Bzzlletin. Jaargang 21

[p. 76]

Peter Swart
Pastiche Mexicana
Paco Ignacio Taibo II: The Shadow of the Shadow

Mexico is niet een van die landen waarin het thrillergenre zich sterk heeft ontwikkeld. Men is geneigd dit gegeven gedeeltelijk te verklaren vanuit de gewelddadige traditie en geschiedenis van dit land, waarin immers sinds het met de grond gelijk maken van de Aztekenhoofdstad Ténochtitlan - halverwege de zestiende eeuw - revoluties en burgeroorlogen elkaar snel hebben opgevolgd. In zo'n ambiance zoekt men waarschijnlijk niet licht naar ontspanning en vermaak in de vorm van een misdaadroman: het openbare dagelijkse leven vertoont reeds een treffende gelijkenis met het materiaal waarvan de betere misdaadromans gemaakt worden.

Misschien is het dan ook wel niet toevallig dat Pablo Ignacio Taibo II, Mexico's meest vooraanstaande thrillerauteur, in het dagelijks leven hoogleraar Geschiedenis is aan de Azcapetralco, de Universiteit van Mexico-Stad.

Taibo, die dezelfde naam meekreeg als zijn vader, werd in 1949 geboren in het Spaanse Gijon en woont sinds 1958 in Mexico-Stad. Vanaf 1976 verscheen er - naast talrijke vakpublikaties - een tiental thrillers van zijn hand, waarvan er twee dankzij een Engelse vertaling enige bekendheid genieten buiten Mexico.

Cosa Facil, (An Easy Thing) dateert van 1976 en werd vorig jaar in een zeer leesbare vertaling van William Neuman door Penguin in het Engels uitgebracht. In dit boek ziet hoofdpersoon en privé-detective Hector Beascolaran (!) Shayne zich gesteld voor een drietal kwesties die dringend een oplossing behoeven; daarvan is de meest opvallende de speurtocht naar Emiliano Zapata, de archetypische held van de ‘mislukte Mexicaanse revolutie’.

Hoewel de fundamenten van Taibo's latere schrijverschap duidelijk in dit werk zijn neergelegd, is An Easy Thing tegelijkertijd het werk van een auteur die nog druk bezig is zijn pen te proberen. Er is een deels historische plot die niet erg gekunsteld aandoet, de aanstekelijke humor is goed in het verhaal geïntegreerd, en de losse ironische toon die later in geperfectioneerde vorm Taibo's handelsmerk zou worden, is op minder subtiele wijze reeds aanwezig. In de citaten waarmee ieder hoofdstuk wordt ingeleid, variërend van Raymond Chandler tot Karl Marx, herkent men nog de gretige student die niet te beroerd is anderen van zijn kennis te laten meegenieten.

[p. 77]

Dwarsdoorsnede

Zojuist verscheen de Engelse vertaling van het recentere Sombra de la Sombra, The Shadow of the Shadow, opnieuw van de hand van Neuman. De titel, die direct duidelijk maakt dat we te maken hebben met een sterk afgeleide werkelijkheid, lijkt er alvast niet ver naast. Ook overigens verdient de vertaler het respect van de lezer voor de liefdevolle wijze waarop hij het curieuze proza van Taibo toegankelijk heeft gemaakt voor een breder publiek.

Het boek telt niet minder dan vier hoofdpersonen, die gezamenlijk een aardige dwarsdoorsnede van de Mexicaanse samenleving vormen. Journalist Pioquinto Manterola, Tómas Wong de Chinese timmerman-activist, jurist Verdugo en dichter Fermin Valencia spelen met overgave het dominospel; niet voor niets het nationale tijdverdrijf. Dat blijven zij lang volhouden ondanks extreme geweldsuitbarstingen in hun directe nabijheid.

Het is april 1922 en de plaats van handeling is Mexico-Stad. Eerst is er de koelbloedige moord op sergeant José Zevada, die door het hoofd wordt geschoten terwijl hij op straat trombone loopt te spelen in een harmonie-orkest. Roof kan niet het motief zijn geweest, getuige de grote hoeveelheid juwelen die op het slachtoffer wordt gevonden. Daags daarna tuimelt broer Froilan Zevada van de derde verdieping tegen het plaveisel, nagekeken door de niet onverdachte weduwe Margerita Roldàn. Als er ook nog een brute aanslag op het viertal zelf wordt gepleegd, besluit men zich wat actiever te gaan opstellen.

Als zij zonder er iets voor te doen al ‘te veel weten,’ brengt een gericht onderzoek mogelijk niet eens zo veel werk met zich mee. Dat valt tegen, maar een winnend lot verschaft hen precies op het juiste moment enig werkkapitaal, waarvan ogenblikkelijk wapentuig, munitie en een kogelvrije Packard worden aangeschaft, indachtig het wijze advies van Generaal Villa. Zo is men in staat zo af en toe op passende wijze iets terug te doen. Na nog veel meer gewelddadige verwikkelingen blijkt in hoge politiek-militaire kringen te moeten worden gezocht naar de vijand. Een kopie van het Plan van Mata Redonda wordt tegen het einde van het boek louter toevallig ontdekt (in een bankkluis die toch moest worden geopend), en de inhoud hiervan verklaart veel zo niet alles omtrent de bereidheid van zekere kolonels om hun financiële belangen te vuur en te zwaard te verdedigen.

‘Het geheel is een merkwaardige melange van historische feiten, fantastische elementen waarin de overdrijving niet geschuwd wordt, en humorvolle dialogen tussen bevriende woordkunstenaars.’

Humor

De zeggingskracht van The Shadow of the Shadow ligt niet zozeer in de spanning die in de diverse plotlijnen wordt opgeroepen. In die zin is het boek dan ook geen rechtgeaarde thriller. Het geheel is een merkwaardige me-

[p. 78]

lange van historische feiten, fantastische elementen waarin de overdrijving niet geschuwd wordt, en humorvolle dialogen tussen bevriende woordkunstenaars. Hoewel naar mijn stellige overtuiging humor en spanning zich niet succesvol laten samensmeden tot een kloppend geheel, benadert Taibo door zijn volstrekt onnavolgbare verteltechniek hier en daar het onmogelijke. Hij is grappig als hij grappig wil zijn - niet vet maar subtiel - en overtuigt evenzeer met accurate beschrijvingen van moord, doodslag en andere menselijke zwakheden.

Vaak - op dezelfde bladzijde nog - veranderend van vertelperspectief, tekent Taibo het beeld van een samenleving die aan de ene kant door gehanteerde pendanten met de werkelijkheid sterk verwant is aan zijn geliefde Mexico, maar tegelijkertijd niet werkelijk serieus kan worden genomen door de complete geschiftheid waarmee zogenaamde machtshebbers met schilderachtige namen en platte levensdoelen worden neergezet.

Het magnifieke, hier en daar wellustige gebruik van de taal is het machtige instrument waarvan de auteur zich bedient om het complexe, innerlijk tegenstrijdige verhaal op miraculeuze wijze tot leven te laten komen. De ketting van gloedvolle adjectieven die Taibo door het hele boek aaneenrijgt versiert het boek als slingers de kamer van een jarige.

In een hoofdstukje ‘After the Novel,’ ondertekend en wel, waarmee het boek wordt besloten, voelt Taibo - vice-voorzitter van de International Association of Crime Writers - zich geroepen feit en fictie van elkaar te scheiden in een losjes geformuleerde, maar tevens zeer gedetailleerde uiteenzetting. Opmerkelijk is zijn vaststelling dat de criminele onderwereld in Mexico door de jaren heen steeds minder marginaal en exotisch is geworden, zich zodanig heeft aangepast dat zij enige tijd naast de wet kon voortbestaan, om ten slotte in zijn geheel op te gaan in de Mexicaanse politiemacht!

De ook hier ironiserende toon van de schrijver staat een al te serieuze interpretatie van dit gegeven in de weg, maar aangenomen moet worden dat Taibo het niet fundamenteel oneens is met deze bewering. Net zo min als zijn stelling dat de PRI, de politieke partij die Mexico tot op de huidige dag regeert, de revolutie heeft gestolen en zich bedient van schaamteloze en corrupte arrogantie, een vrijblijvende observatie zal zijn.

Het zou interessant zijn Taibo's publikaties op zijn vakgebied, de moderne geschiedenis, op deze aspecten te bekijken, aangezien de humor daarin welhaast moet ontbreken en dus ook niet kan versluieren.

‘Opmerkelijk is zijn vaststelling dat de criminele onderwereld in Mexico door de jaren heen steeds minder marginaal en exotisch is geworden’

Tot slot wil ik hier nog pleiten voor een Nederlandse vertaling van Sombra de la Sombra, een boek dat door de veelzijdigheid en virtuositeit van de schrijver zeker niet alleen in de smaak hoeft te vallen bij lezers van thrillers en mensen met een goed gevoel voor humor.

Pablo Ignacio Taibo II, Sombra de la sombra. Engelse vertaling door William I. Neuman: Shadow of the Shadow. Viking Pinguin, 1991. Ingebonden editie, 228 blz., f47,90. ISBN 0-670-83177-8.