Bzzlletin. Jaargang 32

[p. 112]

A.E. Bayer
De wereld in je zak
ontgrensd door LSD

De Franse filosoof Henri Bergson heeft eens de theorie naar voren gebracht, dat ons brein, onze zintuigen en ons zenuwstelsel de functie hebben, alle waarnemingen die voor onze zelfhandhaving op aarde niet noodzakelijk zijn, te weren. Brein en zenuwstelsel beschermen ons juist tegen de overvloed van beelden, gevoelens en indrukken die niet bijdragen tot ons voortbestaan en daarmee tot het voortbestaan van onze soort. Wij hoeven ons daar niet over te beklagen. In zoverre wij dieren zijn, moeten wij ons teweerstellen tegen gevaren in onze omgeving. Brein en zenuwstelsel selecteren daartoe die waarnemingen die het ons mogelijk maken, snel te handelen als er gevaar is. Deze voor het voortbestaan noodzakelijke mechanismen leggen ons als ervarende wezens grote beperkingen op. Zij geven ons een sterk vereenvoudigd wereldbeeld, waarmee wij het maar moeten doen. Wat wij zien van onze wereld is ter zake dienende. Heidegger zou zeggen het is ‘zuhanden’. Wij kunnen er iets mee doen. Dit geheel van indrukken noemen wij de werkelijkheid. Het vermogen, uit deze werkelijkheid conclusies te trekken, en die samenhangen vast te houden die ons later ten dienste kunnen staan, is ons geheugen. De zon staat boven ons, de aarde is onder onze voeten. Wij weten ook heel goed of dingen dichtbij zijn of veraf. Wij steken onze handen niet uit naar de maan. Wij kunnen een stap verder gaan en algemeen geldige oordelen uitspreken op grond van beperkte waarnemingen. Tegenwoordig kunnen we zelfs machines ontwerpen die tot in het oneindige en onvermoeibaar voor ons kiezen en rekenen. Op grond van dit brein, dat de dingen vereenvoudigt, kunnen we machines voor ons laten uitrekenen welke gevaren we in de toekomst moeten bestrijden. We zouden de wereld om zo te zeggen compleet in onze zak hebben, als die zo eenvoudig was als hij leek. Maar de kinderen, de gekken en de dichters weten beter. Zij grijpen naar de maan, zij spelen met engelen, zij geloven misschien aan sinterklaas, maar niet aan de werkelijkheid. De gekken, de dichters en de zieners zijn eeuwig modern. Ze verouderen niet met de werkelijkheid. Ze verblijven in de ongeschonden eenheid van alles, van ieder ding in alle andere dingen. En als we dan bedenken, dat ieder mens kind geweest is, en dat er eigenlijk maar weinigen zijn die niet een spoor van de gek, de dichter en de profeet in zich hebben, dan wordt de werkelijkheid tot een mager dieet voor de mensheid en de werkelijkheidszin wordt een puriteins grapje, dat in het oor kraakt. Een Japanse Zenmeester riep eens, zoals professor Suzuki meldt: ‘Sla met één slag dit bemoeizuchtig intellect dood en werp het voor de hon-

[p. 113]

den!' Het zijn niet de onverstandigsten die de verstandelijkheid wantrouwen, die de wet van twee maal twee plotseling in hun leven doorzien als een niet te verdragen beperking van hun zijn. We geloven de grote Engelse essayist Aldous Huxley graag als hij schrijft:

‘In de loop van de geschiedenis zijn veel meer mensen gestorven voor hun drank en hun verdovende middelen dan voor hun godsdienst of hun vaderland. Het verlangen naar alcohol en opium is sterker geweest bij deze miljoenen dan hun liefde voor God, voor hun huis of hun kinderen, sterker dan de liefde voor hun leven. Hun kreet was niet: vrijheid of dood; zij wilden de dood, voorafgegaan door verslaving.’

Huxley vraagt zich of hoe dat komt. En hij zou Huxley niet zijn als hij daar een simpele passe-partout als antwoord op zou geven. Hij weet dat wij mensen in ‘een half dozijn verschillende werelden tegelijk’ leren. Bovendien is geen van onze motieven tot één enkele oorzaak te herleiden. En Huxley, op zijn beurt, slaat de grootmeester William James er op na, wiens boek over de verschillende wijzen waarop religieuze ervaringen mogelijk zijn, nog geen uur verouderd is.

William James zegt: ‘De macht van de alcohol over de mensheid is ongetwijfeld te herleiden tot de eigenschap ervan, de mystieke vermogens in de menselijke natuur wakker te maken, die gewoonlijk aan de aarde gebonden blijven door de koude feiten en de droge kritiek van het nuchtere uur. Nuchterheid beperkt, onderscheidt en zegt: nee. De roes geeft uitbreiding, verenigt en zegt: Ja. Feitelijk is de dronkenschap de grote prikkel vaar de JA-functie in de mens. Wie het bij de drank houdt wordt van de kille buitenkant der dingen naar de stralende kern geleid. Een ogenblik wordt hij één met de waarheid. Het is niet alleen perversiteit waardoor de mens achter de fles aanloopt. Voor de armen en ongeletterden neemt hij de plaats in van symfonieën en literatuur. ‘James noemt het een deel van de diepere tragedie van het leven, dat zo velen van ons zich overgeven aan een zo vernederend vergif voor een enkele flits van iets dat zo wonderbaarlijk is. De vergelijking tussen de staat van dronkenschap en de mystieke ervaringen is al zo oud als de literatuur. De uitverkorenen voor wie de mystieke ervaring ook bereikbaar was zonder een al te hoge tol aan de gezondheid en het vermogen tot zelfhandhaving zijn te tellen. Lao Tse, Bodhidharma, Plotinus, Pascal, Meister Eckhart, Jacob Boehme en misschien een honderdtal anderen, hadden geen opium nodig en geen drank. Het is bijna onmogelijk om ‘bij volle bewustzijn’, dat wil zeggen met een brein en een zenuwstel dat is ingesteld op zelfhandhaving, plotseling het ongedeelde wereld-ik te ervaren. Dat wisten de Indianen van de grote vlakten. Hun dagenlange vasten, hun zelfkastijdingen, hun zware ontberingen moesten voorafgaan aan ‘het visioen’, de half-droom waarin ze hun totemdier herkenden. De Yogi's van India veran-

[p. 114]

derden door hun ademtechnieken de chemische verhoudingen in hun lichaam en verhogen het koolzuurgehalte in hun bloed. Al deze technieken vereisten grote concentratie, een vaste wil, een doelmatigheid in het overboord zetten van de doelmatigheid, die alleen aan de uitzonderlijken is gegeven.

Het verlengen van de miljoenen gewone, geplaagde mensen naar verwijding van hun grenzen is zeker niet minder groot. Hun vermogens schieten alleen te kort voor de smalle weg. De tol die zij aan hun gezondheid moeten betalen voor een korte en vergankelijke ervaring van het ‘andere’, is buiten verhouding hoog. Hij wordt betaald door al diegenen die niets meer te verliezen hebben dan een grauw, vreugdeloos, misschien door pijnen geplaagd bestaan.

Dit geldt voor cocaïne, heroïne, hasjish, marihuana en nog andere middelen die hem die er zijn toevlucht toe neemt tot slavernij brengen.

Maar het doelmatige verstand van het Westen heeft óók zijn wegen om hier tot oplossingen te komen.

Scheikundigen hebben gezocht naar middelen die dezelfde uitwerking hebben op de lichaamschemie als dagenlang vasten of totale uitputting door dansen, zoals de Sjamanen van Siberië doen. Ze slaagden erin, langs chemische weg een serie middelen te maken, die bovendien maar weinig nadelige gevolgen voor de gebruiker meebrengen en die vooral, dat is het belangrijkste, geen verslavende uitwerking hebben. Het door Indianen in Mexico gebruikte peyote, dat bereid wordt uit de boom van een bepaalde cactus, is zo'n middel. Peyote bevat mescaline, dat tegenwoordig synthetisch kan worden gemaakt. Een van de meest bevredigende middelen die wij Ontgrenzingsmiddelen kunnen noemen is LSD (Lysergic Acid Diothy), een derivaat van ergotine. LSD wordt in verschillende westerse landen gebruikt door sommige psychiaters voor het tijdelijk neerhalen van wat zij noemen ‘versperringen tussen het bewuste en het onderbewuste’ van hun patiënten. Aldous Huxley, een rationalistisch mysticus bij uitnemendheid, kan zijn enthousiasme nauwelijks bedwingen als hij in de toekomst een herleving van de mystiek verwacht door de pil, om het zo maar te zeggen. Of hij gelijk heeft, valt te bezien. Het grootste gevaar voor de mystieke ervaringen zou zijn, dat ze ‘in de mode komen’. De hemel beware me voor de dag waarop je de mensen in de tram tegen elkoor hoort zeggen: ‘Ben jij al ontgrensd, Miep?’ Nu staat dit gevaar niet voor de deur. Ik moet de Nederlandse regering nog zien die ontgrenzingspillen vrijgeeft tot vermaak van jong en oud. Bovendien is de ervaring door middel van de pil van dien aard dat iemand dadelijk naar een tweede keer zal verlangen.

Twee mensen die, onder bevoegde, medische leiding, de pil hebben geslikt, geven hierna weer wat zij ervoeren. Hun relaas spreekt voor zich zelf. Nog

[p. 115]

één woord voor hen die bezwaar maken tegen ‘geestelijke ervaringen die door chemische middelen worden opgeroepen.’ Die middelen zijn niet de oorzaak van die ervaringen. Als een gordijn voor een raam wordt opengeschoven is dat niet de oorzaak van de ruimte die daarachter ligt.

De originele tekst verscheen in Twen-Taboe. Amsterdam, Peter van der Velden uitgever bv, 1981.

[p. 116]

Simon Vinkenoog (foto Eddy Posthuma de Boer) tijdens een LSD experiment