen kelen; also15) is, oec des duvels keel, want hi gaern al verslinden soude dat van menschen

23.aant.

gheboren wort. Dese seven hoefden deser helscher beesten sijn die seven hoeft sonden, daer die duvel bi cant alle die werlt mede16) na hem trect; want het is nauwe dat hem yement ontgaet, hi en vallet17) in een der kelen deser seven hoeft sonden18) voorscreven. Ende daer om seit sunte Ian wel, dat dese beeste macht hadde

+ teghen die heilighen te vechten ende te verwinnen1), want in || alle der werlt en is so heilighen man niet, die ghehelike2) scuwen soude moghen alle die manyeren van sonden die van desen seven hoeftsonden3) comen ende spruten, ten ware dat yement sonderlinghe previlegiën van gode van graciën hadde, als die ghebenedide moeder gods Maria hadde4) of als ander heilighen ghehadt hebben, elc na dat hem god van sonderlinghen graciën ghegeven hadde. Die tyen hoerne deser beesten beduden dat breken der tyen gheboden gods5), dat die duvel beiaecht waer hi can mit desen seven voorscreven+ sonden. || Die tyen cronen beduden die victoriën, die hi over den sondare hevet die hi dese .X. ghebode doet breken6).

24.aant.

Dat eerste hoeft deser beesten dat is hoverdie, dat ander nijt, dat derde toern, dat vierde traecheit, dat vijfte ghyericheit, dat seste gulsicheit van monde, dat sevende oncuusheit.

Van desen seven sonden comen alle ander sonden. Daer om heetmense die .VII. hoeft sonden, want si fondament sijn ende dat hoeft van alre quaetheden ende van allen sonden, sijn si daghelijcs+ of dootlic; ende elc van desen seven deelt haer in veel manye-||ren-, als veel tacken, die uut enen boem wassen of spruten.

25.aant.

Eerst willen wi segghen van der dootsonden der hoverdiën, want7) die eerste sonde ende beghinsel alles quaets is hoverdie8). Want hoverdie brac eerst tgheselscap ende oerden, doe Lucifer die enghel overmits sijnre scoenten9) ende sijns verstans10) boven alle die ander wesen woude, ende hem gode gheliken woude, die hem so scoen ende so wijs ghemaect hadde; ende daer om viel hi uten hemel neder ende wort een duvel, hi ende alle sijn ghesellen11). Hem gheliken+ alle die ghene, die mit || hoverdiën gheselscap of oerden12) der menschen te niet maken of breken om selve die overste te wesen boven den anderen, of meer gheprijst of gheloeft willen wesen, dan ander luden die beter sijn dan si sijn13).

26.aant.

Dese sonde der hoverdiën is al te seer ansteliken, want si verblint1) den mensce, dat hi hem selven niet en kent noch en siet. Hoverdie is een sterc lastich2) wijn des duvels, daer hi mede droncken maect die hoghe lude, die scone, die rike, die wise3), die vrome ende die eerbaer4) ende ghemeenlic alle die manyeren van luden, mer sonderlinge+ die || grote heren ende vrouwen, want die worden also vol des drancs dat si niet en sien noch en kennen haer misdaden noch haer dwaesheit5). Daer om is hoverdie die quaetste siecte6) ende dat ongheneselicste onghemac, dat enich mensce hebben mach; want hi is ymmer seer ghevreset, dien dryakel7) venijn wort in den live of medicine verghiffenisse8), ende soe wort die lere of die castijnghe in den hoverdighen menschen, want hoemense meer schelt of castijt9), hoe si toernigher ende verkeerder worden.

27.aant.

Hoverdie is des duvels outste10) || dochter, diet meeste dele hevet an+ haers vaders erve, dat is aender pinen der hellen. Si oerloghet teghens gode, ende god teghens haer. Si roeft die duechden, die gods sijn, ende god slaetse11) ewelijc daer voer neder inder hellen gront. Hoverdie is coninghinne alre quaetheit. Si is die grypende lewe diet al verslint. Hoverdie verderft12) alle die graciën, die inden menschen sijn, want si maect vander aelmissen sonde, van duechde quaetheit13), ende mitten goede, daermen hemelrijc mede winnen soude14), doet si die helle mede verdienen. Hoverdie is die+ eerste viant die den ridder gods bestrijt ende die || lest oflaet, want als een al ander onduechden verwonnen heeft, so strijt ende vecht hoverdie alre clokelicste15) ende hartste.

28.aant.

Dese sonde sceidet hoor ende deelt hoor16) in also veel delen, datse die mensce qualic ghetellen soude connen; mer .VII. principale stucken wassen uut haer als seven tacken uut eenre quaeder wortelen17). Die eerste is ontrouwe, die ander versmadenisse of despijt18), die derde verweninghe19), datmen in latijn presumpscio hiet; dat

vierde ambici, dat een ghecke begheerte is van hoecheden; dat+ vijfte is ydel glorie, dat seste is ypocricie, dat se-||vende is onrechte scaemte of onrechte scande1), dat hem een scamet van hoverdiën, dat voor gode gheen scande en is noch voor wise lude. Uut dese .VII. delen comen alle die ander sonden voort, die der hoverdiën toe behoren, mer uut elken van desen seven tacken spruten veel cleenre telghen voort uut.

29.aant.

Die eerste tacke der hoverdiën, diemen ontrouwe hiet, die deelt haer in dryen telghen. Die eerste is bose, die ander boser, die derde alre boeste; die eerste is dorperheit of stugghicheit2), die ander is verwoetheit, die derde is verlocheninghe.

+Dorper-||heit is ghemeenlijc in allen sonden, want gheen sonde en is sonder dorperheit3) of stuggicheit. Dese stugghicheit hier dat is ondancbaerheit en de verghetinge gods4), dat men hem niet en danct alle sijn goets, alsmen hem sculdich is te doen. Want seker, hi is wel een stug dorper5) of een wreet6) keerle ende een ontrouwe teghen sinen heer, die hem niet so veel en danct al sijns goets, dat hi hem ye gedaen heeft, dat hi eens seide ‘danc hebt’, mer sijns goet doens mit allen verghete7) ende en doet hem nymmermeer

30.aant.

lieve mer altoes leede, ende dorperheit voer hovesch-||heit. Dese+ dorperheit doet een yghelic die vergheet dat goed8) dat hem god ghedaen heeft ende daghelix doet ende hem niet en danct, mer vertoernt9) ende qualiken over brenghet dat hem god ghegheven heeft teghen den wille gods. Mi duncket dat een grote dorperheit is10), ghiften van enen sterfliken man te nemen ende niet eens te segghen ‘danc hebt’ van onwerden11); noch veel meerre dorperheit ist, dats een verghet12), ende noch alremeest, dat een weder tgoede mit quaden loent13). Die dan te recht bedochte14) al dat goet dat god hem ghedaen heeft ende daghelix doet, ende dat nyemant+ niet goets || en hevet, dan puerlic van sijnre ghiften, noch goet

van naturen als scoente, ghesontheit, cracht, gheringhicheit, wijsheit, subtijlheit1), noch toevallende goet, als rijcheit, groetheit van stade2) of hoecheit, noch goed van graciën, als duechden ende goede werken - voor waer, so waer hi gode veel dancs ende loves sculdich3) van alle sinen goede, want die een doghet ymmer die ander versuect!

31.aant.

Die ander ontrouwe4), die uut hoverdiën coemt, is verwoetheit. Men seit dat een mensche woet of raset, die sijnre sinnen bijster+ is5); mer hi || raest ende woet veel meer, die sijn sinne noch hevet ende neemt sinen here sijn goet - daer hi wael weet dat hi geen recht toe en hevet, mer scerpe rekeninghe of doen moet, wanneer sijn heer wil - ende brenghet dat qualiken ende onnutteliken over6). Dit is te verstaen: die costeliken tijt, daer hi so veel goets in verdienen mochte, ende sijn sinne ende sijn reden ende verstaen7) ende sijn consciencie, die hem wel tughet wedert goet8) of quaet is, dat hi denket of spreect, doet ende laet; ende sijn tijtlike goet - al dit hevet hi van sinen heer te bewaren ende brenghet9) like wel+ qualiken over, daert || sijn here selve siet, in ghecheden ende in boveriën, ende weet wel, dat hier al reden ende rekeninghe na volghen moet10) ende is onseker wanneer, huden of morghen. Dese ghecheit mach wel raserie of woedinghe heten11). Och hoe seer rasen die grote heren, die god so veel goets bevolen hevet, die luttel om die rekeninghe sorghen12)! Hoe vryliken dorren sijt verteren ende qualiken13) over brenghen mit haers heren vianden14), ende luttel of niet brenghen si horen here ter hant! Voorwaer, van deser sonde sijn15) die grote hovaerdighe lude al vol16).

32.aant.

Die derde ontrouwe, die van der ho-||verdiën1) coemt, is verlocheninghe+ of vernoyeringhe2). Hi is ymmer een vernoeyert verrader, die een lant, dat hi van sinen heer te bewaren heeft, sinen viant over ghevet ende wort sijn ghehulde man. Dese sonde doet een yghelic, die dootsonde doet; want als een dootsonde doet, so sceyt hi hem van gode ende doet den duvel manscap3) ende draecht hem op al dat hi hevet ontvanghen van gode, lijf ende goet ende oec sijn siel4); so is hi ymmer ghenoech vernoeyert5) van kersten ghelove, als hi mitten werken bewiset, dat hi gheen kersten en is6),

33.aant.

ende onkersteliken levet na des || duvels rade. Mer sonderlinghe so+ hietmen den mensche vernoyert7) om drye saken: antwer8), om dat hi niet en ghelovet als hi gheloven soude, als die heretici ende die ketters9), diemen veel onder lollaerden vijnt; of als die apostate10), dat sijn kersten luden die kersdome versaken ende worden heyden of ioden, dat is die een sake; of dat een teghen sijn ghelove doet, dat hi gheloeft, als die ghene die hem versweren of menedich worden of trouweloes11), dat is die ander sake. Of om dat een meer gheloeft, dan hi is sculdich te gheloven, als die waersaghers12), of+ die daer||in gheloven of vanden goeden houden13) of nachte meriën14) of onghehueren of beelwitten, daer dese oude wive of pleghen te callen15), dat si selve wanen dattet waer is, datse op beseme te mote16) pleghen te riden te roocgate17) uut, of dat die witte wive of

die varende vrouwen1) die wiven uten cramen pleghen2) te leyden, of alle die toveren of wijchelen3) of ghelove of hope daer in4) hebben, want dese doen al dootlike sonde ende sijn vernoyerde menschen, want alle dese dinghen sijn5) teghen kersten ghelove, ende+ daer om hevetse die heilighe kerke verboden. || - Aldus sijn dese drye, dorperheit6), verwoetheit ende vernoeyeringhe, drye riser van ontrouwen of ongheloven, dat die eerste tacke is die uut den bast der hoverdiën spruut7), also voorscreven is.

34.

Die ander tacke der hoverdiën is despijt8) of versmadenisse9), dat seer grote sonde is10). Al ist, dat geen dootsonde inder tijt en ghescyet sonder versmadenisse11) gods, nochtan so wi hier van versmadenisse menen12) te spreken, so sondicht men sonderlinghe mit deser sonde in drye manyeren: antwer omdat een mensche+ enen anderen niet also groot || en prijst in sijnre herten als hi is, dat is die een; of om datmen niet eer ende waerdicheit en doet of en biet13) daermense sculdich is te byeden, dat is die ander; of datmen niet ghehoersam en is14), diement sculdich is te wesen, dat is die derde.

Nu denct in uwer herten: hoe dicke moghedi hier in ghesondicht15) hebben! Hoe dicke moghestu ander lude valschelike ghepriset16) hebben, den besten versmaet, den quaetsten gheprijst17)! Hoe dicke hebstu wel gheweten in dijnre herten, dat ander luden beter waren+ dan du, daerstu18) di nochtan boven || pryses om19) enige gracie, die di god ghegeven heeft20), het si edelheit of rijcheit of scoente of wijsheit, daer du ander luden om versmadet hebste in dijnre herten, die di dochten21) dat dit niet en hadden, want du di selven

meer pryseste dan du weert waerste ende ander luden min!1)

35.

Ten anderen male so denke, hoe dicke dattu cleen ere ende waerdicheit ghedaen heefte2) den ghenen, die duse sculdich waerste te doen: ten eersten gode van hemelrijc ende sijnre ghebenedider moeder3), alle heilighen ende enghelen van hemelrike, dier één niet+ en is, du en hebste der || teghen misdaen in versmadenisse4) ende cleynre eren, die du hem bewijst hebste in haren heilighen daghen of avonde te vasten of te vieren5), die du dicke te broken6) hebste ende daer mede ghespot7). Denc oec hoe dicke du gode versmaet hebste, dat di sinen dienste verdroet, te horen misse of ghetide of sermone8), ende wanneer duse horen mostes9), hoe dicke du hebste staen boerten ende spotten voer gods oghen, daermen sinen dienst

36.aant.

dede10). Denke oec hoe dicke du den lichame ons heren crancke+ eer bewijst hebste daer duut sagheste, of daerstuut ontfan-||ghen soudes11), want du qualic daer toe bereyt waerste, duusterlic12) ghebyecht hads, cleyn berouwe haddes ghehat13), cranc opset, di voort van sonden te hoeden, ende dat alre quaetste is, licht in dootsonden wetende toe14) ghegaen, dat die alre meeste versmadenis is diemen doen mach. Daer na so dencke, hoe dicke dat du15) on-

ghehoersam hebs gheweset den gheboden gods ende der kerken1), dine prelaten, dinen vader, dijnre moeder, dinen heren ende allen den ghenen, die du sculdich waerste ghehoersam te sijn. Wilstu in deser manieren dijn leven over denken, du selste vijnden, dattu in+ desen tacke || der hoverdiën, die despijt of versmadenis2) hiet, also dicke ghesondighet heves, dattu des niet ghetellen en soudes connen.

37.aant.

Die derde tacke der hoverdiën, die men in latine presumpci heet of vermetelheit3), dat is dat een mensce meer van hem selven waent dant is4), dat hi meer waent doghen dan hi doech of meer moghen dan hi mach of meer connen dan hi can, of dat hi meer waent moghen5), doghen of connen dan een ander. Dese sonde is des duvels sterc slot6), daer hi alle die sterke gheestelike sonden in verwaert7).

+Dese sonde toent haer in veel ma-||nieren, mer nameliken in .VI. manyeren. - Die eerste is in sonderlincheit8), datmen in latine hiet singulariteyt9), want een bedroghen vermetel herte10), dat meer wanet moghen of doghen of connen dan een ander, dat dicke versmaet te doen ghelike anderen luden11), die nochtan beter sijn dan hi, mer hi wil sonderlinghe wesen in allen dinghen ende werken; dat is die eerste sonde, daer haer verweentheit in toent12). - Die ander sonde is datse denken wel ende costelike te teren13), op datmense loven mochte datse milde ende hovessche14) sijn. - Die+ derde sonde is in ghecken argueringhe || ende sceldinghe, als Salomon seit: teghen den hovaerdighen moetmen altijt scelden ende

38.aant.

pleyten15). - Die vierde sonde van verweentheit is beroeminghe16), die ghehaet is van gode ende vanden menschen17), want een beroemer

is recht als die kockoc1), die niet singhen en kan dan van hem selven. Het is ymmer2) een alte groten scande, dat een selve mitten monde seit van sijns selves wijsheit of goede werken of van sinen edelen gheslachte, tfi der scanden! - Dat vijfte rise des tackes der+ bedroghenheit is bespottinghe, want dat is der bedroghenre3) lude || sede, datse hem niet en laten ghenoeghen hem selven boven den anderen te duncken4), mer oec mede scympen5) ende smelic spreken6) opten anderen, die hem dunct dat die gracie niet en hebben die si wanen hebben; ende dat alre quaetste is, si en connen niet gheliden, dat hem yement wel tyert7) te gode waert anders dan na haren wille, si en segghen daer quaet of, want hem in haer herte snijt dat men yements dinc8) prijst dant haer. Dese sonde is seer anstelike, wantse veel lude haer salicheit belettet. -

39.aant.

Die seste manyere deser verweninghen9) is wederspannicheit, dat+ men in latijn || heet rebelheit10), dat is dat een mensche wedersporich11) is alden ghenen, die sijn beste menen; want wanneermen den bedraghen12) mensce berispet, dan verantwoert hi hem; sceldet men hem, so vertoernt hi hem13); raedmen hem sijn best, hi en gheloeft niement dan sijns selfs sinne. Dese lude hebben des duvels canker: hoemen den kanker meer roert14), hoe hi quaeder wort; so doen si oec; het is een anstelic seer dat men niet roeren en mach, want dat is ongheneselic15). - Aldus wassen uten tacke der bedroghenheit of verweentheit16), dat die derde tacke is der hoverdiën, dese+ .VI. rise voorscreven, || als sonderlincheit, costelicheit, argueringe, beroeminghe, bespottinghe ende wederspannicheit17).

40.

Die vierde tacke der hoverdiën is een ghecke begheerte van hoech-

heden1), dat ghenen properen name en hevet in duutsche; in clergye2) hetet ambici. Dat is des duvels panne, daer hi spise in frijt3). Dese tacke spreidet hem wide ende verre ter rechterkant ende ter luchterhant, want die gaern hoghe waer, die woude4) den enen behaghen ende den anderen mishaghen. Die hi behaghen wil - dat sette ic ter rechterhant - daer moet hi teghen simuleren, flacteren,+ || pluumstriken5), dicke gheckelicke6) ghiften gheven, gheclike verteren ende betalen voor ander lude, die hi meent dat hem helpen moghen. Ende den anderen, dien hi mishaghen wil - dat sette ic ter lufter side of ter luchterhant - die vermaket hi, die belyeghet hi, om haer officie te crighen; ja, hi begheert haren doot, op dat hi in haren stade comen mochte; hi seit scande van hem; hi verraetse, can hi; hi set heymelic opset7) mit anderen luden op, hoe hise verderven mochte, datmen in latijn8) conspiraci hiet ende veel ander+ quader sonden, die uut deser ambici comen. ||

41.aant.

Die vijfte tacke van hoverdiën is ydel glorie, dat is een ghecke ghenoechte van lovinghen: wanneer een in sijnre herten een vroechde voelt, om dat hi menet datmen hem van enighen dinghen loeft of prijst, die hi doet of aen hem heeft. Aldus begheert hi lof van dinghen, daer hi bilx gode of loven soude: ende daer om is ydel glorie een dievigghe9) des duvels, want si steelt gode, dat hem alleen toe hoert; want van allen duechdeliken werken behoert gode alleen die eer ende die glorie toe ende alle lof10), ende ons die+ baet of die vruchte. Idel glorie is een groet stormende || wijnt, die dese grote toerne ende cloc huus11) ter neder waeyt, die dese hoghe bome des wouts12) neder worpet ende dat hoghe gheberchte13) doet storten ende vallen - ic mene die grote moghende lude, die hoghe gheleerde lude ende die gheestelike heilighe lude. Daer om machmen ydel glorye wel heten des duvels penninc, want hi alle die beste ware ende costelicste pennewaerde in die mercten deser werelt daer mede op copet. Ende want onse lieve here14) ons mit drien

manyeren van gaven begaeft, so deelt die duvel oec dese ydele glorie+ in dryen om dese drye gaven te co-||pen.

42.aant.

Dese eerste gave is die gave der natueren, die ander gave1) der avontueren, die derde die gave der graciën.

Die gave der natueren ghevet god in dryen manyeren, als inden live, inder sielen, ende in beyde. Eerst in den live, als in scoenten, in ghesontheden, in crachten, in gheringhicheit, in coenheit, in edelheit, in wel singhen ende des ghelijcs2). Nu inder sielen, als in claer sinne nauwe te verstaen3), in subtijlheit behendich dinc te vijnden4) ende in goeder memoriën langhe te onthouden ende des+ ghelijcs. Nu in beyden, als || in allen natuerlicheden, sedicheden, in miltheden, in ghetempertheden, in goetlicheden ende des ghelijcs. Dit sijn alle die gaven der natueren, daermen gode sonderlinghen of te loven ende te dancken heeft5), mer die hoverdighe menschen, die god dit ghegheven heeft, lopen daermede ten duvel ende vercopen hem dese ware om den penninc der ydelre gloriën voorscreven. Aldus wort god vertoernt, daer men hem mede dienen ende dancken soude6). Diet nauwe wil merken7), so doetmen mit ydelre gloriën+ in menigher manyeren sonde in al desen gaven der naturen, die || ic mit corten woerden overlopen8) hebbe; als een yghelijc in hem selven alre best merken mach.

43.aant.

Dit sijn die gaven der avonturen, als: hoecheit, rijcheit, gheluc in allen hoecken van tijtliken dinghen9), daermen in menigherhande manyeren in sondighet. Want als vrou avontuere hoor rat omme keert, dat die mensche10) boven sit, als of hi opten oversten swinghel11) vander molen sate, daer wayen alle die .XII. wijnden der ydelre gloriën, so is die mensche in groter gloriën12) ende denct in sijnre+ herten eerst op sijnre groter waer-||dicheit, dan op sine vrome stout-

heit, dan op sine overvloedighe rijcheit, dan op sijn grote gheselscap, dat hem volghet1); dan op sijn ghesinne, dat hem dienen moet; dan op sijn scoen woeninghe, dan op sijn gadelike paerde, dan op sijn fressche harnassche2), dan op sijn costelike clederen ende gordelen3), dan op sijn cyerlike huus raet, dan op die grote ghiften ende eer, die men hem over al doet; dan op sinen goeden name4) ende dat grote lof, dat hi meent datmen in allen landen van+ hem spreect; aldus sit die keytijf dan ende glori-||eert, dat hi selve niet en weet, waer hi is, ia dat hi dicke hem selven niet en kent. Dit sijn die .XII. winde der ydelre gloriën, dat is te segghen die .XII. manyeren, daer die ydel glorie mede tempteert5) den ghenen die in hoghen stade sijn, also wel den gheesteliken als den waerliken6), inden clercken als inden leeken. - Aldus hebdi nu ghehoert hoe een mensche mit ydelre gloriën sondighet in den gaven der avontueren.

44.aant.

Die derde gave, diemen die gave der graciën heet, dat sijn+ duechden ende goede werken, daer die || wijnt der ydelre gloriën alre hertste teghen waeyt; ende dicke waeyt hi die meeste bome ende die hoechste toerne eerste ter neder7), dat is die beste lude ende die reckelicste. Ende in deser gaven voorscreven tempteert8) die duvel enen mit ydelre gloriën in dryen manyeren. Die eerste temptacie is inwendich in des menschen herte, wanneer hem een vervroechdet9) van heymeliken goeden werken, die hi ghedaen heeft in beden of in waken of in anders enighen heymeliken goeden dinghen,+ dat hi heylichliker of heymeliker mit onsen here || waent wesen, dan hi is. Dat ander is, wanneer een en ghecke blijscap10) voelt in hem selven, om dat hi siet of hoert, datmen hem voor reckelic of geestelic hout. Dat derde is, wanneer een begheert11) der menschen lof ende daer om properliken12) sijn goede werken doet, meer dan om gods willen. Aldus hebdi drie manyeren ghehoert, daer hem een mensce13) mede besondicht in ydelre gloriën inden gaven der graciën. Gi hebt oec ghehoert, hoe die duvel in die ander twee gaven+ voorscreven mit ydelre gloriën tempteert, in14) dien gaven der na-||turen

ende der avonturen. Daer om machmense wel des duvels penninc heten, daer hi dese drye gaven voerscreven mede coept.

Nu hebdi ghehoert die vijf tacken, die uter hoverdiën wassen.

45.aant.

Die seste tacke der hoverdiën is ypocrisie, dat is een sonde die den mensche anders doet scinen van buten, dan hi van binnen is; daer om so sijnt1) al ypocriten, die den gheesteliken man maken of conterfeiten2) ende dies niet3) en sijn inder waerheit; die meer den name begheren, dan die daet. Ende dese ypocrisie deelt hoor4)+ an dryen: dat eerste is een || vuyl onreyne ypocrisie, dat ander een ghecke sotte5) ypocrisie, dat derde een subtile ypocrisie. - Het is een vuyl onreyne ypocrisie, die die werken der onsuverheit6) doen of begheren daerse verborgen wesen mach, ende maken den mensche geesteliken7) van buten voor die luden; dese hiet onse lieve here die ghemaelde grave8) of die vergulde ende wel te recht, want si sijn buten scoen ende binnen vol verrotter vuylnissen. - Dander mogen wel ghecke9) ypocriten heten, dat sijn die in reynicheden van lichaem ende in vele abstinenciën leven ende grote penitencie+ || ende veel goeder werken doen, principaliken om der werlt lof, datmense10) voor heilige lude houden sel. Dit sijn te recht ghecken gheheten, want si sijn liever des duvels martelaers, dan si gods confessoren worden. Dese lude maken van goeden goude of

46.aant.

sulver valsche penninghe. - Die derde, diemen subtile ypocriten heet11), dat sijn die mit subtijlre gheveynstheit12) stelen ende cryghen willen digniteyten of prelatuerscappen13) of anders hoecheit van stade. Dese lude sijn niet te kennen14), eer si den staet verworven15) hebben+ van hoecheden, want si doen al dat goede luden billix || doen

souden mit allen goeden werken; si veynsen hem oetmoedich, geestelic, goetlic ende minsamich, thent si1) alle totter hoecheit clymmen ende comen; mer wanneer si inden staet van hoecheden of van machten sijn2), so tonen si eerst, wat si langhe verborghen ende inder herten ghedraghen hebben: so sijn si hovaerdich, gierich, vrec ende wreet, so machmen an haren vruchten sien, dat die bome nye goet en was, hoe scoen dat hi bloeyde, ende dattet al ypocrisie was, hoe si te voren lyeten3). - Aldus is ypocrisie die seste tacke der hoverdiën.

47.aant.

Die sevende tacke der hoverdiën is ghecke4) anxt of ghecke scaemte,+ dat een mensche laet goet te doen van scaemten5), want die werlike6) lude segghen souden, hi beghonne7) te lollen, hi waer een pylaern byter of een lollecater8). Dese luden ontsien hem der luden scymp9) meer dan des strenghen oerdel gods. Dese scaemte coemt uut eenre ghecker begheerten, den quaden te behaghen. Daerom ist oec een dochter der hoverdiën ende die sevende principael tacke die uter wortel10) der hoverdiën wast, daer menich mensche tgoede om laet+ ende tquade om doet. - Al-||dus sijn dese seven voerscreven, ontrouwe, versmadenisse, verweentheit, ambici, ydel glorie ypocrisie ende onrechte scaemte die .VII. principael tacken die uter wortele der hoverdiën wassen, dat die outste11) dochter is des duvels ende dat eerste hoeft der helscher beesten, als voerscreven is.

48.aant.

Dat ander hoeft der helscher beesten voorscreven is nijt, dat is een serpente dat al venijnt dattet siet. Nijt is des duvels dochter ende des doots moeder, want overmits nijt des duvels so quam die doot eerst in der werlt. Nijt is een sonde, die den bosen mensche+ alre ghelijcste ma-||ket den duvel12), horen vader, want die duvel haet alre luden welvaert13) ende minnet alre luden qualic varen14).

Also doet oec die nydighe mensche, is oec des duvels ule of vledermuus1), want hi en mach niet bet sien die claerheit der duechden in enen anderen, dan die ule of vledermuus die claerheit der sonnen.

Dese sonde deelt hoor in drie principale tacken, want eerst so sciet dit serpent sijn venijn den nydighen inder herten2), als inden ghedachten; dan inden monde, als inden woerden; dan al tlijf al doer, als in allen werken.

49.aant.

Eerst in der herten || in drye manyeren. Want een nydich mensche+ is therte so vol venijns3), al siet hi of hoert hi enich goet van enen mensche, hi oerdelt quaet ende trect altoes ten quaetsten4). Hi gheliket5) der spinnen, die tfenijn trect uter bloeme, daer die bye honich6) uut trect. Aldus doet hi sijns selfs scade in allen dinghen7); die nydighe mensce heeft dat herte so vol valscher oerdel8), datmense9) niet tellen en mach. - Ten anderen male, wanneer die nydighe mensche enich quaet hoert van yement - het si inden live, als siecte+ of quetsinghe10) of dat yement doot is, of inden avontuer-||liken goede, dat een scade ghenomen11) hevet of arme wort, of inden gheesteliken goede, dat hi van yement goeders hoert segghen, die in sonden of in scanden ghevallen is, daer yements goede name mee vermindert is - des vervroechdet hem die nydighe mensce in sijnre herten, dat ment an al sinen ghelate gewaer worden mach. - Ten derden male als die nydighe mensche yet goets van yement hoert, het si in goede der natueren of der avonturen of der graciën, daer ic voer of ghesproken hebbe, so coemt hem een+ droefnisse over, dat hem sijn herte smertet12) daer of; || ja dat doet hem so wee, dat hi vroliken nyement toe ghelaten en can13), noch dat hi gheen blijscap hebben en mach. - Aldus moghedi sien, dat die nydighe mensche mitter herten in drien manyeren sondighet: in valschen oerdelen, in quader vroechden ende in duveliker droefnissen.

50.aant.

Des ghelikes sondicht hi oec mitten monde. Want sulc wijn als int vat is, moet immer uten bongate pruusten14); ende want des

nydighen herte vol venijns is, so berstet oec ten monde uut in drye manyeren van venijnden woerden, daer Davidt of seit in den souter:+ Die mont || des nydighen menschen is vol van bitterheden1) ende vol drochnisse2). Want een nydich mensche, hoert hi quaet van yement segghen, hi seghet3) sijn daermede toe ende helpet breyden; hoert hi yements scade, hi lacht ende hi en can hem niet gheveynsen, ten moet uut bersten, datter in is: hi seghet dat hem also leet is4), als of sijn coe twee calver hadde of des ghelijcs; dat is die een manier. - Die ander manier is: hoe hi die lude valschelike mitter herten gheoerdelen mach5), so doet hi oec mitten monde,+ dat hi nymmermeer duecht van yement en seghet, || mer al tquades6) dat hi weet ende ghenoech meer dan hi weet, want hi ghenoech

51.

daer toe lyecht ende oerdelt al haar duechden ypocrisie7). - Dat derde is: hoert hi yet goets van yement, dat hi dat vercleent ende vermindert8) waer hi can; ja en derre hi daer niet openbaer quaet of segghen, so cleet hijt mit eenre gheveynstheit ende seit: ‘Ic hoor gaerne van u dat ghi den man so prijst, want dat coemt ymmer uut duechden; mer ic weet wel dat ghi wat anders van hem weet’. Seghet een man9) dan weder neen, so segghense10): ‘Ic en wil die+ eerste || niet wesen diet u dan segghen sal, want ghi sullet wel van honderden11) horen, moechdi een corte tijt leven; sijn geveynstheit en mach niet langhe verholen bliven, sijnre tuusscheriën12) wort te veel!’ of des ghelycs, daer si den luden quaet vermoeden mede maken op goede reckelike geestelike luden13) der duechden, die si benyden14), ende die hem nye leet en deden15) anders dan van rechter venijnder nydicheit en moghen si nyement horen prisen dan hem selven.

52.aant.

Nu heeft die nydighe mensche oec drye manyeren van venijn in+ sinen werken, also hi hevet in sijnre || herten ende in sinen monde, als ghi ghehoert hebt. Want die natuer des nydighen is, dat hi alle des menschen duechden gaerne lesschen ende te niet maken soude, sijnse cleyn, middewaert1) of groot. Daer om is hi van der naturen, dat die basiliscus is: daer en mach geen groen bliven2), daer hi bi is, noch gheen gras noch cruut noch bome; ende die duechden hebben drye staden3) nader evangeliën: eerst sijnse, ofse inden grase4) waren, also ionc coerne eerst op gaet; dan scyeten si haer aren ende bloeyen; dan wordense vol coerns ende vruchten ende+ worden rijp5); recht aldus sijn oec som || menschen in enen goeden suverliken beghinne6) van duechden, of si inden grase scoon uut ghesproten waren7), daer die nydighe mensche grote nijt op hevet ende doet daer toe al dat hi can, dat hise daer gaerne of toghe.

53.aant.

Die ander nemen toe in allen duechden ende in enen goeden name, hetsi tot gode of totter werlt, die scyeten hoer aren ende bloeyen, daer die nydighe mensche8) harde besich om uut is dien goeden name9) te minderen mit allen werken, die hi ghedoen can: hi saeyt discoert10) tusschen hem ende horen vrienden, hi rijt, hi iaecht11),+ hi queest, hoe hi haren name|| verminderen mochte in enigher menschen herte, daer en laet hi hem niet in vaken. Die derde sijn vol-

comen goede menschen, die veel duechden ende goeder werken doen, si sijn vol vruchten ende rijp in alre duecht1). Dese benijt die nydighe mensche alre meest, ia hi etet sijns selves herte2), datmen so veel goets van den luden seghet. Hi verlyest menighen nacht slaep3) daer om, daer hi gaern wat versieren4) soude, dat hi5) hem horen goeden name mede doden mochte; daer doet hi mitten cortsten6) al sijn machte toe mit alle sinen werken, die hi ghedoen can.

54.aant.

Dese || sonde is so seer anxteliken, datse selden ghebetert wort,+ want si is puerlic contrarie den heilighen gheest, die een fonteyn alre duecht is7) ende daer alle duechden uut springen ende vloeyen8). Ende die ewangelie9) seghet: Wie in den heylighen gheest sondicht, die en salt nymmermeer vergheven worden, in deser werlt noch inder ander, want hi sondicht uut sijnre quaetheit10). Mer dat selmen verstaen11): want gheen sonde so groet en is, god en vergheefse12) den ghenen, die goet betrouwen13) in hem hebben ende volmaecten+ rouwe van goeder herten; mer waer crighet || die mensche berouwe van sulcker sonden? want berouwe is een die groetste gave ende gracie, die god overmits den heilighen geest yement geeft, ende dese sonde benijt die gracie des heylighen geestes, want hi14) ander lude goede werken oerloecht mitten ghedachten, mitten woerden, mitten werken, als voorscreven is. Die dese sonde doet, hi vervolcht15) die reckelike lude mit venijnder nydicheit, als die Ioden onsen lieven heer deden16).

55.aant.

Ende du selste weten17), dat ses sonderlinghe sonden sijn, daermen teghen den heilighen geest mede sondicht.

+Die eerste || is vermetelheit, dat enen dunct hi en behoeft der ontfermherticheit18) gods niet, hi hoept hi is goet ghenoech onverdoemt

te bliven. Dese doen die ontfermherticheit van hem vlyen ende rechtverdicheit sal hem te sware worden; aldus doen veel lude sonde in hopen1). - Die ander is mistroest of wanhope, die meent2), dat god niet vergheven en sal so veel sonden, als hi ghedaen heeft. Dese sonde neemt gode sijn ontfermherticheit als vermetelheit voerscreven hem sijn rechtverdicheit neemt. - Die derde is verhertheit3)+ van herten, datmen in cler-||gye obstinacie heet, dat is dat een mensce so versteent ende verhart is inder boesheit4), dat hi hem niet veroetmoedighen en wil ghenade te bidden of sijn sonden te

56.aant.

beteren. - Die vierde is versmadenisse5) van penitenciën, dat een mensche in sijnre herten denct: ‘Ic en wil dese penitencie niet doen, het is al queteringhe; ic en wil doch die sonden niet laten’, of: ‘Wat hevet god mit deser visevasen6) te doen, mit minen vasten of beden of des ghelijcs?’ ende en dencken niet, hoe vele een warachtighe+ clene7) penitencie hier of legghen mach. - Die vijfte is oerloghen || of te wederstaen die gracie gods of die genade des heilighen geestes8) in hem selven of in ander luden als voerscreven is vanden nydighen. - Die seste is teghen die waerheit te oerloghen9) of te weder staen willens ende wetens, sonderlinghe die waerheit der gheloven, ons kersten ghelove. Al dese sonden voorscreven sijn tegen die goetheit des heilighen geestes ende sijn so groet, datmen cume tot ware penitenciën daer of comen mach10) of tot waren leet sijn ende daer om wordense selden vergheven.

57.aant.

Dat11) derde hoeft deser helscher beesten is toern. Mer || du suls+ weten, dat daer één manyere van toerne is, dat gheen sonde en is, mer doghet: dat is die toerne, die goede geestelike lude tegen quade

menschen hebben1). Mer die ander toerne2) is seer groot sonde ende is een felheit van herten, daer veel tacken uut wassen, mer sonderlinghen vier, dat sijn vier oerloghen die die felle menschen altijt hebben.

Die eerste oerloghe is teghen hem selven, want als toern enen fellen mensche verwint, so quelse3) hem aen siele ende aen live, want so en mach die mensche slapen noch rusten; ja hi en mach bi+ wilen eten noch drincken4) van toer-||ne ende crighet den rede op sine kennebacken5) of een ander droefnisse of quale, dat hi gaet quellen6) ende valt ten lesten in een siect, daer hi of sterft. Aldus is toern een vier dat sijns selfs huus verbarnt7), daert in ghemaect is.

58.aant.

Dat ander oerloghe dat die felle mensche hevet is teghen gode, want toern of felheit brenct den mensche dicke daer toe, als hem enighe teghenheit of ongheluc8) ghescyet aen tijtlike goede of aen sinen live van siecten, of dat hi enighe vriende verlyest of in enyghen anderen dinghen9), die hem niet te wille en ghescien, dat hi+ te-||ghen god daer omme murmureert ende quaet spreect ende dat hi sweert ende doemt ende vloecket gode10) ende alle sijn heylighen mit menigher leliker blasphemie.

Dat derde oerloghe dat die felle mensche hevet is teghen die ghene die onder hem sijn, als sijn wijf, sijn kijndere ende sijn ghesinde11), want een fel mensche wort dicke also uutsinnich van toerne, dat hi slaet12) wijf, kijnt ende ghesinde13) ende breect14) scalen, cannen ende potten ende al dat hem inden weghe staet, recht of hi puer rasende waer, als hi oec inder waerheit is.

59.aant.

Dat vierde oerloghe, dat die toer-||nighe felle mensche hevet, dat is+ teghen sijn nabueren15) ende naesten, die bi hem sijn16). Hier was-

sen veel quader tacken uut, doch sonderlinghe seven, die al die een na den anderen volghen ende die leste altijt die quaetste sijn1). - Die eerste is sceldinghe. - Die ander bi blivende toerne2). - Die derde hat. - Die vierde is vechtelic3). - Die vijfte is begeerte van wraken. - Die seste is dootslach, die daer dicke of coemt. - Die sevende is een heel oerloghe, dat dan onder die vrienden daer of op staet4), want daer twee machtighe luden teghen een5) beghinnen te+ oerloghen, daer || coemt dicke veel quades of. Daer blijft menich onnosel mensche om doot, die daer nie scout toe en creech. Daer worden vele armer luden haer huse om verbernt6), haer goet ende have gherovet ende ontnomen. Daer werden dicke kerken om verbernt ende ontvrijt7). Daer worden veel mannen ende wiven ende kijnderen om onterft ende ontgoet, datse in elenden moeten striken8) bidden haer broet, ende veel ander ontellike quaet dat daer of comet, daer eens menschen toerne of felheit die eerste sake of is. Ende daer om+ so is hi dit voor gode sculdich te beteren ende || weder te keren, die daer een oersake ende een beghin of hebben gheweest9), ende alle die heren ende haer hulpers10) die daer toe gheholpen hebben mit rade of mit dade, die sijnt al sculdich weder te keren ende te beteren; ende daer om staet seer in die waghescale mit hem van haerre salicheit, want si en hebben geen macht te beteren noch weder te keren dien scade, dien si ghedaen hebben11) ende als die wael seit: ‘Il comvient rendre ou pendre’, ‘men moet wederkeren of hanghen leren’.

60.aant.

Dat vierde hoeft deser helscher beesten voorscreven || is die dicke+ die traecheit heet12), dat is loyheit ende verdryet in allen goeden werken13). Dese sonde werpt uut alte veel quader tacken, want

traecheit doet enen mensche quellen1) ende loyliken ende traechliken hem beghinnen te beteren2), noch qualiker voort gaen in beteringhen ende alre qualicsten eynden.

Een quaet beginsel hevet die traghe mensche om ses ghebreke. - Dat eerste is laeuheit3) of slapheit, dat een mensche onsen lieven here4) laeulike of slaplike5) mint, die hij is sculdich sterekelic6)+ bernende ende vierichliken te minnen, ende daer om wort die || mensche laeuwe ende cout enich goet te doen. - Dat ander is saertsheit7) of dertenheit van herten, dat is des duvels coets8), daer hi hem op rust ende seit totten traghen mensche: ‘Du biste alte saertselic ende dertenlic9) op ghehouden. Du biste een recht edel mensche inder natueren ende teder van complexiën, du en moghes dese strenghe penitencie niet doen, du en soudeste sterven eer dijn tijt in deser

61.aant.

herdicheit’. - Dat derde is ledicheit, dat een sonde is, die veel quaets doet, so die scrift seit, want wanneer die duvel enen mensche+ ledich vijnt, so werpt hi hem || een beenkijn in die mont op te byten10): so werpt hi hem quade gedachten in11) ende doet hem begheren boeverie12) ende ander sonden, daer hi sinen dueren13) tijt onnutteliken mede verlyest, daer hi hemelrike14) in verdienen mochte mit goeden gedachten of oetmoedighen werken van buten. Daer om is ledicheit seer te scuwen. - Dat vierde is swaerheit15), dat een mensce also swaermoedich is, dat hem gheens dinghes en lust, dan te legghen rusten of slapen, die som sijn wel wacker ghenoech in+ waerliken dinghen te doen16), die hem ghenoechlic || sijn, mer in gheesteliken dinghen sijn si swaer; si versumeden liever vier missen

62.

of mettene dan één zweeten of slapen17). - Dat vijfte is loddernie18) of loyardie, dat een seer vuyl sonde is, wanneer een mensche in sonden

leghet ende voelt die temptatie des duvels ende des vleysches, die hem aen vechten, ende en teemt van rechter loyerdiën1) thoeft niet op te lichten noch gode niet aen te roepen, dat hi hem verlosse2), noch hem te byechten of te beteren. Dese slacht enen loyen katijf,+ die in enen stinkenden put of kerker3) ghevanghen || laghe ende die dore des kerkers open saghe, mer liever hadde legghen rotten4) inden kerker, dan hi so veel arbeyts dede dat hi die trappen op clomme ende liepen5) sijnre straten6). - Dat seste ghebrec is cleen moedicheit, dat men in clergie7) pusillanimiteit heet. In desen ghebreke sijn die, die anxte hebben voor niet, die geen goet leven8) aen en dorren nemen, omdat si duchten dat sijs niet volherden9) en souden. Si hebben anxt, datse god laten soude, die nye mensche en lyet die sinen troest10) gheheelike in hem sette; hem gruwelt voer+ vervaerlike dro-||me of des ghelijcs; si slachten den kijnde, dat voor die ganse niet gaen en der wantse cissen11) ende blasen; si en dorren in die pat niet gaen voer die slecken12) die hoer hoernen op steken! Aldus hebdi nu ghehoert die .VI. punten, die enen mensche sijn goet beghin nemen.

63.aant.

Nu sijn daer noch .VI. punten daer die traghe mensche ghenen goeden voertganc om ghehebben en can, ende sijn .VI. vlecken des quaden dienst knechtes13), want nyemant goeders en soude gaerne enen knecht bi hem houden die dese .VI. punten aen hem hadde.+ Dat eerste is vertrecke-||nisse of lancsomheit14), dat ander is onachtsomheit15), dat derde is verghetelheit, dat vierde is weecheit of crancheit16), dat vijfte is ofnemelheit17) in duechden, dat seste verleghenheit18) of ontbliven.

Ten eersten so sondicht die traghe mensche in vertreckenisse, als hem onse lieve here enighen goeden inval verleent19), yet goeds te doen ende hi dat vertrect ende volghet des duvels raet, die hem seit: ‘Du biste noch ionc, du coemste noch wel alden dach daer toe

te doen1).’ Aldus belet die duvel den mensce wel te doen. || -

64.aant.

Nader vertrecheit2) comet onacht-||somheit of rokeloesheit, want die+ een dinc vertrect of slapende doet3), ten is geen wonder, dat hijt onachtsomliken4) doet, want die vertreckende lude, die altoes anxte hebben, datse horen orbaer te vroech doen sullen, dat syn alle tijt die onachtsomste lude. Ende diet te recht wil merken, so is onachtsomheit een sonde daer alle die werelt mee bevlect is, want wenich luden sijn5), si en doen onachtsomliken, dat si sculdich sijn te doen, gode te vorsten6) ende hare evenkersten. - Na onachtsomheit+ coemt verghetelheit7), want wie onachtsom is, die ver-||ghet dicke8). Overmits dese twee sonden, onachtsomheit ende verghetelheit, so coemt dicke, dat hem die mensche niet te rechte byechten9) en can10); want wanneer een mensche onachtsom is van sinen sonden ende dan verghetel is daer toe, die weet wenich te segghen, als hi biechten sal, dat seer anxtelic is, want men mach nyement absolveren sonder waer byechte, daer hoert toe waer berouwe, bekenninghe11) der sonden metten monde ende ghehoersamheit in penitenciën. Dese byechte ende beteringhe is een yghelic sculdich, ende ten is niement+ so reckelic12) van || leven, saghe hi te rechte aen sine ghebreke, hi en soude wel altijt ghenoech vijnden dat byechtens weert waer13). Mer dese twee sonden voorscreven, onachtsomheit ende verghetelheit, die verblinden enen mensche dat hij int boec sijnre conscienciën

65.aant.

niet ghesien en kan. - Na deser verghetelheit coemt weecheit of tederheit14), ende die comet van ghebrec van goeder herten ende van quader ghewoenten, dat hem een mensce went tot loyheden of tederheden15). Onderwilen coemt si wel van oneersamheit16) of van onmaten,+ dat men in clergie indiscreci17) heet, dat hem een || mensche in sijnre eerster vuericheit also gheclic18) uut arbeyt met vasten, mit waken ende mit anderen werken, dat hi in een tederheit valt, dat

hem daer na gheen goede werken en smaken, mer cout ende loye blijft sonder devocie enich goet te doen; dus is die tederheit dat vierde punt. - Na deser weecheit coemt verslappinghe of ofnemelheit in duechden1), dat dat vijfte punt is; dat maect den mensce van daghe te daghe slapper ende couder in allen goeden werken. -

66.aant.

Na deser verslappinghen coemt dat seste punt, dat een ten lesten+ met allen laet varen ende verleecht of onblijft2) van allen || goeden werken; ende dat is een out seggen: Wie niet en voldient, die verlyest sinen arbeyt ende sijn loen, ende den danc van al dat hi voor ghedaen heeft3) - als die Wael seit: Qui seert et ne perseert, son loyer peert. - Aldus sijn dese .VI. voorscreven punten: vertreckinghe, onachtsomheit, verghetelheit, tederheit, verslappinghe ende ontblivinge4), die den traghen mensche benemen sijn geestelike voortgaen in duechden.

67.aant.

Nu sijn daer noch ander ses punten, die den traghen mensche een+ quaet eynde doen nemen, dat sijn dese: onghehoersamheit, onlijdsam- || heit, murmureringhe5), droefheit, quale ende mestroest of wanhope. - Ten eersten onghehoersamheit, want alsmen den traghen iet hiet doen in penitenciën of in anderen goeden werken, so doet hi sijn onscout6), dat hijs niet en vermach noch niet en kan7). - Dat ander is onlijdsamheit, want recht so die traghe mensce niet doen en mach van ghehoersamheit, so en mach hi oec niet liden in lijdsomheit8), also datmen hem qualic sijn best9) segghen derre. - Dat derde is murmureringe, want wanneermen den traghen scelt10), so+ murmureert hi ende wordet son-||derlinghen toernich ende meent datmen

68.aant.

versmaet. - Dat vierde is droefnisse, want wanneer die traghe mensche meent, datmen hem versmaet, so gaet hi lupen ende trueren11), of hem alle sijn vrienden of ghestorven waren12) ende watmen hem dan doet of seit of wat hi hoert of siet, dat verdryet hem altemael13). - So valt hi dan in eenre qualen14) ende hem en baet dan gheen goetlicheit of troest, die hem yemant bewisen mach: dat vijfte punt, dat hi gaet quellen15), dat hem gheen goet ghescyen

en mach ende gaet so verderven1). - Na alle desen bosen punten+ die die traghe || mensche hevet, so comet die duvel ende ghevet hem dan den rechten dootsteec2), dat hi hem in mistroeste doet vallen3); dat is dat seste punte. So denket die traghe mensche, hi is doch verdoemt, ende doet al tquaet dat hi ghedencken can of hi doot hem selven van mistroeste.

Aldus hebdi ghehoert dese .XVIII. punten, daer die duvel den traghen mensche mede quelt in sinen beghin, in sinen middel of voertgaen4) ende in sijn eynde. Na dien dat hi op dese drye ten meesten oghen teghen den traghen .XVIII. gheworpen hevet, so en+ ist gheen wonder, dat hi dat spul || verlyest5).

69.aant.

Dat vijfte hoeft deser helscher beesten, daer ic voer of gescreven hebbe, is vrecheit6) of ghiericheit, dat een wortel is van allen quade7), als sunte Pouwels seit. Dit is des duvels meystersche8), die so groten scole houdet, dat alle man daer in studeert, als die scrift seit; want alle manyere van volc studeert in ghiericheden of in vrecheden: princen, prelaten, clerc ende leec9), gheestelic ende waerlic10), rijc ende arm. Ghiericheit of vrecheit is een ongheordende11) liefte of minne op12) tijtlic goet. Dese ongheordineerthede toent haer+ genera-||liken13) in drye manieren: in nerstelic goet te werven14), in nauwe of vaste goet te houden ende in scaerselic15) goet te verteren. Dat sijn die drie principale tacken, die uten bome der ghiericheit voerscreven of der vrecheit wassen, mer sonderlinghe so wassen uter ghiericheit voorscreven .X. tacken, die seer grote dootsonden sijn, ende dese tiene deelen hem voort in veel tacken. Dit sijn die tacken voerscreven: dat eerste is woeker, dat ander is diefte16), dat derde is roef, dat vierde is calingeringhe17), dat vijfte sacrilegi,+ dat seste symonie18), dat sevende is||boesheit19), dat achte onrechte comenscap, dat neghende quade ambochten, dat tyende is quade spele; mer elc deelt hem in veel deelen als voerscreven is.

70.aant.

Die eerste tacke der vrecheit, dat dat vijfte hoeft der helscher beesten is, als voorscreven is, is woeker ende deelt hem in .VII. tacken voort. - Die eerste manyere van woeker is of dat sijn1) woekenaers, die ghelt om ghelt leenen ende nemen baet van haren ghelde aen ghelde of aen waeren2) boven horen hoeft ghelde3), dat si eerst+ lenen. Ja, si maken som haer voerwerden, betaelt mense|| niet tot enen sekeren termine4), dat dan die woeker mede5) hoeft ghelt wesen sal ende voert woekeren6), ende rekenen dan tweewerf of dryewerf tiaers7), dattet so veel te hogher op lopen sal. Dese willen ghelike wel8) tot allen terminen, datse met haren sculderen rekenen, hoefscheit of ghiften hebben, datsi so hoefscheliken mit hem voort varen. Dit sijn die dorperste ende wreetste woekenaers9). - Die ander maniere dat sijn luden, die selve niet en woekeren, mer dat hem hare ouders aen gheërft10) hebben ende mit woeckeren ghewonnen

71.aant.

is11), dat houden si sonder || wederkeren. - Die derde manyere dat+ sijn lude, die selve mitter hant12) niet lenen en willen om woeker, mer latent yement van haren vrienden of knechten doen van haren ghelde13). Van deser sonden en sijn die grote heren oec niet ledich, die die lombaerde14) of die ioden in haer lant laten wonen15), die openbaerlic woekeren ende tlant verderven16), dat die heren henghen17) om bate of ghiften die si daer van nemen18), ende gheven hem also vele brieve ende vryheden19), als si eyschen20) dorren; die enen iode of lombaerde misdede, hi misdede den here selve! So mach+ hem die || duvel mit haren zeghel21) proeven, datse haer ghelike sijn, want sise gheloeft hebben te verantwoerden, ghelike hem selven. - Die vierde maniere dat sijn die selve ghelt ontlenen22) om scade ende lenent anderen luden voert om meerre woeker; dese willen ymmer die meeste helle hebben; of oec die van anderen luden weghen woekeren mit ander luden ghelde, als deser lombaerden knapen. Dit sijn

des duvels trouwe luden, si laten hem hanghen voor ander luden

72.aant.

dieft mit haren meysteren. - Die vijfte maniere van woeker ghe-||scyet+ in comenscappen1); dat sijn lude, die hoer ware duerre vercopen om langhe daghe die si enen gheven, dan si wel weten dat si waert is2); of die enen henxt3) vercopen ende legghender enen sadel op van eenre sommen ghelts, opdatten behoeftighe4) lude copen also duere, als si hem loven dorren, die daer wat daghes aen hebben moghen; of die enighe ware vercopen enen mensche op een iaer dach, also si inder waerheit waert is, mer mit sulker voerwaerden, dat hi se+ weder nemen mach voor min om reedt ghelt oft hem || gaet5). Dese willen gode enen vlassen baert maken ende maken hem wijs, dat hi des niet en verstaet. Dese lude belenen oec ander luden goet min dant waert is ende trecken6) die reynten sonder of corten vander somme. Ja, som maken haer voerwerde7), en lostmens niet tot enen sekeren termine, dattet dan verstaen sal bliven ende verloren sijn8).

73.aant.

Dese luden doen alteveel quades, want si verermen ende verderven menighen goeden man, ridder ende knechte, datse haren heren+ ghenen macht9) en hebben te dienen, dien si scul-||dich sijn te dienen, noch der wapenen10) te volghen, op die heyden te striden, die heylighe kerke ende weduwen ende weesen te bescudden11), daerse voer gode toe ghehouden sijn12). Ander lude sondighen in voorcopen, datse armen luden tghelt te voren gheven, daer si hem coern of ander waer voer gheven moeten, als die dach is ende coemt13), dat beter is dan haer ghelt. Ander luden copen tgoet14) alst

goeden coep is ende houdent bi hem thent duer wort1). Dese begheren armer luden qualic varen, duer tijt ende costelike coepiaren,+ om haer goet te costeliker te || bruken2). Ander luden copen coern, alst eerst uut scyedt, of den wijn als hi bloeyt, mit sulker voerwaerden datse kyesen moghen, alst rijp is, den coep3) te houden

74.aant.

of haer ghelt weder te hebben. - Die seste manyere van woeker is die met coepluden toe leit mede te winnen, mer niet mede te verliesen4), of die sijn beesten uut ghevet te halven5) mit sulker voerwaerden, dat dat sijn yseren beesten wesen sullen6) (dat is, sterven sijn beesten, dan sal die ghene, diese te halven houdt, so veel sijnre+ beesten hem daervoer weder gheven). - Die sevende tacke des woekers || is, dat rike lude haren armen nabueren bi wilen wat ghelts of coerns lenen of gheven7) op sulke voerwerde, datse hem teghen die tijt daer voer arbeiden sullen .III. daghe of .IV., dat si ymmer voer .III. pennewaerds waren .IV. pennewaert wercs8) hebben. - Aldus hebdi ghehoert die .VII. tacken des woekers, dat die eerste tacke is der ghiericheit als voorscreven is.

75.aant.

Die ander tacke der ghiericheit is diefte, dat is datmen yement tsijn neemt of onthout sonder sijn weten of willen diest is9); ende+ dese diefte die machmen doen in .IV. manyeren, want men || vijnt openbaer dieve, heymelike dieve, tam dieve10) ende dieve mit ghesel. - Die eerste, diemen openbaer dieve heet, dat sijn die openbaer stelen ende laten hem hanghen, diermen11) ghenoech vijnt te lande ende te water. - Die ander dieven, diemen heymelike dieve heten mach, dat sijn die stelen connen heymeliken12), datments niet ghewaer en wort,

mit subtijlheden, als die wisselaers of die munters1) wel eer ghedaen

76.aant.

hebben in veel landen. - Die derde dieve, die men tam dieve heet, dat sijn die niet verre2) en varen stelen vreemden luden thaer of,+ mer al bider||hant stelen haren here of horen naesten. Dese dieve sijn also tam ende onscouwe datse enen mensche wel uter hant eten souden3), ende dese sijn van twe manyeren: die een sijn grote tam dieve, dat ander cleen tam diefkijns. Die grote tam dieve dat sijn dese baliuwen ende reyntmeesters, drossaten, meyers, scouten ende boden of panders4) ende dustanich lief gheselscap, die haren heren5) bi groten hopen tsijn stelen. Si vergheten veel, so si som niet scriven en connen, wat si van haers heren weghen op gheheven6) hebben.+ Si rekenen ymmer min in haren ontfanc,|| oec hoe sijt passen, dan si vanden armen luden gheboert7) hebben, ende altoes meer in haer uut gheven of verteringhe8) dant inder waerheit is. Ic meen die ontrouwe officiers, oec wie si sijn, also wel provisoers ende

77.aant.

seendekens ende gheestelike officiers9) als die waerlike. In deser diefte gaense al mede gherekent, die ander luden costelike maeltiden of ghiften gheven10) van haers heren goede buten haers heren wille, om haers selfs eere mede te breyden. Dese diefte doen oec die wiven11), die kijnder in overspel ghewonnen hebben ende laten die haers mannes+ goet bueren12), die hem || niet en bestaet, ende stelen so den rechten erfghenamen13) thoer ende ontervense. Dese sonden doen oec die wiven14) die haer mans goet qualiken over brenghen, daer hijs niet en weet, of diet buten horen wille of oerlove horen maghen of vrienden gheven, dies gheen noot15) van armoeden en hebben. Ende al dese selve diefte doen monyken of nonnen, die yet buten haers prelaets16) oerlof wech gheven, hoe cleyn het si, of die yet eyghens

hebben1), want dat teghen haer oerden is, yet propers te hebben; daer omme, een monyc of nonne, die enen hallinc2) eyghens begheert,+ die|| en is niet een hallincs waert. Dit sijn die grote tam

78.aant.

dieve. Die ander, cleyne, tam dievekijns dat sijn dese ontrouwe dienst knechten3) die uutdraghen al heymeliken of stelen wijn of broet, spise of dranc haren heerscap, die si dienen4), die hem dat bevolen hevet te verwaren5) ende dies hem dicke gaerne6) meer gheven soude dan sijs so ghestelen connen, mer ghestolen water sijn die soetste7); of die haerre ghebuer hoenre stelen vander balken, of hoer oeft8) uut haren boemgaert of vanden solre of des ghelijcs+ haer melc heymelic haer koeyen melken || ende in sulken dinghen. Dese sonde doen oec alle die ghene, die wat vijnden ende houdent dat sijt hem niet weder en gheven, diest sijn is9), weten si wiest is; ende al wistense niet wiest waer, soe wetense doch wel, dattet hoor niet en is, daer om souden si daer mede doen bi rade haers byechtvaders10).

79.aant.

Die vierde dief, diemen den dief mit gheselle heet, dat sijn die dieflic goet wetende bruken11) ende mede deelen ende copent of ghiften nemen van ghestolen goede12), in wat manyeren dattet si; ende die+ ghene, diet anderen luden raden of diet anderen luden || henghen te doen ende keren moghen ende niet en keren13); ende al diese verantwoerden14) of diese onthouden of sterken in haerre dieveriën15), of diese herberghen, of die hem oerlof gheven in haren lande haer ghestolen goet te bruken, ende alle die heren ende rechters, diese16) omme ghelt of om bede of anders quade saken onghecalengyert17)

wetende laten gaen, datse daer niet over en rechten1). Dit sijn alle dieve mit ghesel2), ende so vele meerre dan ander dieve, als een ridder mit gheselle3) meerre is, dan een recht simpel ridder4).+ Aldus hebdi nu ghehoert van-||den vierhande dieven: openbaer dieve, heimelike dieve, tam dieve ende dieve mit ghesel5). - Aldus is die dieft die ander tacke die uter ghiericheit spruut, als voorscreven is.

80.aant.

Die derde tacke der ghiericheit is roef, die seer veel tacken uut werpt, mar sonderlinghe sijn daer seven manyeren van rovers6). - Die eerste manyere dat sijn die ruteren7), die hem mit roven gheneren te water of te lande. - Die ander manyere sijn die lose testamentoers, want die roven den doden luden thoer; dat sijn rerover8),+ dat quader is dan simple roef. - Dat derde sijn dese tyrannighe || heren9), sijnse groet sijnse cleen, die haren armen wichteren thaer of breken mit onrechten scattinghen, mit merghen gelde of ryemghelde of ghelavi ghelde of hoe sijt nomen10); si hetent bede mer tsijn ghebode,

81.aant.

want men moets hem niet weygheren. - Dat vierde sijn die gheen, die mit heercracht11) gheweldeliken trecken ende overvallen ander heren lande ende nemen hem thoer mit ghewelt ende behoudent eweliken, landen luden ende steden of dorpen, recht oft hem haer ouders aen gheërft hadden12); want si dit mit ghewelt doen sonder toeseggen13)+ noch-||tans so hietent coene vrome heren14) of stoute heelden, mer dedense dat selve werc mit dryen paerden of mit vieren, so soudent quadiën, rovers ende straet scumers15) heten, die hadden al radens

82.aant.

verdient. - Dat vijfte sijn die ghene, die niet betalen en willen, datse den luden sculdich sijn van horen verdienden lone of anders, ende hebben wel die machte16) te betalen; mer wat si so den luden of

onthouden1) connen, dat dunct hem al ghewonnen goet sijn2); of die horen dienres3) of arbeyders quaet loen aen kibbelen connen;+ of horen sculders, die hem || sculdich sijn, zwaerre payment aen ghekiven connen ende ghedringhen connen4), danse van recht sculdich sijn; of die mit enighen dranghen horen ghebueren hoer goet veyl maken dat hem anders niet veyl en waer, mochtense onverdruct ende onghedrongen5) sitten, datmen dringhende ghebuer pleecht te heten. Al dit sijn stoel rovers6) ende is die vijfte manyere van roveren,

83.aant.

als voerscreven is. - Dese seste rovers sijn dese grote prelaten ende dese provisoren ende anders officiers7) der prelaten. Dit sijnse die die arme luden bescudden8) souden ende harden9) heten souden+ onder || die scapen10), mer tsijn grypende wolven worden ende sceren11) ende villen ende crenken ende vretense, diese hoeden ende verwaren souden. - Die sevende rovers sijn baeliuwen, meyeren, drossaten, scouten, boden ende panders ende alle waerlike officiers12), die voor onder die groten tam dieven ghenoemt staen, want so als dieven teghen horen heer sijn so sijn si oec rovers teghen hoers heren arme ondersaten, diense dicke mit fortsen13) thoer ontnemen ende ondrucken14). - Aldus hebdi die .VII. manyeren ghehoert van rovers, dat+ die derde tacke der ghyericheit is, als voerseit||is. Men souder veel meer manyeren of vijnden, mer hets ghenoech in desen die ander te verstaen.

84.aant.

Die vierde tacke der ghiericheit is calaenge, enich goet mit onrechte aen te spreken of te calengieren of ander lude mit onrechte te moeyen, om thoer te hebben. Deser sonden horen al die listen ende bedrieghenissen of lose valsche vonden toe15), diemen soeken mach in enygher

pleyderinghe1). In deser scolen hevet vrouwe ghiericheit hoer subtijlste clerken ende sonderlinghe seven manyeren van luden, die in+ deser consten studeren. - Die eerste sijn || valsche pleyters2), die valsche pleyten maken3) ende beghinnen teghen simple luden4) ende soecken lose rechters, daer si haer loesheit best mede menen te bedringhen5). - Die ander sijn valsche lopers, die omme lopen ende valsche bullen of brieven dragen6), simpelen luden thoer mede quijt te maken om een weynich baten die si daer of hebben moghen7);

85.aant.

dat doet al ghiericheit. - Dat derde sijn dese lose vosse8) dese valsche oerstekers, die dese lose vonden eerst vijnden connen ende setten op9), hoe datmen een loghen mit scoenre reden verwen sal, datse+ eenre waerheit ghelijct. Dese an-||brenghers10) doen menighen goeden man een onrechte pleyte beginnen11), dat hijs selve niet en weet ende waent recht hebben, om12) haers selfs bate, die si daer in soeken. - Dat vierde sijn valsche ghetughe, die seer veel quaets doen. Si maken valsche hylic ende ontugen den luden thoer. Si doen mitten cortsten also veel quades, dattet ontellic is, ende dat sijs nymmermeer13) weder en moghen den luden gheven, ende al om ghelt. - Dat vijfte is ende sijn valsche advocaten, valsche taelmans of voersprekers14),+ die wetende valsche onrechte saken aen nemen te ver-||antwoerden ende te vervolghen om myede of om ghelt, ende winnen dicke goede luden uten horen15), want si veel hoerscheden16) connen ende recht te onrechte maken mit horen sconen woerden, wantse doortoghen sijn van alre loesheit ende meesters van alre scalcheit17). -

86.aant.

Dat seste sijn valsche notarië18), die valsche instrumenten of bul-

len maken, of den1) datum anders2) dan hi3) hoert te maken, of ander luden teiken of zeghel of ander luden hant conterfeiten4), daer dicke veel quaets of gecomen is in menigen landen. - Dat sevende+ sijn die valsche || rechteren die meer ter eenre siden neyghen5) dan ter ander om giften of gheloeften, die si vander eenre partyen nemen6). - Aldus sijn dese .VII.: valsche pleyters, lose ommelopers, valsche aenbrenghers, valsche ghetughe, valsche taelmans, valsche notarij ende lose rechters die principaelste studenten7) inder scolen der valscher calaenge8), dat die vierde tacke is der ghiericheit.

87.aant.

Die vijfte tacke der ghiericheit is sacrilegi, datmen ghewide dinghen breket of stoet of ontameliken handelt9) of heylichdom oneerlic+ aentast of die perso-||nen10) der heiligher kerken, of die op heylighe ghewide steden ontamelic dinc doet, die properlic totten dienste gods ghemaect11) sijn ende ghewiet, dat menich mensche van ghyericheden dicke doet in veel manyeren. - Die eerste maniere is dat12) heilighe sacrament of enich vanden sacramenten13) ontameliken handelen, als die tovers14) ende bose pryesters dicke pleghen te doen15) om ghyericheit van goede16), want si pleghen wassen kijnderen te kerstenen17)+ of molsvoete onder dat corporael bi den heilighen sacramen-||te te legghen18) of veel ander onmenschelix dinghes te doen, dat enen kerstenen mensche vervaerlic19) is te horen; of die gheen die breken of stelen ghewijt dinc, kelken of ciboriën, corporael of ornamente20)

88.aant.

of sulcs wat dat is, dat is dander manier. - Dat derde is als men kerken of cloesters of ghewide godes husen bernt of destrueert. - Dat vierde is alsmen malicie doet op ghewide steden21), dat is datmen

mit willen bloet stortinghe daer op doet of oncuuscheit, - Dat vijfte is+ alsmen slaet of stoet of scyet1) of vanct of in aernste aen-||vaert2) enighen priester of clerc of gheordende3) menschen, man of wijf. Van deser sonden en gaen oec niet quijt alle die ghene, diet gheestelic goet op boren4), dat christi patrimonium5) is, ende verterent

89.aant.

anders dan in sijnre eren6); ende alle die ghene, diet van vrecheden op legghen7), dat hem over lopet8), dat mit rechte den armen toe hoert; die nemen ymmer god sijn goet, also waerlike of sijt uter kerken namen9). In deser sonden sijn oec alle die tyrannen mede ghetelt die der heiligher kerken hoer goet mit ghewelde ontnemen ende ont-||dringhen10), als die tyende, die offerhande ende ander ghelt11), die properlic der heiligher kerken toe horen. Oec en gaense niet al quijt deser sonden, die die ghebode of die heilige daghe niet en houden12), want also wel hebben die heilighe daghe haer vryheit als die heilighe steden doen13).

90.aant.

Die seste tacke der ghiericheit is symonie, die also gheheten is na enen mensche die hiet Symon14), die teghen sunte Peter den apostel die gracie gods copen woude15) dat hi myrakel doen mochte, ende+ boot hem een grote summe ghelts daer || voor15); daer om hetent noch al symoniaci, die gheestelike graciën copen of vercopen willen. Dit is onder alle sonde een die alre meeste sonde ende deelt hoor in veel tacken. - Die eerste tacke der symoniën is in dien luden, die ghewide oerdenen copen of vercopen of dat lichaem ons heren of enich vanden anderen sacramenten. - Dat ander is in dien luden die dat woert gods vercopen, dat is die principaliken prediken om ghelt, niet om die eer gods noch om der luder16) salicheit. - Dat darde is+ inden luden, die mit ghiften17) of mit || beden van vrienden of mit gheloeften so veel doen datmense biscop of proest of deken of abdt of prior18) kyest of tot enyghen gheesteliken stade, diemen mit kyesen

91.aant.

of mit koren pleghet te worden1). - Dat vierde is in dien, datmen oec om ghiften2) of om geloeften of om moghender luden bede of eerbaerre luden dienst die provenden ghevet, die prochiën of ander beneficiën der heiligher kerken, diemen puerlic sculdich is om gods willen te geven sulken luden, die daer nut3) toe sijn. - Dat vijfte is+ in dien, die mit || comenscap4) of mit copen in religiën comen ende in dien, diese also ontfanghen. Ende in noch veel anderen dinghen is symonie gheleghen; mer het hoert den clerken5) meer toe dan den leken, ende dit boec is mere ter leker luden behoef ghemaect, dan ter clercken, want die clerken hebben boec ghenoech, leefdense6)

92.aant.

anders te recht na horen boeken! Mer nochtan ist den leken luden goet wat van deser symoniën gheweten7), sonderlinghe om drye saken wille8). - Dat eerste is op datse mit gheenre symoniën daerna+ en staen hoer maghe, || hoer vriende in digniteit9) te brenghen10) of in prelatuerscappen. - Dat ander is want veel leker lude beneficiën11) te gheven hebben, dat sise om gheenre symoniën en souden gheven12). - Dat derde is, wanneer si hoor kijnder13) in relygiën14) brengen willen15); want maken si te voren een coep16) of gheloven si dienst daer om te doen of doen si moghende lude daer voor bidden so en moghen si hem niet ontsculdighen, si en doen al symonie daer in, want so die ghescreven17) rechte segghen, so sijn dryer hande+ ghiften: ghiften mit woerden, ghif-||ten mit werken ende ghiften van

93.aant.

tijtliken goede. Ghiften des mondes of der woerde dat sijn groter luden beden18). Ghiften der werken dat sijn eerbaerre luden diensten.

In allen desen soectmen tijtlic ghewin meer dan die eer gods, want in dier1) luden bede te horen ende te doen daer meent men danc ende gunst weder om te hebben, van eerbaerre luden dienst meentmen waerlike eere of profijt weder of te hebben. Van tijtliken goede, dit wijst hem selven. Ende want dit al ghiften sijn, ende men gheen+ geestelic goet om ghiften gheven || en moet, so hoede hem een yghelic te nauwer2).

94.aant.

Die sevende tacke der ghiericheit is boesheit of quaetheit, wanneer een mensche also boes of also duvels3) is, dat hi hem niet en ontsiet, een grote vervaerlike sonde te doen of ander luden verderflike4) scade te doen om een cleyn ghewin dat hi daer of hebben mach. Dese sonde deelt hoer5) in veel tacken, ia in also veel, dat se ontelliken sijn6); doch wil icker vive nomen daer dander seer uut spruten7). - Die eerste is, als een om anxt van8) armoeden of om+ ghiericheit || van ghewin9) gods versaect ende kerstenen ghelove10) ende wort heiden of iode of ketter. In deser sonden sijn alle toverers ende wighelaers mede gherekent, want die doen onkersten wercken11) om goets wille12): si vermanen den duvel13), si doen enen souter14) of een broet omme lopen, si doen inden naghel of inden zwaert15) sien na ghestolen goet16), si seghenen enen case datten een dief niet gheëten en can, die ghestolen hevet, daer si na lesen, ende veel ander wijchelinghe dat die heilighe kerke verboden hevet doen

95.aant.

si om ghierich-||hede van tijtliken ghewinne17). - Dat ander is moert+ ende verraderie, want menich mensche wort moorder of een verrader om ghiericheit van goede; ende in deser sonden sijn alle, die om ghiften18) of om ghelt enyghe saken doen, daer yement sijn lijf mede

verlyest mit woerden of mitten swaerde1) of mit venijn; of die om sout2) dienen ende helpen daer om luden dootslaen; of oec die mede aen velde of aen weghe sijn, of toe helpen raden en buten3)+ mede; al en moordense4) mitter hant selve niet, also sculdich is hi, die|| die coe hout, als die se vilt5). - Dat derde is moortbrant of anders enighe quade sake, daer yement arme lude mede maken mochte6) of scade doet aen ere of an goede om ghelts wille; dit can

96.aant.

ghiericheit al doen. - Dat vierde is discoert7) te sayen of twist of oerloghe toe te tissen8), want menich mensche denct van groter ghiericheit: heb ic oec vanden ghebroken9), yet vanden ghehelen en mach ic altoes niet hebben10); so coemt hi dan ende denct ende vysiert11) al dat quade dat hi ghedencken ende ghevisieren can ende+ maect oerloghe tus-||schen den12) moghenden luden, daer dicke ontellike13) scade of coemt om een cleen profijt, dat hi daer of hebben mach, dat een alte grote lelike boesheit is14). - Dat vijfte is transeveringhe15), datmen den armen luden thoer of dwinghet of dreycht16), als dese officiers17) dicke doen, die ic voor ghenoemt hebbe, want si menighen armen man of wijf18), diet mit dorsschen of mit dyken of dammen of spinnen19) een wenich ghewonnen hebben mit horen zwaren arbeide, dreyghen aenden heer te brenghen20), of si moeten+ hem enen steec penninc21) ghe-||ven. Ja si vanghense dicke, die nye mensche en misdeden22), ende pinense oft moerdenaers waren, dat si

van pinen moeten segghen watmen gheseit wil hebben1), op dat si

97.aant.

wat baten daer of moghen hebben. Aldus sijn die officiers2) seer wel bekent in vrou ghiericheden huse. Si dienen van vier diensten3): si sijn grote tamme dieve, si sijn rovers, si sijn calengeres ende transeveres of dreyghers4) of dwanghers, hoemen dat nomen sal. In desen vijf punten sijn seer alle die quaetheden begrepen, die hier+ voert uut spruten moghen. Mer alle die an-||dere manyeren van quaetheden die uut der ghiericheit comen waren quaet te scriven5), ende die mach een mensche oec bet vijnden ende lesen inden boec sijnre conscienciën dan uut enighen calfs velle6).

98.aant.

Die achtende dochter der ghiericheit die gheneert hoor mit quader comenscappen. In quader comenscappen doetmen menigherhande sonde, sonderlinge vijf grote sonden. - Dat eerste is dat men die dinghen duerre vercoept, danse werdich sijn. - Dat ander is zweren7)+ ende versweren om hoor dinc te bet te vercopen ende in me-||nigher groter loghene, die is daer om lieghen willens ende wetens8). - Dat derde is in valschen maten of ghewichten ende daer machmen in drie manyeren grote valscheit in doen. Die eerste manyer is, datmen menigherhande mate of ghewichte9) hevet ende copen10) mitten groten ende vercopen11) mitten clenen teghen sympel lude. Die ander is, datmen rechte ghewichte of mate hevet, mer datmen loeslike daer mede weghet of metet12), also als dese biertappers13) scume+ voor bier vercopen. Dat derde is, datmen die dinghen, || diemen mitten ghewichte vercopet, mit consten also maket14), datse meer

99.aant.

weghen, danse mit recht of van recht souden15). - Die vierde sonde der valscher comanscappen is ander waer te vercopen dan

men eerst toent, als dese scrivers1) doen, die tonen eerst goede letteren2) ende na en scriven sise niet half so goet ende verdervent al. - Die vijfte sonde is, datmen die waerheit heelt3) vanden dingen, die si vercopen, als dese rostuusschers4) doen, die souden node segghen theymelic ghebrec5), dat si aen horen paerden weten, al+ vraecht6) mens hem. - || Aldus is quade comenscap die achte dochter der ghiericheit of die achte tacke, die uut haer wast.

100.aant.

Die negende tacke7) der ghiericheit is quade ambochte te houden, daer veel lude in sondigen in veel manieren, als dese lichte8) wiven die om een wenich ghewins9) hoer lijf in sonden gheven, of als dese stockers of hanghediefs10), of als dese kempe11) of wilde ridders, die mit scarpen glaviën in hemde ende in broec ryden12), of dese catten biters, of dese wijn boeven, die den harinc om den kuut13) braden,+ of ghemeen14) stove te||houden, of quade herberghe of dobbel scole of quaecscole15), of der boeven coninc te wesen ende in alle ander ambochten die manne of wiven houden moghen, die sondelic of scandelic sijn, dier ic niet al ghenomen en kan, der hondeslagher, der creeften16) ende net boeven17) ende coppellersen of metersen18) is mi te veel of te bedenken19).

101.aant.

Die tyende tacke der ghiericheit is in quaden spelen, als dobbelen, queken20), woertafelen21) ende alle ander quade spele, diemen over al+ speelt, sonderlinghe die taerninc22) spe-||le, want alle taerninc spel is

inden rechte1) verboden: dobbelen, passen, potreynen2), wedden3) ten meesten oghen, coever die wil4), puusten, felen5), woertafelen6), bellef angancs7), of spelen sich voor di8), of hoement nomen mach, datmen mit taerninghen speelt, om sonderlinghe vele groter sonden die daer of comen. Die eerste is grote ghiericheit, want die teghen den anderen speelt, die woude9) dat hi hem al of winnen mocht, dat hi had10); ja, al en hielde hi roc noch hemde, hi souts lachen.+ Dat ander is: die meeste woeker diemen doet, die doetmen || opten dobbel spele11), daer leentmen vier penninghen of vijf om den eersten diemen wint hoor ghelt toe betaelt. Ander woekenaers beyden doch een tijt; dese moetmen opten borde12) betalen eermen vanden

102.aant.

spele gaet. Dat derde is in scelden, in vloeken, in lyeghen, in quaetspreken, in sweren13) ende versweren ende dat quaetste is in lelike blasphemiën op gode ende op sine heilighen14), dat god so seer vertoernt, dat hi dicke ter stont15) wrake daer of neemt alsmen dicke ghesien hevet. Men hevet ghesien dat hem hoer aensicht in die+ nacke ghinc staen die gode blasphe-||meerden16). - Een ridder swoer eens felliken biden oghen gods ende sijn oghen vielen te recht17) uut voer hem opt bordt, daer si op speelden18). - Een archier hadde eens al sijn ghelt verdobbelt19) ende liep uut ende nam een strale ende scoetse na gode onsen here. Des anderen daghes, als hi weder dobbelen soude, so quam die selve strale al bloedich neder opten dobbel borde20). Ende des ghelijcs is dicke ghescyet, alsmen vele in sunte Iheronimus miraculen21) lesen mach.

103.aant.

Dat vierde is dat quade exempel, dat die dobbelaers den anderen+ gheven, dat sijt sien22). Dat vijf-||te is, datse horen edelen23) tijt daer

mede onnutteliken toe brenghen, daer si so veel goets mede op die selve tijt verdienen mochten1). Dobbelen heeft noch veel meer quaets an2), dan men ghesegghen can; menich vechtelic ende manslachte3), daer dobbelen een sake of is4), dicke ghesciet. Ende die mit dobbelen wint, die en ist niet sculdich weder te gheven den ghenen, die hijt of ghewonnen hevet, noch hi en moets selve niet houden5), mer hi moetet om gods willen gheven6), ten waer dat sake7), dat+ hi den ghenen dien hijt of ghewonnen hadde, sijns on-||dancs hadde doen spelen8) bi bedwanghe, soe waer hijt hem sculdich9) weder te gheven; of hadde hijt hem met morellen10) of ghewonnen mit valscheit11), of mit sulken spele, datmen niet verliesen en mach, als morellen of ryemsteken12) of sulke tuusscherie13), dat waer hi alden selven mensche sculdich weder te gheven, daer hi hem wist14).

104.aant.

Dit sijn die tyen tacken der ghiericheden voerseit. Si heefter noch wel meer die properliker den clerken dan den leken toe15) behoren. Mer eer ic van desen vrecken ghieren16) zwighe, so wil ic u horen+ heer noemen, dien si dienen, || dat is een duvel die die ewangelie noemt Mammona. Dese duvel ghebiet17) sinen dienres .VI. ghebode te houden, die hi18) node breken soude, al en kan hi gheen van den tyenen19) ghehouden die hem god gheboden hevet; ende dat sijn dese sesse: Dat eerste is, dat hi20) sijn goet wel bewaer. Dat ander, dat hijs niet en verminre. Dat darde, dat hijt vermeerre al dat hi can. Dat vierde, dat hi nyement niet21) en gheve noch om gode noch om bede. Dat vijfte22), dat hi oec nyement niet en lene, sijnse arme+ sijnse rike23), want die rike en || willen bi wilen niet betalen ende die

arme en connen niet betalen. Dat seste, dat hi scaerselic1) leve mit alle sinen ghesinne, in eten, in drincken, in berninghen, in cledinghen2), om tsine te meer over te sparen. Dit sijn des riken vrecken gods ghebode Mammona3), die sinen dienres hier4) veel sorghen verleent ende na in sijn rijc voert, dat is in die ewighe verdoemnisse.

105.aant.

Dat seste hoeft5) der helscher beesten is luxurie, oncuuscheit, dat+ een overmetighe6) ongeordineerde minne is in vleyscheliker || ghenoechten. Van deser sonden tempteert die duvel den mensche in ses manieren, als sunte Gregorius seit. Dat eerste7) is in ghecliken8) aensien; dan in ghecliken toe spreken9); dan in ghecliken aen tasten10); dan in gheclic ghiften te nemen of te gheven; dan in ghecken hantieringhen11), als te cussen ende des ghelikes; ende dan comet totter daet12). Want van den ghecken aensien so coemtmen int spreken, vanden spreken ant aentasten, dan inden aentasten wast een bekentheit+ ende een ghecke vrienscap13) van gheven ende || van nemen; daer uut wast een ghecke queteringhe van heimelic bi enen te wesen ende te cussen ende des ghelijcs ende comet dan dicke totter daet14). Al15) behendelike ende subtilike doet die duvel vanden enen totten anderen comen, dattet die16) luden selve ten eersten niet en merken noch dicke ghenen wille en hebben, daer si doch ten lesten toe comen.

Dese sonde deelt hoor eerst in twe manyeren, als in oncuuscheit van herten ende oncuuscheit van lichaem.

106.aant.

Oncuuscheit van herten17) hevet vier graden, die een alle tijt qua-||der+ dan die ander. Die eerste is die invalle ende beeldinghe van onsuverheit18), die enen mensce dicke in comen, want die gheest der vleysce-

licheit die vanden vier der oncuuscheit dient, die boet1) ende stoket in des menschen herte ende doet eerst2) die ymaginaciën van onreynen lusten invallen3). Daer mach een mensche dicke in verdienen in dat weder staen4); ende dese invalle en sijn5) dicke gheen sonde ende alst sonden sijn, so sijn si daghelics. - Die ander sijn toevinghe6) mit+ ghenoechten, dat een mensche op dese onsuver invalle toevet || of merret mit ghenoechten, al en woude hi oec twerc niet doen om alle7) die werelt. Dit is alle tijt sonde; ja, die ghenoechte des denkens8) mochte so groet sijn, dattet dootlike sonde waer. - Dat derde is volle consent van harten, willens ende wetens; dat is alle tijt dootlike

107.aant.

sonde, hoe dicke dat ghescyet9). - Na desen dryen: eersten in vallen10), toevinghe mit ghenoechten ende consenteringhe van herten, so comet die vierde oncuuscheit der herten, dat is begheerte totten+ sonden11). So doet een man dicke meer dan .XX. dootsonden des daghes, || als hi dese wive mit sulker begheerten12) aen siet, die hem dicke te frisscheliker bereiden ende te uutwendigher13), op dat si den dwasen behaghen willen14). Men vijnt wel wiven15), die menen dat si daer gheen sonde an en doen, want si selve niet evel en menen te doen. Mer entlike16) si doen oec te male lelike dootsonde! Waer om plucken17) si hoer wijn braeuwen18) ende vernissen hoer vel19) ende bijnden locken of ander stoter of gheleent haer20) opt hoeft, dan om den ionghen ghecs nasen21) te behaghen? Ende als+ si hoor alre beste doen, dat si liever .XX.||dusent menschen behaghen

willen dan enen1), so moghense oec wel weten, willense, dat2) daer veel menschen onder sijn die haren scade daer aen doen3), ende die quade

108.aant.

begheerten daer of wassen. Daer om worden veel zielen verdoemt4) om die sonde der onsuverheit, daer dwase cyeringhe ende pareringhe der vrouwen een sake of is5). Als dat proverbium seit6): een scoen ghecyert7) wijf is een armborst. Voerwaer, het mach wel een armborst heten, want het scietet menighe siel doet mitten pijl8) der onsuverheit,+ daerse al || reden of sullen9) moeten gheven inden daghe des oerdels10), want van allen sielen sijn si een occasoen ende sake haerre verdoemnissen gheweest ende sullen reden moeten gheven11), dat is te verstaen, die gheen die aldus wetende den luden een occasoen of een sake hoerre sonden sijn, als voorscreven is. Mer een goet eerbaer salich wijf12), die haer metten aensicht ghenoegen laet, dat hoer god ghemaket13) hevet ende manierlic na haren stade hoer pareert ende datse14) nyement en begheert te behaghen teghen die eer gods, die+ en derf gheen re-||den gheven voor ander luden, al deden oec dusent boeven hoer scade an horen aensien15).

Nu hebdi ghehoert die onsuverheit der herten die vierehande16) is als voerseit is.

109.aant.

Die onsuverheit des lichaems die deelt hoor in alle des menschen leden: in onsuverheit van oghen, van monde, van oren, van handen ende van allen den live ende den uutwendighen sinnen17); sonderlinghe dorperlike oncuuscheit18). In allen den dinghen die den vleysche quade beroeringhe of gheneyghens19) moghen maken tot onsuverheit

+ ende tot oncuuscher1) begheerten || so sondichtmen, als in te veel eten of drinken of in te veel dertenheden te hebben van sachten bedden of saften linwade2), of in allen ghenoechliken ghemacke des lichaems boven notorft. Dese behoren alle der sonden der oncuuscheit toe.

110.aant.

Dese sonde der onsuverheit sceit hoor3) in veel tacken ende in veel graden, neder gaende van quade tot quaderen4), sonderlinghe in .XIIII. manieren. - Die eerste is een simpel oncuuscheit tusschen5) man ende wijf die beyde onghehilict6) sijn, mer hoe simpel datse+ heet, daer volghet die ewi-||ghe helle na, want het is een dootlike sonde als oncuuscheit is buten echtscap7). - Die ander is, dat een man misdoet met enen ghemeyn wijf, dat also veel quader is alst leliker is, ende om dat die ghemeyne wive bi wilen ghetrouwede manne hebben of verlopen nonnen sijn, ende want si nyement8) en versmaden, neve noch swagher noch broeder noch vader noch kijnt. - Dat derde is, dat een man misdoet mit eenre weduen of een wijf mit enen wedewer9). - Dat vierde is, dat een man eenre maghet horen

111.aant.

maghedom nemet10), of || een wijf enen man den sinen. - Dat vijfte is11),+ dat een man misdoet mit eens anders mans wijf, dat is overspil, dat een lelike sonde is, want si breken hoer trouwe ende hoer loeft12), die si sculdich waren te houden; ende het is sacrilegi, want si breken theilighe sacrament des hilix ende daer om worden si dicke arm ende onterft13). Dese sonde mach hoor dubbelen in dubbel overspel. - Dat seste is, dat een man sijns selfs wive ontameliken dinghen doet, dat teghen natuere of teghen goeder ordinanciën van wittachtigen14)+ hylic is of die verboden sijn. || Een man mach hem selven mit sijns selves zwaerde15) wel doden; also mach hi met sijns selves wive wel dootsonde doen. Want om deser sonden wil sloech god onse here

Onan quader doet, Iacobs neve. Ende om deser sonde verhenghede god een duvel die Ysmodeus1) hyet, dat hi seven man worchde, die der heyligher ioncfrouwen Sare2) ghetrouwet waren, die daer na3) des ionghen Tobias wijf was. Het en is niet behoerlic, datmen die heilighe sacramenten der heiligher kerken oneerliken of onmanyerlic+ tracteert4), wantmense sculdich is in || groter reverenciën te hebben5). -

112.aant.

Dat sevende is dat een misdoet mit sijnre ghevader of mit sijnre guedel of mit horen kijnderen of mit sinen pil6), want dese en moghen sonder oerlof der heiligher kerken niet vergaderen mit hylic buten dootsonden. - Dat achtende is dat een misdoet mit sijnre nichten of mit sijnre suster of moeder of dochter7), of des ghelijcs weder om een wijf mit horen oem of neve of broeder of vader8) of sone, ende dese sonde is groter ende cleenre, meerre ende minre, nadat die+ maechscap9) na of verre is. - Dat neghen-||de is een man mit sijns wijfs maechscap of weder om een wijf10) mit hoers mans maechscap. Dese sonde is seer ansteliken, want een man, die mit enighen wive misdaen hevet, en mach niet meer hoer nicht11) ten wive nemen; al name hi so een wijf, die hylic12) en dochte niet ende en waer gheen hilic13) voer gode noch voer die werelt; ende neemt een man een wijf ende misdoet daer boven mit hoerre nichten14) of suster of moeye of moeder, so hevet hij sijn recht verloren, dat hi tot sinen wive hadde, dat hi daer niet meer15) bi wesen en mach. Ende al des ghelijcs + ist|| weder om te verstaen van enen wive, die mit haers mans

113.aant.

maghe misdede. - Dat tyende is, dat een wijf misdoet mit enen man, die ghewijt is, ende hoe sijn wijtsel hogher is16), hoe die sonde meerre is, na waerdicheit des staets. - Dat elfte is, dat een waerlic man17) mis-

dede mit eenre nonnen of een waerlic wijf mit enen monic1). - Dat twaelfste is, dat monyken2) of gheoerdende mannen mit nonnen of mit gheordende wive misdoen3), ende die sonde is meerre ende minre, na dat die personen hoghe van stade in religiën sijn4). - Dat+ dartiende is5) van prelaten der heiligher || kerken, als die misdoen in onsuverheden6), want die forme ende exempel sijn sculdich te wesen7)

114.aant.

al der ganser werlt van enen reynen heilighen leven. - Dat viertiende ende die leste ende die quaetste ende die onreynste, die lelic te nomen is8), dats sonde teghen nature, die die duvel den mensche leert doen in veel manyeren, die niet te nomen en sijn9), want die materie daer te dorper ende te onaerchch sijn10) ende onmenschelic is te horen; mer inder byechten sal ment segghen den luden soet wedervaren is11). Want hoe die sonde meerre is, hoe die biecht nutter is;+ want die grote || scaemte die een mensche hevet, die sulke12) lelike sonden byecht, is een groot deel der penitenciën. Dese sonde voerscreven mishaget gode alte seer, daer om dede hi om deser sonden wille reghenen bernende vier ende stinckende zwavel op die stede Zodoma ende Gomorra13), ende lyet vijf steden daer om versinken14). Die duvel selve scaemt hem, als hi enen mensche daer toe brenghet, dat hi dese sonde doet, also onreyne is si15).

115.aant.

Dat sevende hoeft deser helscher beesten16) is die sonde des monts, die dient van tween diensten; want metten monde etmen ende drinct-

+ men, dat is sijn || enen dienst; ende men spreket daer mede, dat is sijn ander dienst1). Daer om deelt haer dese sonde in tween principalen tacken, die elc veel tacken uut hoer voert uut werpen2): die eerste is die sonde der gulsicheit, die hoert den eten ende den drincken toe3); die ander is die sonde der quader tonghen, dat is in dwasen woerden.

 

Eerst willen wi segghen vander sonden der gulsicheit. Dat is een sonde die gode sonderlinghe mishaghet ende den duvel sere wel behaghet; want overmits deser sonden hevet hi veel machten4) inden+ mensche, daer wi of lesen || inder ewangeliën5), dat god den duvel oerlofde in verken te varen6) ende doe si daer in waren, doe drenctense7) inden meer8) - in ghelikenissen9) dat die duvel macht hevet inden ghulsighen mensce te varen, die verkens leven leyden, ende te verdrencken in dat meer der hellen ende hem so veel te doen eten10),

116.aant.

dat si spliten ende so veel doen drincken, datse versmoren. Wanneer een keymp11) sinen gheselle neder gheworpen hevet ende al rede bider kelen vast helt12), so sietmen selden, dat hi op staet. Aldus ist oec mitten gulsighen, daerom grijpse die duvel gaerne bider+ kelen, || als die wolve dat scaep doen om te worghen13); also hi dede Yeven14) onser moeder ende Adam onsen vader int aertsche paradijs. Gulsicheit is die visscher15) vander hellen, die den visch mitter kelen vanghet aen die anghel sijnre henghelroeden16), die naden ase so ghierlic grypen, dat hem hoor lijf17) cost. Dese sonde, gulsicheit, is alle tijt teghens gode, ende daer om mishaghetse hem seer18). Want ghebyet god te vasten door die prelaten des heiligher kerken, so ghebyet gulsicheit doer horen prelaet, dat is die buke des menschen,+ datmens niet en doe19), mer datmen wel|| ete ende leckerlike ende lansem20). Ghebiet god vroech op te staen, die buuc seit: Blijft nu vrilic legghen, du biste al te vol vaecs, die priester en is noch niet

117.

op, of is hi op, hi sal dijnre wel verbeyden mitter missen1). Ende als die gulsighe mensche eerst op staet, so beghint hi sijn metten te lesen ende sijn ghebet, dat aldus is: ‘Och god van hemelrijc, wat sullen wi noch huden eten? Waer sullen wi best wat vijnden dat doech? Waer hier doch wat goets te crighen!’ Na der metten so comen2) die laudes, die sijn aldus3): ‘Och lieve here, wat goeder wijn dronken+ wi ghisteren! Trou-||wen, wi hadden harde wel teten4), het was harde leckerlic bereyt onse spise!’ Daer na bescreyt hi sijn sonden ende seit: ‘Och god, mi was te nacht al te qualic te moede, ic was na doot5)! Het was al te lastich wijn, dat wi ghister avont droncken! Mi doet mijn hovet alte wee6)! Ic en sal niet te pas7) wesen, ic en hebbe ghedroncken! Waer mach die beste wijn lopen?’ Dat is

118.aant.

sijn claghen der sonden ende sijn begheerte tot gode waert8). Dese sonde verleydt den mensche van daghe te daghe vorder van gode ende in meerre sonden ende scanden. Want eerst wort een mensche+ een tavaern||volgher; dan beghint hi te dobbelen; dan vercoept hi sijn erve of sijn have9); dan wort hi een kelre lewe10) ende een poytier11) ende te male een boeve of een dief ende steelt ende laet hem hanghen: dat ist ghelach, datse dicke betalen; of die hem stelens hoeden12), dat worden moutvlyeghen13), byerleersen14) of dronckenbouts15): dese gaen staren16) als verdroncken calver ende en doghen gode noch der werlt. Si sijn hoer naesten17) een verdryet aen te sien. Aldus en coemt van gulsicheit niet veel goets mer ontellike veel quaets.

+Dese sonde na dat sunte|| Gregorius seit, deelt hoer in vijf tacken, want in vijf manieren sondichtmen in eten of drincken tontide. Dat eerste is in eten of in drincken te ontide. Dat ander is in te veel eten of drincken. Dat darde is in ghyerliken18) te eten of te drincken. Dat vierde is in te leckerliken of te costeliken te eten19) of te drin-

cken. Dat vijfte is in rechter gulsicheit, dat een onaerdighe1) begheerte ende ghenoechte is in vreten ende in zwelghen2).

119.aant.

Die eerste tacke van deser sonden is in te ontide3) te eten of te+ drincken, dat seer leelike sonde is, dat een redelic mensche leven || sal als een stomme beeste4), want uut deser quader ghewoenten comen seer veel sonden uut5). Menich mensce went hem so seer hier in, dat hi seit, hi en mach niet vasten noch abstinencie doen6), thoeft is hem veel te quaet oft herte soude hem ontgaen7), soude hi vasten moeten, ende hi seit waer: het is ymmers een quaet hoeft dat den helen lichaem of die gebode8) gods of der heyligher kerken doet breken, als si dicke doen mit menigher botvasten diese breken9), dat grote sonde is; nochtan laghe daer te min10) aen, wouden si hem+ selven alleen verdoemen, mer neen, si willen al ghe-||sellen hebben, die een trect den anderen of heet hem of bidt hem11), dat hi hem gheselscap houde. Het soude ymmer seer gheclike12) luden in eens wisen mans oer, dat een13) dief, die men ter galghen waert leide, ander luden bade14), dat si hem mede lieten hanghen om goets gheselscaps wille! Nochtan in der waerheit ist meerre ghecheit een dootsonde mit wille te doen om gheselscaps wil15), dan een om goeder

120.aant.

saken wille sijn lijf waechde. Dese lude segghen, datse niet vasten en mogen, mer si lieghent, het16) is die cleen minne, die si te gode+ hebben, die hem dit segghen doet, want || mindense also seer die waer glorie des hemels17) als die ydel glorie der werlt18), si souden over gods wil also wel ter noenen toe vasten als si dicke om hoers

tijtlics oerbaers wille ten avont toe vasten1). Si souden om haers vrienden daghe te houden wel enen helen dach of nacht daer toe2) wel sonder eten of drincken ryden, so waers te doen waer3); mer den here, diese ghemaect hevet4), en moghen si niet een ure te wil over hoer ghewoente vasten5). Also ic gheseit hebbe dat men sondicht in te ontide te eten of te drincken, dat suldi also wel verstaen+ in te laet6) te eten || des avonts als in te vroech7) te eten des morghens, want lude die so gaern laet des avonts eten ende langhe waken inder nacht ende horen tijt onnuttelike toe brenghen8), te ontide ende te laet slapen gaen, te ontide ende te laet9) weder opstaen,

121.aant.

die, besondigen hem10) in veel manieren. Ten eersten want si den tijt verderven11) ende verkeren. Si maken vander nachte horen dach ende vanden daghe horen nacht. Sulc volc vermaledijt god door den prophete12), want men is gode sculdich des daghes goede+ werken te doen ende des nachtes hem te loven ende te dancken || ende te bidden13). Dat en connen dese lude niet ghedoen, want als goede kersten14) mensce opstaen15) des nachtes ende loven ende dancken gode, so gaen dese lude eerst te bedde ende sijn dan dicke op haer meeste brassen16). Daer om verliesen si horen edelen tijt, den dach totter nacht17), daer si hemelrijc in verdienen souden mit rusten ende mit vreden, daer verdienen si die helle in mit sorghen ende mit arbeyde ende mit onnutter ydelheit, dat weenlic18) te beclaghen is.

122.aant.

Die ander tacke der gulsicheit is in te veel te eten ende te drincken, ||+ dat men properlike vrate19) of swelghers heten mach, diet al verslinden20). Dese lude en moghen niet wel sien dat yement int huus coemt daer si eten sullen, eer si sat sijn21), van anxt dat si hem niet vol ghenoech proppen en sullen moghen22). Dese legghen dicke

hoer arme besiden hoer scotelen1), als die nestelinc sperwer2) hoer vloghel over haer aes laten hanghen, van anxte datmen mit hem toe tasten sal3). Cortelike besloten dit sijn onreyne ghierighe slabbaerden4). Het is grote doghet, grote wijsheit ende grote ghesontheit5),+ maet te houden in eten ende in drincken, want veel volcs is dicke ghestorven van overtalligen eten of drincken6), ende daer

123.aant.

comen dicke veel groter swaerre suycten of. Die naden vleysche leven, doden haer siele, als sunte Pouwels seit, want si maken van haren buke horen god ende en houden reden noch mate, ende daer om sullen si inder ander werlt sonder mate pijn moeten liden7). Die ghene die na hore ioghet leven ende alre ghecker gheselscap8) volghen willen, die en connen noch en moghen gheen mate houden in ghenen dinghen. Die ghene die naden ypocriten leven9), dat sijn des+ duvels martelaers. Dese|| luden moeten na tween maten leven10), want die duvel, die den ypocrijt tempteren11), sijn seer contrari die een den anderen, want die een seit: ‘Etet wel12), dattu vet ende scoon scijns, so menen die lude13), dat di die heylighe geest voedet’. Die ander seit: ‘Vast veel14), dat gi magher en bleec wort, so segghen die luden: ‘wat strengher leven moet die heylighe vader leven15)!’ Dese moeten twee maten hebben16), als voorscreven is: een cleyn eyghen mate, die si voerden luden ghebruken, ende een wide grote

124.

mate, die si ghebruken alst nyement en siet. Die geen die nader+ vrecker maten leven, die hebben sulke mate als || haer budel hem henghen wil, die meester vander herberghe is ende ghebiedster17). Dese vrecke gulsighe menschen moeten alle tijt disputeren horen18). Want hore budel seit: ‘Ic wil vol wesen!’; hoer buuc seit: ‘Eet ende drinket wel vanden besten!’ Hoer budel die seit: ‘Levet scaer-

seliken1) ende spaert u ghelt2)!’ Wat sal dese arme keytijf dan doen die desen tween heren gaerne beyde te dancke dienen soude3), want hi hore beyde eyghen is4)? So levet hi na twee maten, op dat hi hem beyden te wil si ende in vreden hout. In ander luden huus so+ nemet5) hi des buucs mate die groet || ende wijt ende dyep is, ende tot sijns selves huse so neemt hi sijns budels mate, die cleen ende

125.aant.

alte onsalich is6). Die nader mate van medicinen leven, die houden Ypocras mate, die enghe ende cleen is; nochtan stervense ghelijc anderen luden ende dicke7) sietmense sieker, weker ende onghevalligher dan ander luden. Die nader eeren hoer mate nemen8) die leven eerbaerlic ende redelic9), nadat hoor staet eyschet, ende eten teghen rechten tiden10), dat eerbaer waerlike luden pleghen teten ende nement te dancke11), dat men hem voorset, hoeschelic ende+ blidelic. Die na horen sonden || verdiente hoer mate nemen12), moeten na sulker maten leven als hem hoer biechtvader13) set in hore penitenciën. Die na horen gheest hoer mate nemen dat sijn die god minnen ende sijn eer in allen dinghen soeken14); die leret die heilighe gheest redelike gheordineerde mate te nemen15), niet te vele noch niet te luttel, dat hoer natuerlike cracht onthouden worde onverderft16) ende dat die gheest alle tijt macht hevet over den lichaem17). Dese luden houden hoer lichaem in sulker abstinenciën+ ende disciplinen, dattet den gheest ghehoersam blivet, wat hem | die gheest ghebyet, dattet dat doet sonder weder cronen18), dattet van weelden niet wederspannich en worde noch van onsalicheden niet en verlegghe of ontblive19).

126.aant.

Nu moghedi sien in dat wi hier gheseit hebben20), hoe die duvel daer veel consten toe doet, die lude bider kelen te grypen, want ten

eersten so toent hi hem die spise, hoe wel smakende ende lecker datse is, also hi Eva onser eerster moeder den appel toende; ende baet hem dat niet1) so seit hi: ‘Etet ende drincket als dese goede ghesellen+ doen2). Waer om en soutstu || niet mede doen3) als die ander? Ende houdestu hoer gheselscap4) niet in eten ende in drincken ghelijc hem, so salstu hoerre alre spot wesen, si sullen segghen, dattu beghinnes te lollen!5)’ of hi seit: ‘Du etes alte luttel6), du sels di selven doden eer dijn tijt7). Du soudes dencken8), dattu dijn ghesonde9) hildes: wie niet ghesont en is, die en doghe nerghent toe!’ Dese duvel is een meester van medicinen, want hi wil den luden al leren, hoe si hoer lijf in ghesonden houden sullen10), also+ hi seit, mer sijn meninghe is der sielen doot; sijn medecijn || is der

127.aant.

sielen verghifnis. Of hi seit: ‘Siet aen dat goet11), dat ghi daghelix doet ende noch langhe doen moghet, waer ghi12) u macht en de sterct behoudet13). Daer om etet ende drincket wel ende leckerlike, u sterct mede te behouden14), want ghi etet niet om der ghenoechten wil des etens of der spisen15), mer alleen om gode te dienen ende hem te vromeliker te volghen in allen goeden werken. Ghi sijt gode u macht sculdich, als David seit!’16). Proeft wat heiligher predicaer is, die dese17) woerden ende deser ghelijc seit! Nochtan weet voer waer, dat+ dit sermoen18) alse recht aencleven-||de is, datter dicke menich groot man in bedroghen wort19). Ja die alre heylichste ende alre wijste worden daer dicke in verleyt, eer sijt selve voelen. Voer desen duvel,

die dus prediken can, hevet hem een alre qualicste te hoeden1), want hi sijn bedrieghende woerde of ingheven also scoen verwen can2), datse redeliken luden3), recht oft oec waer waer ende datmen niet en voelt4) dattet vanden prince der loghenen coemt, vanden duvel, die altoes liever lyeghet, dan hi waer seit, ten waer dat hi yement+ mit waer segghen quaet mochte doen doen of die duecht doen laten5). ||

128.aant.

Die derde tacke der gulsicheit is in ghyerichliken te eten of te drincken. Dese lude lopen totter spisen als lopende honde totter queriën6) of als roden7) tot eenre krenghen8). Si en connen nyet ghebeyden dat hoor spise ghecauwet is of ontwee gheheten ware9), mar si slockense al heel in. Si ghieten den dranc door haer kele als doer een oude laerse10) ende maken een sluse van horen mont. Als si drincken, so en comet hem die can vanden monde niet, also langhe als si adem11) hebben, si en latent vast in clocken. Si meten hoer+ toghen des somers na horen || adem12) also langhe als die duert ende des wijnters also langhe als sijt liden moghen van killinghen hoerre tanden13). Ende hoe dese ghiericheit meerre is, die sehier in hebben, hoe die sonde meerre is14).

129.aant.

Die15) vierde tacke der gulsicheit is inden ghenen, die te leckerlike of te costelike eten of drincken willen. Dese lude verdoen dicke meer

alleen mit horen monde, dan hondert armer menschen1) verteren souden, die nochtan sat eten souden van goeder ghemeenre spisen2).+ Dit sijn properlike lecker menschen gheheten ende dese sondighen || in veel manieren. Eerst so sondighen si in groten onnutten coste die si doen, als voorscreven is, want also wel souden si te vreden wesen als si sat waren van goeder ghemeenre spisen3), als si sijn als si dese onmate ghedaen hebben4); wouden sijt weten5), het soude hem oec also ghesont wesen of ghesonder ende het soude gode ghenamer wesen6). Ten anderen male so sondighen si in te vele groter ghenoechten, die si hebben in hoerre leckere spisen of drancke. Ten derden male so sondighen si in groter ydelre gloriën, die si daer+ in hebben, dat men seit, dat si || costeliken leven ende reckelicke teten dorren gheven ende wel varende lude sijn7) in horen huse. Ende in veel ander manieren so sondighen dese luden, daer dicke groet quaet of ghecomen is.

130.aant.

Na dese vier manieren of tacken der gulsicheit so comet die vijfte ende die leste tacke, diemen properlike selve gulsicheit heet, dat is inder groter ongheordineerder ghenoechten8), die die gulsighe menscen hebben in eten ende in drincken, dat si nymmermeer ander waer of en spreken9), dan van eten ende van drincken10). So wenschen+ si dan11), dat si wouden, dat si cranen || halsen hadden ende buke als koeyen, dat hem die spise so veel te langher smaken mochte ende dat si daer also veel te meer verswelghen mochten12). So segghense dan13): ‘Een goet eten is wel eens prisens weert14),’ ende veel

ander sulker parabolen1). Mitten cortsten volseit, si en dencken noch en spreken noch hem en dromet dan van eten ende van drincken, daer si al hoer hart op gheset hebben.

131.aant.

Nu hebdi ghehoert die sonden, die van gulsicheit comen of van leckerniën; mer want dese sonden veel ende dicste2) gescyen inder+ tavernen, die3) die fonteyne ende eerste oer-||spronc van desen sonden is, so wil ic u nu een deel der sonden nomen, die inden tavernen pleghen te ghescyen. Die taverne is des duvels scole, daer sijn discipulen vlitelic in studeren4), ende het is properlic sijn capelle of kerke, daermen hem dach ende nacht5) in dient ende daer hi sijn miraculen doet, als sulken heer toe behoert, als die duvel is. Want inder kerken so pleghet6) ons lieve here sijn miraculen te doen als wi in veel steden geweten hebben7), daer blinde lude siende worden, crepel8) gaende,+ rasende lude sinnich ende ghesont, || stomme luden sprekende, dode lude op verstonden vander doot ende vele des ghelijcs9). Mer die duvel doet in sijnre kerken, dat die taverne is10), al contrari hier of, want luden die ghesont inder tavernen gaen11), comen dicke siec

132.

ende qualic om haer herte daer weder uut12). Die wel sprekende daer in gaen comen dicke daer weder uut, dat men niet te meer en verstaet van dien ghenen, die te voren wel spraken, wat si segghen, dan of si ebreeusch13) spraken; siende lude comen daer dicke weder uut14), dat hem haer oghen staen als enen verdronckenen calve15)

+ ende dat si luttel of ghene besceyt en sien1); die daer recht op ha-||re bene in gaen2), die comen daer dicke weder uut al vallende ende al strukelende3) ende laveren die straten over als een scip dat laveert, nu op die een side nu op die ander; wise luden comen daer dicke weder uut sonder sinnen ende wit, als een beest4); ja ghesonde machtighe luden worden daer leyder dicke doot uut ghedraghen5). Ende so men in die heylighe kerke goede sermoenen hoert, so hoertmen in des duvels kerke callen6) van droncken drincken ende van boeveriën, van alre ydelheit7). Ende wat waendi, datmen daer leert8)?+ Zweren ende versweren, vloeken, scelden, achter-||sprake, lieghen, dryeghen, dobbelen, tuusschen, ontrekenen, kiven ende vechten9). Dat sijn die missen ende die ghetiden, diemen daer10) doet ende hoert

133.aant.

doen. - Die tavaerne is oec des duvels apoteke11), want so men inder apoteken menigherhande speciën ende cruden vint12), menigherhande receptum, syropen ende electuariën, die den menschen ghesont sijn aenden live13), so doet die duvel in sijnre apoteken der tavernen oec al contrari nemen14), want daer en weetmen van weelden15) niet, watmen eten of drincken wil; van ghecheden16) so etense malkander+ onghelkaersen toe ende turf, vilt-||hoede, vlas, glase of cannen, ja17) dicke dat noch onmenscheliker is, si worpen levende spinnen of vlyeghen in horen wijn ende drinckense malcanderen toe of si wor-

pen een hant vol smaers1) of asschen in horen dranc ende roerent omme ende drinckent malcanderen toe2). Dit sijn des duvels recepten, die hi sinen sieken, die siec van sonden sijn, ghevet in sijnre apoteken,

134.aant.

der tavernen. Mitten cortsten ghesproken inder tavernen3) scyet luttel4) goets ende veel quaets, wantmen blasphemeret5) god dicke inder tavernen, men vecht daer dicke in, men leert6) daer den+ luden thoer on-||tuusschen mit quaden spelen, men leert daer stelen ende moerden ende quaetheit, ja menich dootslach is dicke inder tavernen ghescyet. Aldus is die taverne des duvels scole ende des duvels kerc ende des duvels apoteke7), ja die taverne is een spelunke der moerdenaren8) of een moertcule of een slot des duvels, daer hi mede oerloghet teghen god ende alle sijn heylighen9); ende wie dattie taverne op houden, die sijn deelachtich alle des quaets dat daer in ghescyet. Want sprectmen10) half also veel scanden op horen vader+ of moeder, ja op horen minsten || knecht, alsmen op horen hemelschen vader doet11) of op onser liever vrouwen ende op allen heylighen van hemelrijc12), si en soudens niet liden willen, si en souden daer anderen raet op hebben13) - mer dit laten si al henen gaen om een wenich profijts14), datse daer of hebben, datmen horen dranc of drinct.

Nu hebdi ghehoert die eerste sonde des monts, die in gulsicheit ghelegen is. Nu willen wi vander andere spreken, die inder quader tonghen gheleghen is, daer wi voor of geroert hebben15)

135.aant.

Die te recht weten wille die sonde der tonghen, die moet dencken ende overdencken, eerst16) hoedanich datse is ende daer na, waer uut+ datse coemt ende|| dan, wat quaet17) dat si doen mach; want het

ghescyet1) dicke, dat die woerde eens menschen sonde sijn in hoer selven2), wantse quaet sijn3); ende het ghescyet dicke, dat si quader sonde sijn4) om der quader herten of om der quader meninghen, daer si uut comen5); ende het gescyet dicke, datse seer grote sonde sijn om tquade6), datter of comen mach ende datter dicke of coemt. Nu suldi oec weten, dat die quade tonge die bome is, die god vermaledide inder ewangeliën7), want hi daer niet dan blader op en vant, daermen inder heiligher scrift woerde bi verstaet8); || ende also+ alset onmoghelic waer, die blade of lover der bome te tellen, so waert oec onmoghelic te tellen die sonden, die uut der quader tonghen comen ende wassen; mer wi willen u segghen van tyen principalen tacken9), die daer uut wassen ende die .X. willen wi dus nomen: die eerste ydel woerde, die ander beroeminghe, die derde flacteringhe, die vierde achtersprake, die vijfte logenthale, die seste versweringhe, die sevende sceldinghe, die achtende murmureringhe, die neghende we-||derspannighe woerde10), die tyende blasphemeringhe.

136.aant.

+Die hem te veel ghevet tot ydelen woerden, die beiaghet grotelike sijns selves scade, al en voelet hijs selve niet11), want hi verlieset sinen costeliken tijt, des hi noch selve groot ghebrec hebben sal12), daer hi noch veel goedes om gheven soude, mocht hi en weder copen, mer dat en sal hem niet gheboren moghen. Dese lude, die dus veel onnutter woerden hebben, die mochten op die selve tijt mit min+ woerden veel vruchten ende orbaers doen, dat si versumen13). || Si verlyesen den scat hoers herten ende vollent14) weder mit ydelheden. Si laten horen pot onghedect staen, daer om crupen die vlyeghen daer in ende ontreynen al. Si hetent ydel woerde, mar si mochtent bet volscadelike15) woerde heten, wantse dat harte al vol ydelheden vollen16) ende van allen duechden ledighen ende ydelen17). Ende weet

voerwaer, datse van allen woerden reden sullen moeten gheven voor gode inden daghe des oerdels, als god1) selve seit inder ewangeliën; daer om en ist niet ydel of cleen te rekenen, daermen reden ende+ rekeninghe of doen moet || tot so groten hove ende voor so groet heerscap2) ende so wijs, also god selve is ende al dat hemelsche gheselscap3) diemen niet ontrekenen noch onthuden4) en mach.

137.aant.

In desen ledighen of ydelen woerden so sondighetmen sonderlinghe in vijf manieren. - Die eerste manier is in onnutten woerden, dier menich mensche also vol is, dat hi selden swighet, hi en snapt5) altoes als een olimolen, die altoes rammelt6); ja hi en weet selve dicke niet waer om, nochtan staet7) hem selden mont8) stille van+ clappen ende van ydelheden. - Die ander is in curiosen woerden, || dat is in dien luden, die also gaern nyemaren9) brenghen, daer si dicke menighen mensche dat herte mede beswaren of ongeordineertlike daer mede verbliden10) ende van al desen sijn si een saec. Oec makense menighen mensche11) quade suspici op hem, diese voor loghenaer houden, al segghense oec alle12) die waerheit, want si so veel niër maren13) weten voor ander luden. Aldus doen si ander

138.aant.

luden sondighen ende worden selve ongheacht. - Die derde manyere is in sconen saghen14) ende avontueren ende visierde yeesten15) te+ segghen, die menich mensche te male || wel segghen can, datmen gaern hoert, daer hi veel ydelre gloriën of hevet ende daer hi selve ende alle, diet horen, onnutteliken horen tijt mede toe brenghen. - Die vierde is in onreynen boefliken16) woerden, dier menich mensche also vol is, dattet hem alte boerteliken17) duncket luden, dat hi leelike

dorperlike1) woerde voert can brenghen; ende in deser sonden sijn si alle mede sculdich2), diese gaern horen of die daer om lachen ende sonderlinghe grote heren ende goede wive3), want worden die toernich daer om, so soudens hem die ander scamen ende hoeden4) te+ seg-||ghen, mer want die daer mede omme lachen, so dunct den anderen al coppengawi5) wesen ende sijn daer so veel te stouter in6). Dit heten si boertelike woerde te wesen, mer voerwaer in enich goet mans of eerbaer wijfs ore so ist een vuyl onwetende onaert woert7) ende si en sullen ten oerdel gods voor gheen boertelike woerde henen gaen moghen, want dat loen al uter boerten gaen sal, dat si daer

139.aant.

voer ontfanghen sullen8). - Dat vijfte dat sijn spottelike speel woerde9), die veel luden niet ghelaten en connen, si en moeten+ speel scoten10) scyeten op allen goeden menschen11), die || hem gaerne te gode keren souden; ende dese menschen doen vele scadelike sonden aen menighen goeden menschen, die hem hoers spots ende scymps12) ontsiet ende veel goeder werken laet te doen om hoers spottens wille, die hi anders doen soude13). Daer om voerwaer so en sijn dit mit rechte gheen ydel woerde voor god gherekent, mer seer scadelike woerden, want een mensche, die mit sinen spot yement van gode keert14), die is also veel quader als een moerdenaer, als die ziele edelre is dan dat lichaem; want een moerdeuaer die doot dat lichaem+ ende dese doden || die siele. Ende god wetes desen luden oec sulken

danc1), die een man of een wijf of een kijnt van goeden werken trect2), als een waerlic coninc soude den ghenen, die hem sinen scat stale, of die hem sinen sone of vermoerde3), latet hem anders also licht slaen, als si willen4). - Nu hebdi dat eerste punt der quader tonghen ghehoert, datmen ydel woerde heet.

140.aant.

Die ander sonde der quader tonghen is beroeminghe, dat een grote dwase lelike dorper sonde is. Si is groot, want die hem beroemt, die is een dief teghen gode, want hi wil god sijn ere ende sijn glorie+ ste-||len5), als wi hier voor gheseit hebben. Si is seer lelic6) ende dorper, want alle die werlt achtse voor dwaes7) ende onwetende, die hem selven beroemen. Si is8) oec seer ghec, want die duecht daer si hemelrijc mede verdienen mochten, die ghevense om een luttel wints9). Ende dese tacke der beroeminghe hevet .V. telgheren uut sprutende, dat sijn vijf manyeren van beroeminghen.

Die eerste die beroemen hem van gheleden dinghen10), dat sijn die lude, die so gaerne selve vertellen11), wat si goets ghedaen hebben+ of wijsheden of manlicheden, of hoe wijslijc of stoutelic || of behendelic12)

141.aant.

datse ghesproken hebben hier of daer. - Die ander dat sijn, die hem beroemen13) inder teghenwoerdicheit14). Daer horen alle die ghene in, die gheen doghet noch arbeyt en doen, dan alsment siet15), of die nymmermeer goet en doen16) noch en singhen noch en segghen, dan daer si menen, datment horen sal of datmense daer of prysen sal. Dese luden beroemen hem al werkende of singhende of sprekende17). - Die derde dat sijn, die hem vermeten van toecomenden dinghen18), die segghen: ‘Ic woude dat wel doen of dat

+wel doen1)’, dat si recht || also wel doen souden als een ezel op een herpe2) spelen of als een soch3) den hofdans treden soude. - Dat vierde beroemen is wat subtijlre, dat sijn die lude, die hem niet en dorren beroemen openbaerlike, om dattet die lude merken souden, mer wat ander lude doen of segghen, dat laken4) si al recht of nyement5) hoers ghelijc en waer in ghenen dinghen; dat willen si6), datmen van hem meende7), al en segghen sijs niet openliken8). -

142.

Dat vijfte is noch alre subtijlste, wanneer si gaerne ghepriset waren of goet gheacht9), so conterfeitense10) een oetmoedicheit ende segghen:+ ‘Och11) ic bin || alte quaet, ic bin alte hoverdich, alte onwetende ende alte sondighen mensche!’ ende drye werven meer quades12), dan si weten van hem selven13); ende dit doen si al om gheprijst te wesen14), datmense voer goet of voor heylich of oetmoedich houde15). Van desen luden seit sunte Bernaerdus: ‘Och arm16)’, seit hi, ‘wat onsaligher beroeminghe is dit! Dese luden maken hem quaet op datmense voor goet houde, si maken hem duvel, op datmense voer enghel houde! Mer weet voerwaer’, seit hi, ‘datmen hem qualiker+ leeder doen17) mocht, danmen hem aernstelic18) antwoerde, || datse

143.aant.

waer seiden!’ Dat sijn sunte Bernaerts woerde. - In deser sonden horen oec alle die ghene, die begheren of heymeliken soeken advocaten, dat is ander lude, die hoer duecht voert setten, dat sijn hoer cryeres19), die hoer licht broot uut cryeren20), doer welker mont si so coenliken spreken, recht als die wijn tappers, die hem selven scamen horen wijn te prisen openbaerliken, mer si hueren knechtse daer toe, die staen ende roepen21): ‘Hier lopet alte goeden wijn! Hier is den

besten wijn!’ of des ghelijcs1). Aldus doen dese oec, want si bidden+ ander lude, dat si-||se willen recommenderen2) voor dien of voer dien, daer si menen, dat si eer3) of hebben sullen, mer dat connen si alte gheveynsdeliken bi brenghen4) ende segghen: ‘Twaren!5) ten is mi nerghent om, dan want ic6) licht mit hem te doen mocht cryghen7), dat ic dan te bet ghehoert mocht sijn van hem ende u ende anders mijn vriende te bet helpen mocht! Als die een hant die ander wasschet8) so worden si beyde scoen!’ of des ghelikes.

Aldus hebdi nu ghehoert die sonde der beroeminghen mit horen+ tacken. Hier volghet dle sonde der smekinghe na of der flacteringhen9). ||

144.aant.

Die smekers of die flacteres dat sijn des duvels ammen10) of voetsteren, die hem sijn kijnder soghen11) ende voeden in sonden. Si besmeren den wech der hellen mit honich12), op dat hem die sondaren te liever gaen sullen ende te coenliker. Dese sonde deelt hoer oec in veel bladeren of loveren, die aen desen voerseiden tacken wassen13).

Die eerste manyere is, wanneer si yement14) sien of horen wat goets doen of segghen15), of dat sijt anderen luden van hem hebben horen segghen datse berve luden sijn, so gaen si rechtevoert16) tot+ hem selven ende segghent hem, || op dat si ydel glorie daer in crighen moghen; mer haddense wat quaets van hem ghehoert of ghesien, daer en soudense hem nemmermeer of warnen17) of dat soudense

145.aant.

hem waerliken harde node segghen. - Die ander maniere is dat si menighen man of wijf te verstaen gheven, dat si veel duechden of gracie in hem hebben, die si doch nye en creghen18), ende daer om

heet dese die heilighe scrift tovers1), want si enen mensche mit haren flacterenden2) woerden also betoveren, dat hi bet gheloeft,+ dat hi hoert, dan dat hi siet. Hi || ghelovet hem bet, dat si hem segghen, dan dat hi selve van hem selven ghevoelt3). - Die derde manyer is4), dat dese flacteerres oec die sonden onsculdighen ende bedecken5) willen der gheenre, daer si mede flacteren of smeken6) willen, ende daer om sijn dese lude gheheten sterten inder heiligher scriften, want si bedecken die onreynicheit der sonden7) der moghender luden of der riker luden om enighe tijtlike ghenoot8) of baet, diese daer of wanen cryghen9); daer om sijn si recht den starten+ ghelijct, want die start henct alle tijt ende decket dat alre onreyn-||ste10), dat aenden beesten is11).

146.aant.

Die smeekers of die flacteerres voerscreven ende die quaetsprekers die sijn van eenre scolen. Dit sijn die twee serenen, daer wi inden boec of lesen, daer die beesten natuere in bescreven12) is, datmen Bestiarius13) heet. Die eerste serena dat is een meer wonder14) diemen in duutsche meerminnen hiet, die hebben hoeft ende arme ende lichaem als een wijf ende stert als een visch ende naghel of claeuwen als een aern15). Dese pleghen soetelike te singhen, ja soe seer soeteliken,+ dat die sciplude16) diese horen, || daer of ontslaep worden17), ende so verderven sise dan18). Hier sijn die flacteerres voerseit bi gheliket, want si mit horen sconen soeten smekenden woerden den luden so soete in die oren singhen19), dat sise doen slapen in horen sonden. Die ander serena20) dat is een serpent, dat oec so heet, mer ic en weet niet of si enighen sonderlinghen21) name in duutsche

hevet. Dit serpent lopet veel seerre1) dan enich paert ende onderwilen vlyeghet2), ende het hevet so sterken venijn in hem, dat daer gheen dryakel toe en helpet, want die doot comet enen aen, die van+ hem gequetset || wort3), eer hi den beet voelt4). Dat sijn die quaetsprekers5), daer Salomon of seit6): ‘Si biten als serpenten mit verraderiën; ende dit venijn7) dodet drye luden teffens: den ghenen diet scyet - dat is die dat quaet spreket - ende den ghenen diet hoert ende den ghenen daer hi quaet of seit.

147.aant.

Dese quaetsprekers8) machmen oec wel ghelikenen eenre beesten9) die men hiet in walsche hayme10); ic en weet niet, hoese in duutsche sijn11). Dese beesten pleghen die dode luden uut te graven12), daer+ si begraven legghen, ende vretense dan. Aldus doen oec die quaet-|| sprekers, want gheordende lude of begheven gheestelike luden, die der werlt doot sijn13), die eten si mitter herten ende mitter begeerten. Si sijn veel anxteliker, dan die helle is; want die helle en verslint doch niet dan die quade menschen, mer dese lopen den besten luden alre liefste op14). Si slachten der soch, wanneer sie koeddekens of bagghen hevet15), so bijtse alre liefste die ghene, die witte cleder aen hebben. Si slachten oec der wedehoppen16), die maken hoer nest in menschen drec, daer si in rusten. Dit moghen wel des duvels we vel17)+ of torren heten, die den goe-||den roke der bloemen scuwen ende

legghen liever inder messen ende woelen1), dat is hoer meeste ghenoechte. - Ende dese tacke der quaetsprekinghe hevet vijf blader, als ghi horen sult.

148.

Dat eerste blat is, dat si selve dicke loghene dichten ende versieren2), daer si ander luden mede moghen bescamen ofscadighen3). - Dat ander blat is, wanneer hi wat quaets van yement hoert segghen4), dat hi dat voort seit ende doet daer des sijns wat toe; ymmer hanghet hi wat daer aen, dat soude hi node laten. - Dat derde blat is, dat+ si al hoer macht daer toe doen, dat si || enen mensche sinen goeden name nemen moghen of sijn goede gherucht5) te lesschen, datmen hem voer onreckelic of quaet houden mocht, dat waer hoor meeste begeerte. Dese vreten6) den mensce al gheheel of si hem verslonden.

149.aant.

- Dat vierde blat of die vierde lude die en verslinden7) den mensche niet al teffens, mer si comen ende biten hem een stuc uten live ende gaen daer mede lopen. Dat hiet properlic detractio inlatijn8), dat is een eenrehande oftreckinghe, want si trecken enen mensce of ymmers sijn goet gherucht ende maken hem minre in ander luden+ herten, || dan hi te voren was. Want wanneermen van yement yet goets seit, daert dese luden horen, so vijnden si ymmer9) yet quaets daer op; so segghense: ‘Seker, het is een goet berve man10), dien ic seker lief hebbe, mer hi hevet één ghebrec aen hem, dat mi alte leet is.’ So nomen si een punt dan of twee, daer si sinen goeden name mede minren, als voerseit is. Dit is des duvels scorpioen, dat licket mitten monde11) ende steket mitten sterte, als dese luden doen, beide tot enen male. - Dat vijfte blat ende dat quaetste dat is, wanneer+ een mensche alle dinc ten quaetsten trec-||ket, dat hi siet of hoert, oec hoe goet dattet is, ende daer om moghen si wel mit recht gheheten wesen ontrouwe vonnis wisers12) of valsche oerdel ghevers.

150.aant.

Na desen achterclappers of quaetsprekers so volghen die loghenaers. Die loghen valschet den mensche ghelike enen1), die des conincs zeghel valschet of des paeus bulle of eens heren munt conterfeyt of valschet2), ende also alsmen hier die lude ten ketel verordelt, die sulke dinghen doen, so salmen den loghenaer verordelen voerden rechtvaerdighen rechter3) inden daghe des oerdels, want hi den+ groten over-||sten paeus, den groten coninc, den moghenden here der heren sijn bulle ende seghel ende munt ghevalschet hevet4). Die loghenaer is onder den menschen, als die valsche penninc onder den goeden ende als dat caf onder dat coern. Die loghenaer ghelikent seer wel sinen vader5) den duvel, want god6) seit inder ewangeliën: die duvel is een loghenaer ende een vader der loghenen, want hi want hi was die eerste, die ye gheloech7) ende die loghene smede. Hi groef eerst dat valsche muntyser8), daermen dat quade ghelt in prente ende munte9), ende noch smedet hi ende arbeyt daghelics+ ende leret al den ghe-||nen, die na hem horen willen10). Oec gheliket die loghenaer den duvel wel in desen punt: die duvel toent hem11) in menigher manyeren, om die lude te bedrieghen ende so doet die loghenaer oec, daer om is hi gheliket biden gamalion12). Die gamalion die levet alleen bider lucht, dat niet in sinen lichaem en is dan wijnt ende wat verwen dat hi aensiet, die wort hi ghelijc ghescapet13).

151.aant.

Dese sonde der loghene deelt hoor in vier tacken, die hier uut spruten. - Die eerste hiet een rokeloes loghen14), dat hem een man+ also qualic hoedet in sinen woerden, dat hem dicke een lo-||ghen ontsnapt onwetende15), daerom seitmen: een jonc man, die hem niet en hoedt, is haest een loghen ontspronghen16). - Dander hyet een ghenoechlike loghen. - Die derde hiet een ghewoenlike loghen17). -

Dat vierde hiet een scadelike loghen; ende alle vier sijn si sonde, want sunte Augustijn seit: al dede een loghenaer enen anderen profijt mit sijnre loghene, nochtan dede hi sijns selves scade. Daer om is rokeloes loghen oec sonde, al is die genoechlike loghen meerre sonde, als die smekende of flacterende loghen liecht of boertelike loghen1),+ daer die || luden om lachen sullen. Dit is al ghenoechlike loghen ende is een seer grote sonde, al en ist geen dootsonde; mer die ghewoenlike loghen is seer anxteliken, dat hem een mensche so went in lieghen, dat hi cume2) yet sonder lieghen vertellen can. Hi vertoernt god daermede3) ende maket hem selven ongheacht, dat hem nyement wel gheloven en dar4), weder hi waer seit of niet, nyement en dar op sijn woert stonen. Mer die vierde loghen is dootlike sonde, die scadelike loghen hyet, alsmense willens ende wetens liecht om yement5) scade of scande mede te doen. In deser souden horen alle die lose makelaers6), die barenteerres of die trierings ende die heel ghesellen of die reed ghesellen ende die coppeletteres7) ende cawetsteren ende metten cortsten al die mit loghenen ende bedriechnissen yement bedryecht of scadicht aen siel, aen eren, aen live of aen goede.

152.aant.

Na desen loghenaers volghen die zweerres. Het is grote sonde te lieghen, als voerseit is, mer noch veel meerre sonde ist te zweren8), of dat hem een versweert, ende wantet so seer anxteliken is te zweren, daer om verbyedet onse lieve here9) so seer. Niet in dien10), men+ en || mach wel bi wilen sweren alst noot is, als voor gherecht11) of om ghetuuch te draghen, alsmen weet dat die sake goet ende waer is12), diemen sweret of des ghelijcs, daert noot is te sweren, daer en ist gheen sonde; mer dicke sweren ende versweren is dicke sondighen. Dese tacke des swerens hevet .VII. cleenre tacken, dat sijn seven manyeren, daermen in sondighet. - Die eerste manyer is, alsmen

felliken sweert1), dattet schijnt, ofse selve ghenoecht hadden in hoer sweren, dattet hem manliken duncket luden; ende daer om verbiedet2)+ sunte || Iacob, niet, men en moet wel sweren alst noot is, als voerseit is, mer den wil ende die ghenoechte3) des swerens is dat hi verbyet. - Die ander manyer is, datmen lichteliken om cleen dinc4) sweert, daer gheen machte aen en leyt ende sonder noot of reden; ende dat is verboden int ander ghebodt vander ouder wet, die god

153.aant.

mit sinen ghebenediden vingheren screef inden stenen tafelen. - Die derde manyer is datmen dicke sweret van ghewoenten, als dese westvalinghe of die vlaminghe5) of dese fransoyse, die selden woert+ spreken, si en sweren enen || eet of twee daer toe. Het scijnt, dat si gods cleen achten6), die dus doen, oec wie si sijn. Het souden billics alte grote saken sijn, daermen den minsten sant7) van hemelrijc te ghetughe toe nemen soude! Ende dese luden nemen god selve te ghetughe8) ende sijn ghebenedide moeder ende alle heylighen, also dicke bicant als si spreken, dat seer grote sonde is. - Die vierde manyer is, datmen sweert van haesticheden, als dicke ghescyet is in menigher manyeren als een vertoernt wort of dat hem onversiens9)+ wat op valt, dat een lichtelic dicke sweert, dat || hem te hant daer na

154.aant.

berouwet ende leet is. - Die vijfte manier is, datmen sweert, dinghen te laten, diemen sonder sonde niet laten en mach10), of dinghen te doen, diemen sonder sonde niet doen en mach. Desen eet en ysmen niet sculdich te houden mer men sallen breken ende doen daer byecht ende penitentie of als van ghecken eeden11). Oec hetent12) al sotte eede, als yement sekerliken sweert van dinghen, dier hi niet seker en is, al waren si oec waer in hem selven; of als yement sweert biden creaturen, als ‘biden lichte dat daer scijnt’13) of ‘biden vier+ dat daer barnt’ || of ‘biden tanden van mi selven’, als die Vlaminc seit, of ‘bi mines vaders siele’14). Al dese eeden heten sotte eeden

ende dese verbiedt god inder ewangeliën ende sijn grote sonden, mer die biden ewangelium sweert of bi dat daer in ghescreven staet of biden heilichdom of biden heilighen, dat is veel meerre sonde, want een is niet sculdich te sweren1), als hi oec sweren moet om noet saken, als voerseit is, dan bi gode, om een eer, diemen onsen lieven heer alleen sculdich is; ende also hoertmen inder heiligher scriften, dat+ onse here selve gheseit hevet tot veel tiden: ‘Per me2) || ipsum iuravi’,

155.aant.

‘Bi mi selven heb ic ghesworen’. - Die seste manyer van sweren is, alsmen dorperliken sweret van onsen lieven here of van sinen heilighen. In deser sonden sijn die kersten veel quader dan die heiden sijn3), ende want die souden alte node sweren, ja si en souden in geenre wijs liden moghen, datmen swoer bi Jhesum Christum4), die si nochtan niet voor god en houden5). Dese sweerres sijn oec veel felre6), dan die ioden waren: al deden die ioden onsen heer crucen7), si en ontleden hem doch niet van lede te lede, als dese+ luden doen, want dese en laten een lit aen || sinen ghebenediden live niet, si en sweren daer bi ende houwen hem mit hoerre tonghen te stucken8), veel cleenre, dan enich vleischouwer sijn verken9) ter banc houwet. Die ioden en deden10) doch onser vrouwen niet aen horen live, mer dese houwent al ter banc, god ende onse vrouwe11) ende alle die heylighen, ja so seer dorperlic, dattet scade ende jammer is, datmense leven laet. Het is alte groet wonder, dattet die

156.aant.

kersten heren12) liden willen! - Die sevende manyer van sweren is, als-

+men valscheit1) sweert of quade ghetughe draghet of enich onrecht || sweert wetende, in welker manyeren dattet si, het si heimelike of openbaer, bedectelike mit sophismen2) also wel als slecht rondeliken uut3), want also die rechte scrifture seit: God, die die simpelheit mint, die nemet ende verstaet alle eede ende woerde ghelike alse die goede simpel mensche nemet4), diese slecht verstaet also si luden van buten, sonder enich quaet vermoeden op yement5), want sijn ia is ia ende sijn neen is neen6) ende so meent hi, dat een ander oec is. Daer om ist een alte groten goedertierenheit van onsen+ lieven here, dat hi se so7) den du-||vel niet rechtevoert en laet henen voeren, mit vel ende mit vleysche8), die willens ende wetens enen quaden eet sweren. Want als si segghen: ‘Also moet mi god helpen!’ of ‘Dat mi god so help ende alle sijn heilighen, als dit waer is!’, dat si wel weten dat een quade valsche loghen is, so setten si hem selven ymmer buten gods ghewout ende uut gods hoeden ende souden billix, na rechten rechte te spreken, vluchs mede verliesen al dat si van gode ontfanghen hebben, sin ende memori, eer ende goet, lijf ende siel. In deser lester sonde, dat die sevende+ tac van || sweren is, so horen oec alle die ghene, die hoer loefnisse9) of trouwe te broken hebben of hoer sekerheit niet ghehouden en hebben10), want trouwe of sekerheit te breken, dat is oec meneedscap, want weder11) men seit: die man is eerloes of trouweloes12), of: die man is meneedich, die sanc hevet bi cant één note, dat lyet hevet één wise of één tone13); al hebben die woerde wat ondersceyts, ic en viele om die kore vanden balke niet14)!

157.aant.

Na desen sweerre coemt die scelder. Sinte Augustijn seit: Nyements

+werc en gheliket1) den duvel || bet, dan des scelders; so en is daer oec gheen twivel aen, die dit werc2) hantiert, hi en behaghet den duvel ende hi en mishaghet onsen lieven here, want onse heer en minnet gheen dinc also seer als3) vrede ende eendrachticheit. Dese tacke hevet .VI. telgher4), die voert uut hem spruten: die eerste is kibbelen of disputeren5), die ander is sceldinghe of kivinghe, die derde is berispen of lasteren, die vierde is verspreken of quaet spreken, dat vijfte is verwitinghe, die seste is twist te brouwen of+ toe te scumen6) tusschen ander luden; ende wanneer || die duvel dan siet minne ende overdracht in enighen goeden mensche7), dat benijt hi te mael seer ende doet al sijn macht daer toe, dat hise mach doen twisten of kibbelen ende als hijt so verre brenghen mach, datse beghinnen te twisten of te disputeren, so duncket den duvel, dat hi een scoen cans8) hevet, op aen te gaen: so gaet hi blasen ende stoken ende boeten9), so worpet hi hout, turf ende colen aen, dat dit vier barnende mocht worden, want naden kibbelen comen die sceldende woerde10), recht als een vier, dat meer ende meer bernende

158.aant.

wort11): naden roec coemt die vlamme op barsten12). || Twisten of+ kibbelen properlic te segghen, dat is, wanneer die een seit: ‘Het is’, die ander: ‘Ten is’; ende des ghelijcs in allen twist woerden13); mer scelden is veel grover, als si beghinnen toernich te worden ende segghen: ‘Het is ymmer aldus, wie anders seit, die lyecht14)!’ of sulke felle woerde; dat is die roec, die dan al dic ende vol voncken op waert slaet. Daer na coemt dat lasteren, dat coemt recht als een vlamme op bersten ende blacken15) crac-crac-crac: so segghense menich quaet woert, so ist al: ‘Ezel!’ ende ‘Alf16)!’ dat beste dat hem of+ gaet17). Daer na comet dat quaet spreken, dan segghen si:|| ‘Ghi lyeghet het doer uwen croden18) soens hals!’, ‘Gi lyeghet selve te

dwars ende te langhes1) doer uwen kinnebacken!’ Dan ist al ‘Swighet, god gheve u enen quaden rampe2)!’ - ‘Swighet selve, god gheve u tvallendevel!’ ‘Soude ic u swighen? ic hinghe u liever!’ ende veel sulker felre woerden. Dat is alte seer grote sonde, want die heilighe scrift seit: Wie sinen evenkersten vermaledijt, die is selve vermaledijt van gode; ende sinte Pouwels seit, dat sulke luden dat rijc gods niet hebben en moghen, ende Salomon seit, dat hoer+ mont is recht als een pot, die siedet, want die springhet tot || allen

159.aant.

canten over ende verbarnt3) die ghene, die bi hem staen. Dit is die vierde manyere, als voerseit is, mer die derde manyer, die voor dese staet, diemen lasteren heet, als ic gheseit hebbe, die comet dicke wel uut also fellen gronde; al en sijn hoer woerde so lelic niet, si sijn doch wel also fel, want hoer tonghen sijn recht als scaermesse4) snidende ende scietende als stralen, stekende als elsenen; daer om sijn si gheliket bi enen sac vol elsenen, alsmen die yet harde aen tast, so steken5) si tot allen siden, al sijnsi inden sac verborghen,+ wanneer men-||se roert, so vintmense6). Si slachten den slupenden7) bant roden, die vluchts8) den luden aen bloken, die hem yets te na treden9); aldus is hun harte dicke wel also quaet, als des quaet sprekers10), als voerseit is, want also lief waer ic van enen siedenden pot ghebroeyt11), als van enen rode12) ghebeten. - Die vijfte manier is verwitinghe, alsmen enen mensche verwijt van quaetheden sijn quaetheit, sijn ghebrec of sijn sonden of sijn armoede of sijn gheslacht; dat is te male een lelike hoverdighe sonde. Mer die+ seste sonde is verre die quaetste, diemen tissinghe of toe stekin-||ghe13) hyet, want dese luden14) mit horen quaden tonghen maken dicke goede vrienden te vianden, si uppen15) dicke dinghen, daer grote twist ende discoert of comet16); ja dicke grote oerloghe ende al van horen quaden toe brouwen17). God haet sulke lieden, seit die scrift18).

160.aant.

Na desen scelders so comen die murmureres, want wi sien dicke ghescien, dat die lude, die19) niet weder antwoerden20) en dorren

noch en scelden, dattie binnen monts1) murmureren ende gnorren2) als een verken binnen horen tanden, datmen niet en verstaet, wat+ si segghen. Daer om setten wi murmure-||ringhe na sceldinghe, wantet een alte groten leliken sonde is, als ons die scarpe strenghe wraec bewijst, die god wel eer3) daer of gedaen hevet, als wi inder heilighen scriften vijnden, want om deser sonden wille dede hoer die aerde eens op ende verslant Dathan ende Abiron, dat si al levende inder hellen sonken; ende om deser sonden wille sende god eens een vier vanden hemel dat Chore4) verbernde ende alle sijn ghesellen, dier5) was twee hondert ende vijftich6), die int heer ons heren waren+ inder woestinen; ende om deser sonden wille so en creghen die Ysra- || helsche kijnder dat lant van beloeften niet7), dat hem god beloeft hadde, want van vijf hondert dusent menschen, die god uter eyghendom ende uten dienst des conincs van Egipten halp, die hi .XL. jaer voede inder woestinen mitten hemelschen brode, so en quam der mer .II. int heilige lant voerseit, dat was Caleph8) ende Iosue, alle die ander storven mit rouwen inder wildernissen.

161.aant.

Dese murmureringhe heeft .II. tacken, dat sijn .II. manyeren van murmuraciën; die een is teghen gode, die ander teghen den mensce.+ Teghen den mensce regneert9) dese son-||de in menigher manyeren, also die dienres of knechte yeghen horen meester, die kijnder teghen vader of moeder, die arme teghen die rike, die ghemeent teghen dat heerscap10), die leeken teghen die papen11), die papen of die ordende12) lude teghen hoer prelaten ende ghemeenlic die quade teghen die goede. Die murmureringhe teghens god is ymmer also menigherhande. Dat sijn13) die luden die die gracie gods ende alle paciencie14) verloren hebben. Die dat doen die willen meesters wesen boven god; want+ wat god hier op aertriken doet of ghescien laet, ist niet al na ho-||ren wille, so murmureren si binnen monts15) van quaetheden, so gaen si knoteren16) ende mommelen17) recht als die aep hoer pater noster leest of die scimminkel18) (dat hiet so wanneer si metten tanden snateren).

162.aant.

Waerlic, dat sijn des duvels scoliers19), dien hi dit pater noster leert

ende menighen quaden choer sanc! Want recht so die heilighe geest sinen scolieren1) leert, dat sijn die vercoren gods, den soeten hemelschen sanc ‘Deo gracias’ van al dat god ghevet ende van allen dat hi doet, van al dat hi maket of ghescyen laet2), so doet die bose+ geest sijn scoliers3) ende sijn discipulen oec si-||nen helschen sanc singhen, dat is al contrari den anderen sanc, het is ‘magret dieus4)’ als die Francsoysen segghen5), of ‘wat duvel is dit6)?’ als die Vlaminghen7) segghen. Also haest8) als onse heer yet doet of ghescyen laet anders dant hem behaghet na horen hoefde, so berechten9)

163.aant.

sijt, recht of god na horen rade werken soude. Trouwen, si sijn wel ghec, die reden willen ghegeven hebben van onsen lieven heer10) waer om hi sijn werken doet11), waer om hi enen teghenheit12) toe sent ende den anderen voerspoet, den enen siect, den anderen+ ghesontheit13), || den enen armoede, den anderen rijcheit ende waer om hi den enen neemt ende den anderen gheeft, recht of hi sijn voecht of voermombaer waer14)! Hem dunct slecht dat si wiser sijn dan god is, want doet hi enich dinc anders dan sijt gaerne saghen, so murmureren15) si teghen hem ende spreken quaet, als voerseit is. Daer om en ist gheen wonder dat god hem over dese luden wreect16), die hem dus sijnre heerlicheit onder winden17) willen of sijn wijsheit straffen18). Ende recht also nemet hijt oec vanden ghenen,+ die teghen horen oversten murmureren, of sijt teghen || hem selven deden, want een sterflic heer die nemet also hoech datmen sinen stanthouwer19) misdoet, het si baeliu, voecht, drossaet, mayer of

scout1), als ofment den heer selve dede, ja alst om saken toe coemt die die heer bevolen hevet of gheordineert. Ende also sijn onse heren ende prelaten2) van gods weghen over ons gheset, dat wi hem onderdanich sullen wesen in die stat gods, die alle stade die goet sijn gheset hevet ende gheordineert3); ja een blat en valt vanden bome

164.aant.

niet sonder sijn ordinancie4). ‘Et deus omnia bene fecit’, God heeft+ alle dinc wel ghemaket; daer om is een || yghelic sinen oversten ghehoersamicheit sculdich in allen staden, si sijn5) gheestelic of waerlic. Mer gheordende lude die voor den heilighen outaer ghehoersamheit gheloeft hebben, die misdoen so veel meer als si daer teghen murmureren, als die ghene meer misdoet die liefliken6) aenden heylighen ghesworen hevet7), dat hi nymmer meer doen en sal met rade of mit dade, mit woerden noch mit werken teghen enen die hi verlovet hevet8), ende breect dat ende wort menedich, dan een ander slecht+ man die eens heren ondersate is ende doet teghen sinen || rechten lants here. Aldus sijn si beyde quaet, mer dat een ist quaetste, als voerseit is.

165.aant.

Nader murmureringhe comet die wederspannicheit9), diemen in clercs rebelheit hiet10). Het is seer quaet, als ghi wel ghehoert hebdt, datmen murmureert; mer het is noch veel quader, datmen rebel is of wederspannich11); want wederspannicheit is een sonde, die uut eenre harder versteender harten12) coemt, die alle tijt wil datmen na sinen wil in allen dinghen voertvaer13) ende dat sijn raet voer die beste+ raet ghehouden worde, ende watmen buten sinen raet doet of bu-||ten sinen opset, dat en dunct hem nemmermeer goet sijn: hi wille dat alle man onder hem bughe ende na sinen wille doe14), mer hi en wil hem onder nyement bughen of na nyements wil doen, want nyements raet en dunct hem goet dan sijns selfs. Dit is dat harde harte, daer Salomon of seit, dat niet missen en mach, hi en moet15) een quaet eynde nemen. Ende also als vanden murmureres voer ghe-

screven staet, dat si in twee manieren sondighen1) teghen god ende teghen die menschen, also sijn dese oec rebel teghen god ende teghen

166.aant.

die men-||schen daer si onder sijn. Dese sonde heeft .IIII. tacken.+ Want som rebelle herten en moghen niet liden dat hem yement van haren vryenden yet goeds raet, het si tot gode of tot hoers selves profijt. Seit men hem yet dat hem vromen mocht2), si en willens niet horen; si segghen: ‘Leert u selven, ic en bin u leerkijnt niet! Condi goeden raet gheven, so raet u selven, ic wil van u ombericht3) wesen!’ of sulke woerde dier ghelijc4). Ten anderen mael also sijn si oec rebel onsen lieven heer ende sinen gheboden, want horen si+ tghebot gods predi-||ken5) of segghen hem hoer prelaten, hoe si na hoerre salicheit6) leven sullen of yement anders van horen vrienden, des en willen si een niet doen7). Si segghen: ‘Besorcht u selves siele8), laet mi die mijn besorghen9)!’ of si ontsculdighen hem mit quader valscher onscult, die hem die duvel leert, dat si te teder of te out of te cranc sijn; nochtan sijn si starc10) ghenoech sonde te doen, mer doghet te doen of goede werken, daer vijnden si ymmer enich onscout11) op, recht of si anxt hadden, datmense vander hellen

167.aant.

verlossen mocht. Ten derden mael sijn si re-||bel12) alsmense schelt,+ want hoemense meer scelt, hoe si hem doonre13) verantwoerden. Si en souden hoer ghebreken nymmermeer bekennen, dat mense ewelic scoude14). Hem en can ymmer niet ghedencken dat si yet misdaen hebben ye van horen leven, so volmaecte wijsheit dunct hem dat si in hem voelen. Ende recht also sijn si oec rebel teghen god onsen lieven here alshise castijt, het is mit wederspoet of mit liden of mit siecten, ende als hi gaerne saghe, dat si sine castiinghe namen in+ pacienciën ende in verduldicheden15) van sijnre || hant, als een seer siec of ghewont mensce medicijn vanden meester nemet, op dat hise vander ewigher doot ghenesen mochte, mer dat en doense in gheenre wijs16). Hoer woerde sijn al: ‘Wat duvel is dit? Wat mach ic gode

misdaen hebben? Heb ic teghen die mane ghepist of wat quaed iaer mach hi mi tyën1)?’ Aldus maken si mit hoerre quader hartheit dat hem hoer medicijn in verghifnissen verkeert ende dat hem een triakel2)

168.

wesen soude, dat wort hem een venijn, daer si aen borsten. Ten+ vierden male so sijn dese rebelle menschen also hart || hoers selfs sins ende bliven so stijf op hore selfs sentenci3), oec hoe si is, dat si nyement anders lere horen en willen. Hem duncket al, dat si een claerre verstaen4) hebben ende een dieper ghevoelen5), dan yement anders: daer om sijn si dicke in dwalinghen ghevallen ende in valschen opiniën, daer si so doen6) bi bliven, datse daer nyement of trecken en mochte, ende worden ketters7) of onghelovighe luden.

169.aant.

Nader wederspannicheit comet die blasphemie. Blasphemie dat is,+ so sinte Augustijn seit, wanneer men dinghen hout8) of ghelovet || van gode, diemen niet gheloven noch houden en soude, of dat men niet en helt noch en ghelovet, datmen gheloven soude. Mer sonderlinghe so heten wi hier blasphemie, wanneer men god vloect of anders quaet van hem spreect of van sijnre ghebenedider moeder9) of van sinen heiligen of vanden heylighen sacramenten der heiligher kerken of enighe ontamelike10) oneer hem bewijst in woerden of in werken11). Dese sonde wort in menigher manieren ghedaen, als vanden ketteren+ ende onghelovighe menschen, diemen veel onder die || lollaerden12) vonden hevet, die doense willens ende wetens. Ander quade felle menschen doense van toerne of van despijt, als dese zweerres13), die van gode ende vander liever reynre maghet sijnre ghebenedider moeder ende van al horen heilighen also lelike ontamelike eede sweren dattet vervaerlic te horen is. Dit sijn mit rechte rasende roden14) gheheten, want si en kennen hoers selves here niet, si en lopen hem

170.aant.

op15) ende biten hem16). Dese sonde is also doer groet17) datse god dicke rechte voert opten staende voet ghewroken hevet, als ic hier+ voer int || boec ghescreven hebbe van sommen miraculen die also ghesciet sijn gheweest18). Van deser sonden seit onse lieve heer19)

inder ewangeliën, datse nemmer meer vergheven sal worden in deser werelt noch in die ander. Dat is also te verstaen, dat dese luden selden so veel berouwes cryghen1), dat hem dat veghevier2) dese verwoede sonden of nemet, want si die gave ende die ghenade gods buten hem sluten als voerseit is.

Nu hebdi ghehoert die tien manyeren van sonden die uter quader tonghen+ spruten, daer die eerste of was ydel woerde3) || ende dat leste blasphemie, ende dat mach ter avonturen4) wesen daer Salomon of seit5): Dat beghinsel des tonghen is ghecheit ende dat eynde is alre quaetste.

171.aant.

Aldus eynden die seven dootlike hooftsonden mit al horen tacken die daer uut spruten, als ghi gehoert moecht hebben. Ende ic darre voorwaer segghen6), die hier in wel studeren woude, hi soude veel des sijns profijts daer in doen7), want hi mach hier in leren merken ende verstaen alle manyeren van sonden te bekennen ende hem+ warachteliken ende wel leren biech-||ten8), want nyement en mach hem te gronde wel byechten ende voer alle sonden hoeden, het en si dat hi die sonden bekent.

+Nu9) sie10) een yeghelic toe die dit boec leest of horen lesen, dunct hem dat hi in enighen van desen sonden sculdich is dier voerscreven staen, dat hise hem te gronde leet laet sijn ende biechtse mit allen vlijt ende mit allen sterken opset11) hem voert an eweliken daer voer te hoeden. Ende van dien sonden daer hi hem niet breclic12) in en weet, daer sie hi dat hi onsen lieven here mit13) sonderlinghe dancbaerheit voer dancket, dat hi hem daer of onthouden14) heeft, mit+ alre oetmodicheit hem biddende, dat hi hem alle15) ver-||leden sonde vergheven wil ende hem cracht gheven wil teghenwoerdighe temptacie weder te staen ende hem alle tijt in siinre behode16) nemen wil ende hem behoeden voer alle toecomende sonden ende hem gheven wil die ere gods in alle sijn werken te soeken, op dat hi na sinen alre liefste wille leven ende sterven moet17).


Vorige Volgende