Bzzlletin. Jaargang 14

[p. 9]

Tor Obrestad
Twee fragmenten

Blisen

Een groepje jongens achter een stenen muurtje; de wind is noord. De jongens laten hun broodzakjes ritselen en trekken de stop uit hun melkflessen.

-	Geef mij een boterham. Vlug een beetje -
-	Geef mij er een. Hoor je niet wat ik zeg? -
-	Heb je zelf dan niets? -

Ze weten allebei wel dat Mink nooit brood bij zich heeft. Maar het is zaak tijd te winnen. Waarom, daar denkt hij niet aan. Het gaat erom het onvermijdelijke uit te stellen, weg te werken. Al weet je dat dat niet lukt.

- Komt er nog wat van of wil je een pak op je falie? -

Hij houdt zich moedig vandaag, kijkt de andere kant uit en doet alsof hij niet merkt dat Mink gaat staan. Kauwt dapper. De anderen schuiven een eindje opzij, keren hun weerbarstig nekhaar naar hen toe en zwijgen:

Vandaag moet Blisen het ontgelden.

Het is gauw gebeurd. Een paar harde klappen, een schop en het brood verwisselt van eigenaar. Blisen ligt opgerold op de heuvel.

- O, alweer kaas vandaag. Zeg maar tegen je moeder dat ze gauw eens wat anders op je brood moet doen. -

Mink gaat bij Ols zitten en een paar anderen lopen direct over; ze komen erbij zitten en vormen een kring. Blisen ligt in elkaar gerold op de heuvel.

Hij voelt de tranen omhoogkomen, maar hij heeft zijn hoofd afgewend zodat niemand dat tenminste hoeft te zien. De schande is al groot genoeg. Hij had beter quasi kunnen lachen zoals hij dat voorheen ook wel gedaan heeft, en Mink een van zijn boterhammen geven, ja hij had de helft wel kunnen afstaan. Dan zou hij misschien nog goede vrienden met Mink geworden zijn ook. Dan zou die iemand anders tot mikpunt genomen hebben, een andere moeder bespot hebben. De laatste tijd was hij voortdurend het slachtoffer. Altijd moest Mink hem hebben als hij zo'n humeur had.

- Kijk die griener 'es, hij huilt om zijn brood! - Nu lachen ze allemaal, Kijk hem 'es!

Mink laat het papier wegwapperen. Dat doet hij altijd.

‘Stop het papier tussen de stenen van het muurtje, neem het mee naar huis, maar laat het niet op de grond liggen als in een zwijnenhok,’ preekt Støa, de leraar, iedere ochtend opnieuw.

- Pak het papier en stop het tussen de stenen, Blisen. -

- Maak er een prop van -

Een hoopje zwijgende koppigheid op de heuvel, het geluid verstomt, waait weg, zijn nekharen gaan omhoog staan. Nog meer?

- Moet ik soms overeind komen? -

De stenen muur is een majestueus orgel voor windmuziek en het is guur op het veld.

In de verte klinkt een fluitje.

- Dat tref je, - zegt Mink.

Dat tref je, knikken de nekken, de ruggen langs hem heen, dat tref je.

- Maar dit is toch geen rechte hoek! -

Støa pakt de plank, houdt die tegen het licht zodat Blisen de scheur kan zien waarvan hij het bestaan heel goed weet. Waarom moet hij dat zo nadrukkelijk doen?

- Dit is toch geen rechte hoek. Kun je niet zelf meten en wat minder haastig zijn? Neem de rechthoek en controleer zelf maar. Doe je best! -

Hij krijgt het stuk hout terug, prutst een hele tijd voor het eindelijk weer vast zit in de bankschroef, neemt automatisch een zaag, schaaft en schaaft. Zijn hoofd brandt, kookt. Hoek. Hoek. Broodpapier. Niet huilen, niet huilen, schaven, Mink - Arne en Ols staan met hun rug naar hem toe te fluisteren, kijken achterom en lachen stiekem. Hij schaaft maar door.

Hij kijkt naar Jens. Jens? Maar Jens heeft nu geen oog voor hem. Geen hulp van die kanten als hij aan deze plank een rechte hoek heeft gemaakt, is er nog een plank, nog een plank om urenlang aan te schaven. Hij maakt een ommetje door de klas.

- En Blisen, hoe gaat het? -

Støa kijkt op van zijn draaibank. Hij duikt in elkaar en loopt met gebogen rug langs Ols terug naar zijn bank. Ols grijnst spottend:

- En Blisen, heb je een rechte hoek? -

Een vuist graait in het zaagsel, een handvol komt recht in Ols' zijn ogen. Ols duikt in elkaar met de handen voor zijn ogen, grijpt blindelings een hamer en zwaait wild om zich heen.

- Wat is dat daar, - klinkt het nijdig van achter de draaibank. Ols staat met de rug naar hem toe en wrijft met zijn handpalmen in zijn ogen. Blisen loopt snel naar zijn plaats. Mink komt erbij. Olav komt erbij. Ze vloeken zachtjes, geven Ols een grauwe zakdoek - steun enerzijds, vervloeking anderzijds.

- Wat voeren jullie daar uit, - klinkt het van de draaibank.

De leraar staat op het punt naar hen toe te komen, maar als het groepje snel uit elkaar gaat, vraagt hij: - Wat is er, Ols? -

- Niets, - zegt Ols.

Støa buigt zich weer over zijn draaibank.

- Dat had je niet moeten doen. - Olav loopt om de bank heen naar Blisen. Even later komt Mink:

- Dat zullen we je betaald zetten, jongetje, wacht maar -

Ze zijn het roerend met elkaar eens.

- Het spijt me Ols, zo had ik het niet bedoeld, - denkt Blisen geschrokken, hij merkt wel dat de anderen nu één partij gaan vormen, hij ziet Ols zaagsel en tranen wegvegen met rode, gezwollen oogleden knipperen. Hij keert zich half om naar Blisen en fluistert:

- Jij stuk ongeluk, wacht maar -

Ols fluistert bijna nooit. Hij pakt zijn hameren tilt die dreigend omhoog.

Het is te laat, te laat, zegt een stem in Blisen, maar zo duidelijk denkt hij niet, hij voelt alleen maar hoe hij daar met zijn hand aan de lessenaar dieper en dieper wegzakt. Hij pakt de plank en begint weer te schaven, nu in het wilde weg. Ziet hoe ze als toevallig allemaal langs de bank van Ols lopen, een paar woorden zeggen, elkaar onopvallend toeknikken, teruglopen naar hun plaats en erg ijverig zijn. Daar is Mink weer, hij bijt hem toe:

- Er staat je wat te wachten. Na schooltijd, geloof me, na schooltijd, dan -

Hij verdwijnt weer. Zegt een paar woorden tegen Ols. Ze lachen fijntjes.

Of Blisen het begrijpt. Hij weet niet meer of hij schaaft of niet. Hij pakt zijn plank en loopt naar Støa.

- Zal ik de einden rechtschaven? -

- Ja, die doe je het laatst. -

Blisen blijft zwijgend staan met de schaaf in zijn handen. -

- Nog wat te vragen? -

- Nee... niets. - Hij loopt onzeker terug naar zijn bank. Kijkt niet meer naar de anderen. Hoeveel tijd zou er nog over zijn? Wanneer moet hij eruit, uit het warme, veilige handenarbeidlokaal? De tijd schiet niet op.

- Jens, hoe laat is het? -

- Moet je dat beslist weten? -

- Kun je niet zeggen hoe laat het is? -

- Half twee. -

Half twee, nog een kwartier. Zijn mond wordt droog, zijn maag leeg, hij prutst aan de schaaf, slaat erop en maakt het schaafmes los, stelt het opnieuw in en maakt het weer vast, half twee, wat gaan ze doen, wat hangt me boven het hoofd, waar hebben ze het over, wat voor plannen maken Mink en Ols daarginds?

[p. 10]

Hij schuifelt weer naar Støa.

- Mag ik er even uit? -

- Nu? De les is bijna om. Nee, je moet nog maar even geduld hebben. -

Even later: - Arne en Jens moeten vandaag opruimen, samen de boel schoonmaken.

- Ha, nu zullen we het hebben - sist Mink tussen zijn tanden, terwijl hij hem met het gereedschap voorbijloopt.

- Nu zingen we ‘Met Jezus wil ik leven’, leder bij zijn eigen bank, Ols! -

Het gaat als altijd. Støa voorop met luide stem. Dan twee, drie zachte, nauwelijks hoorbare stemmen van de anderen. De rest, en dat zijn de meesten, doet zijn mond nooit open tijdens het zingen. Blisen probeert even - ‘Het is mijn hoogste eer’ - maar stopt ook meteen.

- En nu naar buiten. -

Hij blijft zo lang mogelijk treuzelen. Zet langzaam de schaaf op zijn plaats, veegt en poetst op zijn bank, legt het materiaal precies waar het hoort, drentelt naar de kast met een vergeten vijl en rommelt in zijn tas. De schoonmakers hebben de spaanders op een hoopje geveegd en grijpen naar hun mutsen.

- Haast je, Blisen. - Støa rammelt ongeduldig met zijn sleutels en steekt er een in het slot.

Het is een grauwheldere dag met noordenwind. Blisen loopt als een veroordeelde de heuvel af naar de poort. De leraar loopt de andere kant uit over het weiland. Zijn fiets staat op de plaats waar hij hem heeft neergezet, niemand heeft er iets mee uitgevoerd. Geen lucht uit de banden. Merkwaardig. Blisen maakt het hek open. Daar hangen ze over het stuur van hun fiets, achter de wilgeboom. Staan hem aan te kijken zonder een woord te zeggen. Wachten tot hij dichterbij komt. Hij blijft op een paar meter afstand in bange afwachting staan. Ze nemen hem honend op en grijnzen. Ols heeft roodomrande ogen.

- Denk je dat je maar kunt doen wat je wilt omdat je nu eenmaal Blisen bent? -

Hij geeft geen antwoord.

- Wat zullen we met hem doen, Ols. Jij moet het zeggen. -

Ze hebben inwendig pret. Ze hebben het natuurlijk al lang afgesproken en ze grijnzen.

- En, Ols? -

- Blisen - zegt Ols.

- Ha, ha - lacht de groep.

- We zouden je hier op je falie kunnen geven. - Mink houdt het niet meer uit. Het gelach zakt weg.

- Dat zouden we kunnen doen. Maar ja, krijgt een kans, - Mink lacht - niet waar, Ols? -

- Ja - knikt Ols.

- Olav en de anderen nemen de Stationsweg, jij fietst over de Moerasweg. Jullie starten gelijktijdig. Ols en ik wachten anderhalve minuut en dan komen we je achterna op de Moerasweg. Ga je d'rmee akkoord? Je kunt het krijgen zoals je wilt. Wil je soms liever direct maar je straf ondergaan? -

Nee, Blisen wil een kans wagen. Met de moed in zijn schoenen klemt hij zijn handen om de handvatten van zijn fiets.

- Mag ik je horloge lenen, Jens? -

Mink krijgt het horloge.

De Stationsweg loopt in een grote u-vormige bocht. Ze staan helemaal boven aan de linker poot van de u en de Moerasweg loopt dwars van de ene poot naar de andere. De Stationsweg is veel langer, maar heeft geen hekken. De Moerasweg is vroeger een karrepad geweest en heeft twee hekken. Gewoonlijk kost het minder moeite deze kortste weg te fietsen. Je fietst eerst langs vier boerderijen en dan kom je bij een hek. Tot zo lang is de weg goed. Dan kom je op het karrepad. Dat loopt door een stuk onontgonnen land. Daarna moet je over een kleine heuvel voor je bij het andere hek weer op de hoofdweg komt.

- Het is veel korter, - denkt Blisen. - Ik kan het wel halen. Ik moet het halen. Olav fietst zo hard - schiet het door hem heen, - ik haal het nooit, maar hier mijn straf afwachten, nee - -

- Klaar? - Mink kijkt op zijn horloge.

- Weg! -

Hij hoort een geknars van snel wegrijdende fietswielen in de kiezelstenen achter zich, zijn voeten glijden van de trappers en hij zoekt steun op de grond. Dit komt nooit goed. Hij kan bij Sievert het erf oprijden. Dat is hij al voorbij. Hij trapt en trapt. Snakt naar adem. Het gaat niet snel, het gaat veel te langzaam. Hij weet heel goed wat snel fietsen is. Zijn dijen worden al stijf. Hij móet sneller. Mink en Ols komen achter hem aan en Olav en de anderen zullen nu wel ongeveer in de bocht zijn. In zijn keel voelt hij een dikke brok. Waar kan hij redding zoeken? Op het erf van Perse. Ga naar Perse! Maar wat moet hij zeggen? Kan hij zeggen - ze zitten achter me aan omdat ik zaagsel in Ols zijn ogen heb gegooid? Perse zal alleen maar lachen. Er is vast ook niemand thuis. Hij ziet tenminste niemand. En bij Sverre hebben ze een hond voor het vee, waar hij bang voor is en bij Andersen is hij nooit geweest. Daar durft hij beslist niet naar binnen te gaan. Maar het is de laatste boerderij voor het lange stuk zonder huizen of mensen.

Hij draait zijn hoofd om en probeert achterom te kijken: Nu is het zover, nu moeten Ols en Mink wel komen, zijn ze er nog niet?

Hij trapt en trapt, maar heeft het gevoel dat hij niet vooruitkomt. Het is als in een droom, hij komt niet verder en zijn voeten worden steeds kouder en stijver. Hij voelt niet meer dat ze op de trappers staan, hij kan niet op het zadel gaan zitten, want dan gaat het nog langzamer. Waarom heb ik geen fiets met een stang zoals Olav. Had ik maar een fiets met een stang gehad. Zijn om het stuur geklemde handen worden blauw, hij heeft de wind tegen, hij ziet de boerderij van Andersen op zich afkomen, wat zal ik doen, hij zwenkt naar het hek, probeert dat staande op zijn fiets te openen, maar verliest zijn evenwicht en de fiets valt om. Hij moet opzij en sleept de fiets mee, frommelt aan de stalen draad en opent het hek, dan zet hij de fiets tegen het stenen muurtje aan de andere kant en sluit het hek, zijn hoofd bonst - ik verlies tijd, dit gaat veel te langzaam, hoe ver is Olav nu, waar zijn de anderen? Hij kijkt achterom, maar er is nog niemand te zien. Hij stapt weer op zijn fiets, tranen en snot lopen over zijn gezicht.

Op de vlakte heeft hij nog meer tegenwind, hij komt niet vooruit. - Ik moet verder, ik zal Ols nooit meer wat doen - Als hij het laatste stenen muurtje voorbij is, kan hij de hele weg voor zich overzien, hij verstijft.

Hij heeft geen enkele kans. Ver voor de anderen uit komt Olav, nog maar een klein stukje van het hek dat hij al lang door had moeten zijn. Ver achter Olav komen de anderen in een lange rij.

Er gaat een schok door hem heen - terug naar Andersen, waarom ben ik niet bij Perse het erf op gefietst? Nu is het te laat. Ols en Mink kunnen er ieder ogenblik aankomen. Over het moeras! Nee, daar zullen ze hem ook inhalen. Hij sleept zijn fiets van het pad af, staat een poosje naar de boerderijen en huizen te kijken zonder te merken dat ze er van beide kanten aankomen.

Daar gaat hij op de grond liggen en trekt zijn knieën op tot zijn kin.

vertaling: Gryte van der Toorn-Piebenga

Een stille zondag

De ploegjongen slentert langs een witte weg. De namiddagzon steekt. Hij bukt, raapt een paar steentjes op en probeert al lopend de dichtstbijzijnde telefoonpaal te raken. Als hij die in het midden treft, klinkt er een dof geluid en valt de steen recht naar beneden. Sommige ketsen af tegen het ronde hout en belanden in het land aan de andere kant van de stenen omheining. De ploegjongen opent het hek van het weiland en loopt over de graspollen. Als hij dichterbij komt, lichten de koeien hun kop op en schudden hun nek.

De ploegjongen loopt tot vlakbij de dichtstbijzijnde koeien, Vliegen zoemen om de dikke lijven. Krekels sjirpen. Een leeuwerik kwinkeleert hoog in de lucht, onzichtbaar. Dan zwijgt hij plotseling.

- Ko-om! Hee! Niemand reageert. De dichtstbijzijnden gaan voor hem opzij. Het is zondag, roept hij, we hebben vrij. Alleen maar om geluid te maken op deze dag die geen geluiden heeft. Alleen maar zon, insekten, koeien die grazen.

Plotseling bukt de ploegjongen zich. Zet zijn handen op de

[p. 11]

grond en begint te kruipen, weg van de kudde koeien. Onmiddellijk houden ze op met kauwen, daarachter hem. De koppen worden hoog opgelicht van het gras, een paar dieren snuiven onheilspellend. De ploegjongen stopt. Een stuk of wat koeien komen dichterbij. Beginnen achter dat vreemde wezen dat zo plotseling op kwam dagen, aan te lopen, het wil vluchten, zij erachteraan, ze zwiepen met hun staarten, sommige zetten ze recht overeind, de ploegjongen huppelt op handen en voeten over het gras en hoort het geblaas achter zich, de koeien die het verst weg waren, komen aanrennen, de hele kudde komt nu snel dichterbij met wijdopen ogen, ze loeien luid, de hoeven maken scheuren in het grastapijt, de brede voorhoofden hangen laag boven de grond, de dichtstbijzijnde koe is twee, drie meter weg, hij blaast vervaarlijk door zijn neus en stoot een vreemde, opgewonden kreet uit, de ploegjongen wil snel opstaan, hij stapt mis, struikelt over een graspol en blijft liggen. Vlak daarop staat de koe bij hem en duwt met een hoorn in zijn zij. Een andere met een laag voorhoofd komt erbij en geeft het lichaam een por. De ploegjongen schreeuwt en probeert overeind te komen, maar hij krijgt een stomp in zijn rug en valt opnieuw. De brede voorhoofden stoten hem tegen de grond, de hoeven trappen op het lichaam en rollen het om totdat het onbeweeglijk en bloederig in het gras ligt.

Tekening: Finn Graff.

De veeverzorger maakt de machines gereed, giet de desinfecterende vloeistof uit de tepelbekers, bevestigt de slangen aan het deksel van de tank, vult een emmer met lauw water, doet er een dweil in, maakt de koelmachine in orde en sluit het water aan, opent de staldeur, gaat voor het washok op de bank zitten en steekt een sigaret op.

Er komt geen koe. Het is stil en warm. Het ruikt overal naar zondag.

Ten slotte pakt hij zijn fiets en rijdt noordwaarts naar het weiland. In de verte ziet hij de koeien. Ze lopen rustig te grazen. Het hek van het weiland staat open. Geen ploegdrijver te zien. De veeverzorger zet zijn fiets tegen het hek en loopt over de pollen.

vertaling: Gryte van der Toorn-Piebenga

TOR OBRESTAD,
geboren 1938, debuteerde in 1966.
Marxistisch-leninistisch schrijver die erkenning verwierf met een roman over een staking in een elektrometallurgisch bedrijf (Sauda! Streik!, 1972). Treedt de laatste jaren minder op de voorgrond en schrijft meer persoonlijk getint werk.