Bzzlletin. Jaargang 14

[p. 16]

Eric Hulsens
Slaap kindje slaap je moeder is een schaap
Becommentariëerde vertaling van enkele versjes uit de verzameling Bornemanl^1.

In het voorgaande artikel Kinderrijm zonder copyright van Peter van den Hoven wordt ingegaan op de achtergronden van de driedelige verzameling kinderverzen Studien zur Befreiung des Kindes van Ernest Borneman. Hieronder stel ik een selectie versjes uit Bornemans editie in Nederlandse vertaling voor met een beknopt commentaar die aanleunt bij zijn toelichtingen. Waar mogelijk heb ik rijmend vertaald, wat soms een kleine vrijheid nodig maakte. Natuurlijk werden geen motieven toegevoegd of weggelaten. Een enkele keer werd van het rijm afgezien.

Bij elk versje wordt de informant als volgt aangegeven: J 4,6 betekent: jongen van 4 jaar en 6 maanden, en M 5,8 betekent: meisje van 5 jaar en 8 maanden. De bronverwijzing bestaat uit het deel van Bornemans editie en de pagina: 2,119 betekent: Studien... deel 2, blz. 119.

Dat jonge kinderen graag zwelgen in het scatalogische is een bekend gegeven. De volgende versjes zijn te lezen tegen de achtergrond van de anale ontwikkelingsfase:

Er was eens een man
die heette Bimbam
Bimbam heette hij
En in zijn broek scheet hij

(J 4,8: 2,242)

Katrijntje, Katrijntje
Heeft kinderkousjes aan
Gescheurd en bescheten
De stront die hangt eraan

(M 5,4: 2,232)

Als muzikant heb je talent
Je hebt je gat als instrument

(M 7,11: 3,181)

Een rake kritiek op een verkeerde ouderlijke reactie tegenover een kind dat het in de broek doet brengt het volgende rijmpje, waaruit het anale plezier verdwenen lijkt:

Die stront
Gaat nooit van mijn kont
Moeders schuld is dat
Want die zei: Wat!
En lachte zich krom
Naar mijn broek keek ze niet om!

(J 9,1: 3,39)

De orale fase gaat natuurlijk aan de anale vooraf, maar in die orale fase is de taalontwikkeling nog niet erg ver gevorderd. Naast puur orale versjes van jonge kinderen

Kaïn en Abel
Vraten aan tafel
Abel en Kaïn
Vraten naar hun zin

(J 3,8: 2,119)

zijn er vele waarin het orale en het anale gecombineerd worden:

Lirum, larum lepelsteel
Wie niet vreet, die schijt niet veel

(J 4,6: 2,119)

Er was eens een vrouw
Die pieste cacao

(J 5,10: 2,180)

Moeder in de keuken
verspreidt lekkere reuken
Als ze uien vreet
Laat ze voor ze piest een scheet.

(J 4,10: 3,39)

In één van de barakken
Zat een fuselier
Hij moest eens gaan kakken
Maar had geen papier
Hij had gevreten, pruim na pruim
En daarom gebruikt'ie toen zijn duim

(J 5,1: 3,171)

De braadpan, die in de verzen van oudere kinderen de vulva symboliseert, duikt bij de kleinere op als anus:

Wat is dat?
Het hangt aan de wand
En heeft zijn gat verbrand
Antwoord:
De braadpan

(J 5, M 5,7: 2,120)

De verlangens uit de oedipale fase kunnen via omkering en overdrijving de volgende spot met de eigen moeder opleveren:

1. Dit artikel werd eerder gepubliceerd in het temanummer van het Belgische tijdschrift Heibel over kindercultuur, jrg. XVII nr. 1, Infodok, 1982, p.57-63.

[p. 17]

11.

 

Als moeder zich uitkleedt

 

Mijn God, hoe z'er uitziet

 

Twee benen als scheve zuilen

 

Och, het is om te huilen

 

 

 

(J 6: 3,41)

De oedipale agressie tegen de ouder als concurrent of als afwijzende geliefde is te lezen in deze parodie op een bekend slaapliedje:

Slaap, kindje slaap
Je moeder is een schaap
Je vader, dat is ook een zwijn
En slaap nu maar, m'n kindje klein

(M 12,2: 2,264)

In de oedipale fase woekert de castratieangst:

Knip knap
Hans Trap
Snip snap
Piemel kip kap!

(J 6,11: 3,195)

In een oraal getinte versie:

Radetzky, Radetzky, dat was een slechte man!
Die snijdt de lui hun piemels af en braadt ze in de pan.

(J 7,11: 2,121)

Hetzelfde in een uitgewerkter rijmpje van een ouder kind:

Jürgen Bartsch de menseneter
Met het grote slagersmes
Tast de jongens in de zakken
Om de piemels af te hakken
Is je broeksknoop ergens zoek
Hangt je piemel uit je broek
Komt die kleine menseneter
Met zijn grote slagersmes
Klippekloppeklap
Zo hakt ie je piemel af
Hij kookt 'm dan in levertraan - hm fijn
En vreet 'm op als marsepein!

(J 12,2: 3,177)

In de puberteit, zo stelt Borneman, raakt de wereld grondig gegenitaliseerd:

Wat is dat?
Buik tegen buik
Haar tegen haar
En daartussen een stok.
Antwoord:
Twee paarden aan een dissel

(M 13,4 J 13,5: 2,293)

Wat is dat?
O hemel, o hemel
Mijn opening zit vol schimmel
Er heeft al 7 weken
Geen man nog iets ingestoken
Antwoord:
Dat denkt de laars

(M 14,7, M 13,7: 2,252)

De seksuele belangstelling richt zich niet alleen op de ouders, zoals in deze parodie op Goethes ‘Erlkönig’:

Wie rijdt er zo laat
Wie rijdt er zo veel
't Is moeder die rijdt
Op vader zijn steel

(J 14,8: 3,43)

maar ook op broer of zus - Borneman vond opvallend veel versjes over incest tussen beide:

Bij mijn zus heb ik geslapen
De hele nacht
De engelen hebben gezongen
En God die heeft gelachen

(J 13,1: 2,100)

Mijn zus die heeft een pruimpje
Daar wou ik aankomen met m'n duimpje
Ik had er alleen graag aan gelikt
Maar ik werd op de vingers getikt
Ik ben toen naar de meid gegaan
Die zei dat ik had misdaan
Toen ging ik naar de knecht
Die zei: het is je recht

(J 13,8: 2,87)

Dat gezagsdragers in het kindervers op een weinig respectvolle manier worden behandeld is na het voorafgaande al duidelijk. Naast ouders is onder andere de geestelijkheid een doelwit van verbale agressie, en ook het instituut dat zij vertegenwoordigt. De volgende voorbeelden gaan van orale satire (21) via de gebedsparodie (22) naar de spot met het sexleven van de pastoor (23) en de oneerbiedige metaforen van 24:

De pastoor maakt preken
En de slager maakt worst
Het geloof maakt zalig
En de haring, die geeft dorst

(J 3,8: 3,147)

Ik ben klein
Mijn hart is rein
Mijn gaatje is groot
Kom in mijn schoot

(M 7: 3,160)

Wat de pastoor van Oudenbiks
Naliet is anders niks
Dan een zwangere kokkin
En een houten crucifix

(J 15,9: 2,355)

Als de hoerenkast een kerk zou zijn
En de hoeren het altaar
Zou'k wel graag de paster zijn
Minstens voor een jaar

(J 16,8: 3,160)

[p. 18]

Uit de vele thematische lijnen die je in Bornemans editie kan volgen kies ik tot slot nog die van de dood:

As ze blazen hebben me wind
As me neuken hebben m'een kind
As me bakken hebben me brood
As me sterven zijn me dood

(J 7,10: 2,367)

Moed, broeder, moed
Binnenkort gaat het je goed
Drie engelen dragen je lijk
Recht naar 't hemelrijk

(J 11,9: 2,354)

Vader dood, moeder dood
En opa ligt op sterven
Kinderen wat een geluk
Nu is er wat to erven!

(J 12,11: 3,132)

Eia popeia, wat ristelt in 't stro?
Moeder is dood en vader is blij
Heeft ie straks een nieuwe vrouw
Dan slaat ze alle kind'ren blauw

(J 13,1: 2,353)

Bij mijn oom Theofiel
Heeft tante het verkorven
Met Osaka en Sex-appeal
Heeft zij hem verworven
Maar zes keer per dag was toch wat veel
En daaraan is hij gestorven

(J 17,1: 2,355)

Hier ligt meester Adenau
Hij stierf aan zijn jonge vrouw
(graffito)

U stelt zich ondertussen misschien de vraag of al deze verzen wel door kinderen verzonnen zijn, en of die kinderen begrijpen wat ze zeggen of zingen. Van sommige verzen is de volwassen oorsprong duidelijk. Maar daar gaat het eigenlijk niet om, wel om de vraag waarom en hoe bepaalde thema's bij bepaalde leeftijdsgroepen voorkomen en domineren. En wat de tweede vraag betreft: Borneman zelf meent dat de jongste kinderen nog geen rationeel begrip hebben van de seksuele synoniemen die ze gebruiken, maar door de gegeneerde of afkeurende reacties van de volwassenen ertoe gebracht worden zich speciaal voor bepaalde woorden te interesseren.