De boekzaal van Europe. Deel 9

[p. 487]

IX. Hoofddeel.

Joh. Schotani a Sterringa. L.A. M, & Philosophiae Professoris Ordinarii in Academia Frisiorum, quae est Franequerae, Physica Coelestis & Terrestris, in qua, secundum fundamenta melioris Philosophiae, facili & jucunda methodo Caeli Terraeque affectiones & Φαινομενα explicantur.

Dat is,

Natuurkunde van Hemel en Aarde, van Joh. Schotanus van Sterringa, Mr. der vrye konsten, en gewoon Hoogleeraar der Wijsbegeerte in de Friesche Hooge Schole te Franeker; waar in, volgens de gronden van de beste Filozofie, de Gesteltenissen en Verschijnselen van Hemel en Aarde op een gemakkelijke en vermakelijke wijze ontvouwt worden. Te Franeker by Hans Gijzelaar 1700. in 8. 19 bladen.

DE Weduwe des Heeren Schotanus doet den Opdragt van dit werkje, 't welk byna afgedrukt was, toen haar tering-zieke Man kort daar na uit deze Wereld verhuisde, en derwaarts heen ging, zoo 't Katullus begreep,

[p. 488]

 

^*Van waar men zegt dat niemand wederkomt.

Dat vermaak heeft deze Hoogleeraar dan in zijn leven gehad, dat hy niet eer de oogen sloot, voor dat hy met de oogen van zijn verstand niet alleen dezen Aardkloot, maar ook andere lichamen, die 't Heel-Al uitmaken, bezien had; dat hy die treffelijke Wetenschap van de Starre-loopkennis had geoeffent; dat hy de Hemelen, en die groote onmetelijke ruimtens hier boven, had doorgewandelt; dat hy daar de Karteziaansche Klooten, Draaykringen, en Elementen had beschouwt, met alle die grove en fijne deeltjes, hoekige, getakte, gegroefde; dat hy daar hem zelven verbeeld had die roering en beweging der Stoffe te zien, waar uit de gemelde Elementen ontstonden; hoe die lichamen, 't zy vierkantige, of ongelijke, net rond waren geworden; en duizend andere byzonderheden, die tot het maken van een Karteziaansche Wereld met een Zon, Aarde, en allerley Starren behooren.

Ik wensche den overleden man, die my in zijn leven d'eere deed van kennis te maken, dat hy

Al wat hy voor zig heeft geschildert in 't verschiet,
Bevinden mag als of 't in waarheid was geschied,

en, met verandering van de woorden des Digters Antonides, op Vondels uitvaart,

Dat hy mag leven by de Hemelsche Koralen,
Om daar met lust het hart vol blijdschap op te halen:

* Eo unde negant redire quemquam.

[p. 489]

 

Al 't geen hy schreef voorheen in schaduw, met zijn oog

 

In 't wezen te bezien, Dwaalstarren, Regenboog,

 

De Hemelgordels, en de Wisslende aangezigten

 

Der Mane, met de Zon, de bronaêr aller ligten.

Nu hebben wy nog deze vrugt zijner Natuurkundige Bespiegelingen, dat wy hem dat Aard- en Hemel-stelsel ook na zijn dood hooren verklaren, op zulk een wijze als men van een Karteziaansch Filozoof kon verwagten: 't welk ik hier ter neder zette, om de moeite te sparen van yder stuk der hier verhandelde zaken te ontleden.

De Heer Schotanus maakt een aanvang zijn 's werks met een fraay onderzoek van de Oudheid der Starreloop-kennis, die op de Chaldeen en Egyptenaars word t'huis gebragt; nier die allerleugenagtigste konst van uit de Starren te voorzeggen, maar van den loop der Hemelsche lichamen waar te nemen. Dan treed hy voort tot de schikking en rang der Wereldsdeelen, gevende ons de drie bekende stelsels van Ptolomeus, Kopernikus, en Tycho: wijders tot het beschouwen van de Hemelen, Zon, en Starren, en laatst van allen tot den Aardkloot, dien wy bewonen. In 't ontvouwen van yder stuk dezer stellingen neemt hy de gelegentheid waar, van de gevoelens der Ouden, en, zijn 's oordeels, onregtzinnige Wijsgeren, te wederleggen; als daar is de uitvorssing van de natuur der Hemelen, van de verwonderlijke verschijnselen van Zon en Starren, en wel van de Vorming der Hair- of Staart-starren uit vaste Starren; wijders van het middelpunt des

[p. 490]

Werelds, van de eenige oorzaak der Zomerhitte, en de veranderlijkheid der Jaargetijden: enz. dog alles zeer bescheidentlijk, en voorzigtiglijk, zulks dat met voordagt Deskartes nooit of zelden genoemt staat, en daar tegen de getuigenissen van Oude Wijzaarts, en der H. Schriftuur, daar ze te pas konnen komen, meermalen werden bygebragt.