Bzzlletin. Jaargang 14

[p. 29]

‘Dat is mijn ideaal: het moet beter, beter, beter!’
Peter Swart in gesprek met Jaques Post

Je debuut, Een dode in het Zwaanshals, dat uitkwam als Leer om Leer, speelt zich af in Rotterdam, en dat is de basis voor je boeken gebleven. Wat is er toch met die stad?

Toen ik mijn eerste boekje ging schrijven dacht ik: ik ga er niet té veel werk insteken; ik ga eerst eens kijken of ik een goed verhaal kan construeren. En dan gebruik je toch de meest voor de hand liggende omgeving. Rotterdam is mijn geboortestad, ik heb er mijn hele leven gewoond. In principe is hier alles aanwezig wat je in iedere grote stad kunt vinden, alleen wat minder, het is wat kleiner, het is een dorp in wezen. Het uitgaanscircuit is kleiner, de culturele circuits zijn klein, dus echt veel te beleven is er niet. Ideaal als werkomgeving!

De volgorde waarin je boeken zijn verschenen correspondeert niet helemaal met de ‘chronologie’ van je hoofdpersoon, Maalbeek. Kun je dat toelichten?

Als je de chronologie van Maalbeek volgt krijg je inderdaad een andere volgorde dan waarin de boeken zijn uitgekomen. Ik had dat idee voor De Meimoorden nog helemaal niet! Als ik even helemaal terug ga naar het begin, dan wilde ik een rechercheur hebben met een vaste side-kick, en daar wilde ik een randcrimineel van maken. Maar tijdens het schrijven van Leer om Leer kwam ik erachter, dat de procedures zoals die binnen de recherche-afdelingen van de politie gevolgd worden erg langdradig zijn; er komt zoveel bureaucratie bij te pas. Dat is niet echt spannend, dus ik dacht: die man moet daar zo snél mogelijk weer vandaan. Dus halverwege Leer om Leer nam ik al het besluit Maalbeek een gewetensprobleem mee te geven, dat hem zodanig zou opbreken dat hij zou verdwijnen bij het korps. Als een soort poëtische rechtvaardigheid laat ik dan aan het eind van Leer om Leer Maalbeek Max dwingen tot een soort compagnonschap, dat ook in Samurai en Stille Waters nog zo doorwerkt. Ik heb Maalbeek niet als rechercheur opgevoerd omdat ik later een voormalige politieman nodig had, dat is toevallig zo ontstaan. Het was aanvankelijk ook niet de bedoeling om seriewerk te gaan maken. Ik heb na nummer één niet gedacht: nu ga ik tien Max en Maalbeekboeken schrijven, zoals Sjöwall en Wahlöö tien Martin Beck's hebben geschreven, helemaal niet. Maar op een zekere manier raak je gewend aan je personages, je weet hoe ze in verschillende situaties functioneren. Elk boek heeft toch weer iets nieuws, levert zijn eigen problemen op, als je dan in ieder geval het houvast hebt van vertrouwde personages, dan kun je je energie richten op het nieuwe verhaal. Wat heel onbewust gegaan is, is de verwijdering die tussen Max Zuiderveld en Maalbeek ontstaan is. In Het Jaar van de Rat is die verwijdering bijna compleet, en ik denk wel eens, dat er ooit nog eens een fatale confrontatie aan zit te komen, waarbij een van tweeën het loodje legt.

Max Zuiderveld en Maalbeek zijn nogal verschillende types. Heb je met voorbedachte rade het conflict in hun relatie ingebouwd?

Ik heb zeer bewust twee personages (Max en Maalbeek) neergezet die het vaak fundamenteel met elkaar oneens zijn. Het is eigenlijk een oude filmtruc, hè? Die mensen zijn voortdurend boos op elkaar, en iemand die boos is kun je veel makkelijker informatie laten geven dan iemand die volkomen ontspannen met een sigaar onderuitgezakt in een makkelijk stoel hangt. Heb je al een conflictsituatie, dan krijg je toch een soort bijna ‘rap-dialoog’ die heel snel over en weer gaat en waarin je de lezer dus een heleboel dingen stiekem kunt toestoppen. Dan heb je dat alvast weer gedaan, want informatie geven in beschouwende passages, dat vind ik iets vreselijks. Je ontkomt er niet altijd aan, hoor.

Nee, dat was wél een probleem toen, bij het schrijven van Het Jaar van de Rat. Kijk, bij De Meimoorden kreeg ik het drama al aangeleverd in de vorm van dat bombardement, dus in de tussenliggende periode tussen die twee boeken zat ik met het probleem: waar haal ik nu mijn drama vandaan? Automatisch ga je dan toch weer zoeken in dat verleden van Rotterdam. Ik dacht: ik maak een vervolg - of een echt vervolg is het natuurlijk niet, daarvoor zit er een te grote tijdsspanne tussen de ogenblikken van handeling. Ik moest bedenken hoe ik nou verder moest. Maalbeeks oorlogsjaren zijn tot dusver onbekend, maar hij zat in die tijd in Indonesië. In Het Jaar van de Rat laat ik Maalbeek nog vertellen hoe president Roosevelt hem op Jalta voordeed hoe een droge Martini gemixt moet worden! ‘Maar dat is een ander verhaal’, laat ik hem dan zeggen. Ik loop nog wel eens met het idee rond om hem daar alsnog neer te zetten. Er gaan schitterende verhalen over die tijd, ook over die Yalta-conferentie; Stalin, Churchill en Roosevelt, hoe die drie daar ontzettend dronken de wereld zaten te verdelen. Bovendien kun je in dat verband ook nog eens de Japanse Geheime Dienst Kempetai opvoeren, dat is nog niet zo vaak gebeurd, omdat er zo weinig over bekend is. Een Nederlands soldaat schijnt daar die drie heren gediend te hebben. Ik heb zo'n idee dat het best eens Maalbeek geweest zou kunnen zijn. Dat verhaal wil ik ooit nog eens vertellen.

In hoeveel versies zijn je boeken klaar?

In de eerste versie schrijf ik tussen de vijf en de tien bladzijden per dag, nou ja, ik schrijf het niet, ik tik het. Dan heb ik alleen nog maar min of meer chronologisch neergezet wat ik in dat boek kwijt wil. Dan heb ik de informatie die ik nodig heb verwerkt, dat gaat vrij snel. Maar de tweede versie gaat langzamer, zo'n vier pagina's per dag. Dan moet je gaan formuleren, je woordkeus herzien, de zaken op de juiste plaats zetten, je stijlgrapjes bedenken, stroomlijnen. En dan heb ik meestal nog een derde versie, waar ik ook flink in zit te schrappen, en dan wil ik het niet meer zien. Dus laat ik het dan tegenwoordig uittypen, want als ik dan ook nog eens die vierde versie ga zitten maken, dan ga ik wéér zitten veranderen, en dan ga je nét die dingen die je niet moet doen wél doen. Als het gevoelsmatig helemaal af is, dan kan ik er makkelijk afstand van nemen. Dan interesseert het me zelfs niet meer wat ze er eventueel op de uitgeverij bij het persklaar maken nog aan veranderen, als ze er maar niks wezenlijks uithalen. Je hebt nog wel eens dat een bepaalde passage ook wel iets korter kan, bijvoorbeeld. Een goede misdaadromans is voor mij - hoe moet je dat formuleren? - een toegespitste versie van een fictieve werkelijkheid. Dus alles wat niet rechtstreeks verband houdt met het verhaal kan er in principe uit. Zo heb ik ook die eerste drie boeken geschreven. Ik steek er nu meer werk in, verwerk er meer informatie in, omdat ik het schrijven voor mijzelf interessant wil houden en leuk wil blijven vinden, en ik op zeker ogenblik een wat completer boek wil gaan leveren. Dat is mijn ideaal; het moet beter, beter, beter!

Je boeken, en dan vooral de laatste twee, zitten behoorlijk gecompliceerd in elkaar, terwijl ze toch overzichtelijk blijven. Staat de plot vast voordat je begint te schrijven?

Ik heb een vrij strakke plotlijn voor de eerste acht, negen hoofdstukken klaarliggen. Het middenstuk laat ik meestal

[p. 30]

open - omdat ik zo langzamerhand weet dat ik dan ergens kan uitkomen waar het verhaal een kant opgaat die ik nog niet helemaal overzie - én ik weet hoe het moet aflopen. Meestal weet ik ook redelijk goed wat de omvang zal gaan worden. Je hebt dan een bepaald aantal bladzijden tot je beschikking, en daarbinnen probeer ik het te houden, afhankelijk van wat je van plan bent in zo'n boek natuurlijk. De Meimoorden is dermate omvangrijk wat informatie betreft, dat je sowieso al aan een aanzienlijke lengte komt. Schrijf je een boek dat zich in de aktualiteit afspeelt, zeg maar in de jaren tachtig, wat we nu beleven, dan heeft 't weinig zin om te gaan vertellen hoe een taxi eruit ziet, dat weet iedereen wel. Maar laat je, zoals in het boek waar ik nu mee bezig ben, Het Pinckhoff-spel, een koets opdraven, dan valt daar iets over te vertellen. Misschien niet dat het ding zo mooi dof glansde, maar bijvoorbeeld dat die raampjes een bepaalde vorm hadden. Zo'n koetsier had een bepaalde functie, die vrij ondergeschikt was aan de werkgever. Bovendien was het bon ton om met vier paarden voor de koets te rijden, dat was een teken van welstand. Zes paarden daarentegen, dat stond weer voor smakeloosheid. Dat zijn aardige détails, daar kun je iets mee doen.

Waar haal je de achtergrondinformatie voor je boeken vandaan?

Ik haal vrijwel alle informatie uit naslagwerken, uit het Gemeente-archief, ik raadpleeg boeken in de bibliotheek. Ik doe dat vrij grondig, ja. Je kunt natuurlijk per hoofdstuk opzoeken wat je nodig hebt, maar dan heb je niets over. Het is toch gemakkelijker om je een wat vollediger beeld te vormen van de tijd waarover je schrijft. Dat geeft je ook een surplus dat je kunt aanspreken als je ergens wat meer bij wilt vertellen, of in een bepaalde hoek klem komt te zitten. Eerst moet je bedenken hoe je je hoofdpersonen invoert in zo'n gegeven. Met die Slavenburg-affaire kwam ik halverwege het boek in moeilijkheden, toen heb ik maar een gedeelte weggegooid en ben weer opnieuw begonnen. Ik kwam zó in de problemen met het feit, dat het in wezen een papieren drama was, zo'n bankschandaal, dat doet niks, dat lééft niet echt. Het is wel leuk om mensen elkaar papiertjes over tafel te laten toeschuiven waarop belangwekkende zaken vermeld staan, maar dat doet niks, daar is niemand in geïnteresseerd. In Het Jaar van de Rat was de opzet: wat zou Maalbeek met de familie Slavenburg te maken gehad kunnen hebben? Die Slavenburgs zijn natuurlijk ook een typisch Rotterdamse familie, wat me goed uitkwam, uiteraard. Maar hoe komt Maalbeek in contact met die mensen, en wat is de relatie? Toen bedacht ik dat ik Maalbeek in De Meimoorden had achtergelaten op het strand van Hoek van Holland. En dan moet je even een kunstgreep uithalen om 'm aan boord van dat schip te krijgen, hij duikelt dan ook à la Kuifje dat ruim binnen!

Even tevoren, vlak voor het afvaren, had Eduard Lehman de schrik van zijn leven gekregen. Nauwelijks was hij het vooronder binnengegaan, of een jongeman was met vliegende spoed het schip opgerend. Zijn overdreven haast en onbekendheid met schepen waren hem noodlottig geworden. Bovenaan het trapje naar het vooronder was hij over de hoge drempel gestruikeld en hij was met molenwiekende armen naar voren gedoken. Eduard Lehman had zich roerloos gehouden toen de onverwachte varensgast het stilleven van etensresten en blikjes van de lange tafel in het vooronder maaide en met zijn hoofd tegen een wandschot klapte.
Fragment uit Het Jaar van de Rat

Maar ja, het is een handeling die ook weer bij zijn persoonlijkheid past, zeker bij de persoonlijkheid die ik hem in De Meimoorden heb gegeven. Hij is net voorbij zijn vormende jaren, een jaar of negentien-twintig is-ie dan. Hij is behoorlijk opmerkzaam voor zijn leeftijd en hij wordt gemotiveerd door de dood van zijn vader, die taxichauffeur was.

Toen hij eindelijk op straat stond, hoefde hij zich niet af te vragen welke kant hij op moest. Een grote groep mensen klitte als mieren rond een mierenheuvel om de taxi. Van alle kanten werd geschreeuwd en geroepen. Maalbeek stortte zich tussen de nieuwsgierigen en werkte zich met behulp van zijn ellebogen naar voren. En daar, aan de rand van de kring van omstanders, bleef hij ongelovig staan.
‘Ooit bang geweest, Maalbeek? Echt bang? Alsof een afgrond zich voor je ogen opent en jij staat vlak bij de rand en kijkt in een peilloze diepte, met een flinke brok razernij en onmacht tussen je oren? Ooit meegemaakt, Maalbeek?’
Zijn vader hing met een arm half buiten de auto. Zijn keel toonde een gapende wond en een stukje been van het strottehoofd stak in een schuine hoek naar buiten. Eromheen zag het er kleverig en bloederig uit. De blik van de chauffeur was verglaasd, leeg en starend.
Fragment uit De Meimoorden.

Want dat is natuurlijk hét probleem bij het schrijven van zo'n misdaadroman: hoe motiveer je de hoofdpersoon? Kijk, een politieman stáát ergens voor en gaat zijn klus doen, voor iemand anders moet je een motief hebben voor diezelfde instelling. Er gaat niets boven persoonlijke betrokkenheid! Van daaruit krijg je dan een natuurlijk plotverloop.

Naast Max Zuiderveld en Maalbeek voer je met name in je laatste twee boeken een vracht aan figuranten ten tonele. Hoe doseer je de inbreng van je personages?

Filmscenaristen hebben ook zo'n truc, die maken een scèneindeling. Ze nemen een kaart met blokjes en dan zetten ze voor elk scène-blok waarin de hoofdpersoon actief is een rood kruisje. Via die cross-cutting techniek krijg je dan op een gegeven moment een scène waarin de hoofdpersoon afwezig is, daar zetten ze een groen kruisje.

Als zo'n overzicht klaar is kun je het een meter van je afhouden en dan kun je precies zien hoe lang je hoofdpersoon in beeld is. Dat systeem hanteer ik zelf zo'n beetje. Scènes waarin mijn hoofdpersonen actief zijn duren over het algemeen langer dan de scènes waarin ik bijrolfiguren actief laat optreden. Dat doe ik bewust. Je hebt natuurlijk een actie-reactie gegeven. In de meeste misdaadromans gaat 't als volgt: de hoofdpersoon komt in actie en blijft voortdurend in beeld. Er is iets gebeurd, hoe, waar, wanneer, waarom, maar ik denk dat er dan altijd sprake is van een tegenpartij, die kennis neemt van de activiteiten van die hoofdpersoon, die daarop reageert.

Leen je wel eens een personage uit de werkelijkheid?

Ik gebruik wel mensen uit mijn kennissenkring, die bijvoorbeeld een zeer specifieke spreektoon hebben, die benut ik wel - zonder daar toestemming voor te vragen. Max is tot op bepaalde hoogte gebaseerd op een uitgever met wie ik bij Born werkte. Die had een zeer Amsterdamse, rappe manier van praten, met de nodige humor, en daar hoefde ik helemaal niet over na te denken: dat kon ik zo noteren. Nou heb ik die Max wel een iets andere persoonlijkheid meegegeven, die uitgever was best een aardige man, en Max is een, ja, Maalbeek zegt ergens dat hij een aantal principes mist waardoor zijn gedragscode net iets te eenvoudig wordt. Het is ronduit een etter, een opportunist. Maalbeek daarentegen heeft iets calvinistisch over zich, iets dominee-onderwijzerachtigs. Ik heb altijd het vermoeden gehad dat hij wel aan een soort heropvoeding van Max wilde beginnen. Het is geen vader-zoon-rol, maar Maalbeek voelt zich wel verantwoordelijk voor Max en is ook nog steeds van mening dat-ie door Max te manipuleren toch nog iets goeds uit hem kan halen. Ik denk niet dat het lukt, want eigenaardig genoeg werkt het eerder andersom: Maalbeek past zich aan, doet dingen die eigenlijk niet door de beugel kunnen. Ik vind dat mijn hoofdpersonen mogen veranderen, ik heb een gruwelijke hekel aan die ontzettend constante mensen in het seriewerk. Ze worden ook ouder bij mij. De James Bond-formule werkt niet meer.

Wat lees je graag?

Als ik niet beroepshalve lees, dan lees ik bij voorkeur biografieën. Damon Runnyan, een journalist van de Hearst Newspapers, beschrijft in korte verhalen het criminele kruimelmilieu van New York. Dat vind ik goed geplotte, goed geschreven grappige verhalen. Dat herlees ik wel. En dan Dorothy Parker, James M. Cain, en Raymond Chandler eens in de vijf jaar. Hammett ook, dat zijn toch klassiekers. Chandler heeft de pri-

[p. 31]

vate-eye dan misschien wel niet uitgevonden, maar hij heeft het wel definitief vormgegeven. Daarvoor was het allemaal melig gedoe in landhuizen. Hij heeft die rauwheid van zijn tijd - Chicago, corruptie, de drooglegging - op een prachtige manier neergezet.

Als je ervan uitgaat dat misdaadromans een tijdsbeeld weergeven, is het dan toevallig dat er vanaf 1980 weer een aantal thriller-auteurs is bijgekomen?

In tegenstelling tot wat veel anderen beweren denk ik dat de toenemende produktie van thrillers de afgelopen jaren voor een groot gedeelte de verdienste is van Janwillem van de Wetering. Succes trekt vliegen als honing aan, en uitgevers zitten er ook om hun omzet te vergroten. Zo'n twee/drie jaar na dat succes was elke uitgever op zoek naar misdaadauteurs, talent van eigen bodem. Als ik er nu op terugblik dan zat ik net vóór de grote golf losbrak, begon ik toen net te publiceren.

Doe je nog iets anders dan boeken schrijven?

Ik heb altijd wel een vertaling liggen, ik recenseer buitenlandse misdaadromans voor Het Parool. Als er voor de misdaadliteratuur belangrijke mensen naar Nederland komen dan interview ik die: Forsyth, Patricia Highsmith heb ik gehad, Ludlum, en SF-auteur Asimov, mijn jeugdheld. Wat Ludlum doet vind ik wat overgeconstrueerd. Ik vind het altijd wel interessant na te gaan wáárom een bestsellerauteur een bestsellerauteur zou kunnen zijn. Nou kloppen die theorieën natuurlijk lang niet altijd, maar Ludlum heeft op een gegeven moment de overtreffende trap ontdekt. In één van die boeken zit bijvoorbeeld een openingsscène waarbij een generaal met drie dames op bed ligt te rotzooien. Ingesmeerd met slagroom. Die terroristen komen daar binnen, dat gaat door de ramen heen, bloed en slagroom, ik bedoel, hij maakt er een gigantische puinhoop van. Van mij mag-ie, maar het kwalijke daarvan is - zoals ik net al zei, succes trekt succes aan - dat je een heleboel auteurs krijgt die eigenlijk best een aardig boek kunnen schrijven, die zich toch laten verleiden op die formule over te gaan, die door Ludlum is bedacht. Er gebeurt voldoende in die boeken, waaróm het gebeurt, daar moet je maar niet te lang over nadenken. Het wereldomspannende complotwerk van Ludlum doet mij altijd denken aan E.D. Dog Smith, dat was een Amerikaanse pulpschrijver uit de jaren dertig, die begon met twee crashende ruimteschepen, en eindigde tenslotte met mensen die met een soort laser-gebeuren complete planeten halveerden! Waar eindigt dat? Vouw je dan het hele universum binnenste buiten in je laatste boeken?

De cursief afgedrukte regeltjes die je Maalbeek laat denken in Het Jaar van de Rat, hebben iets weg van de stijl die Ludlum hanteert. Is het verkeerd om een verband te suggereren?

Nee, die cursief afgedrukte regeltjes heb ik niet bij Ludlum vandaan! Het komt doordat ik een ontzettende hekel heb aan het beschrijven van het introspectieve leven van de hoofdpersoon. Je krijgt een actie-scène, een handeling, die stopt, de hoofdpersoon gaat zijns weegs, en is vervolgens vreselijk beschouwend bezig om even zijn evaluatie neer te zetten. Dat wordt gauw gekunsteld en het haalt een heleboel suspense weg. Maar, Maalbeek heeft toch wel iets slachtofferigs hier en daar, vandaar die regeltjes als ‘Waarom ik?’

Wat vind je van de stand van zaken in de Nederlandse misdaadliteratuur?

Nou, er is in de misdaadliteratuur op het ogenblik meer diversiteit dan er ooit geweest is. Als je terugkijkt naar de jaren vijftig dan had je W.H. van Eemlandt en Joop van den Broek, en een razend populaire Havank. Daarna even een tijdje niets, dan krijg je die boeken van Ferdinandusse - thrillers die ik tóen erg leuk en nieuw vond omdat-ie toch een beetje de Amerikaanse private-eye-traditie doortrok naar de Nederlandse situatie. Vlak daarop kreeg je Dollars, Messen en Vlammen, de drie Sid Stefan-boeken van Gerben Hellinga, die ik toen fantástisch vond, een groot voorbeeld, hoewel ik toen geen schrijversaspiraties had, je verwachtte zoiets niet van een Nederlandse auteur! Zo'n mondiale aanpak, de levensblijheid die er ook in zit, práchtig. Daarna las ik de eerste vijf/zes boeken van Janwillem van de Wetering met veel plezier. Alle publicerende Nederlandse misdaadauteurs van dit ogenblik hebben hoe dan ook een hoop aan hem te danken. Hij heeft iets wezenlijks mee te delen. Om op die diversiteit terug te komen, Theo Capel schrijft eigenlijk een soort private-eye-achtige romans, Tomas Ross maakt spionage-romans die er mogen zijn, Joop van den Broek heeft een min of meer journalistieke formule die hij heel knap hanteert. Gerben Hellinga schrijft in zijn laatste boek over het randcriminele milieu. Ik vond Merg en Been fantástisch, als hij nog vier van dat soort boeken publiceert wordt hij moeiteloos de beste Nederlandse misdaadauteur!

Wat vind je van het onderscheid dat gemaakt wordt tussen échte literatuur en thrillers?

Je hebt dus literatuur, dan een hele tijd niks, thrillers, sciencefiction, weer een hele tijd niks, en dan strips. Een heleboel boeken die nu als literatuur gepresenteerd worden, moeten zich voor mij nog als literatuur gaan bewijzen. Als zulke boeken over een jaar of tien nóg gelezen worden, komen ze heel voorzichtig in aanmerking om tot de literatuur gerekend te worden. Ik vind literatuur niet zoiets verhevens. Ik ben zelf niet zo geïnteresseerd in die woordkunstenarij waar bijvoorbeeld de tachtigers erg sterk in waren. Wat dat betreft ben ik dus ook geen echte schrijver maar een verteller, dat onderscheid mag je van mij wel maken. Als je bijvoorbeeld Amerikaanse auteurs leest, dan heb je het gevoel dat de héle wereld meedoet. Bij Nederlandse auteurs tref je toch vaak een wat eenzijdige thematiek aan. Relatieproblemen staan nog steeds bovenaan het lijstje van thema's. Het is binnenskamers gedoe; dat zijn dingen die mij niet interesseren. Bovendien, de wijdlopigheid van de literatuur is aan mij ook niet zo besteed, want ik ben min of meer grootgegroeid met subgenres; science-fiction, strips, misdaad. Ik ben daardoor in zekere zin zo verpest, dat ik een boek wegleg als het verhaal niet meteen zó wordt aangezet dat het me pakt, meeneemt in zijn vaart.

Veel mensen beweren dat goede thrillers zich kunnen meten met literaire romans. Ben je het daarmee eens?

Goede literatuur gaat de diepte in, in de zin van het meer gecentreerd zijn rond je hoofdpersoon of de andere personages die je aandraagt. Misdaad heeft van zichzelf al een veel breder vlak, het is een maatschappelijke aangelegenheid, iedereen heeft ermee te maken. Het Wetboek van Strafrecht is er niet voor niks, daarin kun je ook alle thematiek vinden die je maar kunt bedenken. Een redelijk geschreven misdaadroman geeft altijd enigszins een tijdsbeeld, laat zien wat er omgaat in de maatschappij. De diversiteit is daarom ook veel groter dan in de literatuur. Als je de Amerikaanse, Engelse, Franse, Duitse en Nederlandse misdaadliteratuur naast elkaar legt ontstaat er een veel breder beeld dan de literatuur met zijn binnenskamerse gedoe kan oproepen. Wil je als auteur een literair thema aankunnen, dan moet je echt een hele grote zijn. Dan kom je bij geslaagde boeken als Reve's De Avonden. Dat is grootmeesterschap dat niet voor iedereen weggelegd is. Het kennen van de eigen beperkingen is misschien niet de grootste kracht van een aantal vaderlandse literatoren.

Krijgt de misdaadliteratuur de aandacht die haar toekomt?

Nee, op dit ogenblik zeker niet. De journalisten die over misdaadromans schrijven zitten meestal ergens op een kunstredactie en doen dat onder het motto: liefdewerk, oud papier. Er zijn er eigenlijk maar een paar die dat consciëntieus doen; die weten waar ze het over hebben. De andere kant is natuurlijk dat een krant ook moet doen aan consumentenvoorlichting en daar past dat persoonlijke geöpinieer niet in. Maar de regelmaat zou wel wat groter kunnen. Als je kijkt naar de publiciteit die wordt opgebouwd rond het kinderboek, met Gouden Griffels en andere prijzen! Iets dergelijks zou voor de misdaadroman zeer wenselijk zijn. Daar gaat het Genootschap van Nederlandse Misdaadauteurs iets aan doen. Het ligt in de bedoeling een prijs te gaan uitreiken die ‘De Gouden Strop’ moet gaan heten een schitterend eerbetoon aan Joop van de Broek. Theo Capel is natuurlijk ook zeer actief met zijn blad ‘Thrillers en Detectives.’

Ook in jouw boeken spelen de uit het misdaadverhaal niet weg te denken sex & geweld een rol, maar je maakt er wel heel selectief gebruik van. Wat zit daar achter?

Als je heel diep in het genre kijkt dan gaat het - zo heeft Joop

[p. 32]

van den Broek dat eens gezegd - om bloed en sperma; dat zijn de basics, de grondbeginselen. Maar zoals sex in de meeste boeken wordt ingevoerd is het toch.... tja, de modale wip vind ik niet interessant! Ik beschrijf toch ook niet wat Maalbeek tussendoor eet! Ik kon in De Meimoorden een scène kwijt, als die vrouw na zoveel jaren van afwezigheid weer die Duitser terugziet. Ik dacht, ik schrijf dat eens lekker expliciet op, ik had daar ook geen enkele moeite mee, maar ik heb het gevoel dat je als je vaker zulke scènes inlast al gauw in herhalingen gaat treden. Het moet voor mij een bepaalde functie hebben. Twee mensen die met elkaar naar bed gaan doen dat op een bepaalde manier, en de manier waarop ze het doen zégt ook iets over die mensen. Die scène in De Meimoorden heeft dan ook een bepaalde functie. De verhouding waarin die mensen tot elkaar staan wordt daardoor beklemtoond. Wat het geweld betreft, dat hoort erbij, en àls je ernaar grijpt moet het hard en snel gebeuren. Hoewel je uit moet kijken in het grensgebied tussen smaakvol en smakeloos, je voelt intuïtief aan hoe ver je kan gaan. Hoewel, ik had in Stille Waters een steekpartij aan de Maaskant, dat stond er in de eerste instantie zó gruwelijk en afschuwelijk.... daar heb ik op teruggenomen.

Laat je je manuscripten door anderen lezen als je nog aan het schrijven bent?

Bij de eerste drie boeken heb ik dat wel gedaan, ja, later niet meer het hele boek. Je gaat onwillekeurig toch een soort boeken schrijven waar degenen die je adviseren van houden, je raakt al gauw te ver van je eigen ideeën af als je je te veel op meningen van anderen verlaat. Ik laat nog wel losse scènes beoordelen; dan wil ik weten of datgene wat ik in een bepaalde fase heb willen neerzetten, of dat er ook inderdaad uitkomt. Wat plotten betreft, daarover praat ik wél voordat ik ga schrijven. Vooral met mijn vriend Martin Lodewijks, de striptekenaar. Ik vertel hem dan wat ik ongeveer van plan ben en dan heeft hij vaak heel scherp in de gaten waar ik voor uit moet kijken; op welke punten zo'n verhaal de mist in kan gaan. Dat werkt ook andersom hoor, ik lever ook wel ideeën voor zijn stripverhalen. Striptekenaars en misdaadauteurs zijn meer toegespitst op het vertellen van verhalen en minder geïnteresseerd in het eventueel beschouwende wat je in het verhaal kwijt kan.

Hoe gaat je volgende boek eruit zien?

Mijn volgende boek, dat Het Pinckoff-spel gaat heten, grijpt nog dieper terug in de historie van Rotterdam. De titel klopt tot dusver aardig met de inhoud. Het probleem met dit soort onderwerpen is dat je de historie natuurlijk niet kunt aantasten. Als je bijvoorbeeld een bombardement beschrijft zul je je toch aan de handelingen moeten houden zoals die zich hebben afgespeeld. Daaromheen moet je construeren, daar zit toch altijd ontzettend veel ruimte. De grootvader of de overgrootvader van Maalbeek komt er ook in voor, al is het maar een bijrol, dus die link zit er ook in. Plus dat ik dan dát stukje Rotterdamse geschiedenis heb, dat aangeeft waarom Rotterdam groot geworden is op zakelijk gebied, want dat zag deze Pinckoff allemaal prima aankomen! Die man had een uitstekende visie op de ontwikkeling van de stad, alleen had hij met een bijna-regentendom te maken, dat ontzettend lui was, en het allemaal wel best vond zoals het ging. Hij heeft toen de Rotterdamse Handelsvereniging opgezet, via welke de eerste havens van Wilton-Feyenoord gegraven zijn. Hij had ook bemoeienis met de aanleg van de Nieuwe Waterweg: die man had óveral een vinger in de pap.

Pinckoff kwam bij koning Leopold van België over de vloer, want hij had met zijn Afrikaanse Handelsvereniging ook weer belangen in het toenmalig Belgisch Kongo. Hij kende de toonaangevende Portugese zakenlieden. Koning Willem III had één of andere ere-functie in één of ander bestuur van hem gekregen. Hij heeft zelfs nog eens geprobeerd om Stanley, de ontdekkingsreiziger, als een soort public-relations-man voor zijn karretje te spannen. Ja, hij had zich aan alle kanten goed ingedekt, alleen liep de zakelijke werkelijkheid iets achter op zijn visie. Hij was veel te vroeg met zijn investeringen. De meest simpele manier van frauderen, aandelen uitgeven, winstdividenden uitkeren op die aandelen, aan het eind van het jaar weer aandelen uitgeven, ook als je geen winst gemaakt het, daarmee kom je al heel snel in een vicieus cirkeltje, dat knapt na pakweg acht à tien jaar. En daaromheen had hij een heel systeem dat indertijd ‘wisselruiterij’ heette. Dat kwam erop neer dat je begon met een wissel te trekken bij de ene bank, storten bij een andere, dan weer een wissel opnemen en dan weer krediet vragen bij een andere bank. Dat zat allemaal heel complex in elkaar. Dertien miljoen was de schuld die hij op den duur had opgebouwd bij banken, instellingen en particulieren. Het is niet duidelijk of hij nou nog met een bepaald bedrag verdwenen is naar de States. Hij ging daar naar toe omdat de Verenigde Staten geen uitleveringsverdrag hadden met Nederland. Hij had, naar verluid, dertien koffers bij zich. Toen bij zijn vertrek per spoor uit Rotterdam naar Brussel - ik meen op het Maasstation - de trein voor zijn neus dreigde weg te rijden, werd hij herkend door de perronwachter, die de trein tegenhield en riep ‘Wacht even, meneer Pinckoff moet nog mee!’ Dat is natuurlijk een áárdig detail, daar kun je wat mee doen!

Wat voeg jij toe aan het genre?

Ik hoop dat ik bijdraag aan een iets positievere kijk op Rotterdam. Het is een stad die mij zeer na ligt. Ik heb pas nog een kort verhaal geleverd aan een boekje waar alleen Rotterdamse auteurs aan meewerken. Daar staat een voorwoord in van Cor de Bak en die citeert ergens:

‘Rotterdam is - wil het mij voorkomen - voor een kunstenaar een bij uitstek geschikte stad, niet door wat 't heeft, maar door wat het mist. Het geeft hem de grootste weldaad die althans in deze tijd hem te beurt kan vallen: het laat hem met rust. In grotere tijden kan er misschien een vruchtdragend contact tussen de kunstenaar en zijn omgeving bestaan - al moet men zich daaromtrent ook maar niet al te veel illusies maken. In een zo hopeloos ontluisterde wereld als de hedendaagse leidt zo'n contact tot niets anders dan snobisme (van de omgeving) en streberij (van de kunstenaar). In Rotterdam is de kunstenaar verlorener dan in Parijs!’

Nu beschouw ik mezelf niet als kunstenaar, maar het formuleert wél ongeveer wat ik daar zelf ook van vind.

De oudere man liet zijn hoofd tegen de rugleuning van de bank rusten en sloot glimlachend zijn ogen. Even doezelde hij in. Toen hij zijn ogen opende, zat er nog maar één jongeman, zichtbaar teleurgesteld en ontevreden. De achterblijver nam met een afwezige uitdrukking in zijn ogen het lepeltje uit de lege kofiekop. De drie vliegen die zich op de rand van de kop tegoed hadden gedaan aan restjes suiker, vlogen verstoord op. In een plotselinge uitbarsting van nijdige gefrustreerdheid flitsten de hand en het lepeltje neerwaarts. Een soepele polsbeweging, een zilveren glinstering en drie felle tikken later tuimelden twee vliegen dood in de koffiekop. De derde kwam levenloos op het schoteltje terecht. De oudere man schoot verbluft naar voren, happend naar lucht. De opgevouwen krant viel van zijn schoot. Om zijn heftige reactie te camoufleren, begon hij meteen driftig daarop zijn neus te snuiten.(‘...’)In de bar van het hotel en gezeten achter een rum-cola, keek hij de oudere man vragend aan. De onbekende glimlachte. ‘Nu wilt u natuurlijk weten waarom ik uw daad zo opmerkelijk achtte? Zegt de naam Mihamoto u iets?’ De jongeman schudde ontkennend zijn hoofd. ‘Volgens de overlevering is hij de hoofdpersoon in de legende van de samurai en de drie vliegen. Nee?’ ‘Nee.’ Maar nu was de belangstelling van de jongeman gewekt. Hij boog zich iets naar voren. ‘De legende verhaalt van een samurai die op zekere dag in een herberg werd lastiggevallen door drie ronin, samurai zonder meester. De ronin hadden het voorzien op de kostbare zwaarden die de samurai bij zich droeg. De samurai voelde niets voor een duel, maar om zijn feilloze beheersing en trefzekerheid te tonen, sloeg hij met zijn eetstokjes drie vliegen dood, die boven de op de tafel gemorste rijstkorrels vlogen. De ronin waren dusdanig onder de indruk dat ze meteen de herberg verlieten.’ Een mooi verhaal,’ zei de jongeman neutraal.
Fragment uit Een Samurai in Rotterdam.