Bzzlletin. Jaargang 28

[p. 5]

Arno Kantelberg
Cult, A Reader's Guide

Voordat we überhaupt toekomen aan het bepalen wat wél cult is en wat niet, moeten we misschien even definiëren wat we onder het begrip verstaan.

Waarom we dat moeten?

Weet er iemand wat een blokhut is, vroeg meester Mickers. Ja, dat wist ik wel. Gedurende het schoolseizoen werden er elke zondag in een laag, bakstenen gebouwtje achter de Edah oude films vertoond: Tarzan, Batman, 20.000 Mijlen onderzee, Robin Hood - veel Errol Flynn kortom. Aan het begin van het schooljaar kregen alle kinderen een velletje met op de ene zijde de films met de vertoningsdata, en op de andere een tekening van een eskimo en een kannibaal, vissend in een kokende pan. Daaronder de tekst: ‘Voor een snack koud of heet, bij snackbar De Visser altijd beet.’ De entree bedroeg dankzij een gulle gift van de sponsor slechts een gulden, dus de klapstoeltjes waren elke week allemaal bezet. Boven de ingang van dat lage gebouwtje hing een houten bord waarin in krakkemikkige sierletters de naam gebrand stond: De Blokhut. Was dat misschien wat meester Mickers bedoelde? Nou nee. Dáárom is het belangrijk om het begrip ‘cult’ te definiëren.

Op zoek naar zo'n definitie is de uitkomst voor iemand die op Van Dale vertrouwt een andere dan voor iemand die Internet als bron van informatie gebruikt. Wie op een van de tientallen zoekmachines het woord ‘cult’ intoetst, belandt, behalve op de fansite van de Engelse jaren tachtig-rockers The Cult, in de wondere wereld van born again christians en Het Einde der Tijden. Mocht u ervan overtuigd zijn dat aanstaande 31 december zo ongeveer rond middernacht de aarde binnenste buiten zal keren, weet dan dat u niet alleen bent. Ergens in Amerika verwachten de leden van de Southern Doomsday Apocalyps Cult dat ook. Dus toch maar Van Dale. In deel a-i, pagina 588, lezen we: ‘cult (m.;g.mv.) [Eng.], levensstijl van bep. jeugdgroepen met een geheel eigen mode, muziek enz.’ Tja, da's een beetje van alles eigenlijk. Dus niks. Want welke ‘bep. jeugdgroepen’ worden bedoeld? Ravers? Skaters? Alto's? Punkers? Hiphoppers? Gabbers? En is dan de levensstijl (nog zo'n vaag-algemene term) van een groep alleen bínnen die groep cult, of ook búiten die groep? Moeilijk, moeilijk, moeilijk.

Nederland weet niet zo goed raad met het begrip cult. Op de Amsterdamse kabel is er een alternatief kanaal, een uitvalbasis voor Ghanese hallelujah-predikers en lijzige wietrokers, dat elke vrijdagavond het programma Cult TV uitzend. Afgelopen vrij dag zat een bewust bebaarde man op een liggende gitaar te pingelen. Een half uur lang. Dat is dus blijkbaar ook cult.

Engelsen weten wel weg met het woord. Ze zijn er dol op. Net als het woord ‘buff’ (old buff, cigar buff, wine buff...) gaat ‘cult’ er bij Engelsen in als wodka in een eh, operazanger. De oogst uit een willekeurige Sunday Times: ‘still at the cult stage in this country’ (over de Newyorkse zangeres Ani DiFranco), ‘this is definitely cult telly’ (over de zeventiger jaren tv-serie The Survivors), ‘no shoe was embraced by so many cult styles’ (over Dr Martens), ‘a loyal cult following’ (over acteur Ben Stiller), ‘his cult-status was confirmed when he advertised the great smell of Brut’ (over voetbalcoach Kevin Keegan). Cult-stage, cult telly, cult styles, cult following, cult-status..., en dan laten we de resterende Business-, Money-, Appointments- en Property-katerns van deze Sunday Times nog voor wat ze zijn. Echt duidelijker wordt het er toch niet op. Dat wat cult is, heeft blijkbaar iets van exclusiviteit in zich, iets wat een kleine, maar overtuigde groep aanhangers bekoort. Maar verder...?

De Volkskrant en NRC Handelsblad gebruiken het woord nauwelijks, maar gelukkig is er Jan Kuitenbrouwer. In het drie jaar geleden verschenen Hedenlands stuiten we op een marketingstrateeg. Die zegt: ‘Organiseer kleinschalige events die een fun-element hebben, liefst natuurlijk ook een cult-element, zo van: daar móet je bij geweest zijn.’ Aha, dát is het dus; het daar-moet-je-bij-zijn- of dat-moet-je-gezien-hebben-element. Cult is dus eigenlijk wat hip is, maar nog niet door de grote massa is ontdekt. Wat moet de BZZLETIN-lezer zien/lezen/hebben/dragen? Hoe word ik, kortom, een beetje cult.

[p. 6]

Laten we dicht bij huis beginnen: de literatuur. Laat nu net in februari bij de Engelse uitgeverij Prion het boek Cult Fiction, A Reader's Guide zijn verschenen. Dat bespaart ons flink wat zoekwerk. Samuel Beckett, Doris Lessing, Nick Hornby, Iceberg Slim, Jean-Paul Sartre, Martin Amis en de skinhead-auteur Richard Allen; wat ze gemeen hebben is dat ze tot een door Andrew Calcutt en Richard Shephard geselecteerde groep van ruim tweehonderd cultauteurs horen. Op welke criteria de selectie is gebaseerd maakt het boek niet helemaal duidelijk (iets met de ‘marges en extremen van de populaire cultuur’; blijkbaar hadden Calcutt en Shephard ook al een probleem met definiëren), maar zoals The Independent in een recensie opmerkte over het werk van de geselecteerden: ‘titles with which you would be happy to be seen on the bus’. Want dat is natuurlijk de helft van het verhaal: als we zelf niet ‘cult’ zijn, kunnen we anderen in ieder geval wel in die veronderstelling proberen te brengen. Voor al die ongrijpbare grootheden als cult, hip of cool geldt sowieso dat het voor een groot deel make believe is. Wie bezoek heeft, legt een cd van Cassius (twintigers), Paul Weller (dertigers) of Leonard Cohen (veertigplus) in de cd-speler, terwijl we eigenlijk liever naar Acda & De Munnik of Dire Straits zouden luisteren. Maar ja, niet hip, hè.

Hetzelfde gaat op het voor het lastige terrein van de garderobe. Want laten we eerlijk zijn; niets zit comfortabeler dan een joggingbroek. Die G Star-spijkerbroek knijpt in het kruis en dat Agnès B-colbert kruipt in de oksel, maar de joggingbroek valt als gegoten om ieders bips. Toch zijn de G Star-broek en het Agnès B-colbert très cool, in tegenstelling - en hier permitteren we ons een understatement - tot de joggingbroek. Als het om kleding gaat, gaat het er sowieso niet zozeer om wat u draagt, maar meer om wat u vooral níet moet dragen. De voornaamste regel: draag in ieder geval nooit witte sokken (behalve in Italië, want daar zijn witte sokken een teken dat je van de maffia bent). Voor het overige is het erg arbitrair. Het belangrijkste: blijf vormvast. Verander niet elk half jaar van uiterlijk en probeer vooral geen fashion victim te zijn, want wat en vogue is, is dermate van voorbijgaande aard dat je altijd óf te vroeg óf te laat bent. Een goeie timing is slechts heel weinigen gegeven.

Er zijn er die voor hun outfit vertrouwen op de jaarlijkse ‘what's hot and what's not’-lijsten in de publieksbladen. Laat die alsjeblieft links liggen. Voorbeeld: in de maarteditie van het Amerikaanse maandblad US staat The Trend Spotter's Out List for 1999 (‘What's Oh So 1998’). Henna-tatoeages, minirugzakjes, gekleurde brilglazen, Casio G-Shock horloges en baseball-petjes zijn voor 1999 wat Emily voor Willem-Alexander is: heel erg uit. Zegt US. BZZLLETIN zegt: minirugzakjes waren in 1998 al uit, sterker nog, minirugzakjes zijn nooit ‘in’ geweest, behalve voor meisjes onder de dertien. Meisjes ouder dan dertien, of nog erger; meisjes ouder dan dertig die zich met een minirugzakje durven vertonen, komen in aanmerking voor de Patty Harpeneau-penseel voor meest onbeschaamde zelf bevlekking En wat betreft de G-Shockhorloge (voor de niet-kenner: dat zijn horloges ter grootte van een wandklok); die is ook al nooit hip geweest. Quartz is namelijk per definitie niet hip. In een horloge horen tandwieltjes te zitten, geen chips. Nu wil dat ook weer niet zeggen dat elk mechanisch klokje voldoet (volgt u het nog?). Aan de merken Cartier, Breitling (populair bij Ajax-voetballers, meer zeggen we niet), Rolex of Corum zie je teveel af dat ze nogal wat gekost hebben. En waar het gaat om uiterlijk vertoon is subtiliteit een eerste vereiste, zoals Prins Bernhard - een Jaeger Le Coultre-liefhebber - al jaren begrijpt (de prins is dan ook zeer cult).

Er zijn dus wel een aantal criteria te verzinnen, maar bij de beoordeling van wat cult is of niet, komt het vooral aan op, we durven het bijna niet te zeggen, buikgevoel. Want waarom is een Mercedes niet cult, en een BMW wel? Het Algemeen Dagblad niet en De Telegraaf wel; Hans Teeuwen niet en Theo Maassen wel; Amerikaanse sigaretten niet en Belgische wel; Groen Links niet en de SP wel; Patrick Kluivert niet en Ruud van Nistelrooy wel; babyjogger niet en gewone buggy wel; Vroom & Dreesman niet en Hema wel; wijn niet en bier wel; Skik wel en De Kast niet; NOS Journaal niet en RTL4 Nieuws wel; Daphne Deckers niet en Famke Jansen wel; Superman niet en Batman wel - waarmee we toch weer terug zijn in De Blokhut.

Arno Kantelberg was redacteur van de Haagse Post en is sinds kort adjunct hoofdredacteur van VARA TV Magazine. Recente publicaties: Voetbaltaal, Vloekenboek (bij uitgeverij Prometheus). Onlangs verscheen Telefoonboek, Feit en Fictie van de mobiele telefoon (bij uitgeverij Bert Bakker).