Bzzlletin. Jaargang 14

[p. 21]

Maya de Vries
‘Faust’ en andere verhalen

In 1984 verscheen bij De Arbeiderspers een bundel met nog niet eerder in het Nederlands vertaalde verhalen van Toergenjew. Dit zijn zeven chronologisch gerangschikte verhalen: ‘Petoesjkov’ (1847), ‘Dagboek van een overtollig mens’ (1848-50), ‘De herberg’ (1852), ‘Een briefwisseling’ (1855), ‘Faust’ (1856), ‘Verschijningen’ (1864) en ‘Het lied van de triomferende liefde’ (1881).

De liefde is het essentiële element van de eerste vier verhalen. In het eerste wordt de hoofdpersoon, van wie gezegd wordt: ‘Petoesjkovs hele leven was bijzonder eentonig verlopen; nu hij tegen de veertig liep was hij nog zo jong en onervaren als een kind. Vrienden maakte hij niet, maar degenen wier lot hij kon beïnvloeden behandelde hij heel zachtaardig...’ (blz.7) zelf als het ware door het Lot opgemerkt en vervolgens hardhandig aangepakt. Het begint allemaal meteen kadetje en niet alleen hierdoor, maar ook door de persoonsbeschrijvingen wordt de lezer aan Gogolj herinnerd.

Bespeeld en aangemoedigd door zijn bediende Onisim, een heerszuchtig intrigantje, een andere ‘heer van stand’ Boeblitsyn en een inhalige bakkersvrouw die uit de hele droevige situatie zoveel mogelijk munt probeert te slaan, ontmoet Petoesjkov in het bakkersmeisje Vasilisa een liefde die te zwaar voor hem is. Vasilisa, mooi, vulgair en bedrieglijk, houdt hem aan het lijntje. Petoesjkov raakt door haar zijn status als heer kwijt, is een schim van wat hij eens was en gaat lijdzaam zijn noodlot tegemoet. De liefde kwetst hem en onthult hem, ook aan zichzelf. Mooi is het fragmentje wanneer hij in het besef van zijn volstrekte eenzaamheid fluistert: ‘Ik heb niemand op de wereld, helemaal niemand’ - (eigenlijk staat er: ‘Sirota ja, sirota kazanskaja’, maar hoe vertaal je dat anders?) - en een haveloos jongetje hier ogenblikkelijk gebruik van maakt om hem een halve kopeke af te bedelen. Petoesjkov wordt ziek van de liefde, doorziet zichzelf en Vasilisa en tracht zich van zijn liefde te genezen door niet meer naar haar toe te gaan. Als verontschuldiging tegenover de buitenwereld voert hij hoofdpijn aan. Hierop krijgt hij te horen: ‘U had wat komkommer tegen uw hoofd moeten leggen. Dan was het zo over geweest.’ En een andere keer in een dergelijke toestand: ‘Wilt u zich niet uitkleden, meneer... Zou u niet in bed gaan liggen... wat frambozen eten...’ Wanneer hij gebroken door de uitzichtloze situatie op een bank rust en ter geruststelling verklaart: 't Is niks. Ik heb 't een beetje benauwd’ wordt er opnieuw zo'n ‘oplossing’ aangedragen; ‘Dat zijn de paddestoelen, dat komt allemaal van die paddestoelen. O heer, wees ons zondaars genadig!’ Het lijkt me tekenend dat er op ogenblikken dat de hoofdpersoon zich geestelijk hevig gekweld voelt en zich overgeeft aan wanhopige gedachten zulke banale, materiële en vaak culinaire ‘oplossingen’ of remedies worden aangedragen. Hierdoor wordt de persoon eens te meer gedrukt op de nietigheid van zijn gevoelens en misschien zelfs op de nietigheid van zijn eigen persoon.

Intussen lijdt het voorwerp van Petoesjkovs liefde, Vasilisa, geenszins onder de liefde. Zij gaat haar eigen, kokette gang en alles glijdt langs haar af. Petoesjkov probeert haar in contact te brengen met literatuur door haar voor te lezen (het meisje is analfabeet), maar zij maakt hier snel een eind aan door het voorgelezene te bestempelen als ‘vervelend’.

Zoals gezegd doorziet Petoesjkov de hele toestand en toch schikt hij zich fatalistisch in zijn lot. Juist deze lijdzaamheid overtuigt de lezer van zijn grote liefde en maakt deze des te meer voelbaar en ontzagwekkend.

Het verhaal eindigt met een schets van de situatie een jaar of tien later; het is een oplossing die geen oplossing is. Of misschien toch wel?

In ‘Het dagboek van een overtollig mens’ komt men een van de ‘overtollige mensen’ (lisjnie Ijoedi') tegen, een vertrouwd personage in de Russische literatuur. Alleen zijn er verschillende soorten van overtollig zijn. Dit kan blijken uiteen maatschappelijk onaangepast zijn of maatschappelijk falen, maar ook uit een tekort schieten in het emotionele vlak en vooral dat der liefde of uit een ineffectief idealisme.

In dit verhaal ziet de overtollige hoofdpersoon zijn dood naderbij komen. Intussen beschrijft hij ons datgene wat voor hem het belangrijkste is; niet de naderende dood, maar de liefde die gedurende korte tijd zijn leven heeft beheerst. Al was deze niet wederzijds, deze was en is nog steeds het hoogtepunt uit zijn leven. Misschien omdat hij daardoor uit zijn overtolligheid getild had kunnen worden? Want was deze liefde beantwoord, dan had deze man zich wel nuttig en zinvol in het leven gevoeld.

Af en toe enigszins landerig en trekkerig, vaak weer meeslepend doordat de medelijdende lezer zich betrokken voelt, doet Tsjoelkatoerin (‘Ik ben nu eenmaal met die naam behept’, zo staat er op blz. 63, maar er volgt geen behulpzame noot) het relaas van deze liefdesgeschiedenis. Tsjoelkatoerins menselijke waardigheid wordt langzaamaan vermorzeld, maar dit schijnt hem een soort van ongezonde voldoening te schenken waartegen zijn liefde voor zijn hond en tuin tenminste nog fris afsteekt.

Ook in ‘De herberg’ wordt een vriendelijk, zachtmoedig man het slachtoffer van een allesverterende liefde. Maar er is een verschil. Deze man is niet zo onschuldig als Petoesjkov. Deze is een man van vlees en bloed, die niet overal even lijdzaam op reageert.

Tekening van Pjotr Boklewski.

En er is nog een ander element; hij is lijfeigene en geen heer van stand. In alles is Akim uiteindelijk afhankelijk van zijn meesteres, die op haar beurt weer zwaar beïnvloed wordt door haar intrigerende en machtsbeluste kamermeid. Wanneer Akim zeer onrechtvaardig behandeld wordt, blijven de verwachte emoties tegenover zijn meesteres echter achterwege. Fatalistisch aanvaardt hij haar onrechtvaardige daden, zoals dat ook in Toergenjews ‘Moemoe’ en andere verhalen beschreven wordt. Grillen en gruwelen van hogerhand worden aanvaard als betrof het een natuurgebeuren, zoals een slag-

[p. 22]

regen die het jonge zaaigoed vernielt. En evenals de liefde in het vorige verhaal de lezer juist door dat element van lijdzaamheid des te meer onder de indruk bracht, zo doet ook hier de lijdzaamheid de kritiek op de lijfeigenschap toenemen. Toch is er soms, bijvoorbeeld wanneer deze boerenlieden aan het drinken slaan - en dat gebeurt dan overmatig! - een paralelle excessieve reactie. Dan geven deze ‘tjomnie ljoedi’ -duistere lieden, zoals zij zichzelf noemen - zich hartstochtelijk over aan buitensporigheden die lijnrecht tegenover dit fatalisme staan; aan plundering, brandstichting, geselpartijen en moord.

Even komt een vertrouwd soort kritiek van Russen op Duitse emigranten om de hoek kijken wanneer overeen figurante van Duitse origine gezegd wordt: [zij] ‘liet zich nooit ook maar het kleinste voordeeltje ontglippen en wist overal winst uit te slaan; hieruit - en uit haar buitengewone talent om in plaats van een stuiver een kopeke uit te geven - sprak haar Duitse aard’ (blz. 115). Terwijl erin de beschrijving van de vrouw van de hoofdpersoon een eigenschap die typisch Russisch zou zijn naar voren treedt:‘Avdotja begon zich minder netjes te kleden; ze droeg een grote doek om haar schouders en de jurk eronder zat nooit echt goed: de luiheid kreeg haar te pakken, die zuchtende, trage, slaperige luiheid waartoe de Rus zo zeer geneigd is, vooral wanneer zijn bestaan verzekerd is... (blz. 120).

In ‘De briefwisseling’ ontmoet de lezer een ander facet van Toergenjew als schrijver; de inlevende en begrijpende wijze waarop hij de karakters en problemen van vrouwen beschrijft. Hoewel zijn eigen leven voor een groot deel bepaald is door zijn moeder en het hem niet veel moeite gekost zou hebben om zich op haar te wreken door in al zijn vrouwenportretten de onplezierige kanten aan haar karakter te belichten, heeft Toergenjew dit niet gedaan. Wel treft men in enkele verhalen een onheus tegen haar lijfeigenen optredende adellijke dame aan, maar Toergenjews meeste vrouwenbeschrijvingen zijn buitengewoon sympathiek en begrijpend geschreven. Kennelijk is de schrijver over een eventueel aanwezige rancune heengegroeid en is hij in staat met veel begrip en inzicht naar vrouwen te kijken. Vaak komen deze er qua intellect en wilskracht zelfs beter vanaf dan de mannen.

In ‘De briefwisseling’ bekent een intellectuele vrouw aan een eveneens intellectuele man haar grote probleem. Aan de ene kant wil zij niet als blauwkous door het leven gaan en evenmin als zodanig nagewezen worden - iets wat vooral in die tijd heel vaak voorkwam - anderzijds wil zij geen concessies doen en genoegen nemen met een oninteressante echtgenoot, ook al voelt zij de druk van de eenzaamheid en de naderende ouderdom. Maar hoe komt zij aan een boeiende en intelligente echtgenoot? Overigens lijkt dit probleem niet typisch Russisch en uitsluitend van die tijd.

Intussen is haar epistolaire vriend hevig verliefd geworden op een buitenlandse danseres, die hem in gebroken Frans ‘oun Rousso boun enfan’ noemt. (Men ontkomt niet aan een associatie met Toergenjews levenslange liefde voorde Spaans-Franse zangeres Pauline Viardot-Garcia.)

Maar dezelfde man komt uiteindelijk tot dit inzicht:

In de liefde bestaat geen gelijkheid, geen zogenaamde vrije vereniging van zielen en andere abstracties die door Duitse professoren in hun vrije tijd zijn uitgedacht... Nee, in de liefde is de ene persoon de slaaf en de andere de heerser, en niet voor niets spreken dichters van de ketenen die door de liefde worden aangelegd. Ja, de liefde is een keten, en een heel zware. Ik ben tenminste tot die overtuiging gekomen, en wel langs de weg der ervaring, ik heb die overtuiging met mijn leven moeten bekopen omdat ik nu zelf als slaaf sterf.
Dat is, als je erover nadenkt mijn noodlot geweest! In mijn vroegste jeugd wilde ik beslist de hemel bestormen... Later begon ik te dromen over het welzijn der mensheid, over het welzijn van mijn vaderland; later ging ook dat voorbij: ik dacht er alleen nog aan hoe ik een gezinsleven zou opbouwen... en struikelde over een mierenhoop en stortte ter aarde en in mijn graf... Wat zijn wij Russen er toch meesters in zo te eindigen (blz. 196).

En dat is dan weer het einde van een overtollig mens.

In dit verhaal zijn de ketenen nog de ketenen van de liefde welke de‘minste’ der geliefden op zich neemt, maar in het verhaal ‘Faust’ zijn het de ketenen van de plicht geworden. Daar zegt Toergenjew; ‘Zelfverloochening, voortdurende zelfverloochening, dat is de geheime zin, de oplossing: niet de vervulling van geliefde ideeën en fantasieën, hoe verheven ook, maar de vervulling van de plicht, dat is waar de mens zich om hoort te bekommeren. Als hij zichzelf niet de ketenen, de stalen boeien van de plicht oplegt, zal hij niet zonder vallen aan het einde van zijn levensbaan komen;...’ (blz. 242). Dit verhaal, dat uit negen brieven bestaat, heeft als ondertitel het motto van Goethe's Faust (deel I); ‘Entbehren sollst du, entbehren.’

Allereerst schrijft Pavel Aleksandrovitsj aan zijn oude vriend Semjon Nikolajevitsj over zijn terugkeer naar zijn datsja, het buitengoed. Hij is daar nu al negen jaar niet meer geweest en vol weemoedig vuur doet Pavel uit de doeken hoe het daar nu toegaat. Hij beschrijft de bedienden, die zij beiden nog van vroeger kennen en vertelt over de tuin. In dat laatste ontmoet de lezer Toergenjew zelf, want het is de tuin van zijn moeders datsja Spasskoje waarover hij zegt:

de tuin is verbazend mooi geworden, de bescheiden seringe-, acacia- en kamperfoeliestruikjes (die wij samen geplant hebben, weet je nog wel?) zijn uitgegroeid tot prachtige dichte struiken; de berken, de ahornen, alles is hoog en vol geworden; de lindenlanen zijn bijzonder mooi. Ik houd van die lanen, ik houd van het grijsgroene tere licht en de fijne geur die onder het bladerdak hangt; ik houd van het zandkleurige netwerk van lichte kringen op de donkere aarde: zand heb ik niet zoals je weet. Mijn lievelingseikje is al een echte jonge eik geworden. Gistermiddag heb ik meer dan een uur in zijn schaduw op een bankje gezeten. Ik vond het fijn daar. Rondom bloeide het groen zo welig, op alles lag een krachtige en milde gouden glans, zelfs in de schaduw... (blz. 199)

Naast de vreugde, die overschaduwd wordt door weemoed omdat Pavel Aleksandrovitsj duidelijk beseft hoe oud hijzelf en zijn omgeving zijn geworden, wordt hij bevangen door een ‘rusteloze landerigheid’. En het is dan dat hij Vera weer zal ontmoeten. Als pas afgestudeerde jongeman was Pavel veertien jaar geleden van haar gecharmeerd geweest. Het toen zestienjarige meisje werd door haar moeder, een weduwe met een wonderlijk verleden, volgens zeer bepaalde ideeën grootgebracht. Zo was het meisje bijvoorbeeld wetenschappelijk heel goed onderlegd, maar had zij nog nooit een gedicht of proza gelezen, daar haar moeder dit als verdichtsels afwees; “U zegt,” zei ze [dit is Vera's moeder tegen Pavel sprekend] ten slotte, “dat het lezen van poëzie nuttig èn aangenaam is. Ik denk dat men vroeg in het leven óf voor het nuttige óf voor het aangename moet kiezen, en dat men dat eens en voor al moet beslissen... Ook ik wilde die beide dingen ooit verenigen... Dat is onmogelijk en het leidt tot verderf of tot onbenulligheid.”’ (blz. 207) Hoewel Vera's moeder Pavel toevertrouwde dat zij hem een goed mens vond, keurde zij een romance met haar dochter niet goed, omdat hij niet de juiste man voor haar zou zijn. Hierna hadden de vele nieuwe indrukken in een nieuwe omgeving hem het meisje snel doen vergeten. Nu ontmoet Pavel echter een oude studiegenoot en deze blijkt met dezelfde Vera getrouwd te zijn. Wanneer Pavel haar en haar man komt opzoeken, hoort hij dat haar moeder inmiddels gestorven is. Niettemin is zij in de vorm van een levensgroot portret dat in de salon hangt wel zeer duidelijk aanwezig. Ook is er nog Vera's dochtertje dat sterk aan haar grootmoeder doet denken. Intussen heeft Vera in al die jaren nog steeds geen literatuur gelezen. Pavel heeft hier geen vrede mee en hij weet haar te overreden om kennis te maken met Goethe's Faust. In gezelschap van haar man en een vriend zal hij haar gedurende een paar avonden Faust voorlezen. Door de brieven is de lezer getuige van Pavels ontluikende liefdesgevoelens voor Vera nog voordat deze zich daar zelf bewust van wordt. Wanneer het zover is, verloopt het openbaren van de wederzijdse gevoelens gelijktijdig met Vera's kennismaking met Faust. Op het moment dat Pavel en Vera elkaar in de armen sluiten verschijnt echter de schim van haar moeder als een wrekend fantoom voor hun onwettige liefde en de geneugten van de verboden poëzie.

De laatste brief beschrijft de situatie een paar jaar later. Daarin wordt verwezen naar Goethe's ‘Entbehren sollst du, entbehren.’

Met de verschijning van Vera's moeder doet een nieuw ele-

[p. 23]

ment zijn intrede; dat der bovennatuurlijke verschijningen. Ook in de laatste twee verhalen zal de lezer deze ontmoeten. Zoals in de eerste vier vertellingen de liefde de essentie van de verhalen vormde, zo vervult het bovennatuurlijke in de laatste drie verhalen de hoofdrol. De liefde onthulde de personen, zette hen in een fel licht en toonde ons hun zwakke plekken. (Terwijl de oprechtheid en de tragiek van hun gevoelens hen in hun zwakheid tegelijkertijd groots deed zijn.) Met het bovennatuurlijke gaat het naar mijn gevoel wat anders.

Toergenjew is een buitengewoon boeiend verteller. Over het algemeen zijn de personages heel duidelijk beschreven. Zeker wat hun uiterlijk betreft kan men zich moeiteloos de diverse figuren voorstellen. Wanneer de daarbij behorende karakters nog niet ingevuld zijn, blijkt weldra uit hun manier van optreden en uit het ondergaan van de verschillende gebeurtenissen hoe deze personen denken en voelen. De omgeving, het interieur, de tuin en de bossen waarin zij wandelen zijn met veel gevoel en smaak beschreven. Aan alles is te merken dat Toergenjew ook werkelijk hield van de natuur, van wandelen en van honden, en dat dit een wezenlijk deel van zijn leven uitmaakte, zelfs een behoefte was. (In de biografie over hem en in zijn eigen brieven vindt men vele getuigenissen hiervan. Zo had Toergenjew een onwettige dochter uit een vluchtig contact met een dienstmeisje. Op voorstel van Pauline Viardot is dit meisje, dat naar haar Paulinette werd genoemd, in het gezin Viardot grootgebracht. In een brief aan een vertrouwelinge, gravin Lambert, klaagt Toergenjew erover dat hij en zijn dochter weinig gemeen hebben; zij houdt niet van muziek, gedichten, natuur en honden en daar houdt hij nu juist wel van. Ook schrijft Toergenjew dat de natuur van Frankrijk (waar hij grotendeels gewoond heeft) hem niet beviel en dat dit een van de redenen was dat hij regelmatig naar zijn datsja Spasskoje en Rusland reisde.

Vooral op zijn hond Diana, die hij ook bij zijn ‘emigratie’ naar Frankrijk heeft meegenomen was de schrijver buitengewoon gesteld. In zijn brieven schrijft hij bezorgd dat zij zo oud wordt en wanneer Diana sterft (op 6 september 1858) huilt Toergenjew tot verwondering van enkele kennissen die zo'n dierenliefde maar eigenaardig vinden. Pauline geeft hem een van haar pups en Lew Tolstoj ridiculiseerde Toergenjews affectie voor deze hond. Ook Toergenjews gevoelens van liefde en trots op zijn getalenteerde jachthond Pegasus zijn bekend.

Wat de muziek betreft, de schrijver bespeelde weliswaar zelf geen instrument, maar muziek was voor hem uiterst belangrijk. En niet alleen om Pauline Viardot. Zijn voorkeur voor Mozart - vooral voor diens pianofantasie in C-mineur -, Rossini, Glucks opera's, Haydn, Weber, Mendelsohn en Beethoven heeft hij meermalen uitgesproken. Enthousiast vertelt hij over een verre nicht, Olga Toergenjewa, die zijn favoriete Beethoven zo mooi op de piano ten gehore brengt. En zo zijn er vele andere verhalen over prettige muziekavonden die hij heeft doorgebracht en het genoegen dat het hem verschaft wanneer er goed gemusiceerd wordt.)

Aan de manier waarop Toergenjew de taal hanteert is duidelijk te merken hoeveel hij van muziek houdt; zijn taal is melodieus en ritmisch. Dooreen goedgekozen balans tussen natuur- en karakterbeschrijvingen heeft zijn proza een poëtische en harmonieuze sfeer (overigens heeft hij ook gedichten geschreven). En dan is er nog een soort puurheid en echtheid die nooit ontbreekt.

Misschien juist door dit pure en echte zijn zijn beschrijvingen van bovennatuurlijke wezens en gebeurtenissen niet zo overtuigend. Vermoedelijk omdat men bij deze beschrijvingen een niet-directe taal verwacht, een taal die de lezer oproept tot gissingen en fantasieën. Weliswaar accepteert men de voorvallen, omdat het Toergenjew is die het zegt en deze eerlijk is, maar er is geen spanningsveld tussen de regels door - alles is in de tekst zelf reeds verwoord. De lezer kan dus niet wegvluchten in een door de auteur èn de lezer zelf geschapen andere wereld.

En er is nog een tweede punt; Toergenjew heeft niet de aanleg, ervaringen en emoties van een ‘poète maudit’. Zijn kunst komt louter voort uit zijn pure en zuivere hart. Het lijkt me dat hij zijn belevenissen - en dat zijn er vele - niet op een manier heeft verwerkt als bijvoorbeeld Rimbaud. Toergenjew is er betrekkelijk onschuldig, fris en puur, voor zover een mens dat kan zijn, uitgekomen. Zijn werk is dan ook niet dat van een geteisterd, hartstochtelijk of bizar kunstenaar, al is de inzet hoog en duidelijk aanwezig. Maar er is geen sprake van een dubbele bodem, een spanningsveld, een demonische sfeer, mystiek of een andere wereld. Ik vraag me dan ook af waarom hij toch dit bovennatuurlijke wil beschrijven. Omdat dit in die tijd in de belangstelling stond?

Dit is het enige bezwaar dat ik tegen Toergenjew zou weten aan te voeren. Voor zover men dit een bezwaar mag noemen, want wat deze schrijver met de hem beschikbare krachten weet op te roepen is schitterend.

Als voorbeeld van zijn puurheid en echtheid dienen de Jagersverhalen. In de bezonken harmonie van deze pure vertellingen is de ongerepte Russische natuur vervat samen met zijn boerenmensen. Zoals deze mensen de natuur zelf aanvaarden, die hun nu een rijkelijk overlaadt met haar gaven om hun dan weer met vernietigende slagen alles te ontnemen, zo aanvaarden zij ook hun meesters en meesteressen van wie zij de lijfeigenen zijn en van wie het karakter aan dat der natuur herinnert.

Over de vertaling

Wat een vertaling moet zijn valt moeilijk te zeggen, dat is immers zo persoonlijk. Een ‘waslijst’ van verkeerd vertaalde woorden voorschotelen mag dan een feitelijke benadering zijn, maar dit wijst m.i. eerder op de slordigheid van de vertaler dan dat het een wezenlijk inzicht in de vertaling zelf geeft. Een van de belangrijkste criteria lijkt mij hoe de vertaling leest; leest het als een vertaling, stroef en onnatuurlijk, of is de lezer zich niet bewust van het feit dat hij een vertaling leest op een eventuele ‘couleur locale’ na. En in hoeverre sluit de vertaling aan bij de originele tekst wanneer men let op grote lijnen als stijl, sfeer, woordritme en dergelijke.

Het is duidelijk dat deze vertaling heel gemakkelijk leest; het is een meeslepend stuk proza geworden, meestal vloeiend van woord- en zinsritme. Er is pittig en up-to-date vertaald. Ook de talrijke natuurbeschrijvingen zijn boeiend geschreven door de puntige, rake vertaling. Ten behoeve van de zifters heb ik af en toe de originele tekst naast de vertaling gelegd en mijns inziens is er opvallend netjes en woordgetrouw vertaald.

Wanneer er een opmerking gemaakt zou moeten worden, dan zou dat er een met betrekking tot de noten zijn. Hoewel ik terdege besef dat dit een teer punt is vraag ik me toch af hoe een Nederlandse lezer zonder Russische achtergrondkennis tegen een zinnetje als: ‘Ach jij, Astrakanse tsarendochter Milikitrisa!’ (blz. 49) aankijkt. En zo wordt in een vaag, bespiegelend stukje over geluk opeens heel droog in het Nederlands gezegd wanneer dit geluk verstoord wordt: ‘Een streep door de rekening...’ In het Russisch staat hier: ‘Lozjka degtjoe popadjot-taki v botsjkoe mjodoe’ (een lepeltje teer kan in een vat honing vallen [en alles bederven], wat toch een leuke boerenuitdrukking is en gemakkelijk te begrijpen. Dit zijn echter kleinigheden; verder niets dan lof.

Wat het tijdsverschil betreft, deze vertaling doet verrassend weinig gedateerd aan. Om iets meer inzicht in Nederlandse vertalingen te krijgen heb ik nog enkele andere van Toergenjews werk doorgelezen. Treffend was het verschil tussen de verschillende vertalingen/vertalers. Zo maakt de vertaling van de novelle ‘Eerste liefde’ door - ook een duo - Carl en Rebecca Ebeling in een uitgave van Van Oorschot uit 1955 weer een heel andere indruk. Deze tekst doet weer wel iets gedateerd aan, hoewel dat natuurlijk heel goed kan komen doordat het gaat om Nederlands van dertig jaar terug. Maar deze prachtige, melodieuze, haast dromerige vertaling volgt het Russisch zo op de voet dat je de tekst bij wijze van spreken alweer terug in het Russisch kunt horen.

Toch blijft het wonderlijk hoe ànders - ondanks alle goede vertalingen - de Russische oorspronkelijke tekst overkomt. Toergenjew zelf heeft over zijn moedertaal gezegd (in juni 1882):

In dagen van twijfel, in dagen van sombere overpeinzingen over het lot van mijn vaderland, ben jij alleen mijn steun en toeverlaat, o grote, machtige, waarheidslievende en vrije Russische taal! Was jij er niet, wat weerhield ons ervan te wanhopen bij de aanblik van alles wat er thuis gebeurt? Men kan niet anders dan geloven dat zo'n taal aan een groot volk is gegeven!
Faust en andere verhalen, vertaald door Marja Wiebes en Yolanda Bloemen, de Arbeiderspers, 1984.