Jan Willem Aschenbrenner
Marcel Proust Vereniging
In 1971 was het honderd jaar geleden dat de Franse schrijver Marcel Proust werd geboren. Dit feit werd de aanleiding om in Nederland een vereniging op te richten teneinde het werk van deze schrijver in ons land meer bekendheid te geven. Dit doel tracht de Marcel Proust Vereniging te bereiken door:
| - | het onderhouden van nauwe banden met de Société des Amis de Combray; |
| - | het stimuleren van leeskringen in diverse steden; |
| - | het onderhouden van contacten met Nederlandse studenten en letterkundigen; |
| - | het maken en in stand houden van een Nederlandse bibliografie van het werk van Marcel Proust; |
| - | het verzamelen van artikelen en studies over Marcel Proust en zijn boeken; |
| - | het uitgeven van een Jaarboek. |
De vereniging heeft kunnen constateren dat de laatste jaren de belangstelling in ons land voor het werk van Marcel Proust toeneemt. Van groot belang hierbij is de uitgave in de Nederlandse vertaling van zijn romancyclus A la recherche du temps perdu (Op zoek naar de verloren tijd), waardoor dit werk voor een groter publiek toegankelijk is geworden. Vergeleken met andere landen hebben wijnog een achterstand, daar pas ruim de helft van deze twaalfdelige cyclus is vertaald. In Engeland en Duitsland zijn reeds twee volledige vertalingen verschenen. Wat trekt nu de mensen die A la recherche du temps perdu beginnen te lezen zo aan en wat houdt hen geboeid? Er zijn lezers die onder de bekoring komen van Prousts bijzondere fraaie stijl, van zijn schitterende beschrijvingen die van sommige passages werkelijk poèmes en prose maken; er zijn er ook die de subtiliteit waarderen van zijn analyses van talrijke kunstwerken op het gebied van de muziek, schilderkunst, literatuur en architectuur. Andere lezers worden weer getroffen door de filosofisch-moralistische kant van zijn werk - Proust wordt wel vergeleken met Montaigne, La Bruyère of Saint-Simon. Proust had uiteindelijk een scherpe kijk op mensen en zijn ironie en humor doen ons dikwijls glimlachen.
Maar de sympathie die de duizenden lezers over de hele wereld voelen voor Proust heeft hij vooral te danken aan zijn enorm, bijna onbegrensd inzicht in de menselijke ziel en aan zijn zeer milde houding ten opzichte van het menselijk lijden. Hij was dé grote ontdekker van de ziel, waarvan hij de kleinste verborgen hoekjes èn de ontelbare en onvoorspelbare reacties geanalyseerd heeft. Zichzelf kennen, het mechanisme van de eigen ziel doorgronden, is iets wezenlijks. En de reacties van hen die in onze naaste omgeving leven zijn zeker even belangrijk. Proust heeft het onmogelijke nagestreefd en is erin geslaagd om het gevoel te onderwerpen aan een intellectuele analyse. Wanneer men de eigen emotie doorgrondt evenals de oorzaken van verdriet, dan vermindert de druk van emotie en verdrieten dat kan in het leven van groot belang zijn.
Proust heeft niet alleen alles wat de menselijke ziel zijn eeuwigheidswaarde geeft weten te ontrafelen, hij heeft ook de weg kunnen aangeven die de moderne mens van de twintigste eeuw moet inslaan en die uitkomt op de grote eenzaamheid van het individu - een gegeven waardoor ons tijdperk gekarakteriseerd wordt.
De belangrijkste twee thema's van A la recherche du temps perdu zijn: de Tijd en de Herinnering.
Bij het thema van de Tijd is Proust geobsedeerd door de ogenblikken die voorbijgaan. Alle menselijke wezens zijn verzonken in de Tijd en worden weggevaagd door de stroom der dagen. Hun hele leven is een strijd tegen de Tijd om liefde en vriendschap te bewaren, maar vergeefs, alles ontbindt zichzelf. Vergetelheid omhult langzaam onze mooiste herinneringen. De Tijd vernietigt niet alleen individuen, maar ook samenlevingen, werelden, grote machten.
Du Côté de Guermantes, tekening Hermine David.
La Prisonnière, tekening Hermine David.
Het thema van de Herinnering is niet iedere vorm van herinnering. Er is een vrijwillige Herinnering die de dochter is van de intelligentie. Dat is de Herinnering die ons helpt methodisch de oneindige ladders van de Tijd te beklimmen en af te dalen, om gebeurtenissen en beelden precies hun plaats te hergeven. Maar onze poging is ijdel, want het verleden kan op deze manier niet werkelijk worden opgeroepen. Ons verleden blijft leven in een voorwerp, een smaak, een geur, en als we op zekere dag, bij toeval, onze herinneringen de steun kunnen geven van een werkelijke gewaarwording, dan alleen komen de beelden uit het verleden tot leven en verrijzen ze uit de dood.
Het centrale thema van de romancyclus is dus de strijd van de geest tegen de Tijd, de onmogelijkheid om in het werkelijke leven een vast punt te vinden waaraan de ego zich zou kunnen vastklampen, de plicht om dit vaste punt in zichzelf te vinden, de mogelijkheid om het in de kunst te vinden. Dit is het essentiële, diepe en nieuwe thema van A la recherche du temps perdu. De Marcel Proust Vereniging stimuleert de verkenning van deze Proustiaanse gedachtenwereld die van zo'n grote invloed is geweest op de westerse romankunst - of, zoals Marcel Proust zelf schreef: La mauvaise littérature rapetisse, mais la vraie fait connaître la part inconnue de l'âme...
Voor hen die de Franse taal beheersen is er de schitterende, geannoteerde uitgave van A la recherche du temps perdu in de Bibliothèque de la Pléiade (Ed. Gallimard, Parijs), meerdere delen in dundruk.
Bij Uitgeverij De Bezige Bij te Amsterdam verschenen tot dusver de volgende delen van Op zoek naar de verloren tijd in vertaling:
De kant van Swann 1 Combray
2 Een liefde van Swann
3 Plaatsnamen: de naam
In de schaduw van de bloeiende meisjes
1 Rondom mevrouw Swann
2 Plaatsnamen: de plaats
3 Plaatsnamen: de plaats (vervolg)
De kant van Guermantes 1
De kant van Guermantes 2
Sodom en Gomorra 1
Het adres van de Marcel Proust Vereniging luidt:
Postbus 7353, 1007 JJ Amsterdam.
Auteursrechtelijk beschermd