Bzzlletin. Jaargang 14

[p. 7]

‘Misschien ga ik ooit nog een serieuze thriller schrijven’
Peter Swart in gesprek met Rinus Ferdinandusse

U schrijft thrillers en U recenseert misdaadliteratuur. Is dat een combinatie die makkelijk te hanteren is?

Het zijn allebei dingen die ik erbij doe. Die besprekingen doe ik dan nog voor Vrij Nederland, maar het schrijven van die srillers was überhaupt voor de vreugde, voor het plezier ermee bezig te zijn. Ze waren zeer tijdgebonden, ze zijn op de vleugels van die tijd en op mijn eigen vleugels geschreven. Als ik ze overlees loopt het koude zweet over mijn rug! Je ziet dat de humor gedateerd raakt, de wijze waarop mensen zich uitdrukten in die tijd, die is veranderd.; dat zie je er zo ontzettend duidelijk aan. Die boeken zijn ook niet opgezet met de gedachte: laten we nu eens een mooie plot maken, dat was niet het belangrijkste. Op de vleugels van die tijd kon je daar best mee wegkomen. Maar om nu te zeggen: ik ben oen thriller-schrijver... ik geloof niet dat ik dat op basis van wat ik geschreven heb kan claimen.

Er zit verhoudingsgewijs erg veel humor in Uw boeken. Hebt U bij het schrijven gedacht: dát wil ik er in ieder geval in kwijt?

Nee, dat is gewoon omdat ik in die tijd dacht dat het zo hoorde. Ik had nog nooit nagedacht over het schrijven van een thriller tot ik in Vrij Nederland een stukje schreef bij het overlijden van Raymond Chandler. Dat was in '59. Daarna heb ik gedacht, dat als ik ooit nog zoiets zou maken, dat het dan op die manier moest, met wise-cracks en al. Chandler was een man die zijn vak zeer serieus nam, een heel melodramatische figuur, die afstand nam door zo'n Philip Marlowe te scheppen, en daar dan nog eens een laagje laconieke humor onder te leggen.

Rutger Lemming vertoont nogal wat overeenkomsten met zijn schepper, lijkt niet een personage dat U ver van zich afgelegd hebt.

Nee, absoluut niet. Maar dat ik het zelf ben wil ik nou ook weer niet zeggen, je bent het in ieder geval wél als je het schrijft. Het is de manier waarop je denkt; je kiest ook niet voor niks de ‘ikvorm’. Die geeft natuurlijk ook een hoop beperkingen. Je kunt geen behoorlijke plot maken. Maar als je een humoristische hoofdpersoon hebt is het dé manier; want je kunt de grappen maken vanuit één persoon over de anderen. Die bespiegelt en becommentarieert alles wat hij tegenkomt. Als je een verhaal in de ‘hij-vorm’ doet is het indirecter, dan moet je de humor op een andere manier inbouwen.

Hoe ging U te werk bij het bedenken van namen voor Uw personages?

Ja, ook dat had te maken met de tijd waarin die boeken geschreven werden, die namen moesten passen in het satirische karakter. Ik gaf die rechercheurs namen van de politici. Die puur Hollandse namen... ‘Ed Dijkstra pakte zijn pistool’, dat klinkt niet vreselijk indrukwekkend. Dus grijp je al gauw naar merkwaardige namen en hebt de neiging daar weer in door te schieten, en dan is het ook weer niet goed. Die namen staan me niet meer zo voor de geest, maar ik geloof niet dat het veel bijzonders was. In ‘De Haren van de Vos’ zijn de namen in ieder geval al niet meer zo overdreven als ik in mijn herinnering vroeger was.

Als recensent benadert U de boeken die U bespreekt op een serieuze manier, terwijl U als schrijver ‘de regels’ die door het genre worden gedicteerd wel heel ruim heeft opgevat. Vanwaar dat contrast?

Nou, ik zette natuurlijk niet voor niks ‘sriller’ op de cover. De tijd was ernaar om dat soort dingen te doen, en ik nam daarmee ook afstand: wat ik U aanbied, is maar een heel klein boekske... Het succes van ‘Naakt over de Schutting’ zat in de eerste plaats in de titel, en ten tweede was het op de golven van ‘Zo is het toevallig ook nog 's een keer’. Mijn naam werd medegeassocieerd met dat programma; na drie jaar had ‘Zo is het’ een hoogtepunt aan populariteit bereikt. Als er ooit bewezen is dat televisie verkoopt dan is het toen gebeurd. Voeg daarbij dat het boek bovendien ook nog eens ‘Naakt over de Schutting’ heet... Het is een práchtige titel, een titel die me toevallig in de schoot viel. Zo'n affaire met een schutting gebéurde een man die ik kende - hij is nu dood - in werkelijkheid. Er was ook een naakte vrouw die over een schutting klom, net als in het boek. Terwijl hij me het verhaal vertelde hoorde ik de titel eruit springen. Ik zei: die mag ik zeker wel van je lenen?

Rinus Ferdinandusse. Foto: Bert Nienhuis.

[p. 8]

Hebt U bij het schrijven gemak gehad van Uw makkelijke toegang tot de bronnen van het nieuws?

Je verwerkt automatisch wat er gebeurde in die tijd. Ten tijde van ‘De Brede Rug van de Nederlandse Maagd’ was er voortdurend studentenoproer, en Nieuw Links zit er ook in. Ja, als je één boek geschreven hebt met zo'n succes, dan moet er een tweede komen. Dus ik heb toen geloof ik vier of vijf jaar achter elkaar elke avond een stukje geschreven. ‘De Haren van de Vos’ is ook nog geschreven op basis van iets wat ik zelf meegemaakt had, ik had nog wat liggen. Een nageboorte, want die zaak waar het om ging was geloof ik uit 1976; het eerste hoofdstuk had ik toen al geschreven. Dat blijft dan toch in je hoofd zitten, je kunt nooit iets nieuws doen als je in je hoofd hebt dat je nog iets moet afmaken. Tenminste, zo ben ik. Dus heb ik op een gegeven moment dat verhaal afgemaakt. En toen zag je, als je ‘De Haren van de Vos’ afzette tegen die vorige boeken, hoeveel rijper, koeler en vakmanschappelijker dat is!

Er zit nogal wat tijd tussen De bloedkoralen voor de Bastaard uit 1971, en De Haren van de Vos, dat in 1983 uitkwam.

Ja, daar zit een generatie of twee tussen... Maar goed, ik voel me dus niet zo'n thriller-schrijver. Ik denk ook, dat als ik morgen ontslag moest nemen en een carrière als thriller-schrijver zou moeten opbouwen, dat ik dan in ieder geval níet die Lemming-boeken meer zou schrijven, maar een serieuze thriller.

En dan wel ‘volgens het boekje’?

Ja, tenzij je denkt er veel geld mee te moeten verdienen, als dat een noodzaak zou zijn. Dan moet je een gimmick inbouwen waardoor iedereen het koopt. Maar als ik echt een thriller zou moeten schrijven zou ik een serieuze schrijven. In de tijd waarin ik die vijf Rutger Lemmings schreef was ik verslaggever bij Vrij Nederland. Als verslaggever is je bestaan betrekkelijk overzichtelijk: je moet een verhaal maken en dat lever je in, en dan heb je tijd om voor jezelf iets te bedenken. Je had overdag tijd om te denken: wat zal ik vanavond eens gaan doen? Op het moment dat je weer thuis achter de machine ging zitten had je ongeveer in je hoofd hoe je verder moest. Later werd ik hoofdredacteur, en dan zit je in een totaal andere positie. Ik denk voor anderen; anderen leggen beslag op mijn tijd. Dus als ik dán 's avonds ging zitten, dan moest ik eerst bedenken waar ik ook alweer gebleven was, en als ik dan na een uur weer wist hoe het zat, en wist hoe ik het verhaal wilde voortzetten, dan wilde ik naar bed. Ik denk dat als je er echt de tijd voor wilt nemen om een thriller te schrijven, dat je dan om te beginnen tijd moet inruimen om een plan te maken en dat behoorlijk door te denken. Toen ik De Haren van de Vos deed toen zat ik met dat tijdsprobleem, maar om de één of andere reden moest ik om de veertien dagen naar een ziekenhuis voor één of andere keuring en dan nam ik daar een paar uur vrij voor. Ik dacht dan, omdat je toch in zeven wachtkamers tegelijk moest zitten: aan het eind van zo'n dag wil ik weten hoe het verhaal verder gaat. En dat was heel vruchtbaar. Zowel vroeger als humorist als later toen ik hoofdredacteur was heb ik geleerd dat je tijd moet reserveren om iets te bedenken, dat dat het beste werkt. Als ik vroeger een conference moest houden - ik trad toen met het Haags Studentencabaret op door heel Nederland - ging ik ook al zo te werk. Als je op maandag wist dat je voor de daarop volgende zaterdag een actuele politieke conference moest maken, ging je daar niet op maandag aan denken, dan word je gek. Je moet dan denken: ik doe dat donderdagavond. Zo'n donderdagavond is dan wel cruciaal, als je dan om twee uur naar bed gaat moet wél de conference klaar zijn. Na een tijdje weet je dat dat lukt. Dát is toch het geheim van vakman-zijn, niet? Kijk, er zijn dingen waarvan je zegt: dat kán ik, je kunt schrijven bijvoorbeeld. Ik heb in de journalistiek nog nooit meegemaakt dat iets me niet lukte, schrijven kán, dus ga ik er vanuit dat het lukt. Of het goed is, is een tweede, maar niet na drie uur bleek naar buiten wankelen en zeggen: er is niks! Dat vind ik echt onzin. Je kunt elke thriller schrijven, dat kan ik nu wel zeggen, maar hoe goed ze zijn hangt af van de voorwaarden waaronder ik ze moet schrijven. In een jaar wordt-ie denk ik beter dan in een half jaar. Ik spreek honderden mensen die zeggen dat ze als ze eenmaal tijd hebben een boek zullen gaan schrijven. Maar dat zeggen ze omdat ze nu de vage notie in hun hoofd hebben, dat ze dan en dan iets willen gaan opschrijven. Als je gewend bent naast je werk ook te schrijven, wordt het wat ánders als je ervoor gaat zitten. En als je ermee wacht tot de VUT dan ben je natuurlijk echt verloren, want dan moet je eerst afkicken.

Hebt U daar zin in?

Ik heb er altijd zin in, ik heb er altijd drie in mijn hoofd! Maar het eerste dat ik nu wil gaan doen is een humoristische familieroman. Ik heb me voorgenomen die te schrijven. Het eerste hoofdstuk weet ik, en ik weet de hoofdpersonen en één of twee kleine avonturen, maar op een gegeven moment vult zich dat aan en is het klaar. Ik heb een mapje liggen met een aantal invallen; je leest een krant of een tijdschrift, en dan staat er ineens iets in waarvan je denkt: oja, dát is eigenlijk waarnaar ik op zoek was, dát hoort in mijn boek.

Thrillers schrijven naast een hele drukke baan is geen geringe opgave. Is het schrijfplezier nooit in gevaar gekomen?

Maar schrijven is toch mijn vak?? Ik schrijf elke week! De Haren van de Vos was in zoverre veel moeilijker omdat ik vond dat ik een heleboel dingen die ik twaalf jaar daarvoor in die andere boeken gedaan had niet meer kon doen. Ik ben er beter op geworden; ik kan beter dénken terwijl ik schrijf. Vroeger gold: als het maar leuk is, is alles goed, terwijl ik nu denk: dat hoeft niet waar te zijn. Zo komt er in één van die eerste boeken, ik geloof in ‘Naakt over de Schutting’, plotseling een scène voor waarin iemand hardop hoort voorlezen in het Duits uit Das Kapital, er wordt op diegene geschoten en de stem houdt op. Zoiets. Nou, dat vond ik léuk zeg, toen! Terwijl je nu denkt, eigenlijk is het ook wel leuk, maar zoals het er staat is het niet leuk en bovendien heeft het met die plot niks te maken. Dus iedereen die dacht dat het meer een humoristisch boek was dan een thriller, heeft gelijk. In Zij droeg die Nacht een Paars Corset zitten pagina's gewoon op een avond overgetikt uit de Pro Juventute-kalender of iets dergelijks. Dat zijn grapjes, stijlfiguren... mensen moeten het maar leuk vinden. Ik zou dat nu niet meer doen. Denk ik nu.

Wat gaf U eigenlijk ooit de impuls om zo 'n sriller als Naakt over de Schutting te schrijven?

Dat was heel simpel. Ik ben in '63 een maand of vier/vijf in Amerika geweest. Dat was voor de helft mijn huwelijksreis, maar voor de andere helft was het gewoon voor de krant. Ja, nu krijg je ook het hele verhaal hoor! Ik reisde dus door Amerika en schreef daar op hotelkamers op luchtpostpapier met de hand reportages. Ik had in die tijd nog een rubriek van notities uit het café, humoristische cursiefjes. Vrij Nederland was toen nog klein... Er werkten toen geloof ik drie jonge verslaggevers, en omdat ik er niet was moest ik vanuit Amerika mijn werk voortzetten. Die reportages stonden dikwijls op pagina drie met een: ‘Ferdinandusse uit New York, of Williamsburg, Atlanta, Miami, Texas.’ Daar werd toen ik terugkwam nogal over gesproken. Ik herinnerde mij dat in Den Haag een aantal journalisten zei: ‘Wat jij daar over Chicago schreef, over die negerkwestie, dat is tamelijk nieuw!’ zoiets. Toen werd ik gebeld door meneer Veninga, die was adjunct-direkteur bij Uitgeverij De Arbeiderspers. Hij vond die verhalen zo goed dat hij ze wilde bundelen. Ik zag dat niet, want ze hadden niets met elkaar te maken, vormden geen eenheid. Maar, vroeg ik hem, zou je die notities van mij niet willen bundelen? Nou, zei hij, als het moet, dan dat maar. Toen bleek dat het er lang niet genoeg waren, dus toen heb ik nog wat van die andere notities gemaakt en zo is dat boekje tot stand gekomen. Die gesprekken die ik met Veninga had gingen over boeken en wat daar verder mooi aan was. Hij was een groot lief hebber van Chandler, en ik zei dat ik nog best eens een keer zo'n soort boek wilde schrijven, dus begon hij op een gegeven moment te bellen met de vraag wanneer ik dat eens ging doen.

Had U verwacht dat Naakt over de Schutting zo'n succes zou worden?

Nee, maar daar kwam natuurlijk die hele Zo is het tijd bij - middelpunt van twee grote rellen. Bij de boekhandel zeiden ze dus geef er maar honderd, terwijl ze misschien bij een andere debutant gezegd zouden hebben: doe er maar twee. Dat Naakt over de Schutting heeft denk ik in de loop van een jaar of tien ongeveer evenveel verkocht als de helft van De Aanslag. Ten eerste die titel, toen kwam daarover heen nog eens een keer

[p. 9]

die film - weer die titel nou, dan kwam er weer eens een boekenclub bij, dat ging maar door! Ik werd toen het sterkst beïnvloed door Raymond Chandler; ik herinner me van alles wat ik vroeger aan detectives las niets meer behalve het gevoel van ‘maar dit is prachtig’ toen ik Chandler las. Ik was toen al tamelijk oud voor mijn gevoel, in de jaren vijftig was dat. Ik las ook wel Ivans en Havank, dat was allemaal best aardig. Havank las je op de middelbare school, die had toch een Anklang bij de jeugd in die tijd. Je kende al die uitdrukkingen die de Schaduw gebruikte. Ik weet alleen nog dat er één was waarbij de Schaduw op een gegeven moment riep: ‘Mijn hemmetjes zitten dubbel.’ Dat soort dingen werden op school geciteerd. Uit de bibliotheek haalde je Geoffrey Gill en dat soort werk. Maar de eerste buitenlandse pockets, die ik las - Chandler! Dat was toch drie/vier graden beter dan al dat andere... In Vrij Nederland had mijn hoofdredacteur een rubriekje met persoonlijke notities, beschouwinkjes: ‘Uit het zakboek van een twijfelaar’. Ik ging bij Vrij Nederland werken op 1 januari 1959. Drie maanden later ging Chandler dood. Ik heb daar toen gevraagd een stukje over geschreven, en gevraagd of dat in de krant kon. Toen heeft hij het in zijn eigen rubriek gezet. De volgende dinsdag om half elf precies, daar kon je de klok op gelijk zetten, kwam L.J. Jordaan, die werkte voor ons als politiek tekenaar, en kwam altijd het onderwerp van zijn prent met de hoofdredacteur, Smedts bespreken. Daarna wisselden ze dan nog wat plezanterieën uit. Toen zei Jordaan: ‘Ik moet je nog complimenteren met dat mooie In Memoriam van Chandler.’ Dus zat mijn hoofdredacteur zo'n beetje naar mij te wijzen. Daarna kwam zo'n beetje alles wat met detectives te maken had mijn richting uit. Ook het recenseren is toen begonnen in de jaren zestig. Mijn hoofdredacteur deed persoonlijk de distributie van onderwerpen - de krant was toen nog heel klein. Als er weer eens een persconferentie van Prisma was omdat ze zoveel jaar bestonden, of er was een nieuwe serie van Bornpockets, dan moest ik daarheen. Zo ben ik daar vanzelf ingerold.

De aandacht die besteed wordt aan misdaadliteratuur is sinds die tijd behoorlijk toegenomen; denk bijvoorbeeld aan Vrij Nederland's Detective- en Thrillergids. Zou die er ook zonder Uw persoonlijke inzet gekomen zijn?

Nee, hoor, die gids, dat was niet zozeer mijn idee, dat kwam van de redactie, ik meen van onze documentalist Martin Koomen. En als het idee er is, dan ga je met een paar mensen bij elkaar zitten. Recenseren heb ik altijd gedaan. Er wordt altijd maar gepraat over het aandacht schenken aan de misdaadliteratuur, er moet worden gepropageerd, men wil eindelijk wel eens voor vol worden aangezien. Ab Visser deed daar vroeger erg zijn best voor, maar ik heb dat altijd een belachelijke opvatting gevonden. Almaar van die bloemlezingen, almaar de plaats van het detectiefje temidden van de literatuur benadrukken. Ik denk altijd dat als je je daar zorgen om maakt, dat er dán iets loos is, met de detective, bedoel ik. Ik vind het überhaupt onzin om ergens bij te willen horen, maar dat is een gevoel van mij. Als mensen denken: die Ferdinandusse, dat is toch geen literatúúr, perfect! Ik geef ze nog gelijk ook. Maar waar het Ab Visser om ging, dat was meer aandacht, meer besprekingen, terwijl de meeste kranten nou éénmaal alleen een recensent hebben als er iemand rondloopt die er plezier in heeft. Het is toch ook een genre voor het plezier? Zolang 't er niet vanzelf bijhoort is het er ook niet, dus die hele strijd van Ab Visser om erkenning vind ik een totaal onvuchtbare en onzinnige manier van redeneren. Omgekeerd is Nederland bij uitstek het land waar de streekroman verslonden wordt. Streekromans worden ontzettend veel gerecenseerd in al die blaadjes in het land. Zo heeft alles zijn plaats! Dus die strijd heb ik nooit zo goed begrepen, ik heb er ook nog nooit voor gepleit, en dat zal ik nooit doen ook. Ik heb zeven jaar lang elke week voor de KRO een boek besproken, een Nederlandse of in het Nederlands vertaalde thriller. Voor het geld hoef je dat niet te doen, maar het verplicht je in ieder geval wel om er elke week één te lezen. Dan weet je waar het over gaat. Mensen kunnen je dan ook nooit meer het verwijt maken dat je alleen de leuke boeken leest, je leest dan ook alle rotzooi die er is. Ik had altijd in mijn achterhoofd dat ik in ieder geval de vraag moest beantwoorden of het spannend was, of het enigszins coherent was, of het een boek was dat enige zin had. In Vrij Nederland doe ik dat niet altijd, maar voor de radio wel.

Die Detective- en Thriller Gids had ik het liefst zó dik, elk jaar wat erbij en niks eraf. Maar door de ruimte gedwongen gaat er toch elk jaar wat af, de boeken die niet meer in de handel zijn en de nieuwe komen er bij. Er zijn binnen het genre - de misdaadliteratuur - zoveel subgenres te onderscheiden dat je daar al nauwelijks over kunt schrijven. Je zou eigenlijk voortdurend allerlei ondercategorieën moeten maken. Dat hebben we in de Detective- en Thriller Gids ook geprobeerd, als apart genre bijvoorbeeld de nazi-connectie. Maar later gaan die genres ook weer per auteur door elkaar lopen, dus dat kun je niet overzichtelijk houden. Het is mede vanwege die enorme diversiteit, dat het met de misdaadroman nooit zo zal gaan als met de literatuur. Iemand die van letterkunde houdt zal over het algemeen een stuk of zes/zeven schrijvers graag lezen, terwijl het kiezen van favorieten onder de misdaadauteurs al gauw een heel beperkte aangelegenheid wordt, door al die subgenres. Ik ken genoeg mensen die wanneer ze even een boek doorbladeren om te zien of het wat is dat boek ogenblikkelijk weer wegleggen als ze ‘CIA’ tegenkomen. Zelfs als ik dan het mooiste ClA-KGB-boek zou aanprijzen zullen die mensen niet denken: nu wil ik het wèl lezen. Dat dóen ze niet. Zo zit dat, dat durf ik na vijfentwintig jaar recenseren wel te zeggen...

Wat zijn de meest opvallende verschillen als je de Nederlandse situatie vergelijkt met die in het Engelse taalgebied?

Je kunt zien dat de misdaadroman in Nederland niet ingeburgerd is, dat er geen sprake is van een lange traditie. Havank begon niet voor niks met Franse hoofdpersonen, Joop van den Broek situeerde zijn eerste verhalen meteen al in het buitenland. Toen ik begon te schrijven baseerde ik mij op Chandler, en nooit op een Nederlands voorbeeld. Engelse auteurs hebben een eigen soort spionage-thriller opgebouwd. Daar werken ze allemaal aan: de één van die kant, de ander weer vanuit een andere invalshoek. Maar het gegeven staat als een huis: de Engelse geheime diensten zitten zó in elkaar, die agenten zijn zúlk soort mensen. Of je nou Len Deighton neemt of Allbeury, ze hebben er allemaal een partje van, en samen hebben ze iets heel profijtelijks opgezet. Ze eten allemaal uit dezelfde ruif, dat hebben ze heel goed gezien. Zo heb je in Amerika een groot aantal mensen die het ClA-KGB-syndroom uitwerken, zo'n man als Littel, of Trenhaile, die daar in Engeland aan meedoet. Die schilderen een CIA-KGB-verhouding waar zó lang over nagedacht is dat je denkt: dit is te gek! Er is natuurlijk een breed aanbod in Amerika, maar er is ook die neiging naar het exclusieve. Ik heb laatst een boek gelezen, dat in het Nederlands Requiem voor een Generaal heet. Het is een vervolg op drie eerder verschenen boeken en behelst een afrekening tussen twee KGB-mannen ergens in een hoekje van een kamp in Moermansk. Zo bestaat die hele wereld op een gegeven moment alleen nog maar dááruit. Als je dat hier in Nederland gaat uitbrengen als eenvoudig uitgever te Baarn of te Weesp, dan kun je wel een voorspelling doen over de verkoopcijfers. Je zit volkomen buiten een traditie. In het buitenland zegt zo'n uitgever: geef mij dat boek maar, daar verkoop ik er ongeveer zoveel van want hij weet dat er een publiek is voor dat soort verhalen. Dáár kun je de thriller een substantieel onderdeel van de cultuur noemen, terwijl het er hier in Nederland bijgeplakt, aangehangen is.

Hoe ziet U de taak van een recensent?

Als ik over een boek schrijf dat het ontzettend knap in elkaar zit, omdat er een prachtige vondst in verwerkt is, dan verhinder ik een ander hetzelfde te ervaren, want die denkt: waar blijft nou die prachtige vondst, die gaat daar op zitten wachten. Het recenseren van die boeken is dus moeilijk, en daarbij komt: wat ik mooi vind vindt een ander niet mooi. Als ik zeg dat ik het spannend vind, dan zeggen misschien een paar lezers: als jij 't spannend vindt, dan wil ik het wel lezen. Zoals ik vroeger dacht als Oolbekkink schreef: ‘aardig knokfilmpje’, nou, daar moet ik dan even heen. Dus ik probeer aan te geven hoe spannend ik een boek vind, dan weten de mensen wel ongeveer waar ze aan toe zijn. Tomas Ross zei laatst in de Volkskrant nog dat ik veel harder moest zijn, dat ik sommige auteurs en slechte boeken moest néérsabelen. Nou is neersabelen natuurlijk wel leuk, maar je schiet er niets mee op. Terwijl ik denk, dat wan-

[p. 10]

neer je gewoon rustig opschrijft dat zo'n boek dan misschien wel niet joúw boek is, maar dat het toch om die of die reden aardig was om te lezen, dat je de mensen daar meer mee ter wille bent. Er wordt ook wel eens tegen me gezegd: je hebt wel érg je best gedaan om dat boek uit te tillen boven het eigenlijke niveau. En dan denk ik, ja, dat hebben jullie goed gezien, dat heb ik ook gedaan. Dan wordt er kennelijk goed begrepen wat ik heb willen zeggen in zo'n bespreking.

Er wordt vaak gesteld dat de lezer nogal conservatief is in zijn keuze, altijd maar de bekende namen uit de kast pakt. Toch is er de afgelopen jaren ook in het Nederlandse taalgebied weer heel wat bijgekomen. Bent U het eens met mensen die spreken van een nieuwe golf?

Maarten Bronkhorst heeft een boekje samengesteld, waarin hij een overzicht geeft van de misdaadliteratuur sinds... lang geleden. Toen ik dat recenseerde heb ik tot mijn verbazing opgemerkt, dat het aantal Nederlandse detectives en thrillers dat per jaar verschijnt ongeveer hetzelfde blijft. Er waren geloof ik twee jaren waarin er bijna helemaal niks verscheen, maar voor de rest was het telkens ongeveer hetzelfde aantal. Dus dat van die golf is niet helemaal waar, vrees ik, er is hoogstens een golfbeweging. Je moet ook het verleden niet vergeten. In de tijd van Martin Mons en W.H. van Eemlandt kwamen er ook ontzettend veel van die boeken op de markt, je bent geneigd dat te vergeten, want die las je niet allemaal; toen had je je selectie al bepaald, en de rest liet je maar. Maar er is iets meer bijgekomen, dat denk ik wel. En de ene impuls brengt de andere met zich mee, indertijd had je ineens tegelijk Oolbekkink en Gerben Hellinga.

Oolbekkink wordt in het Nederlandse aanhangsel van Moord en Doodslag door Jan Roosendaal genoemd als iemand aan wiens schrijftrant U zich dadelijk vol overtuiging geconformeerd zou hebben. Is dat zo?

Dat is niet waar. Ik weet niet meer precies wanneer Oolbekkink begonnen is, maar hij zat in die serie van Born, dus dat moet rond '66 geweest zijn. Dat eerste Glotz boek had-ie geschreven na een strijd tegen de alcohol, bij de presentatie van zijn boek werd met nadruk Cola geschonken, overal waar je keek stonden van die grote flessen; dat boek was op Cola geschreven, ergens in Frankrijk of Spanje. Nee, beïnvloeding is daar niet bij geweest.

Je hoort nogal verschillende geluiden over populariteit en bereik van de misdaadroman. Hoe staat het met de hoeveelheid ‘liefhebbers’?

Ik denk dat het aantal mensen dat in detectives en thrillers als genre geïnteresseerd is uiterst klein is. Mensen zijn wel geïnteresseerd in goede en leuke boeken, maar over het genre als zodanig willen ze niks lezen. Mensen die van lekker eten houden willen toch ook niet altijd een kookboek lezen? Mensen die een beetje literair ingesteld zijn lezen ook wel eens een detective en willen er ook wel eens wat óver lezen. Je hebt mensen die met boeken leven en mensen die dat niet doen, laat ik het zo simpel stellen. Waarom die boeken van Ludlum dan zo hard gaan? Omdat het geen boeken zijn. De uitgever zegt: het is net of ik de bankbiljettenpers aanzet. Het is geen reclame voor het genre, je kunt ook zien dat het steeds slechter wordt. Die eerste, The Scarlatti Inheritance, dat was nog best redelijk, toen al een wereldwijd complot, maar vooruit. Ik vond het toen niet goed genoeg voor Crime de la Crime, anders was die uitgeverij er nog rijk aan geworden! Nee, ik denk dat de helft van Ludlums lezers bestaat uit mensen die alleen maar dat soort Ludlum-boeken lezen.

Het is duidelijk te merken, dat die hele detective- en thrillerbusiness in Nederland een wereld is van kleine oplages. En het maakt niks uit, of het een pocketboek is of een hardcover; behalve als het om een bekende naam gaat. Bij alle anderen is de oplage klein, net als de gemiddelde roman. Vandaar al die gigantische magazijnen bij al die pocketboeken-uitgevers, daar ligt een hoop misdaad bij. Of bij de jonge uitgever, die denkt: hé, misdaad, ze doen het allemaal, laat ik ook eens. En dan blijkt dat het allemaal niet waar is. Maar, denkt-ie dan, 't moet er eerst inkomen, dus na boek A van een schrijver breng ik ook boek B en C, en dán kun je pas beoordelen of 't wat gaat doen. Nee, hoor, want het blijkt dat van al die mensen er ongeveer twee- tot vierduizend exemplaren worden verkocht. Al die jonge goden van Veen hebben precies hetzelfde gehad. Pas als je laten we zeggen het ‘Van de Wetering-effect’ krijgt - door een film erbij, de naam, het buitenland - dán wil het best stijgen. Zoals nu De Arbeiderspers zo'n Dick Francis boven de grens getild heeft. Maar dat kost wel ontzettend veel inspanning. Je moet maar eens kijken hoeveel van die auteurs - Allbeury bijvoorbeeld - al niet van uitgever veranderd zijn. Elke uitgever begint er een keer aan, na één/twee jaar blijkt dat het niet verkoopt, en dan komt de volgende, die koopt ze weer op. De hele P.D. James van Sijthoff is in één keer verramsjt, en daarna gaan ze door naar Elsevier, die geeft nu dezelfde vertaling weer uit; gewoon nóg een keer proberen. En op een gegeven moment lúkt het dan iemand. Het is dus een vreemd iets.

Bent U van plan ooit nog beschouwingen over misdaadliteratuur te gaan schrijven?

Ik weet 't eigenlijk niet. Als je Bloody Murder - Moord en Doodslag van Julian Symons - leest dan denk je: waarom zou ik ooit nog zo'n boek maken? Het is me al wel eens gevraagd, maar het probleem is, dat het genre zo ontzettend gedifferentieerd is, het bestaat niet meer als zodanig. Iedereen die zo'n soort boek schrijft begint elke keer weer van voren af aan; weer Edgar Allan Poe en Sherlock Holmes, terwijl dat soort werk toch voor een groot gedeelte uit ons gezichtsveld verdwenen is. En dan krijg je Dorothy Sayers en Agatha Christie, ook dat verhaal is al vaak verteld. Ik kan het nog wel een keer opschrijven, en waarschijnlijk een stuk leuker ook, maar het lijkt een beetje zinloos geworden, want het ligt achter je, het is geschiedenis; je kunt hooguit nog uitleggen waarom het mooi was. En daarna komt die onoverzichtelijke gedifferentieerde berg, waar geen houden aan is, daar kun je zelfs schrijvend geen overzicht meer van geven. Vroeger had je dé detective als op zichzelf staand iets, maar het aantal onderlinge kruisingen met thrillers is zo omvangrijk geworden, dat je nu niet meer kunt zeggen: dát is een detective. En dan zijn er nog een heleboel bestsellers en één malige boeken bijgekomen; het is echt onoverzichtelijk en onontwarbaar aan het worden. Kijk, waar ik wel eens aan denk, maar dat zijn voorlopig vage gedachten, dat is aan een studie over hoe een spannend boek in elkaar zit. Waarom lezen sommige boeken als een trein en zijn andere boeken niet om door te komen? Vertalingen verpesten ook een hoop leesplezier, als ze - als de meeste thrillers - slecht vertaald zijn. Maar al lezend ontdek je veel manieren. Je ziet ook wat er allemaal mis kan gaan, bijvoorbeeld omdat een schrijver de gewoonte heeft om belangrijke informatie aan het verkeerde eind van de alinea te zetten, zodat je er overheen leest en je afvraagt: is die vrouw nou al dood of niet? Maar als ik ooit nog een geschiedenis van het spannende boek zou schrijven, zou ik al die boeken weer moeten herlezen. Met één boek per schrijver kun je niet uit de voeten, je moet er tenminste twee of drie titels bij betrekken om het steekhoudend te kunnen maken. Zelfs als ik een strikt persoonlijke geschiedenis zou schrijven - zoals het zich aan mij heeft voorgedaan - zou ik weer moeten gaan kijken waaróm ik bepaalde boeken, die vroege Ambler's bijvoorbeeld, nou ook weer zo aardig vond. Dus eerst een jaar lezen, wil je beslagen ten ijs komen. Je ziet in menig handboek dat de samensteller tevreden was met het eerste het beste citaat dat hem aansprak, zo zou ik niet te werk gaan. Dus, beschouwingen schrijven, ik zou niet weten hoe, misschien doe ik het nog wel eens. Ik weet ten slotte niet hoe mijn toekomst eruit ziet...