Bzzlletin. Jaargang 32

[p. 84]

cocaineplant

[p. 85]

M. Agejev
Cocaïne

Ik leefde namelijk, totdat ik voor het eerst met cocaïne in aanraking kwam, in de veronderstelling dat geluk één geheel is, terwijl in feite ieder menselijk geluk een ingenieuze samensmelting is van twee elementen: 1) het lichamelijk gevoel van geluk, 2) de uitwendige gebeurtenis die de prikkel vormt tot dat gevoel.

En pas toen ik voor het eerst cocaïne probeerde kreeg ik het door. Ik zag helder in dat de uitwendige gebeurtenis waarvan ik droomde, voor de verwezenlijking waarvan ik werkte, waarvoor ik mijn leven verspilde, en die ik uiteindelijk misschien nooit zou bereiken, voor mij slechts nodig was voor zover ze, zich weerspiegelend in mijn bewustzijn, in mij een gevoel van geluk zou veroorzaken. En als een heel klein snufje cocaïne, zoals ik had ervaren, in mijn lichaam ogenblikkelijk dat gevoel van geluk in werking zette, en dat met een kracht die ik tot dan toe nog nooit had gekend, viel de noodzaak van welke gebeurtenis dan ook vanzelf weg, en hadden derhalve het werk, de inspanning en de tijd die je voor de verwezenlijking ervan moest aanwenden, geen enkele zin meer.

Waar het voor mij op aankwam was dat vermogen van cocaïne om een lichamelijke gewaarwording van geluk te verschaffen, psychisch onafhankelijk van de uitwendige gebeurtenissen. Zelfs al had de weerspiegeling van de gebeurtenissen moeten leiden tot neerslachtigheid, wanhoop en ellende, juist dat vermogen van cocaïne bezat de verschrikkelijke aantrekkingskracht waartegen strijd en verzet voor mij niet alleen onmogelijk was, ik wilde het zelfs niet.

In één enkel geval had ik tegen de cocaïne kunnen vechten en er weerstand tegen kunnen bieden. Als bij mij een geluksgevoel minder zou zijn bepaald door de verwezenlijking van de uitwendige gebeurtenis dan door het werk, de moeite, de inspanningen die ik had moeten leveren om er te komen. Maar dat kende ik in mijn leven niet.

Als het stil was geworden in huis, de groene lamp op de tafel brandde en het achter het raam donker was, kwamen deze gedachten met aanhoudende hardnekkigheid in mij op en zij hadden een even verwoestende invloed op mijn levenswil als mijn lichaam werd verwoest door dat witte, bittere gif dat in zorgvuldig dichtgevouwen papiertjes op de divan lag en opgewonden trilde in mijn hoofd.

Een zaal vol boljaren, stoelen, imposant vanwege hun bovennatuurlijke

[p. 86]

hoge rugleuning, een laag en gewelfd plafond, en overal een soort naargeestige zwaarte. De genodigden verzamelden zich, allen zeer plechtig gekleed, en gingen zitten rond de met rood fluweel gedekte tafel, waarop een gouden schaal met een ongeplukte zwaan stond. Naast mij had Sonja plaats genomen en ik wist dat we ons huwelijk vierden. Ofschoon de vrouw die naast mij zat in geen enkel opzicht aan Sonja deed denken, wist ik toch dat zij het was.

Plotseling, toen iedereen zat en ik me nog verbijsterd afvroeg hoe we die zwaan, die niet was geplukt, zouden aansnijden en eten, kwam mijn moeder de zaal in. Ze droeg een versleten jurk en pantoffels. Haar witte hoofdje trilde, haar gezicht was geel en uitgeteerd, haar ogen, waarin het gebrek aan slaap te lezen stond, dwaalden op een onaangename manier rond en zochten mij. Ze liep recht op me af, en toen ze me tenslotte uit de verte zag en haar troebele ogen angstaanjagend en vreugdevol werden, beduidde ik haar dat ze niet dichterbij moest komen, dat het gênant voor me zou zijn om hier met haar contact te hebben, en ze begreep het. Klein, verdord, met een zielige glimlach, ging ze schuin aan tafel zitten. Onderwijl hadden de lakeien, in rood livrei en met witte handschoenen aan, de zwaan weggehaald; sommigen legden tafelgerei neer, anderen kwamen met gegarneerde schotels. Toen de lakei die de genodigden langs ging bij mijn moeder kwam, hield hij haar de schotel voor, maar daarna zag hij haar kleding en wilde doorlopen. Mijn moeder had echter de opscheplepel al gepakt en begon haar bord te vullen. Ik was versteend - als de andere genodigden nu eens de blik op haar lieten vallen... Intussen ging mijn moeder door met het vullen van het bord, de lakei trok een verbijsterd gezicht, wat mijn kwelling nog vergrootte, en toen op het bord van mijn moeder het eten flink opgetast lag, nam hij de schaal brutaal mee, de opscheplepel bij haar achterlatend.

Mijn moeder draaide zich om, ofwel omdat ze de lepel op de schaal terug wilde leggen, ofwel omdat ze nog een keer wilde opscheppen, maar ze zag dat er geen schaal meer was en begon met behulp van diezelfde opscheplepel te eten. Alles aan haar begon eensklaps vies te veranderen. Ze ging overmatig slikken, vlug, schrokkerig. Haar ogen dwaalden onaangenaam rond, haar spitse oudevrouwenkin fladderde naar boven en naar beneden, de rimpels in haar voorhoofd werden vochtig, en ze was ineens anders, gulzig, lichtelijk afstotend. Terwijl ze gretig het eten opslokte herhaalde ze steeds met een boosaardig plezier: ‘Ah, wat smaakt dat koed! Ah, wat smaakt dat koed!’ En ik kreeg jegens mijn moeder een nieuw gevoel. Ik voelde ineens dat ze levend was, dat ze van vlees en bloed was. Ik voelde ineens dat haar liefde voor mij slechts een klein onderdeel van haar gevoelens was, dat ze behalve die liefde ook, zoals ieder menselijk wezen, een darmkanaal had, slagaders, bloed en geslachtsorganen, en dat mijn moeder van haar eigen lichaam veel meer

[p. 87]

hield, en ook niet anders kon, dan van mij. Op dat moment voelde ik zo'n somberheid, zo'n eenzaamheid op me drukken dat ik zin had om te kreunen.

Intussen begon mijn moeder, die alles wat op haar bord lag had opgegeten, met haar stoel te schuiven. Ofschoon er geen woord werd gezegd, begreep iedereen onmiddellijk dat ze diarree had en naar buiten moest. De lakei nodigde haar met zijn witgehandschoende hand uit om door de deur te vertrekken, met een glimlach die duidelijk maakte dat zijn respect voor dat zielige oudje niet voldoende was om ernstig te blijven, maar dat zijn eigen waardigheid te groot was om het zich te kunnen veroorloven in lachen uit te barsten. Mijn moeder kwam overeind, moeizaam op de tafel steunend. Op dat moment had iedereen haar al opgemerkt en het op een lachen gezet. Ze lachten allemaal. De genodigden, de lakeien, Sonja, allemaal lachten ze, en met een kwellende minachting jegens mezelf lachte ik ook. Mijn moeder moest langs die tafel, langs die monden en ogen die wreed lachten, en langs mij die eveneens lachte en door dat lachen een vreemde voor haar werd. En ze liep langs. Klein, gebogen, bevend, liep ze langs, eveneens glimlachend, maar deerniswekkend, nederig glimlachend, alsof ze zich verontschuldigde voor de zwakheid van haar oude machteloze lichaam.

Toen mijn moeder was weggegaan kwam men tot bedaren. De lakeien glimlachten nog, Sonja lachte, en in de echo van wat zich had afgespeeld kwam een voorgevoel van wat er zou gaan gebeuren. Daar hoor ik vlak bij de deur een militaire wacht plaats nemen, met geweren, een bajonet op de loop. Voorbij de wacht, achteraan, bevindt zich mijn moeder.

Ze wil erdoor, ze wil naar me toe, maar men laat haar niet binnen. ‘Mijn jongen, mijn Vadja, mijn zoon,’ herhaalt ze steeds, en ze wil erdoor. Ik kijk, mijn ogen ontmoeten de ogen van mijn moeder, onze blikken kruisen elkaar liefdevol, roepen elkaar, en mijn moeder loopt naar me toe. Maar reeds springt er een wacht toe met zijn geweer, en de bajonet dringt schitterend zacht in de buik van mijn moeder. ‘Mijn jongen, Vadja, mijn zoon’ zegt ze en glimlacht. En in die glimlach ligt alles: dat ze weet dat men haar op mijn bevel niet naar mij toe heeft laten komen, en dat ze bezig is te sterven, en dat ze niet boos op mij is, dat ze me begrijpt, dat ze begrijpt dat je niet kunt houden van iemand als zij.

Meer kon ik niet verdragen. Ik rukte me met mijn allerlaatste krachten los, in mijzelf begon iets onaangenaam te kronkelen, en ik werd wakker. Ik lag helemaal aangekleed op de divan. Op tafel brandde de lamp, onder een groene kap.

M. Agejev, pseudoniem van Mark Lazarevitsj Levi (1898-1973)

Uit: M. Agejev, Een flirt met cocaïne. Vertaling Jeanne Holierhoek, Spectrum, 1984