Bzzlletin. Jaargang 32

[p. 61]

Agna Eijgenraam
Een klinker uit den hoge
Atte Jongstra en de beeldende kunst

Laat ik het zelf maar zeggen, anders krijg ik er weer vragen over: Atte Jongstra en ik hadden in de jaren tachtig een verhouding. Het duurde niet heel erg lang, maar de liefde van zijn kant was vurig genoeg om hem een salontafel voor mij te laten timmeren. Een hint was genoeg geweest, ik had op een lege plek voor het bankstel gewezen en hij begon meteen. Drie dagen later stond de tafel in mijn huiskamer, er hoefde alleen nog een glasplaat op. Die plaat gekocht en erop gelegd, dankjewel gezegd en de verhouding uitgemaakt. Ik was erg vluchtig in die tijd. En een verhouding met Atte Jongstra... Ik vond hem machtig zoals je eten machtig kunt vinden, heel lekker, maar te zwaar op de maag. De tafel was intussen een kunststuk. Maar helaas, hoe gaan die dingen? Ik kreeg een nieuwe vriend die geen Jongstratafel wilde, dus toen hebben we hem bij het groot vuil gezet.

AUTEUR Door Multatuli ook wel ‘aandoenings-schrynwerker’ genoemd De auteur wordt echter ten onrechte niet afgerekend op het resultaat van zijn arbeid, in tegenstelling tot de echte schnjnwerker Vgl Idee 771 ‘Zelfs een auteur - wiens ambacht het schryven en beschryven is - wordt al te goedig vergeven, indien hy ons herhaaldelyk den afgezaagden deun naar 't hoofd werpt dát dát dát is niet te beschryven Die betuiging zelf geldt dan voor een soort van beschryvmg, en wordt als zodanig aangenomen door lezers die toch weigeren zouden de rekening te betalen voor een niet geleverde tafel of kast, welke de schrynwerker had betuigd niet te kunnen maken. (Uit ongepubliceerd Lexicon Multatuli als timmerman).

[p. 62]

Jongstra vroeg er meteen naar, toen ik eenmaal voldoende moed had verzameld om hem voor dit stuk te bellen:

‘Hoe is het met mijn tafel?’

‘Die tafel leeft niet meer,’ zei ik. Gelukkig vroeg hij niet verder, misschien had hij het al verwacht.

‘Maar wel een kunstwerk, toch?’

‘Daar bel ik juist voor,’ zei ik. ‘Ik ben gevraagd een stuk over jou en de beeldende kunst te schrijven.’

Dan moest ik maar langskomen.

‘Of had je óók iets anders in gedachten?’

‘Nee, alleen een interviewtje.’

Ik hoorde hem slikken, maar hij stemde toe.

‘Aardig van je,’ zei ik.

‘Vind je dat?’

Ik zei het nog eens, toen vond hij zichzelf ook aardig.

Sporadisch is Atte Jongstra dus actief als beeldend kunstenaar. Zo ontwierp hij in nauwe samenwerking met steentypograaf Sacha de Leeuw een grensmonument, dat werd geplaatst te Nieuweberkopersluis aan de Tjonger, de rivier die het Friese taalgebied scheidt van het Stellingwerfse (Saksische). Op de stenen teksthaken aan weerzijden van de middenstip staat:

•	In het Fries (links): Komme. Tusken twa wrâlden telâne. Op in grins bliuwe wolle. útsicht. [Komen. Tussen twee werelden terecht. Op een grens willen blijven. Uitzicht.]
•	In het Stellingwerfs (rechts): Gaon. Moe'n ienkeer. Overstikken dommiet. Telane kommen. Deurzicht. [Gaan. Moeten eenmaal. Oversteken straks. Terechtkomen.   Inzicht.]

Op de stip in het midden staat:

[p. 63]

A zie B. B zie A.

Ane Jongstra (1956-)

Het monument geeft een taalgrens aan, het gaat tevens over grenzen in het algemeen, tot en met het oversteken van de grens tussen leven en dood door Jongstra zelf, een thema dat hem de laatste tijd kennelijk vaker bezighoudt.

Zo dook in verband met de verschijning van zijn roman De tegenhanger (2003) een affiche in de straten van Nederland op, waarop het overlijden werd aangekondigd van ene Atte Jongstra. Verwezen werd weliswaar naar de gelijknamige hoofdpersoon in het boek, maar toch.

‘Wat heb je toch met de dood?’ vroeg ik hem.

Jongstra zei dat hij zevenenveertig was, over de helft dus.

‘Ik heb mijn geboorte een beetje uit het zicht verloren. En vind je het niet praktisch? Men hoeft mijn sterfjaar maar in de middenstip te beitelen en ik heb meteen een grafmonument!’

‘Tja,’ zei ik aarzelend. ‘Heel praktisch.’

Jongstra werkt graag samen met beeldend kunstenaars. Zo organiseerde hij voor de presentatie van zijn roman Groente (Oud-Amelisweerd, 1991) een tentoonstelling m.m.v. vijfenveertig beeldend kunstenaars, deels samen met Ronald van Tienhoven, die in één vleugel van het landhuis optrad als gastconservator. Verdere deelnemers aan de tentoonstelling ‘Groente’: o.a. Joost Swarte, Siert Dallinga, Rob Scholte, Juriaan van Hall, Helma Pantus, Harald Vlugt, Jan van der Ploeg, Ewald Spieker, Peter Mertens, Hans Aarsman, Harry Heijink, Yntze Vughts, F.F. Beckmans, Ed Gebski, Peter Zegveld, Jan Verburg en Peter Giele.

[p. 64]

Met een aantal kunstenaars voerde Atte Jongstra projecten uit. Stofomslag / Omslag van stof (1992) met Roland Sips (beeld) en Marten Jongema (vormgeving), ‘De verbeelding van het lichaam’ (Galerie Metis Contemporary Art, Amsterdam, 1993, met onder de bijdragen van 49 beeldend kunstenaars o.a. werk van Alex Vermeulen, Max Kisman, Sandra Derks, Marlène Dumas, Lucebert, Peter Klashorst, Philip Mechanicus, Ronald van Tienhoven, Maarten Ploeg en Rob Scholte), The Image of a Vase (1994) met Harald Vlugt. In hetzelfde jaar 1994 verscheen Lexicon voor feestgangers, een tragi-komisch naslagwerk voor vierders, in nauwe samenwerking met (kinder)boekillustratrice Rotraut Suzanne Berner. Het verscheen als nieuwjaarsgeschenk bij uitgeverij Contact, en werd in het Duits gepubliceerd als Festliches Lexicon (Maro Verlag). In 2004 verscheen Magazijn Memoria, een map van 52 linosneden van beeldend kunstenaar Jan van de Pol en even zovele gedichten van Atte Jongstra.

Waarom wil een schrijver met een beeldend kunstenaar samenwerken? Is schrijven voor hem niet genoeg?

Jongstra: ‘Ik blijf natuurlijk in eerste instantie schrijver, maar één plus één is drie. En soms heb je zo'n veelvoud nodig om je niet schreeuwend eenzaam te voelen achter je werktafel.’

‘Toen we nog samen waren zat je daar ook altijd...’

‘Juist, dat bedoel ik. Schreeuwend eenzaam.’

Wraak willen ze altijd, die exen. Ik gunde het hem maar en het bleef bij dat ene steekje.

‘Waarom duurde het toen zo kort tussen ons?’ Dat vroeg hij nog wel.

‘Laten we het zakelijk houden,’ zei ik uitgestreken. ‘Waarom wil een schrijver óók beeldend kunstenaar zijn?’

Hij herstelde zich meteen.

‘Taal is niet het enige uitdrukkingsmiddel van een idee. Soms leent een andere vorm dan een boek of gedicht zich beter voor wat je uit wilt drukken.’

In zijn Amsterdamse werkkamer, recht boven zijn bureaustoel, zweeft de baksteen boven Jongstra's hoofd die hij ontwierp voor de groepstentoonstelling ‘Die Hollandische Welle’ te Berlijn (1998) in Kunstraum Berlin. In de steen staat in gotische kapitalen het woord ‘Gott’ gebakken. Vanwaar deze symboliek?

‘Hoofdpijn, of een schedelbasisfractuur bij pech: het hangt aan een dun draadje, dit beeld van de suizende, klinkerharde manier waarop het geheel der dingen je vanuit den Hoge kan treffen. Net als de liefde. Of het einde

[p. 65]

daarvan. Je hebt me destijds flink geraakt.’

Dit was het moment om mijn cassetterecorder in mijn tas te stoppen. Ik trok meteen mijn jas aan.

‘Wil je echt niet nog wat drinken?’ vroeg Jongstra bij de deur. ‘Dank je,’ zei ik. ‘We zijn weer helemaal bijgepraat.’

Agna Eijgenraam is kunsthistorica

Monumentale toiletstoel (‘Buitengemak’) op het terrein van Hotel Céleste (uit De tegenhanger), door de auteur zelf getimmerd