Bzzlletin. Jaargang 14

[p. 73]

Rosalie Sprooten
Mama San in Jokohama

De haven van Jokohama was niets bijzonders. Het zag er die morgen grauw uit. Ik herinner mij dat de havenloods in de stromende regen aan boord kwam. Toen de ‘Coral Sea’ vast lag aan de kade hield de regen op.

De mannen waren onrustig. De overtocht uit Equador had tweeëndertig dagen geduurd en naarmate de tijd vorderde werden hun verhalen over de Japanse vrouwen steeds mooier. Toen de haven werkelijk in zicht kwam was iedere Japanse een godin geworden.

Zo niet voor Luiz Raffo Guzman uit Santiago. Enkele maanden geleden, toen we het stadje Kobe aandeden, had hij in een bar een vrouw ontmoet. De nacht met haar was indrukwekkend geweest en het was hem ook gelukt een afspraak te maken voor de volgende middag. Met een grote bos bloemen had hij haar opgewacht en trots als een pauw had hij met haar door de overdekte straten van het stadje gelopen. Bij een ondergronds toilet had ze hem verzocht de bloemen even vast te houden zodat ze ongehinderd van het sanitair gebruik zou kunnen maken. Daar stond hij met die bloemen in zijn hand. Vijf, tien, twintig minuten, maar ze kwam niet terug. Toen hij na een uur op onderzoek uitging bleek het slechts een ondergrondse doorgang te zijn. Het had hem diep gekrenkt, vooral ook omdat ze zijn bloemen niet geaccepteerd had.

De afgelopen weken had hij vaak zijn hart bij mij uitgestort over deze ervaring. Hij stelde zich honderd vragen, terwijl hij droefgeestig naar de golven keek. Waarom kon hij geen geschikte vrouw vinden om mee te nemen naar Chili? Waarom was hij niet zo knap en intelligent als zijn broer die arts was en ook nog de oogappel van zijn ouders? Hij stelde hen alleen maar teleur. Daarom was hij naar zee gegaan. Of ik dat begreep? En in Japan zou hij niet meer aan land gaan. Hij zei het met veel overtuiging toen we die morgen samen over de reling keken in de haven van Jokohama. Maar ik probeerde hem over te halen om met mijn man en mij aan land te gaan. Dan zou hij niet zo verloren in den vreemde rondlopen, dacht ik.

Die morgen gingen we beiden weer aan ons werk. Luiz naar de machinekamer waar hij als smeerder werkte. Ik naar de officiershutten, die ik als hulpje van de steward schoon moest houden.

Eerst ging ik naar onze hut om de kat te verzorgen die we van de vorige boot hadden meegenomen. Na een dagje passagieren in Holland was ze in blijde verwachting geraakt. Ik zag de komende gebeurtenis met enige zorg tegemoet. Op weg naar het eerste dek botste ik bijna tegen een onbekende vrouw op. Het was een Japanse. Ze had diepzwart haar en was zwaar opgemaakt met opvallend valse wimpers. Ze droeg een felrode Europese jurk. In haar handen hield ze een schattig boeketje anemonen.

Kennelijk had zij mij ook niet verwacht, maar ze herstelde zich snel, zij het dat ze me heel wantrouwend opnam.

‘Ello’ hoorde ik haar zeggen.

Ik vroeg mij af hoe ze binnen was gekomen. De havenautoriteiten hadden hun zaken aan boord nog niet afgehandeld. Het schip was nog niet vrijgegeven. Een verstekelinge kon ze zeker niet zijn.

‘Telekrafiest?’ vroeg ze.

Haar stem klonk erg schor alsof ze veel moeite moest doen om te praten. Ik schrok van haar vraag want ik was toevallig getrouwd met de telegrafist.

‘My husband?’ vroeg ik verbouwereerd.

‘No no, telekrafiest’.

Ik moet heel nadenkend hebben gekeken.

‘Who are you?’ De ondertoon in haar stem was onvriendelijk. Ik voelde mij onzeker. Ze zette een donkere zonnebril op, zodat ik haar ogen bijna niet kon zien.

Plotseling kwam Gustafson, de chefkok, de trap op. Hij was waarschijnlijk op weg naar mijn man om zijn geld op te halen. Toen ze elkaar zagen werd dat een heel blij weerzien. De kok tilde haar op en draaide met haar in zijn armen in het rond. Ze stond nog niet op de grond toen ze weer naar de telegrafist informeerde. De kok begreep meteen het pijnlijke van de situatie toen hij mij zag en beduidde haar dat degene die ze zocht niet meer aan boord was. Dat was de vorige telegrafist, een vaste klant van haar, die in Hamburg de benen had genomen met vierduizend mark van de rederij. Aan die manipulatie hadden Max en ik en de kat ons verblijf aan boord te danken.

Toen haar duidelijk werd welke positie ik innam begon ze zich uitvoerig en oosters te verontschuldigen. Ze sprak een schier onverstaanbaar Engels, ondersteund door veel gebaren en met een stem die erger kraakte en schuurde dan bij iemand die te veel rookt en drinkt.

‘Kom je straks naar mij toe?’ vroeg ze aan Gustafson.

‘Natuurlijk,’ zei hij opgetogen en hij wilde zijn weg vervolgen. Maar ze hield hem tegen en schreef haar adres op een briefje. We vernamen dat ze verhuisd was en niet langer in dienst bij Mama San, maar dat ze nu zelf Mama San was en een eigen zaak had met vier meisjes in dienst. Ze keek heel trots als iemand die het toch maar gemaakt heeft. De kok beloofde haar nogmaals dat hij haar zou bezoeken en ging naar boven. ‘Zeg het ook aan de anderen,’ riep ze hem achterna.

Ze zou de hele morgen in mijn nabijheid blijven en en passant aan klantenwerving doen. Ook kreeg ik haar anemonen.

‘Dan komen ze toch nog bij de telegrafist,’ zei ze met een knipoog.

Het kostte me veel moeite om haar verhalen te volgen. Wel begreep ik dat ze zeer tevreden was, omdat ze nu nog slechts werkte als ze er zelf zin in had. Ze spaarde voor een vakantiereis naar Hawaii alwaar ze zich in een luxe hotel zou laten verwennen en niemand zou weten wat ze voor de kost deed.

Toen ze hoorde dat ik uit Holland kwam begon ze te lachen als iemand die zich iets grappigs herinnert.

‘Ha tieten,’ zei ze trots. Het duurde even voordat ik begreep dat ze ‘ga zitten’ bedoelde. Ze had het van een Hollandse klant geleerd. Terwijl ze me hielp met het opmaken van de bedden vertrouwde ze me toe aanvankelijk een meevarende concurrente in mij gezien te hebben. Ik vond haar zo aardig dat ik vurig hoopte dat ze mijn schrikreactie niet had gezien.

Toen ze later mee liep naar onze hut en wat schuchter op de bank ging zitten, zag ze de kat. Ik had verwacht dat ze het dier spontaan zou aaien maar ze zei alleen maar met een zuinig mondje ‘nice’.

Ze bleef tot de meesten die middag van boord gingen. Luiz, Max en ik stonden bij de gangway te overleggen hoe we onze tijd in Jokohama zouden doorbrengen. De Fransman Pigaglio, die lange tijd met een inlandse op de Polinesische eilanden had samengewoond, zou zich ook bij ons voegen.

Ooit had de Franse regering hem wegens politieke moord verbannen. Ik kon niet geloven dat hij tot zoiets in staat was. Hij was zo hoffelijk en vriendelijk. Ik ging graag met hem om. In zekere zin was hij mijn collega want hij was hulp van de steward bij de manschappen. Als het weer het toeliet zwommen we 's middags samen. Op de rand van het bad gezeten vertrouwde hij me dan zijn zorgen toe over de omgang met vrouwen. Hij voelde het als een vernedering dat hij als zeeman zo op prostituées was aangewezen. Iedere keer sloot hij zijn verhaal af met de constatering: ‘I am very strong for the love, madame.’

Mama San kwam bij ons staan en beduidde ons dat we haar moesten volgen.

Zij zou ons naar het centrum leiden. Snel had ze een taxi bemachtigd en met organisatorische vlotheid werden we door haar in de auto gepropt. Mama San beval dat ik bij Max op

[p. 74]

schoot moest zitten om ruimte te winnen. Comfortabel zat ik niet. Bovendien was ik niet zo gesteld op Japanse taxichauffeurs. Ze werden niet voor niets kamikazes genoemd. Ik had dat in Tokio al mogen ervaren. Op twee wielen door het drukke verkeer van een wereldstad.

Toen aan het einde van de rit betaald moest worden gebaarde ze dat Max zijn beurs moest openmaken. Ze keek er in, haalde er een biljet uit en gaf het aan de chauffeur met een royaal ‘laat-maar-zitten’-gebaar er achter aan. Vervolgens moesten we in een deftige groen-pluche tram die op haar commando door Pigaglio betaald werd.

Intussen dwong ze ons min of meer de belofte af dat we later op de avond haar etablissement zouden bezoeken. Met de hand op ons hart beloofden we dat. Toch vroeg ik mij wat angstig af wat ik in een bar met prostituées moest, maar ze was zo hartelijk dat ik er niets tegenin durfde te brengen. Ofschoon ze zeker tegen de veertig liep deed ze me denken aan een kind dat per se haar tekening wil laten zien. Ik hoopte voor haar dat ze het vakantieparadijs ooit zou bereiken maar met die zieke stem was ik daar niet zo zeker van.

Ze liep nog tien minuten met ons mee door het centrum, gaf enige uitleg over eetgelegenheden en winkels en verdween toen zonder ons te groeten tussen de haastige massa. Daar stonden wij als vreemden in Babylon. De melodie van een Duits operetteliedje over Jokohama ging door mijn hoofd. Ik verlangde naar een kopje onvervalste Hollandse koffie.

Luiz keek erg afwezig. Hij had vanaf de haven, met een tamelijk gesloten blik, als het vijfde wiel aan een kar, achter ons aangelopen. Angstvallig afstand houdend tussen hem en Mama San. Ik had hem graag wat vrolijker gezien.

We brachten de dag slenterend, winkelend en vooral etend door want in iedere haven moesten we ontkomen aan de Zweedse keuken die ons dag in dag uit werd voorgezet. De Zweedse officieren hadden er wel voor gezorgd dat zij ruimschoots aan hun trekken kwamen, ondanks de vijftien andere nationaliteiten aan boord.

Tegen elf uur besloten we op zoek te gaan naar Mama San. Ze had ons een briefje met haar adres gegeven en enigszins uitgelegd in welke richting we moesten lopen. Al gauw bleek dat de weg naar een Japans Katendrecht leidde waar geen einde aan kwam. Ik voelde mij daar tamelijk verloren ondanks het gezelschap van drie aardige mannen.

Plotseling leefde Luiz op. Door de kier van een deur had hij een aardig meisje gezien. We moesten met hem mee naar binnen. Ik hield mijn hart vast.

‘Valt ie weer op een hoer,’ zei Max en probeerde hem mijnentwege op andere gedachten te brengen. Maar Pigaglio die mijn bezorgdheid niet bemerkte en waarschijnlijk ook geen boodschap had aan de liefdesperikelen van de Chileen, bedacht zich geen moment. Max en ik stapten achter hen aan in een donkere ruimte. Een oudere vrouw kwam op ons toe en leidde ons naar een tafeltje. Luiz werd heel onrustig van het meisje en binnen vijf minuten had hij met haar aangepapt. Ik vreesde dat hij op slag alle goeie voornemens was vergeten. Mij werd zonder dat ik daarom verzocht had een groene drank voorgezet die zoet en alcoholisch smaakte. Twee meisjes en de oudere vrouw kwamen bij ons zitten. De conversatie verliep uiterst moeizaam. Er werd vooral gezwegen en gestaard.

De meisjes deden mij denken aan de prostituées die in Hong Kong en Singapore aan boord werden gebracht. Allemaal gekleed in zwarte rok en keurige witte blouse zodat ze een beetje op Belgische kostschoolmeisjes leken. Het meisje dat naast mij zat schatte ik nauwelijks achttien jaar. Ze sprak zacht en verlegen. Sinds een week was ze in het vak. Was ze blij met haar baan? Was het bittere noodzaak? Ik kon het niet vragen. Meer dan vijf Engelse woorden had ze niet tot haar beschikking. Waarschijnlijk hoorden ze bij de basisuitrusting van haar beroep.

Ik had de indruk dat mijn aanwezigheid hier een rem voor de kostschoolmeisjes betekende. Er was sprake van wederzijdse verlegenheid.

Ik zag Luiz steeds onstuimiger worden en morgen of overmorgen zou ik weer naar zijn ervaringen moeten luisteren.

‘We moeten naar Mama San,’ zei ik om aan deze situatie te ontkomen. Ik voelde me beklemd door de taalverschillen. Een beklemming die onderstreept werd door de half-donkere ruimte waarin we ons bevonden. Ofschoon noch Max noch Pigaglio veel met de meisjes spraken bleven ze toch bij ons zitten alsof we op visite waren. De gastvrouw was opvallend bescheiden aanwezig. Zij gaf aan wanneer de glazen weer gevuld moesten worden. Max en Pigaglio waren zo druk in gesprek over de Franse politiek dat de hele sfeer van dit onderkomen waarschijnlijk niet tot hen doordrong.

Toen we eindelijk weggingen deed ik nog pogingen om Luiz op andere gedachten te brengen, zodat hij alsnog met ons mee zou gaan. Hij zei dat ik me niet bezorgd hoefde te maken, dat hij met haar zeker heel gelukkig zou worden.

We slenterden verder door de wijk op zoek naar Mama San. Toen we na een uur haar bar nog niet hadden gevonden lieten we het briefje zien waarop ze haar adres had geschreven, maar menige Japanner haalde zijn schouders op ten teken dat hij het ook niet wist. Anderen begonnen aan een uitleg in het Japans en hadden niet zo gauw in de gaten dat wij die taal niet machig waren.

Op den duur werden we er moe van.

Op deze dwaaltocht kwamen we door een grote hal, misschien was het wel een overdekte straat zoals er in Kobe zoveel waren. Er was asfalt op de vloer. In het midden van de ruimte stond een glazen kooi, zoiets als een etalage, waar twee meisjes in dansten. Ze waren van kop tot teen in donkerblauw gekleed en bewogen zeer zwoel op het ritme van de muziek. In de kooi stond op een keukenstoel een kleine pick-up die ze zelf bedienden. Om dit tafereel heen tientallen loeiende Amerikaanse matrozen. Sommigen schreeuwden buiten zinnen om er bij te kunnen. De meisjes leken geheel in de bewegingen op te gaan en hadden weinig oog voor de aanbidders.

Ik verschool mij achter Max en Pigaglio die maar niet loskwamen van de Franse politiek. Limburg en Nederland waren nu hele kleine stipjes in een onmetelijke ruimte. Ik had zin om te huilen en dacht: dit mag mijn vader nooit weten.

Het werd een lange tocht op deze Japanse Reeperbahn. Mama San zonk steeds verder weg. Die ging ten onder in de taalbarrière. Etensgeuren, prostituées en vele nationaliteiten begeleidden ons.

Aan de rand van dit nachtelijk gebeuren raakten we nog verzeild in een stoffig winkeltje vol feestverlichtingen en andere glinsterende versieringen. We kochten grote lampionnen in allerlei vormen. De oude Jap achter de toonbank verpakte alles keurig voor ons in een krant.

In de ochtenduren kwamen we terug aan boord. Het was alsof ik uit een film stapte.

Het dagelijkse leven kwam wat moeilijk op gang. Over Mama San werd niet meer gesproken. Ik vroeg noch aan Gustafson noch aan een van de anderen of ze haar bezocht hadden. Het briefje met haar adres stopte ik in mijn agenda. Twee dagen later wierp de kat een pikzwart poesje dat we Panda Björn ter Zee noemden.

Vanaf die dag werd ik aan boord Mama Kat genoemd.