Bzzlletin. Jaargang 14

[p. 6]

Kåre Holt
De lange skitocht

Van de oude oma werd verteld dat ze nooit een stoomboot had gezien. Ze was geboren in Nygrenda, een heel eind de bergen in, waar koren bevroor en waar jonge mensen door het zware werk oud werden, voor de baard op hun kinnen grijs werd. Van Nygrenda was het ruim vier uur lopen naar Nuten, en van daaruit kon men de zee zien. Als jong meisje liep oma daar vaak heen, - ze stond in Nuten te kijken naar de machtige zee, waar schepen zich een weg baanden door zware golven en zeilen deinden onder wolken. Later groeide oma op. Er kwam een man, er kwamen kinderen en er kwam werk - het eeuwige werk dat iedere vreugde verstikte. In die jaren werd de weg naar Nuten te lang. Maar juist in die periode veroverden de stoomboten de grote zeeën.

Een enkele keer in al die jaren dat ze getrouwd was, kreeg ze haar man mee naar Nuten. Hij heette Edvard. Hij was onwillig en ging met tegenzin mee, maar ze lokte hem met wafels - die ze zou bakken als ze terugkwamen, en met een borrel die ze naar ze zei ergens verstopt had, maar dat had ze niet. Naar Nuten? Wat wilde ze daar? Het was mooi weer toen ze gingen. Maar het werd mistig voor ze Nuten bereikten, en toen stonden ze daar, op de rand van de steile rots, met beneden een afgrond en een grijze, ontzaglijke wereld van in een machtige drift voorbijtrekkende mist. Ze riep in die grijze wereld. Toen antwoordde van verre een stoomboot - met een zwaar en droefgeestig huilen vanuit de zee - maar ze zag hem niet.

Konden ze niet nog wat blijven? vroeg ze Edvard. Want het kan immers best zijn dat het gauw opklaart, en dan... We hebben nu zo'n eind gelopen.

- Kom nou, Matea!

- Maar, we hebben immers zo ver gelopen. En het is vijftien jaar geleden sinds de laatste keer, en wanneer...

- Kom nou. Moet ik de volgende week misschien niet naar Havna, dan krijg ik wel genoeg stoomboten te zien. Toen gingen ze terug.

Maar dan op een dag was hij dood, haar man, en toen ging ze. Het was een winterse dag en koud. Ze had het gevoel dat een grote zonde haar in de macht had gekregen toen ze het plan opvatte op ski's naar Nuten te gaan om een stoomboot te zien. Zou ze op een werkdag gaan? Als mensen behoorden te werken en dat ook zouden doen - zou zij dan iets nutteloos doen, haar brei- en maaswerk laten liggen, en er tussenuit trekken? Ze begreep onmiddellijk dat niemand haar mocht zien. Ze kon niet de weg door het dorp nemen. Dan zouden ze haar aanhouden en uitvragen en wroeten en niet begrijpen, de kinderen zouden lachen en de volwassenen grijnzen, - maar toch haalde ze de ski's van Edvard voor de dag en bond ze onder.

Het was goed weer toen ze ging. Er waaide een zachte wind uit het zuiden waar ze tegen in moest en die met vlugge vlaagjes over de sneeuw streek en een muts van witte rook deed opdwarrelen. Kleine berijpte berken stonden te blinken alsof alle zilver in de wereld hen toebehoorde en twee witte vogels stegen op en zeilden met geluidloze vleugelslagen boven naar. Zo ging ze weg.

Ze kwam op haar ski's gemakkelijker vooruit dan ze gedacht had. Er waren van kinderen afkomstige sporen in de glooiing, die volgde ze. De randen van haar lange jurk streken nu en dan door de sneeuw en de laarzen waren aan de bovenkant te wijd, die raakten vol sneeuw. Het moest zeker dertig jaar geleden zijn dat ze voor het laatst ski's onder had gehad, of misschien wel veertig. Ze zag het dorp beneden zich, de huizen werden klein. Ze kwam flink vooruit, want als iemand haar eens zou zien, als de mensen eens argwaan kregen? De vrouwen waren nu in de stal, de kinderen naar school, de mannen aan het werk. Niemand, niemand mocht dit aan de weet komen. Maar een stoomboot wilde ze zien.

Kåre Holt, 1977. Fōto: Bjørn Roggenbihl.

Hier, in dit dal, had ze die keer Even ontmoet toen hij en zij jong waren en alles anders was dan nu. Misschien had ze erop gehoopt toen ze die middag de deur uit gegaan was, En hij was gekomen - maar het was onmogelijk hem te doen praten zoals een jongen tegen meisjes moet praten. Hij lachte maar wat, maar hij zei niet waar ze op wachtte. Zij was die dag voorop gegaan - het was een zondag, ze had twee uur tot melkenstijd, tot haar moeder haar binnen zou roepen. En voor dat gebeurde moest Even zich uitspreken. Maar dat deed hij niet. Hij was achter haar aan gekomen, ze voelde dat zijn ogen aan haar rokzoom hingen en elke keer als haar ski's naar achteren gleden grijnsde hij zonder medelijden met haar te hebben. Het enige dat hij zei was: - Wie zich te pletter rijdt op ski's van lijsterbessehout, wordt niet in gewijde aarde begraven...

- Wat? Op ski's van lijsterbessehout?

- Jij hebt ski's van lijsterbessehout. Die zijn zo glad. En de ouderen zeggen dat...

Met dergelijke onzin kon hij overweg, met zoiets verspilde hij de tijd. Maar om het juiste woord te vinden - nooit ofte nimmer zei Even iets zinnigs.

Ineens had ze gewenst dat Even haar een duw zou geven zodat zij zou vallen. En toen hij op een helling haar voorbijging, gaf ze hem een zet.

Hij kwam ten val, eerst op zijn hoofd, gleed de helling af en toen hij weer op zijn ski's stond, had hij een verstuikte voet.

Ze was een beetje verbluft. En ze werd angstig ook - en hij kwaad, maar het ergste was dat ze Even niet recht kon geloven. Hield hij haar niet voor de gek? Had hij zijn voet werkelijk verstuikt? Hij zei een beetje uit zijn humeur dat hij maar twee voeten had, maar als zij het nodig vond om een ervan kapot te

[p. 7]

maken, kon ze daarvoor toestemming krijgen. Hij was geen kwaaie kerel.

- Maar ook geen vlugge, antwoordde zij. Ben jij nou een vent, Even!

Toen was hij van haar weggegaan. Hij hinkte wat.

Kwaad en teleurgesteld, met de behoefte om zich op Even te wreken ging ze die avond op weg naar het danslokaal zonder dat ze haar vader om toestemming had gevraagd. Daar ontmoette ze Edvard. Hij bracht haar naar huis.

Later - het was op een zondag - kwam Even haar midden op de dag thuis opzoeken. Hij riep haar naar buiten. En ze ging - ze stonden een paar minuten bij de muur van de stal. Binnen konden ze niets van hen zien. Dat ergerde hen wel. Even haalde iets uit zijn zak en gaf het haar. Dat krijg jij, zei hij. - Het spijt me dat ik mijn voet verstuikte...

Het was een mondharmonica. Ze nam hem aan. Maar ze ontweek zijn ogen en zei: - Het is nu te laat...

- Te laat - nu?

- Ja, Evard zit binnen.

Wat een prachtige dag was het in de bergen...! Hoewel ze geen jong meisje meer was, bewoog ze zich op haar ski's voort, alsof ze nooit anders had gedaan. De skistokken lagen in haar handen als kleine harkstelen, haar huid was daar zo dik als schoenleer. Ze voelde wat steken in haar benen. Ze gebruikte nu andere spieren dan wanneer ze over de beijsde weg water uit de bron naar huis droeg. Maar haar rug hield zich goed en haar longen vonden de juiste manier van ademhalen, - het was jaren geleden dat ze zo gemakkelijk lucht naar binnen gezogen had. Ze kon kilometers ver uitzien over de hoogvlakten. En daarginds lag Nuten, en als ze daar kwam...

Daar beneden lag het schoolhuis... Dat was niet veel groter dan de andere huizen hier in de schoolbuurt. Jaren geleden was zeer schoonmaakster. Iedere dag liep ze de zeven kilometer heen en terug. Opeen keer kwam ze daar en hadden de jongens haar dochter in de schuur opgesloten. Ze speelden een spelletje, - Marie stond binnen te huilen en de jongens stonden buiten voor de deur te schreeuwen en te lachen. Ze hadden haar woorden toegevoegd die niet hardop gezegd mochten worden. Toen werd ze zo kwaad dat ze naar de dichtstbijzijnde jongen sloeg, hem bij zijn schouders pakte en hem omhooggeslingerd had, zijn laarzen raakten de mond van een andere jongen, het bloed kwam te voorschijn, twee jongens sloegen op de vlucht, een derde gleed uiten viel terwijl hij wegrende. Meteen was ze bij hem. En zo gaf ze de jongens die ze direct te pakken kreeg of die ze inhaalde een pak slaag, daarna bevrijdde ze Marie. Welbeschouwd had zij ook een afstraffing moeten hebben. Maar die bleef haar bespaard.

Het was in het schooldorp vaak gezellig geweest voor dit gebeurde. Soms was ze gauw door haar werk heen en legde ze een bezoekje af. Dan maakte ze een praatje met andere vrouwen. Ze breiden kousen en sommigen haakten, ze dronken koffie en kregen er wafels bij. Haar man mocht dit niet te weten komen. Hij hield er niet van dat zij in het dorp zat t fuiven zoals hij zei, terwijl hij op de fabriek was. Een keer hadden ze kaart gespeeld! Een van de jongere dames had een spel kaarten bij zich, en voor ze het in de gaten hadden - maar ze speelden niet om geld. Dat hadden ze ook niet. Dat van dat spel kaarten mocht Edvard nooit van zijn leven aan de weet komen.

Nadat ze de jongens een pak slaag had gegeven omdat ze Marie in het schuurtje hadden opgesloten en haar vuile woorden hadden toegeschreeuwd was het afgelopen met de gezellige avondjes. De jongens hadden thuis gekletst. En ze werd niet meer uitgenodigd.

Er gebeurde ook nog wat anders - toen het jaar om was, raakte ze haar schoonmaakbaan op school kwijt. En Edvard kreeg er lucht van dat ze 's avonds het dorp afgelopen had, en toen kwam hij dronken thuis, sloeg met de vuist op tafel en schreeuwde: - Je had je mondharmonica zeker bij je...?

- Mijn mondharmonica?

- Ja, je mondharmonica. Dacht je dat ik niet wist dat jij zo'n ding hebt?

Ze gaat maar steeds door. Ze komt niemand tegen, de ski's glijden lekker, hier en daar zit een vogel op een bevroren tak te kwinkeleren. Nu is ze bijna bij de winkel. Daar ontmoet ze mensen, maar ze is nu zo ver van huis dat het er weinig toe doet als ze gezien wordt. Laten de mensen zich maar omdraaien en om haar lachen zoals ze daar op ski's over de weg glijdt met haar donkere, lange rokken. Daar beneden ligt de houtzagerij...

Daar had Torvald, haar oudste zoon, werk. Iedere zaterdag als ze hierheen kwam om boodschappen te halen, was hij van achter een paar struiken op haar afgekomen en had om geld gebedeld. Hij werkte af en toe, dronk op wat hij verdiende, werd ontslagen, ging schooien en werd weer op de zagerij aangenomen. Heb je een paar dubbeltjes voor een flesje bier? vroeg hij.

- Dat heb ik niet Torvald. Je weet dat we nodig hebben wat vader verdient, je bent nu zo groot dat...

- Zo groot. Je denkt zeker dat ik nog een kind ben! Heb je een paar dubbeltjes voor een flesje bier? Hoor je wat ik zeg?

Het gebeurde wel dat ze van hem wegliep. Maar hij kwam haar achterna - ongeschoren en met bloeddoorlopen ogen. Hij bleef buiten voor de winkel staan terwijl zij binnen was, de mensen stonden te kijken. En als zij naar buiten kwam liep hij recht op haar af en zei: - Heb je een paar dubbeltjes voor een flesje bier...?

Dan kreeg hij die. - Een paar dubbeltjes maar, Torvald, smeekte ze, maar hij graaide in haar portemonnee en haalde eruit wat er in zat. Zij ging naar huis. En ze hoorde hem achter haar tegen een paar kameraden zeggen die klaar stonden om te delen: - Mijn oudje had geld voor bier.

Foto: Phil Muysson.

Het had haar vaak verwonderd: op wie leek Torvald eigenlijk? Edvard zei altijd dat hij op haar leek. Zij had tot vandaag de dag het niet gewaagd deze gedachte te doordenken - maar was het toch niet Edvard waar Torvald het meest op leek? In elk geval op zúlke momenten, op de ergste dagen - in elk geval dan. En toch had ze van hem gehouden.

Ze hadden hem op een morgen in februari gevonden, doodgevroren, hij was buiten in slaap gevallen. Iemand zei dat als hij maar genoeg bier had gehad, hij het die nacht ook wel overleefd had.

Steeds verder gaat ze. De ski's glijden licht, ze voelt dat de ene laars een beetje langs haar hiel schuurt, het doet pijn als ze stilstaat, maar juist daarom moet ze doorgaan. Haar haar is nat van het zweet geworden en hangt langs het voorhoofd naar beneden, maar de wind droogt het weer en tilt het dapper naar boven over de rand van haar hoofddoek. Hier takt de weg naar het huis van Even af...

Ten slotte kreeg hij een vrouw, Even, maar toen was hij al een oudere man. En toen mocht hij haar maar een jaar behouden. Ze stierf heel plotseling. Sommigen zeiden dat Even haar dood gewenst had en daarom had ze zich in de waterput verdronken, maar anderen beweerden dat dat onzin was en dat de vrouw in de put gevallen was omdat haar hart stil bleef staan net toen ze zich vooroverboog om water te putten. Niemand die iets zeker wist.

Ze stond even stil en keek over de steile hellingen richting Even. De sneeuw schitterde in de maartse zon, - dan ging ze weer verder.

Zo ver als hier was ze niet meer geweest sinds de keer dat zij en Edvard in de mist naar Nuten gingen. Ja - nog één keer - toen Marie de deur uitging. Marie had een betrekking gekregen in het zuiden. De jongste zoon, Hans Jakob, lag toen met long-

[p. 8]

ontsteking in bed. Ze had gevraagd of Marie niet een paar dagen kon wachten, maar het was afgesproken en het waren deftige mensen waar ze heenging, dus dat ging niet. Ze vertrok. Ze was van plan geweest om Marie naar Havna te brengen, naar de stoomboot waarmee ze zou reizen. Maar dat was onmogelijk nu Hans Jakob ziek lag. Ze was meegegaan tot hier, had haastig afscheid genomen en was snel teruggelopen. Marie was in het zuiden getrouwd. Ze schreef altijd dat ze zou proberen met de kerst thuis te komen.

Toen stierf Edvard. En Hans Jakob groeide open hij werd een boom van een kerel. Hij werkte op de houtzagerij, maar dronk niet, en toen kwam hij op een avond thuis en zei dat hij schipper wilde worden. Daar was flink te verdienen en wie weet bracht hij het zo ver, dat hij het beheer over een eigen stoomboot kreeg? Dan neem ik jou mee! lachte hij. Hij ging op weg om aan te monsteren, en al gauw kwam de dag waarop hij zou vertrekken. Zij had zijn spulletjes ingepakt.

- Misschien zou je een Nieuw Testament mee willen hebben? vroeg ze. Maar we hebben er geen.

- Oh, een Nieuw Testament? Zo gevaarlijk is het toch niet?

- Maar ik heb een mondharmonica, Hans Jakob, wil je die hebben?

- Een mondharmonica! Dat kun je begrijpen dat ik die graag wil hebben.

Toen kwam de dag waarop hij wegging. Hij wilde niet dat ze mee zou gaan naar Havna, want daar waren zoveel mensen, en je weet dat... het is niet zeker dat je je goed kunt houden, moeder. Maar zij begreep het wel: hij was bang dat hij zichzelf niet goed zou kunnen houden. Toen ging hij weg en hij wuifde naar haar.

Wat schrijven betreft een knappe jongen, haar Hans Jakob! Geld stuurde hij ook. Hij zei dat het voor haar was. Want ik verdien nu zó goed dat ik voor mijzelf nog genoeg opzij kan leggen voor de zeevaaartschool. Maar zij stopte ieder bankbiljet dat hij stuurde weg, want scholen zijn duur en als hij thuis kwam, zou ze hem ermee verrassen dat niet van het geld gebruikt was.

Dáár stond ze in Nuten. Ze was zo diep in gedachten geweest dat het toch nog onverwacht was. De wind ontving haar, die grote wind, die zo'n verre reis had gemaakt. En plotseling zag ze de zee - die geweldige zee, die zonder grenzen is. Die zich uitstrekte tot aan de hemelrand, zwart als een spiegel, maar blinkend in de zon, die het zwarte nog zwarter maakte. Boven de zee lagen duizend vogels op scheve vleugels, de wind tilde hen op, ze dreven in de zon. En daar beneden bewogen kleine schepen zich stampend voorwaarts, gedragen door de golven, als kurken boven diepten die niemand had gemeten. En daar kwam de stoomboot.

Ze hield haar adem in. Zo groot had ze nooit durven denken dat een boot kon zijn. Hij ging tegen de wind in, hij baande zich een weg tegen stroom en storm in. En die het konden weten zeiden dat de zee vol van zulke boten was, ze laten zich niet door wat ook stoppen, slechts één was machtiger dan de stoomboot: de man die hem de haven binnendwong! Op elk van hen stond een man en dwong hem de haven in! Was het schip sterker dan de storm, de man was sterker dan het schip. Niemand, niemand was zo sterk als Hans Jakob zou worden... Ze draaide zich om en ging huiswaarts.

Toen kwam ze de postbode tegen. En waarlijk, hij had een brief van Hans Jakob bij zich, en hij schreef dat hij al aardig mondharmonica had leren spelen. Zelfs de schipper zegt dat ik het goed doe en ik kom gauw thuis.

Ze stak de brief bij haar kleren in. Ze stond even stil en keek over de steile hellingen naar waar Even woonde, want daar was ze de postbode tegengekomen.

- Hee, riep ze hem achterna. Hij kwam terug.

- Denk je dat er lijsterbessehout in deze ski's zit? vroeg ze.

- Lijsterbessehout? Hij boog zich voorover en inspecteerde ze, toen spuwde hij in de sneeuw en zei: - dat is toch zeker berkehout!

Toen ging ze vol vertrouwen de steile hellingen af, waarbij de sneeuw bij haar rok omhoogstoof.

vertaling: Jinne Stiksma, Gryte van der Toorn-Piebenga

KÅRE HOLT,
geboren 1917, debuteerde in 1939.
Eén van de beste verteltalenten van zijn generatie. Uitgebreid oeuvre met o.m. vele historische romans die het onderwerp kritisch benaderen.