Die eerste Bliscap van Maria

[p. 1]

[Die eerste Bliscap]

dierste prologheaant.

 

⁺⁺

1

Maria, voncke ende rayende licht

 

Des hemels, die den toren swicht

 

Vander heileger Drievuldicheyen,

 

Ic bidde u, minlijc aengesicht,

5

Dat ghi u gracie sóe in ons sticht,

 

Dat uwen lof daer by moet breyen

 

Sonder verbeyen. Reyn suver kersouwe,

 

Wilt onsen prince ende oec sijn vrouwe,aant.

 

Ende Charloot, onsen jongen heere,aant.

10

Met sijnder vrouwe, behueden vor rouwe.

 

Ende alle haer vruende, jonge en ouwe,

 

Moet God bescermen van allen seere;

 

Ende oec voort meere sijn lant, sijn steden,

 

Dorpe, slote, wil God in vreden

15

Altoes behueden vor mesval;

 

Ende alle de ghene, om cort gebeden,

 

Diere geerne tslants profijt in deden.

 

Vor Bruessel biddic boven al!

 

Voert gruetic u minlic groet en smal:

20

Sijt willecome, edele en gemeyne,

 

Die hier dus minlic sijt versaemt

 

In desen melodyosen pleyne.

+ Dierste prologhe. Naast dit opschrift en naast vss. 1, 13, 21, 24, 28, 40, 54, 67, 72 staat in margine een Romeinsch cijfer 1; naast vss. 7, 19, 22, 25, 36, 46, 64, 70 een dito 2. Waarschijnlijk geschreven in de hand die ook op bl. 5a, 5b en 6b schreef. Vermoedelijk werd de proloog door twee spelers gesproken, - althans in het midden van de 16de eeuw.

+ Hs. bl. 2a.

[p. 2]

 

Sijt willecome, edele en gemeyne!¹⁾

 

Tprieel uut Troyen, den edelen greyne,

25

Gegroyt, gebloeyt, es Bruesel genaemt.

 

Wy grueten u minlic, groet en cleyne,

 

Die tonser feesten hier sijt versaemt.

 

Sijt hier welcomen, soet betaemt.

 

Want dat lieflijc beelde lofsam,aant.

30

Dwelc hier noch opten Savel steet,

 

⁺ Van Antwerpen te Bruesel quam

 

By miraculen, soet menich weet.

 

Soe souden wi u geerne, ende sijns bereet,

 

In love der hemelscher tresorie,aant.

35

Figuerlic speelwijs doen besceetaant.

 

Die²⁾ eerste bliscap die haer gescye:aant.

 

Hoe dat die suete maecht Marieaant.

 

Ontfinc den Gods sone onbesmet,

 

Ende loste ons vanden ewigen strieaant.

40

By singels salute te Nazaret.aant.

 

Ende altemet jaerlix, soet hoert,

 

Sonder verlet ende sonder discoert,aant.

 

Soe meinen wier vort, ter stat beveelne,aant.

 

Verstaet mijn woert, noch .vj. te speelne.

45

Al es de boetscap tprincipale

 

Ons speels, tes noot datmen verhale

 

Waer omme dat God, tot onsen behouwe,aant.

 

Menscelicheit aen nemen wouwe.

 

Niet min, wi laten overlienaant.

50

Lucifers val met sijnre partien,aant.

1) Detmers, Stelling 11, wil dit vers schrappen. Het lijkt me toe dat de verskunst van den dichter der Eerste Bliscap niet zoo streng is, dat het noodzakelijk is, dit vers weg te laten.

+ Hs. bl. 2b.

2) Die In het Mnl. Wdb. 1, 992 vraagt Verdam of men ook moet lezen der. Gezien de talrijke jongere taalvormen in dit stuk, lijkt de verandering hier overbodig: besceet doen is als een eenheid op te vatten, en komt aldus ook voor in de Sevenste Bliscap, vs. 366: Daer bi seldi haer doen besceet haer doct.

[p. 3]

 

Die hen¹⁾ bi hoverdien gesciet.aant.

 

Dies bliven si ewelic int verdriet,

 

Int ewige demster, sonder verlaet.

 

Om een gepeys waest sonder daet.aant.

55

Maer want de viant met scalkere liste

 

Den mensce benijdde, om datti wiste

 

Dat hi ter gracien was vercoren,

 

Soe de hi hem²⁾ Gods gebod verhoren,aant.

 

Dwelc Adam ende alle sijn geslachte

60

Moeste besueren, tot dat dit brachte

 

Dontfermicheit Gods tot enen vree.

 

Dit was de sake daert³⁾ God om dee,⁺

 

Dat hi in donbesmette⁴⁾ zeborieaant.

 

Wou rusten ende bringen ons tsijnder glorie.

65

Dus, eerbaer notabele,⁵⁾ lieve geminde,

 

Ic woude dat yegelic wel versinde:

 

Ons meyn es reyn, slecht es ons conste.

 

Verstaedt ende vaedt ons goede jonste.

 

Wy doent uut minnen: wilt dat bekinnen,

70

Om vruecht vermeeren.

 

Gode ende der stat, ic segt u plat,

 

U allen ter eeren.

 

Dus yegelic wilt dan duegdelic keren,

 

Ende nement danckelic nu ter tijt.

75

Wi gaen beginnen: hoert en swijt.⁶⁾

1) hen in het hs. voluit.

2) hem in het hs. voluit.

3) daert in het hs. voluit.

+ Hs. bl. 3a.

4) don- in het hs. voluit.

5) De interpunctie eerbaer notabele in plaats van eerbaer, notabele is reeds door Verdam, Mnl. Wdb. 4, 2555 aangebracht.

6) Het overige van bl. 3a is onbeschreven.

[p. 4]

tekstkritische noten

nijt

 

⁺

 

Och, Lucifer, meester, hoe ghevaren

 

Wy! Die daer aen gescreven waren

 

Int boeck des levens metten here,aant.

 

Sijn nu gecondampneert met sere

80

Die ewige doot te liden, wachermen,

 

Sonder verganc ocht sonder ontfermen

 

Van hem¹⁾, die ons hier neder velde

 

Om dat wy boven sijn ghewelde

 

Ons wilden verheffen. Dies moeten wi bliven

85

In dit verdriet!

lucifer

 

Ja, als keytiven

 

Diene by minen rade vererreden.

 

By uwen consente, Nijt, wi ontferreden

 

Der bliscap ende der ewiger erven.

 

Dies wi hier ewelic moeten sterven

90

In swaerder ellinden, in groter smae.

 

Ons mochts wel rouwen!

nijt

 

Neen, dats te spae,

 

Meester, van onsen berou te sprekene.

 

Maer dbest es: pinen wijs ons te wrekene

 

Ende met ons int strec te bringene

95

Die nu bi hem sijn; ic weetse²⁾ te ringene!

 

Ja meester, op dat ghijs radich sijt,

 

Ic crijchse by ons.

79 gecondampneert. 80 liden. 81 verganc. 84 verheffen. 85 verdriet. 87 consente. 88 bliscap. 90 ellinden. 91 Ons. 92 Meester. 94 ons. 95 sijn. 97 ons.

+ Hs. bl. 4a.

1) hem in het hs. voluit.

2) weetse: bij Moltzer weette, waarschijnlijk een drukfout, door Verdam, Mnl. Wdb. 6, 1428 verbeterd.

[p. 5]

tekstkritische noten

lucifer

 

Jaic seker, Nijt,

 

Ic hulpse u bringen oec int sneven.

 

By ons was¹⁾ den raet bedreven

100

Dat wi ons stelden tegen de weerden⁺

 

Des heren, bi nide ende bi hoverden.aant.

 

Dus es ons dit mesluc gesciet

 

Dat wi sijn comen int verdriet.

 

Dus dan, Nidicheit, soe ghi gesproken

105

Hebt, hulpt dat wi worden gewroken,

 

Ende brinctse bi ons int jammer dal,

 

Die de here vercoes.

nijt

 

Vrilic, ic sal!

 

Soe uterlic sere eest mi spitende,

 

Dat ic mi selven ga al verbitende:

110

Uut rechter hatyen etic mijn hande

 

Van ongenuechten.

lucifer

 

Dat scijnt [an] uwen tande,

 

Die ghi dor cnauwelt hebt en versleten

 

Van groten spite.

nijt

 

Ic heb, seg, gheeten

 

Mi selven, alsoet oec wel es scinende

115

Aen mijn fautsoen: ic ga al dwinende

 

Tot eender scaduwen, soe nipet my

 

Dat iemen bat varen soude dan wi.

99 ons. 100 stelden. 101 heren. bi nide. 104 Dus. 105 Hebt. hulpt. 107 sal. 110 hatyen. 111 ongenuechten. 114 selven. 115 fautsoen. 116 scaduwen.

1) Naderhand werd hier in eene andere hand (met rotunda) tusschen was en den in, boven den regel, bijgeschreven: jerst

+ Hs. bl. 4b.

[p. 6]

 

Ende na mijn macht salict bevellen

 

Tot ewigen tiden.

lucifer

 

Ghi sijt der hellen

120

Seer profitelic, claerlic, Nijt!

 

Maer segt wies dat ghi tornich sijt,

 

Ende wien ghi sout, quaemt tuwen wensche,

 

⁺ Bi ons hier stieren.

nijt

 

Wat? trouwen, den mensche,

 

Dien hopic, canic, te verdullene,

125

Dien God gestelt heeft te vervullene,

 

Bi sijnre hoger caritaten,

 

De stoele daer wi als ingele saten.aant.

 

Daer benic op uut, om dien te geckene

 

En hier int demster bi ons te treckene.

130

Lucifer, meester, dit hebbic voren

 

Te trapeneerne!

lucifer

 

Constu dat gelaboren,

 

Nijt, ons saken die souden versconen

 

Ende sere versoeten!

nijt

 

Ic salne wel honen.

 

Laet mi gewerden: ic saelt wel coken!

135

Hoverde, Giericheit selent oec stoken

 

Bedectelijc; ic weed¹⁾ dbedrijf

 

Wel bi te bringene.

+ Hs. bl. 5a.

1) weed in het hs. verbeterd uit werd

[p. 7]

tekstkritische noten

lucifer

 

Tempteret dwijf:

 

Si en es soe vast niet als de man

 

Van wederstane.

nijt

 

Ic brinct haer¹⁾ best an

140

Biden serpente, dat onbevlectaant.

 

Nu bi haer es: het gaet ende sprect²⁾

 

In dat eerdsche paradijs.

 

Oec eest seer listich, subtijl en wijs.

 

By dien soe hopic stille ocht lude⁺aant.

145

Den mensce te bedriegene³⁾.

lucifer

 

Dat worden de crude

 

Dier toe dienen, seker soe doent.

 

Scoey, duvel, scoey! ten doech gesermoentaant.

 

Niet langere: hets den besten sinaant.

 

Tot onzen profite.

nijt

 

Tword groet ghewin

150

Der ganser hellen, maecht soe gescien.aant.

 

Dits wech. - Ic heb de stat versienaant.

140 serpente. 141 es. 143 listich. subtijl. 147 (2de) scoey. 148 langere. 150 hellen. 151 wech:

1) haer in het hs. voluit.

2) De woorden es het gaet ende sprect zijn doorgehaald, en in margine staat, om ze te vervangen, met dezelfde hand als yerst in vs. 99: dus wert sy begect. Blijkbaar is echter es te veel doorgehaald.

+ Hs. bl. 5b.

3) Vss. 142 tot 145 zijn doorgehaald, de twee eerste met eene schuine streep gaande van eerdsche naar seer, de twee andere met eene schuine streep gaande van dien naar mensce. Onder aan de bladzijde, d.i. onmiddellijk onder de beide eerste afgekeurde verzen, staan dan twee andere, om in de plaats der vier doorgehaalde gelezen te worden; edoch, ten gevolge van uitkrassingen en gebruik van een slecht reagens, zijn ze zoo goed als geheel onleesbaar geworden.

[p. 8]

 

Daer de here na sijn gelieven

 

In heeft gestelt Adam en Yeven,

 

Om daer te verdienen, sonder lac,aant.

155

De vroude daer hi ons selve uut stac,

 

Dwelc ons te lidene es onsoete.

 

Tsus! laet geworden: yuust te gemoeteaant.

 

Comt mi tserpent: dat lopic smeeken¹⁾

 

Mit bliden geveerte. Dits wel .j. teeken

160

Van voortgange mijns bedrijfs geveyst.

[tot het serpent]

 

Zerpent, hoord mi: ic heb ghepeyst

 

Nutte saken, reyn int becliven,aant.

 

Tot uwen orbore.

tserpent

 

Consti die bedriven,

 

Daer wildic toe hulpen en pinen eenpaerlic,

165

Haddics de macht.

nijt

 

Jaghi, soe claerlic,

 

Ja, wildi werken bi minen avise!

 

⁺ In midden van desen paradise

1) De tweede helft van dit vers, t.w. dat lopic smeeken, is doorgehaald, alsook: de overige verzen die op deze bladzijde staan, geheel de volgende bladzijde en de vier eerste verzen op bl. 6b, d.i. dus vs. 158, tweede helft, tot en met 193. Als verwijzingsteeken staat naast vs. 158: A, en naast vs. 194: b, welke letters onderaan op bl. 5b herhaald zijn, met de twee onderstaande verzen (met nog eene andere hand dan de verbeteringen boven blz. 5 en 7 vermeld), om in de plaats van al de doorgehaalde gelezen te worden, en vs. 194, met ten slotte eene waarschuwing van den kopiïst, dat men een blad dient over te slaan:

Compt my tserpent dat vliegicken inne
twert al vruecht tot onsen gewinne

tserpent

Yeve vrouwe van desen vergiere

keert een blat omme achterwert.

+ Hs. bl. 6a.

[p. 9]

 

Daer steet een boem, si u gewaecht,

 

Die orborlike vruchten draecht.

170

Wiste Adam hoe datse smaken,

 

Hi soudse plucken.

tserpent

 

Wat connen si maken,

 

Die vruchten alsoe hoge gepresen,

 

Ochtse Adaem nutte?aant.

nijt

 

Soe wordhi genesen

 

Vander natuerliker doot.

175

Oec wordhi verheven en also groot,

 

Volmaect en van so hoger weerden,

 

Al¹⁾ es diene hier sciep van eerden.

 

Ende voord soe soudi onverspleten

 

Alle die grote sciencien weten,

180

Die liggen verborgen inden here

 

Diene hier stelde.

tserpent

 

Nu dan, ic keere

 

Tot Yeven. Canicser toe beringen,

 

Si salre Adame wel toe bringen,

 

Niet jegenstaende dat God verbood.

185

Der vrouwen list es alsoe grood,

 

Dat si volcomen selen haer²⁾ saken,

 

Al souden sire qua note om smaken.

 

Dus werdet best soe aen geleit,

 

Om voordganc te hebbene.

1) Naast de 1 van al eene inktvlek op rasuur.

2) haer in 't hs. voluit.

[p. 10]

tekstkritische noten

nijt

 

Hets claer besceit.

190

⁺ Gaet vrou Yeven aen subtylic,

 

Het sal volcomen.

tserpent

 

Gheerne, vrilic.

 

Ic saelt besorgen op een cort.

 

Vertrec! ic meent ons orboer wort.

[Tot Eva]

 

Yeve, vrouwe van desen vergiere,

195

Die hier de here reyn van bestiere,aant.

 

By sijnre groter gracien wrachte,

 

Om dat ghi ende al u geslachte

 

Verdienen sout, om cort verclaren,

 

De glorie daer dingele in waren,

200

Ja, vrouwe, bi sijnre groter genade -

 

Maer¹⁾ wildi werken bi minen rade,

 

Ic weet u selc avijs te gevene,

 

Dat u ewelic²⁾ steet te levene,aant.

 

Ende selt oec weten hoe ende watteaant.

205

Van allen wijsheden.

yeve

 

Serpent, wats datte?

 

Waert soe, daer wildic mi toe pinen!

 

Wats de sake?

tserpent

 

Van goeder minen

 

Staet hier een boem in desen pleyne,

192 besorgen. 193 Vertrec. 194 Yeve. vrouwe. 195 here. 197 ghi. 199 glorie. 200 vrouwe. 204 weten. 206 soe.

+ Hs. bl. 6b.

1) Maer in 't hs. voluit.

2) Na ewelic is iets uitgekrast.

[p. 11]

 

Wies appele soe soet sijn ende soe reyne,

210

Diere nutte, hi leefde emmermeere.

 

Oec soude hi sijn gelijc den here:

 

In vruechden, in vreden, sonder verdriet,

 

Teewigen dagen.

yeve

 

Na dijn bediet,⁺

 

Serpent, waert groet om ons, vorwaer!

[Tot Adam]

215

Adam, verstaet mijn redene claer:

 

Ic bringe u meere, die emmer geproeftaant.

 

Moet sijn ende die ons sere behoeft

 

Te doene, want wijs selen genesen

 

Vander doot.

adam

 

Wat soude dat wesen,

220

Vrou Yeve, dat ghi met nernste begeert

 

Aen mi? Eest dat ghijt mi vercleert,

 

Ic salre in doen sonder verdrach

 

Tuwer liefden, dies ic vermach.aant.

 

Want noode so soudic u vererren,

225

Soet redelic si.

yeve

 

Dan sonder merren,

 

Adam, so wilt na mijn begeren

 

Deser vrucht nutten, sonder ontberen,

 

Van die in midden staet gegroyt

 

Den paradise; want claerlic doyt:aant.

230

Ghi werter bi, dats wel mijn weten,

 

Ontsterfelic en groot.

+ Hs. bl. 7a.

[p. 12]

tekstkritische noten

adam

 

Ja, hebdi vergheten

 

Dat ons de here sonder genoetaant.

 

Van diere vrucht te eten verboet?

 

Ende dat wi elder, na ons gevoech,

235

Van allen vruchten nutten genoech,

 

Maer dat wi emmer niet en dadenaant.

 

Teghen tgebod?

yeve

 

⁺

 

Laet u geraden,

 

Lieve Adam! op alle trouwe,

 

Et vander vrucht.

adam

 

Ach, weerde vrouwe,

240

Wi en hebben emmer geen noot van dien,

 

Te doene tegen des heren verbien.

 

Hier staet soe menegen boem seer lieflic

 

Gegroyt, wiens vruchten sijn gerieflic

 

Van scine, van roke, ende oec van smaken.

245

Wat node waers,¹⁾ dat wy dan braken

 

Tgebod Gods ende tegen sijn woerden

 

In contrarien dan overhoerden,aant.

 

Die ons tsier lieften heeft besnedenaant.

 

Te deser hoecheyt?

yeve

 

Keeren! sijt te vreden,

250

Adam: wi selen den here wel payen.

 

Getroest u dies, laet u gerayen.

231 Personage: Adam. 232 here. 238 Adam. 241 doene. 243 Gegroyt. 244 scine. van roke. 245 waers. 246 gods. 247 contrarien. 248 lieften. 249 hoecheyt. 250 Adam. 251 dies.

+ Hs. bl. 7b.

1) waers in het hs. verbeterd uit waert

[p. 13]

 

Wi selender vrame bi ontfaen,

 

Dat hopic. Hout, siet.

adam

 

Ic saelt bestaen,

 

Al eest mi tegen; maer¹⁾ tuwen begeerne

255

En willic mi niet pinen te weerne.

 

Ic hebt gedaen. God laet ons vromenaant.

 

Ende tenen salegen ynde comen.

Selete cort.²⁾

god

 

Ic, die ben ende hebbe ghemaect³⁾aant.

 

Alle dinc ende van nieute omstaect⁴⁾,⁺

260

Ende op rechtverdicheit gescepen,aant.

 

Ben nu bi redenen in dien begrepen,

 

Dat ic justicie sal doen baren

 

Op hen⁴⁾, die overhorich waren

 

Mijns geboots, reyn int behagen.aant.

265

Dies selen sire penitencie om verdragen

 

Soe lange, als recht met redenen brieft,

 

Dats hem van desen boete gelieft.

 

Dan sal mijn gramscap sijn geswicht

 

Ende peys dan weder tot hen⁵⁾ ghesticht

270

Vanden sonden, die si in myaant.

 

Hebben bedreven.

[Tot Adam]

 

Adam, waer sy [di]?

Adam sal comen met enen blade gedect, Ende Yeve oec.

1) maer in 't hs. voluit.

2) Naderhand is Selete cort met zwarten inkt doorgehaald.

3) Naast dit vers, in een andere hand en afgekort: primo Over de bedoeling zie de inleiding, blz. xvii.

4) om- in omstaect in 't hs. voluit.

+ Hs. bl. 8a.

4) om- in omstaect in 't hs. voluit.

5) hen in 't hs. voluit.

[p. 14]

tekstkritische noten

adam

 

Here, ic hoorde u stemme ende wert in vare,

 

Mids dat ic naect dus ben int clare.aant.

god

 

Adam, wie hevet u doen weten

275

Dat ghi naect waert? Dan, du hebs gheten

 

Der vrucht des houts, dwelc ic verboet?

adam

 

Dwijf, die ghi als mijn genoet¹⁾

 

Teenre ghesellinnen hebt gegeven,

 

Gaf mi den raet.

god [tot Eva]

 

Twi hebstúut bedreven?

yeve

280

Tserpent heeft mi bedrogen int waen,aant.

 

Mids sinen rade.

god

 

⁺

 

Wantstuut hebt gedaen,

 

Serpent, soe seldi vermalendijt

 

Sijn ende bliven tewiger tijt,aant.

 

Onder alle dieren ende beesten ter erden.

285

Ende tusscen di ende dwijf sal werden

272 stemme. 275 waert. 276 houts. 278 ghesellinnen. 279 raet. 283 sijn. 284 dieren. 285 di.

1) genoet Moltzer heeft hier gedrukt gemoet vermoedelijk niets anders dan een drukfout, verbeterd door Verdam, Mnl. Wdb. 2, 1372 en 1448, alsook door Detmers, Stelling 12.

+ Hs. bl. 8b.

[p. 15]

 

Viantscap, ende haren¹⁾ ende uwen sade,

 

Ende u hoet sal vroech ende spade

 

Bedruct wesen onder haer²⁾ voete.

 

Ende Yeve, ic sal di onsoete

290

Vermenichfuldegen u ermoe.

 

In arbeide seldi spa ende vroeaant.

 

Dijn kinder baren, ende sonder fijnaant.

 

Seltstu onder tsmants macht sijn.

 

Adam, om dat ghi sonder noot

295

Uut uws³⁾ wijfs rade, dwelc ic verboot,

 

Aet vanden bome, sal deerde, wilt merken,

 

Vermalendijt sijn in uwen werken:

 

In arbeide seldi van haer gevoet sijn.

 

Dornen, distelen, aldus moet sijn,

300

Sal si u bringen; crude seldi eten

 

Der eerden; oec seldi int zweten

 

Dijns aenscijns dijn broet eten vornoemt⁴⁾,aant.

 

Tot dat ghi weder ter erden coemt.

 

Want van slike ende van eerden

305

Sidi gemaect, ende weder selt werden,

 

Mids dien dats tu dus hebt gebroken

 

Mijn hoge gebod; tmoet sijn gewroken:

 

Des en can nyemen doen beweerte.aant.

 

Bi mi moet risen rechts begeerte:

310

So wel hem diet volcht ende na mi hayt.

[Tot den engel]

 

Waer sidi, mijn ingele? Hebdi genayt⁺

1) haren in 't hs. voluit.

2) haer in 't hs. voluit.

3) Hs. ws

4) vornoemt Moltzer heeft vragenderwijs voorgesteld te lezen verdoemt. Terecht hebben A.V.R. in De Navorscher, 27ste jaarg. (1877), blz. 438-439, P. Leendertz, ibid. blz. 441, en Verdam, Mnl. Wdb. 9, 1046 deze verandering afgewezen. Immers, niet Adam's eten is door God verdoemd, maar de aarde ‘in sinen werken’. Zie verder de aanteekeningen.

+ Hs. bl. 9a.

[p. 16]

 

Van desen besondegen haer¹⁾ lieder cleere,

 

Soe ict beval?

een ingel

 

²⁾

 

Siet, ja wi, here.

 

Si sijn bereet tot uwen vermane,

315

Soet redelic sy.

god

 

Nu, doetse hen³⁾ ane.

 

Ic sal hem hulpen decken haer¹⁾ lee,aant.

 

Ende slutense hier uut deser stee,

 

Daer van nu voert na desen tijt

 

Ne geen natuerlic mensce en blijt,

320

Ja, sonder enege die int versterkenaant.

 

Mijn prophecie selen vol werken,

 

Ter vramen van hem die na dbehoren

 

In minen name werden herboren

 

Int salege doepsel, sonder verlaet,

325

Tot haren⁴⁾ behouwe. Nu, Adam, gaet!

 

Hier uut moetti gesloten werden

 

Ewelic, om u overterden.

 

Ghi hadt te wensche al uwen cuere. -aant.

 

Serubin⁵⁾, blijfter staende vuere:

330

Met uwen zwerde, sonder sparen,

 

Seldi dese suver stat bewaren.

 

Hets mijn bevelen dat ghijt doet.

1) haer in 't hs. voluit.

2) Hiernaast, in dezelfde hand als boven bl. 4a, hier blz. 5, noot, vermeld, werd naderhand bijgeschreven Cerubin primo. Verg. vs. 329 en het opschrift vóór vs. 333 vlgg.

3) hen in 't hs. voluit.

1) haer in 't hs. voluit.

4) haren in 't hs. voluit.

5) Serubin in 't hs. verbeterd uit Serupbin: de p is uitgekrast.

[p. 17]

tekstkritische noten

dingel cherubin blijft staende tot Adams doot

 

O here vol gracien, in uwer oetmoet

 

Ghevic mi over, sonder verdrach.

335

Ghi hebbet al in uwer behoet,⁺

 

Want ghi in uwer genaden soet

 

Hebt doen verscheeden nacht ende dach.

 

Van uwer groetheit niemen en mach

 

Te vollen begripen; benic wel vroet,aant.

340

Ghi blijft ende waert, eer oude plach.aant.

 

Grondeloes vloyende soe es u vloet:aant.

 

Dies men u lof toe scriven moet.

Selete; sanc of spel¹⁾.

adam

 

O laes, wat salic nu bestaen,

 

Erm, onsalich knecht, vol rouwen!

345

Wat salic maken, waer salic gaen?

 

Hoe hebdijt, erm keytijf, gebrouwen?

 

In weelden haddi u mogen houwen,aant.

 

Daer ghi nu ellindich blijft.

 

Die duecht wilt lonen met ontrouwen,

350

Hets redelic dat hijs druc bedrijft.

 

Ic heb gesteken ende ghekijft

 

Tegen den meester der meesteren gemeene.

 

My selven hebbicker mede ontlijftaant.

 

Ende ewelic brocht in bitteren weene.

yeve

355

Ay laes, nu vinden wi ons alleene,

 

Die tierst van Gode waren bevrijt!

Didascalie: Cherubin. 333 gracien. 334 over. 339 begripen. 340 blijft. ende waert. 341 vloyende. 343 laes. 345 maken. 349 duecht. 350 redelic. 351 gesteken. 355 laes.

+ Hs. bl. 9b.

1) Naderhand met zwarten inkt doorgehaald.

[p. 18]

 

Tserpent, die scalke beeste onreene,

 

Heeft ons by rade aldus ontwijt.

 

Wy moesten emmer sijn benijt,

360

Om dat wi dus in eren saten.

 

Wi hebben ons qualic daer in gequijt,

 

Dies sijn wi nu aldus verwaten!

adam

 

⁺ Vrou Yeve, ten can ons niet gebaten

 

Dat wi veel meer rouwen dreven.

365

Maer hopen wi inder caritaten

 

Die ons de here van desen wil geven.

 

Wi hebben ons selven brocht int sneven

 

Onversien, bi dommen rade:aant.

 

Dies laet ons bidden den here verheven

370

Dat hi ons toene sijn genade.

yeve

 

Gheminde man, hout, nemt dees spade,

 

Daer mede soe moetti wercs beginnen:

 

Met bitteren arbeide ende met smade

 

Soe moeten wi onsen nootdorst winnen.

adam

375

Laes, int paradijs daer bynnen

 

En hadden wi des ne genen noet,

 

Want alle vruchten, na tsheren verzinnen,

 

Die wiesen alsoe hise geboet,

 

Eer hi ons dus daer buten sloet.

Selete; pause¹⁾

+ Hs. bl. 10a.

1) Naderhand met zwarten inkt doorgehaald.

[p. 19]

tekstkritische noten

nijt

380

O Lucifer, meester, verhuecht u, lieve!

lucifer

 

Hoe gevaren, Nijt?

nijt

 

Juust tonsen gerieve

 

Eest comen: wi en souden cume anders wenscen.

lucifer

 

Eest waer, duvel, eest waer?

nijt

 

Jaet: alle menscen

 

Die moeten nu sterven, dats verloren!⁺

385

Ende dàn selense ons toebehoren

 

Ende bliven bi ons, hier inder qualen,

 

Ocht thoechste recht sal moeten falen

 

Ende dat voertstel¹⁾ des groets heren.

 

Maer²⁾ hemel ende erde soude eer verkeren,

390

Eer hi veranderde luttel of yet

 

Die regle van rechte.

lucifer

 

Dats wel bespiet!

 

Hulpe longeren, nu horic vry!

 

Comt dus die mensce met ons hier bi,

382 comen. 383 Eest waer. duvel eest waer Jaet. 385 selense. 386 ons. 388 dat. 390 veranderde. 392 longeren. 393 mensce.

+ Hs. bl. 10b.

1) voertstel J.F. Willems heeft hier gelezen en gedrukt voertspel. Vandaar in het Mnl. Wdb. een artikel *Vorespel. Verdam heeft echter de bezwaren tegen dit woord wel degelijk ingezien, en de vraag gesteld of ook vo(o)rtstel te lezen is? Zijn conjectuur wordt door het hs. glansrijk bevestigd.

2) Maer in 't hs. voluit.

[p. 20]

 

Soe sal hi betalen ons gequel

395

Dat wi hier lyen!

nijt

 

Mijn mager vel,

 

Dat ic dus na heb liggen verbiten,

 

Es nu soe vrolic, het waent spliten

 

Om dies dat ic den mensce, verheven

 

Met Gode, dus heb gebracht int sneven!

400

Hadde hi de vroude beseten so soete,

 

Ic hadde af gheeten hande en voete,

 

En haen¹⁾ wijs hem niet connen beweren

 

Haer²⁾ welvaert.

lucifer

 

En weet mi hoe gebeeren!

 

Mi selven en canic niet bedwingen!

405

Ic sal uut minen velle springen

 

Van bliscepen, dat ghise dus uut duechden

 

Hebt getrocken. Soe groten vruechden

 

En hadde noyt duvel vor desen int lijf!aant.

 

⁺ Nijt, ic geef u vor dit bedrijf

410

Dat ghi aen Adame hebt bedreven,

 

Dat ghi voert ewelic selt leven

 

Op deser werelt, ende daer na erfelic

 

Seldi wesen altoes onsterfelic;

 

Oec blijfdi hier met mi gecroentaant.

415

Inder hellen.

nijt

 

Soe worden gehoent

 

Veel sielen die ic noch sal betrapen.

1) haen Verdam, Mnl. Wdb. 3, 9 zegt: ‘beter ware hier hadden’, haen is een nog bestaande dialectische vorm, die reeds in 't Mnl. herhaaldelijk voorkomt. Een voorbeeld uit de gedrukte teksten: zie Teest. 2933.

2) Haer in 't hs. voluit.

+ Hs. bl. 11a.

[p. 21]

 

Ende clerke, moencke, canoenke, papen,

 

Die pittereren selen te strieaant.

 

Op anderen, bi giericheien en bi nie,

420

Die salic hier noch met hopen bringen,

 

En doense in onsen ketel springenaant.

 

Van boven neder, bi menegen cudde,

 

Ongetelt!

lucifer

 

Ic lache dat ic scudde,

 

Om dat de mensce, die was verheven,

425

Aldus der gracien es ontdreven

 

Die hem die here, dor sijn gena,

 

Verleende, ende sal nu moeten met sma

 

Bi ons sijn. Twas een abel practike,

 

Dat ment soe coecte!

.j. duvel

 

Noyt des gelike

430

En hoorde geen duvel singen noch lesen

 

Van liste! Nijt, ghi sult claer wesenaant.

 

Lucifers raet in allen dingen;

 

Ghi selt allene meer wercs toe bringen

 

Dan al de duvels of neckers broet⁺

435

Der ganser hellen. De sake eyscht spoet,

 

Om te vervolgene tot meer profijts,

 

Hoe dat verkeerde.

lucifer

 

Nu toe, in tijts

 

Vor den rechtere, soet behoert,

+ Hs. bl. 11b.

[p. 22]

 

Eer dat vercoele; wi selen hem dwoert

440

Verhalen, dat hi hen¹⁾ lieden spelde

 

Als hise int paradijs ierst stelde.

 

Dan als wijt hem aldus vor bringen,

 

Hi en saels niet loechenen.aant.

nijt

 

Hi en canse niet verdingen

 

Bi rechte; ende anders, in genen kere,

445

Dan redene ende recht en gheert de here.

 

Tegen recht en ginchi niet een hoy,

 

Om hemel en eerde.

lucifer

 

Scoy, duvel, scoy

 

Tot vor den rechtere; het geeft wel vrame

 

Ter stont te besoekene. Brinct met Adame,

450

Dat hi sijn vonnesse hoer laet sien:aant.

 

Na sijn mesdragen sal recht gescien,aant.

 

Dat hopic aen die gerechtiche

 

Des groets heren.

nijt [tot Adam en Eva]

 

Nu ghi moet me,

 

Adam, aenhoren tvonnesse van Gode.

455

Ghi hebt, contrarie sinen gebode,

 

Bi uwen consente willen sondegen.

 

⁺ Dies seldi van ons horen becondegen

 

Wat boeten datter toe behoert

 

Tselker mesdaet; ende ghi, tert voert,

460

Yeve; ghi hebt bedreven tfeit,

 

Dus moettier oec an.

1) hen in 't hs. voluit.

+ Hs. bl. 12a.

[p. 23]

tekstkritische noten

adam

 

Het es de waerheit,

 

Dat wi bi onversienen raeaant.

 

Tgebod braken; des hoert genae

 

Des heren ter saken, om cort verclaren.

465

Want wiere doch verleit in waren

 

Van u, viant, die ons uut spite

 

Brocht hebt aldus te Gods verwite.

 

Ende uut u es, lude en stille,

 

Geresen den swaren overwilleaant.

470

Die wi, in mensceliker natie,

 

Broesscelic wrachten; dies hort wel gracie

 

Vanden rechtere: dit aengesien,

 

Hopix genade.

lucifer

 

Neen, wacht u van dien!

 

Van gracien en wasser niet gesproken.

475

In rechte begeric, dat si gewroken

 

Die sonde des overwils, bedreven

 

Van u beiden, en dat int sneven

 

Ghi ende u af comst gemeene

 

Ewelic bliven selt in weene.

480

Want ghi verhoert hebt den volleestere

 

Des hemels enter erden.

nijt

 

Alsoe waest, meestere!

 

Dat sijn de crude, vor waer soe sijnt!⁺

 

Al waerdi van ons in dien gepijnt

 

Dat ghi dit deet en hebt gedaen,

485

Ghi haddet mogen wederstaen,

 

Want ghi van Gode hadt uwen wille

463 braken. 464 heren. 466 viant. 468 u. 469 Geresen. 471 wrachten. 472 rechtere. 473 Neen. 474 gracien. 475 begeric. 476 sonde. 477 beiden. 484 deet.

+ Hs. bl. 12b.

[p. 24]

 

Te doene; aldus te desen gescille

 

En hoert geen gracie: ic zegt u plat.

 

Ende oft ghi uwen wille hadt

490

Te doene, en consti dan ons bezwaringe

 

Niet wederstaen, tes al plaringe

 

Dat ghier tegen te seggen moegt weten.

 

Bi rechte salment u af meten.

 

Tes verloren veel gemaut

495

Ocht gepluert.

Lucifer.

 

Mi hoert, alst naut,

 

Oec daer in te sprekene een woert.

 

O alder rechtverdichste rechter, hoert.

 

Ic bid u dat ghi hier op let:

 

Ghi hebt den mensce gegeven .j. wet,

500

Ende in menichfuldegher wyse

 

Gestelt in uwen paradyse,

 

Ende hem geseit en weten laten

 

Te wat uren si vanden houte aten,

 

Dat daer in midden der pleyne stoet,

505

So sou hi sterven; dus, rechter goet,

 

De mensce heeft ongehorsamheit

 

Bewijst, ende u gebod weerleit.

 

Dies eyschic, datti sterve al voren

 

Ende dat mi dan sal toe behoren

510

Sijn siele, ende daer na emmermeere

 

⁺ Sijnder nacomers.

nijt

 

Tes redelic, heere.

 

Want de mensce, also men weet,

 

Heeft af geworpen u zuver cleet,

 

Ende es uwer gracien contrarie vonden,

+ Hs. bl. 13a.

[p. 25]

515

Ende ons cleder aen gedaen van sonden.

 

Ten es geen wonder dat ghi u bolcht:

 

Hijs u ontgaen ende ons gevolcht.

 

Ende oft hi, here, aldus int fijn

 

Met u niet en wilde, so moesti met ons sijn.

520

Want¹⁾ u contrarie, in recht[.]²⁾ bediet,

 

Ons gebod dede ende duwe liet.

 

Aldus en can hi hem³⁾ niet beweren

 

Bi genen rechte, na ons vercleren,

 

Hi en moet ons ewelic horen toe

525

Ende al de sine.

god

 

Lieve Adam, hoe

 

So hebdi u selven hier toe gegeven?

 

Waerdi van mire gracien moe,

 

Daer ic u toe hadde verheven?

 

Ghi hadt hier binnen mogen leven

530

Termijn van redeliken jaren:

 

Dan haddi ewelic, sonder sneven,

 

Daer boven in dewige vruecht gevaren.

 

Nu es verloren dijn mesbaren:

 

De regle van rechte sal moeten gescien.

535

De duvels eysschen, om u mesvaren,

 

Dat ic u wise te hem³⁾ lien.

 

Wetti iet te seggene te dien

 

In u behulp, op tsviants treeken,⁺

 

Sprect op: elcx sake wel oversien

540

Soe en sal hier niemen geen recht gebreken.

1) Dit vers citeerende, Mnl. Wdb. 3, 1825, voegt Verdam hier hi in, wat niet strikt noodzakelijk is.

2) recht[.] in het hs. rechts zooals J.F. Willems en Moltzer dan ook hebben. De fout werd reeds door Verdam, Mnl. Wdb. 1, 643 verbeterd.

3) hem in 't hs. voluit.

3) hem in 't hs. voluit.

+ Hs. bl. 13b.

[p. 26]

tekstkritische noten

adam

 

Lacen, here God, en weet wat spreken!

 

Ic kynne dat ic de sonde¹⁾ dede.

 

Maer genadechlic soe wiltse wreken

 

Op my ende minen nacomers mede.

545

Selen die moeten den ewigen vrede

 

Derven om onser beider sonden,

 

Dan dunct mi geen gerechtichede.

 

En si mesdadich niet en sijn vonden

 

Anders dan wise hebben gebonden

550

In sonden, bi onversienen rade,

 

Mi dunct, hier hoert wei toe genade.

nijt

 

Antworde van desen, here, wilt verstaen.

 

Die sondare die moet loen ontfaen

 

Na dat es sijn weerdichede

555

Van hem, daer²⁾ hi de sonde aen dede.

 

Oec sidi geduerech rechter, here;aant.

 

Dus moet de beteringe emmermere

 

Vanden sondare sijn bedreven

 

Die tsegen u in sonden sneven.

560

Oec dor u groetheit, hort wes ic meene,

 

Waer die emende veel te cleene

 

Van hem gedaen, die tfeit selve wrachte.

 

Dus moet dan arnen al tgeslachte.

 

Ende noch, en dade uws³⁾ selfs gevoech,aant.

565

En waer u dit niet groet genoech

 

(U grote mogentheit aen ghesien),

 

⁺ Wistmen meer wraken te doen gescien

 

Dan aenden mensceliken knecht.aant.

541 god. 546 Derven. 549 Anders. 550 sonden. 551 dunct. 552 desen. 553 sondare. 555 hem. 557 Dus. 559 u. 561 emende. 562 gedaen. 564 noch. 565 u. 566 mogentheit.

1) sonde in het hs. op rasuur.

2) daer in 't hs. voluit.

3) Hs. vus

+ Hs. bl. 14a.

[p. 27]

 

Bi redenen, ende dies versuekic recht,

570

Here, op een cort, sonder verdrach.

god

 

O mensce, wat horic van di, o wach?

 

Rechts soe salic mi moeten bewinden.aant.

 

Want na dat redene en recht vermach,

 

En condier geen onscout tegen vinden.

575

Ic dede u lieden als mijn verminden

 

Ende coes u te mire glorien bequame,

 

Maer ghi hebt u laten verblinden:

 

Dies salder u af risen blame.

 

Want al dat mensceliken name

580

Voert aen sal dragen, na desen tijt

 

Geboren werdende van Adame,

 

Die worden van mi vermalendijt

 

Ende geefse u over in u berijt,

 

Viant. Wanneer si selen sterven,

585

Soe seldise om deser sonden spijt

 

Met u inder hellen erven.

 

Dit vonnesse gevic te deser werven.

lucifer

 

Lof, rechter, van uwen rechte vercoren.

 

Wi dancken ons uwer weerdicheien!

nijt

590

Ghi hebt gemindert onsen toren,

 

Lof, rechter, van uwen rechte vercoren!

lucifer

 

Wy selen gaen stampen en smoren,aant.

 

Ende tegen hem lieden ons coken bereyen.aant.

[p. 28]

tekstkritische noten

nijt

 

⁺

 

Lof, rechter, van uwen rechte vercoren.

595

Wi bedancken ons uwer werdicheyen!

lucifer

 

Scoyen wi, duvel, sonder beyen

 

Tot inden groten kakebo!aant.

 

Gawi de plaetse lingen en breyen:aant.

 

Het comter nu al, des ben ic vro!

nijt

600

Het worter bestiert, seg, so, heer, so!aant.

 

Laet werden, laet wassen Adams tronc.

 

Si moeten alle, in desen no,

 

Bi ons springen enen spronc,

 

Ja, sijnse out of sijnse jonc!

lucifer

605

Ghi helle, hoert¹⁾ wes ic doe bekint:

 

Doet maken alrande instrumint

 

Van ruesters, van craulen en van tangen,

 

Daer ghi den mensce met selt ontfangen;

 

Van cupen, van pannen²⁾ ende van ketelen,

610

Van pecke en van gloyende zeetelen,

 

Om yegeliken nae sinen state

 

Tontfane, coninge en prelate.

 

Al saelter comen, rijf en³⁾ raf!

598 plaetse. 600 seg. 601 werden. 602 alle. 604 out. 605 hoert. 607 ruesters. van craulen. 608 mensce. 609 cupen. van pannen. 610 pecke. 612 Tontfane.

+ Hs. bl. 14b.

1) In den ‘Kalender voor de Protestanten in Nederland’, 6e jg. (1861), blz. 157, heeft Aem. W. Wijbrands Ghi helle hoert ‘verbeterd’ in Ghi helle-hont. 't Moge vernuftig lijken, het is duidelijk, dat Wijbrands den context uit het oog verloren heeft.

2) pannen: pan-in het hs. op rasuur.

3) en Verdam, Mnl. Wdb. 1, 242, dit vers aanhalende, zegt ‘l. ende’. Aangezien de geapocopeerde vorm zoowel in de Sevenste als in de Eerste Bliscap vele malen voorkomt, is alle verandering hier overbodig.

[p. 29]

 

Maect u bereescap, en comes af,

615

Sijt blide en vro! Helle, maect feeste:

 

Het wert al onse, beide minste en meeste!

Groet gerommel ende geruusch salmen inde helle maken, met alrehande geruchte.
Ende dan selete.

adam seit tot sinen kinderen:

 

Och lieve, geminde kinder vercoren,⁺

 

Wi hebben de gracie Gods verloren.

 

Des moeten wi alle, als erme slaven,

620

Labueren, luken, dersschen en graven,

 

Ende winnen in regen, in couden, met sere,

 

Daer¹⁾ wy bi leven.

.j. kint

 

²⁾

 

Lof hebbe die here,

 

Die mach ons troesten van allen hindere!

adam

 

O laes, mijn uutvercoren kindere,

625

Ic werde versleten, out en cranc.

 

Dus dese ellinde valt mi te lanc,

 

Want ic heb hier, in pinen sware,

 

Geleeft over .ix^c. jare.

 

Dies mijn siecte es ongemeten.

630

Lacen, nu soudic geerne weten

 

Wanneer dat ic de medicine

 

Gecrigen sal van mire pine.

 

Woude mi yemen den zin ontbinden,

 

Soe waric vroe.

+ Hs. bl. 15a

1) Daer in het hs. voluit.

2) Hier in het hs. d op rasuur van Set en iets verder weer, afgekort: primo Dáárnaast is dan nog een rasuur van e^o set Van welke hand is niet te zeggen.

[p. 30]

tekstkritische noten

dander kint

 

¹⁾

 

Wildi yet sinden

635

Ten paradise, datmen daer vrage

 

Om medicine, tot onsen behage,

 

Hoe dat u boete sal gescien

 

Van uwer qualen?aant.

adam

 

Set, gaet besien

 

Ten paradise, in corten stonde²⁾.

640

Want mi lanct na mijn gesonde.

 

⁺ Dies vraecht den ingel, wanneert sal wesen

 

Dat ic mire qualen worde genesen,

 

Ende hoemen blusscen mochte dmesval.

 

Gaet, spoet u, lieve.

set

 

Wel, vader, ic sal

645

Daerwert lopen met groter haesten,

 

Ende besoeken ten alder naesten

 

Die medicine, die u mach falen.

 

Adieu, dits wech, om cort verhalen:aant.

 

God wil u hoeden altijt vor lee.aant.

adam

650

Lieve kinder, mi es soe wee!

 

Mijn herte wert zwaerder dan .j. loot.

 

Lacen, mi naect de bitter doot!

 

Mijn aderen crempen, mi cout mijn bloet.

 

Ic moet van hier.

635 paradise. 636 medicine. 639 paradise. 640 lanct. 645 lopen. 648 wech. 652 naect. 653 crempen.

1) Hier in het hs. weer primo

2) stonde in het hs. verbeterd uit stonden: de -n is uitgekrast.

+ Hs. bl. 15b.

[p. 31]

tekstkritische noten

.j. kint

 

¹⁾

 

Hebt goeden moet,

655

Vercorne vader; ic hoep ghi saen

 

Vertroest selt werden.

adam

 

En mach niet ontgaen

 

Der doot: mi wert soe wee ter herten.

 

En can niet meer van groter smerten.

 

Mijn zenuwen crympen, mi faelgeren de sinnen.

660

Dus leyt mi te mijnder cameren bynnen.

 

Mijn herte bezwijct my, ic werde soe cranc.

 

De doot die noept my.

.j. kint

 

¹⁾

 

O vaderlijc sceiden, wreet ende stranc!

 

Die nu den ganc der doot moet terden,⁺

 

Haddy mogen verbeyden dontfanc

665

Van Sed eerlanc, oft ghi verlost mocht werden,

 

Die ten paradise wert es met groten scerden,

 

Het soude volherden²⁾ u, hopic, algadere

 

Al dinen druck.⁺

dander kint

 

³⁾

 

O lieve vadere

 

Adam, nu sidi, soet God begeerde,

670

Ghestorven. - Nu laetten ons inder eerde⁺

 

Begraven, ende bidden Gode den here

 

Dat hi sijn gracie op hem kere.

655 vader. 657 doot. 659 crympen. 661 my. 662 sceiden. 663 ganc. 670 Ghestorven. 671 Begraven.

1) Voor j. is in de tooneelaanwijzing uitgekrast dander later met fijne hand er vóór geschreven. Vermoedelijk in de hand waarmede bl. 27b geschreven is: de; misschien het eerste dander in de hand van de lijst der personages.

1) Voor j. is in de tooneelaanwijzing uitgekrast dander later met fijne hand er vóór geschreven. Vermoedelijk in de hand waarmede bl. 27b geschreven is: de; misschien het eerste dander in de hand van de lijst der personages.

+ Eerste strook a.

2) Moltzer wilde hier lezen volhenden. Reeds door Verdam, Mnl. Wdb. 9, 838 is betoogd, dat alle wijziging hier overbodig is.

+ Eerste strook b.

3) Dander kint in het hs. met (zwarteren?) inkt overgedaan.

+ Hs. bl. 16a.

[p. 32]

tekstkritische noten

.j. kint

 

Wel broeder, ic ben bereet tot desen.

 

O laes, tmoet al gestorven wesen.

dander kint

675

Orlof, Adam, geminde vadere,

 

Tenen sceidene so eest nu comen.

 

.IX^C. ende .XXX. jaere hebdi geleeft te gadere,

 

Nochtan hebdi nu inde genomen.

 

Wat mach den langen tijt dan vromen!

set

680

God danc! ic heb so lange geronnen,

 

Dat ic sie blicken gelijc der zonnen,

 

Dat paradijs, groet van gewichte,

 

Dwelc God met siere hant selve stichte

 

Tot tsmenscen vrame, reyn int gescien.

685

Oec hebbic den sconen ingel gesien

 

Die God, dor sijn hoge weerde,

 

Daer voer stelde met enen zweerde.

 

Des willic hem te desen stonden

 

Gaen vragen na mijns vader gesonden,

690

Met groten nernste, sonder versagen.

[Tot den engel]

 

Eerwerdich ingel, ic come u vragen

 

Na die over sware mesquame

 

Van minen geminden vader Adame,

 

Ocht enege medicine tot dien

695

Bi gracien tsheren sal gescien.

 

Sier quetsen naem hi geerne bet,¹⁾aant.

 

Dies bidt hi om raet.

674 laes. 675 Orlof. 676 sceidene. 677 jaere. 680 danc. 681 blicken. 682 paradijs. 684 vrame. 686 god. 687 stelde. 689 vragen. 691 ingel. 693 vader. 695 tsheren.

1) Mnl. Wdb. dl. 1, 1139 heeft Verdam de vraag geopperd ‘of men moet lezen naem hi geerne te bet’. Maar in dl. 6,892, onder Quetse, is die vraag niet herhaald, terecht!

[p. 33]

tekstkritische noten

dingel vor tparadijs.

 

¹⁾⁺

 

Verstaet mi, Set!

 

Ic sal u seggen, hoe en waer mede

 

Dat hi sire qualen, die hem let,

700

Gecrigen sal gesondichede.

 

Dit es den boem, daer hi aen dede

 

De sonde, hier inden paradise:

 

Bi hem, soe sal hem²⁾ oec den vrede

 

Comen in menichfuldeger wise.

705

Ghi selt verstaen: met desen rise,

 

Die ic van desen bome u trac,

 

Daer sal Adam, die oude grise,

 

Bi werden verlost sijn ongemac.

 

Gaet henen, plant mi desen tac

710

Uwen vader onder sijn hoet.

 

Hi sal op groyen, sonder lac,

 

Ende werden een boem scoen en groet.

 

Adame soe seldi vinden doot.

 

Dus doet als ic u heb geseit.

715

Bi desen wert hi verloest sier noot

 

En brocht tot sire gesondicheit

 

Van selker qualen als hi in leit.

set

 

Lof en danc, God, here bequame,

 

Soe moet u ewelic toe vloyen,

720

Dat uten rise tot smenscen vrame

 

Medicine van sonden sal bloyen.

 

Maer lacen! den ghenen sal seer vernoyen

 

Die selen liggen in bitteren clagen,

698 seggen. hoe. 700 sal. 702 sonde. 703 Bi hem. soe sal hem. 704 Comen. 705 verstaen. 707 adam. 711 op groyen. 718 danc. 719 ewelic. 720 rise. 721 Medicine.

1) Vóór Dingel werd naderhand, in dezelfde hand als boven bl. 9a, hier blz. 16 vermeld, bijgeschreven: Cerubin

+ Hs. bl. 16b.

2) hem in 't hs. voluit.

[p. 34]

 

Na tgene dat God sijn gracie sal spoyenaant.

725

Op trijs, dat medicine sal dragen.

 

⁺ Orlof, her ingel! Na Gods behagen

 

Soe sal u hoge begeerte gescien.

 

Doch hopic, sal yemen gebyen den dagen¹⁾aant.

 

Datmen vruchtbarich dit rijs sal sien. -

730

Om te volcomene als van dien

 

Dat mi die ingel maecte cont,

 

Soe willic sier hoger begeerten plien

 

Ende planten trijs in corter stont,

 

Ten teekene dat noch sal maken gesont,

735

Bi gracien tsheren, al ons geslachte

 

Ende dier nu bitterlic liggen gewont

 

Inder demster hellen grachte.

 

Ic bevele u, rijs, des heren crachte.

Hier salmen singen of spelen,
Ende dan comt Lucifer.

lucifer

 

O duvels alle, versterct u neringe!aant.

740

Hier wert so over grote geeringeaant.

 

Vanden²⁾ sielen die hier zweymen,

 

Wi en selense waer weten heymen.

 

Mijn buuc sal bersten int verblien

 

Van deser conscilien.aant.

nijt

 

Tmoet hier al lienaant.

745

Dat vanden geslachte van Adame

 

Es comen: dat blijct aen Abrahame

 

Ende Melchisedech, den iersten pape,

 

Die hier oec sit.

+ Hs. bl. 17a.

1) den dagen Verdam, Mnl. Wdb. 2, 965, dit vers citeerende, zegt: ‘beter den dach’ Dit is, theoretisch, zeker juist; maar practisch gaat het hier niet op: het rijm verbiedt elke wijziging.

2) J.F. Willems heeft hier Vander reeds verbeterd door Verdam in het Mnl. Wdb. 3, 284; 3, 1808; 7, 2514. De emendatie is door het hs. bevestigd.

[p. 35]

tekstkritische noten

lucifer

 

Hets tonsen betrape

 

Dat bi naturen geboren es⁺

750

Jacop, Joseph ende Moyses,

 

Josue, Sampsoen ende meer andere,

 

Yesse, Salemoen ende Alexandere,

 

David, Job ende Ezechias,

 

Daneel ende oec Ysayas.

755

En soudse half niet connen bedien

 

Wat hier getont es.

nijt

 

Den duvel van lien!aant.

 

Het comt hier al, eest leec of clerc!

 

Hoe wijs, hoe constich, of hoe sterc

 

Dat si sijn mogen, tcomter al na.

760

En elc sit hier na sinen sta.aant.

 

Den last valt groet, al doe wijt geerne.

 

Wie saelt ons beletten?

lucifer

 

Twaer quaet te beweerne.

 

Niemen en mocht ons so verdullen,

 

Wi[ne] selen den groten kakebo vullen!

765

Noit scuere en was so vol gestommelt

 

Met scoven!

Groet geruchte inde helle.

nijt

 

Hoort hoemen rommelt!

 

Het duncken mi horselen die daer swermen,

 

Soe crijsschen de zielen.

749 naturen. 750 Jacop. Joseph. 751 Josue. sampsoen. 752 Yesse. salemoen. 753 David. Job. 754 Daneel. 757 al. 758 Hoe wijs. hoe constich. 759 mogen. 761 groet. 765 scuere.

+ Hs. bl. 17b.

[p. 36]

tekstkritische noten

lucifer

 

Laet criten, laet kermen!

 

Wy selen ons selven aen hem wreken.

770

Scoy wech, laet ons de brander vort steken.

Gheruchte.⁺
Dits tclagen ende tkermen inde helle vanden vaders.

adam

 

O alder rechtverdichste rechter verheven,

 

Hort mi, Adam; het dunct mi tijt,

 

Want inden boeken so staet gescreven:

 

Nader grootheit der sonden bedreven

775

Soe moetment beteren, sonder respijt,

 

Ende wie dat in dootsonden blijtaant.

 

(Vintmen inder scrifturen claer),

 

Die moet der penitencien lijtaant.

 

Daer voer gedogen, ende int gestrijt

780

Der pinen bliven menich jaer.

 

O here! nu eest wel oppenbaer

 

Dat wi .v^M. jaer tuwer weerdenaant.

 

Hier hebben geseten, ende op der erden

 

.IX^C. jaer oec hebben gedaen

785

Penitencie; dies wilt opslaen

 

U ogen van gracien tonser vrame,

 

Here, dor uwen weerdegen name!

yeve

 

Eest u bequame,

 

O here! ic, Yeve, bid u om gena

 

Der mesdaet, die bi minen ra

790

Gesciet es, dwelc alle creaturen

769 selven. 770 wech. Tooneelaanwijzing: tkermen. 772 adam. 774 grootheit. 777 Vintmen. 779 gedogen. 780 pinen. 783 geseten. 785 Penitencie. 786 gracien. 787 Here. 788 yeve. 789 mesdaet. 790 es.

+ Hs. bl. 18a.

[p. 37]

 

Genieten, dat mi nu rout te spa!

 

Ontfermt u onser sonden qua,

 

Die donsculdege met ons besueren

 

In desen kerkere.

i. ander

 

Hoe lange saelt dueren!

795

O God, of ghi den hemel scordet,

 

Soe waer ons allen wel ghesciet,⁺

 

Met uwer claerheit tdoncker dorbordet,

 

Ende brocht ons daermen ewelic siet.

david

 

O waer sijn, here, die ontfermicheden

800

Die¹⁾ ghi besworen hebt vorleden

 

Davitte, dinen knecht getrouwe,

 

Die hier nu met bitteren rouwe

 

In zwaerder ellinden sit geplaecht.

 

Ontfermt sijns, die u dliden claecht,

805

Want seker wi sijn in bitteren sere!

job

 

O God, antwordt mi, lieve here,

 

Hoe vele gerechticheiden van mesdaden

 

Ic, Job, sal moeten liden noch meere,

 

Ende²⁾ wilter mi cortelinge af ontladen.

810

Oec toent mi, here, dor u genaden,

 

Twi ghi u aenscijn bercht dus lange

+ Hs. bl. 18b.

1) Die in het hs. verbeterd uit Dij: de e boven op de j geschreven, door den kopiïst zelven.

2) Het hs. heeft duidelijk Ende, en zoo heeft J.F. Willems ook gelezen. Maar Moltzer heeft gedrukt En Vandaar dat Verdam gemeend heeft, dat de tekst verbetering behoefde en Mnl. Wdb. 3, 1951 citeert: ‘ghi en wilter mi cortelinghe af ontladen’. Deze emendatie is zeker overbodig: vs. 809 is te coördineeren met 806 antwordt mi.

[p. 38]

 

Vor my: hoe moechdi ons dus gestaden¹⁾

 

Te laten inder duvele bedwange?

 

Tverdinken van desen valt mi seer strange!

815

O here, ontbint den zwaren bant:

 

Ic loefdu met woerden ende met sange.aant.

 

Nu houdi mi, scint, vor uwen viant.

ysayas

 

Alsoe ic inder scrifturen vant

 

Doen ic op de werelt was,

820

Soe dedic van doen u allen becantaant.

 

Als die prophete Ysayas:

 

Soe seidic u, hoe dat ic las

 

Dat .j. kint soude sijn geborenaant.

 

⁺ Van eenre maecht, sijt seker das,

825

Dat lossen soude dat was verloren.

 

Dat kint soude, na sijn behoren,

 

Heten God, na mijn verclaren.

 

Dus, vriende, soe ic u seide te voren,

 

Saelt al volscien; drijft geen mesbaren,

830

Den tijt die naect ons sonder sparen!

adam

 

Verhuecht u, vriende, ende blijft in hopen:

 

Die prophecie en mach niet liegen.

i. ander

 

De gracie Gods steet al noch open.

 

Verhuecht u, vriende, ende blijft in hopen.

david

835

Hoe ons dees demsterheit mach nopen,

 

Gods woert en sal ons niet bedriegen.

1) gestaden Willems, en op zijn voetspoor Moltzer, hebben gelezen gescaden. De plaats is geëmendeerd door Verdam in Tijdschrift v. Ndl. Taal- en Letterk. 14, 12. De emendatie wordt door het hs. bevestigd.

+ Hs. bl. 19a.

[p. 39]

tekstkritische noten

adam

 

Verhuecht u, vriende, ende blijft in hopen:

 

Die prophecie en mach niet liegen.

Sanc of spel.
Bitter Ellinde op crucken, ermelic gecleet.

bitter ellende

 

Lof heb de gracie des heren volmaect!

840

Doch benic met groter pinen geraect

 

Tot op dees werelt, soemen siet,

 

Daer ic eens mijn vriendinne liet,

 

Die mi beloefde hier in mijn stede

 

Te blivene, ende heet Innege Bede,

845

Ende es getrouwe, altoes bereit

 

Vor de hoghe drievuldicheit.

 

Daer willic aen gaen, sonder versagen,aant.

 

Ende haer¹⁾ dat bitter liden clagen⁺

 

Die Moyses ende haer¹⁾ vriende gemeene

850

Gedogen in den kerker steene

 

Der hellen, te haren²⁾ ongevoege,

 

Op dat sijt vor den hoechsten droege³⁾:

 

Hen⁴⁾ souts, dat hopic, gracie gescien. -

 

God danc, doch hebbicse versien!

855

Dies hopic een sake goet van gewinne.

 

God gruetu, vrouwe!

innich gebet

 

⁵⁾

 

God loens u, vriendinne,

 

De gracie des heren wil u bescermen.

 

Ghi scijnt sere mesmaect.

840 benic. 841 werelt. 843 beloefde. 844 blivene. 845 getrouwe. 847 gaen. 850 Gedogen. 851 hellen. 852 sijt. 853 souts. 854 danc. 857 heren.

1) haer in het hs. voluit.

+ Hs. bl. 19b.

1) haer in het hs. voluit.

2) haren in het hs. voluit.

3) droege in het hs. verbeterd uit drege: van de e van dre- is een o gemaakt; van de g een e; het gedeelte onder den regel is uitgekrast; tusschen deze nieuwe e en de reeds bestaande slot-e is een nieuwe g bijgeschreven.

4) Hen in het hs. voluit.

5) Naast Innich Gebet weer, afgekort: primo

[p. 40]

tekstkritische noten

ellindicheit

 

Dat ben ic, wachermen!

 

Soet blijct, en was noit niemen soe wee

860

Als my.

innich gebet

 

Hebdi de beene ontwee,

 

Dat ghi soe deerlic, en weet hoe,

 

U leede sleept?

ellindicheit

 

Jaic, en trugbeen toe.

 

En can gestupen, gecnielen, gebucken.

 

Dies moetic jammerlic op mijn crucken

865

Dus henen sweyven, in zwaerder allinde,

 

Alsoe ghi siet.

innich gebet

 

Wie sidi, geminde?

 

Ghi scijnt so druckich dat ghi mi deert.

 

Hoe es u name?

ellindicheit

 

⁺

 

Dat wert u vercleert

 

Wie dat ic ben, van ende tende,

870

Ende wanen ic come. Och, Bitter Ellende

 

Soe es mijn name; hort mi vertellen:

 

Die oude vaders, die inder hellenaant.

 

Noch liggen moeten [ende] houden stede,

 

Die namen geerne, Innich Gebede,

875

Sercoers van haren bitteren lidene.

 

Dus, vrouwe, wistise te verblidene,

 

Ghi daetter wel aen boven maten.

859 blijct. 861 deerlic. 862 U. - Jaic. 863 gestupen. gecnielen. 865 sweyven. 867 druckich. 869 ben. 870 come. 871 name. 872 vaders. 874 geerne. 875 Sercoers. 876 vrouwe.

+ Hs. bl. 20a.

[p. 41]

 

Want si hebben u hier gelaten

 

In haer stat, om Gods behagen,

880

Dat ghi haer¹⁾ boetscap sout gewagen

 

Aenden here, die u vermint

 

Om u snelheit.

innich gebet

 

Dats waer: ic kint

 

Dat si mi te meneger stede

 

Gelast hebben, als Innich Gebede,

885

Dat ic hen²⁾ soude sijn bereet,

 

Soet inden soutere ende elder steet,aant.

 

Die Moyses, Saelmon ende Davit

 

Ordineerden. Maer³⁾, dat ghijt wit,

 

Mijn jagen, mijn vliegen ende mijn volgenaant.

890

En baet niet; de heer es [so] verbolgen,

 

Dat ic hem, vrouwe, in desen saken

 

En der aenrueren noch genaken.

 

Hi es verherdicht al in eenaant.

 

Ende ruect mijns lutter.

ellindicheit

 

Ach, lacen, neen!

895

Soe bliven si verloren plets,⁺

 

Mijn vriende vercoren.aant.

innich gebet

 

Sijt niet te wets,

 

Allindicheit, gheminde vrouwe;

 

Ic hebber een vriendinne getrouwe

 

Biden here, die mi te gerieve

900

Ons tale sal vueren.

1) haer in het hs. voluit.

2) hen in het hs. voluit.

3) Maer in het hs. voluit.

+ Hs. bl. 20b.

[p. 42]

tekstkritische noten

ellindicheit

 

Wie esse, lieve,

 

Die tuwer talen sal sijn bereit

 

Vor den meesten?

innich gebet

 

Ontfermicheit

 

So es van deser vrouwen den name,

 

Die vor den here es soe bequame,

905

Dat onmogelic waer te tellene

 

Hoe hise vermint.aant.

ellindicheit

 

Pijnt u derweert¹⁾ tstellene,

 

Innich Gebet, ic bids als vuere.aant.

 

Want saelt gescien, dat wert bi huere,

 

Dat hopic, ende bi niemen el.

910

Dus spoetter u mee.

innich gebet

 

Ellindicheit, wel,

 

Ic hope si en sal mi niet verhoren.

 

Mit minen eggere salic gaen borenaant.

 

Nernstelic inden hemel een gat

 

Ende vliegen tot hare.

ellindicheit

 

⁺

 

Ghi en moecht niet bat.

915

Doet de bederve sonder vermien,aant.

 

Datter de ouders af verblien.

Sanc of spel, Ende Innich Gebet sal die wile metten eggere een gat willen²⁾ boren inden hemel etc., ende seggen boven:

901 talen. 904 here. 907 gebet. 908 gescien. 909 hopic. 913 Nernstelic.

1) der- in derweert in 't hs. voluit.

+ Hs. bl. 21a.

2) In het hs. is vóór dezen regel naderhand bijgeschreven, in een andere hand dan al de reeds genoemde: Silete

[p. 43]

tekstkritische noten

innich gebet

 

O alderhoechste here almechtich,

 

Lof heb u gracie, die mi so crechtich

 

Maect, dat ic ten hemele dus saen

920

Des menscen bederve hier heb gedaen.

 

Want alsoe sciere als mi vercleertaant.

 

De mensce, soe weet die hi begeert,

 

Eest God selve, sentinne oft sant.

 

Noit snelder bode men en vant

925

Dan ic, Innich Gebede, si. -

 

Ontfermicheiden so benic bi.

 

Dies willic haer minlic gaen vertogen

 

Mijn hoge bederve.

ontfermicheit

 

Hoe comdi gevlogen

 

Dus snellic, geminde vrou eersame?

930

Wanen es ditte?

innich gebet

 

Vrouwe, van Adame

 

So comic, die tot mi dede sinden

 

Op der erden seer Bitter Allinden,

 

Die nemmermeer, also si dede gewach,

 

Hier boven selve niet comen en mach.aant.

935

Dus heefse mi haren sin ontbonden,

 

Ende mi met nernste aen u gesonden,⁺

 

Om, vrouwe, te nemen met u raet,

 

Ende dat ghi dan wort haer avecaet;

 

Als ghi selve wet, dat es van noe

940

Ende haer behoeft.

917 alderhoechste. 918 gracie. 919 Maect. dat ic ten hemele. 920 bederve. 922 mensce. 923 selve. 924 bode. 925 ic. 926 Ontfermicheiden. 929 geminde. 930 vrouwe. 931 comic. 932 erden. 933 nemmermeer. 934 selve. 935 mi. 937 nemen. 938 wort. 939 wet. 940 behoeft.

+ Hs. bl. 21b.

[p. 44]

tekstkritische noten

Ontfermicheit

 

Sijt willecome, boe,

 

Maer segt mi Bitter Ellinden bedrijf:

 

Esse niet ermelic?aant.

Innich Gebet

 

Soe maten wijf

 

En sach noit mensce met ogen ane:

 

Haer waer seer ongereet te stane,

945

Hadsi niet crucken daer si op leende.

 

Si hulsde, si bulsde, si crochte, si steende;

 

Haer¹⁾ cleeder dorscuert ende al berost,

 

Haer¹⁾ scoen dorgaet, haer cousen vermost,²⁾

 

Haer hoet dorsmeten, haer¹⁾ wangen dorpletst,aant.

950

Haer nese dorblutst, haer¹⁾ ogen dorcretst,

 

Te halven so crupse, [met swaren³⁾ ontluste].⁴⁾

 

In .lij^C.⁵⁾ jaeren en hadse ruste.aant.

 

Eest wonder, vrouwe, al es si verbeent

 

Van selken tormente?

Ontfermicheit

 

Och lacen, neent!

955

Mijn sinne verscricken, mijn hert weent bloet,

941 mi. 943 mensce. 946 hulsde. si bulsde. si crochte. 947 dorscuert. 949 dorsmeten. 950 dorblutst. 951 crupse. 952 jaeren. 953 vrouwe. 955 verscricken.

1) Haer in 't hs. voluit.

1) Haer in 't hs. voluit.

2) In dit vers staan op rasuur, doch in de hand van den kopiïst zelven: Haer, -gaet en ver-

1) Haer in 't hs. voluit.

1) Haer in 't hs. voluit.

3) Hs. svaren

4) In eene andere hand, dezelfde als boven bl. 21a, hier blz. 42 vermeld, naderhand op rasuur bijgeschreven.

5) J.W. Muller, Stelling VII, stelt voor hier te lezen: lix^c ongetwijfeld ter wille van de gewenschte overeenstemming met vss. 782 vlgg. Toch is een wijziging hier niet strikt noodzakelijk te achten. De bedoeling van den tekst moet toch zijn, dat Innich Gebet sedert het ontstaan van de wereld geen rust heeft gehad. Ook volgens Vincentius Bellovacensis, en naar hem Jacob van Maerlant, Sp. Hist. I⁶, 42, vs. 50-52, ‘van beghinne... hadde die werelt... gestaen lii hondert jaer, éen min’. Zoo spreekt ook Ludolphus van Saksen: zie Bijlage III.

[p. 45]

 

Dat si dit liden dus doegen moet.

 

Dies willic van haren¹⁾ overterdene

 

Haer advocaet bestaen te werdene

 

Vor den here gebenedijt.

960

Ic ga tot hem²⁾: hets meer dan tijt.

Selete opt cortste. Die wile salmen⁺
Gode bloet³⁾ sien sitten.

Ontfermicheit tot Gode

 

O alderhoechste, mogenste en mechtichste,aant.

 

Rechtverdichste rechter en warechtichste,

 

Ic Ontfermicheit, die in minnen

 

Wonachtich es tuwer herten binnen,

965

(Noit niemen en coster mi uut gedriven:

 

Mijn woninge moet daer ewelic bliven,

 

Ocht de werelt opt corte verginge!)

 

Hoert dan wies ic u sunderlinge

 

Met groten nernste ben vercleerende:

970

Dats dat ic intelic ben begerende

 

Dat ghi de gevangene die sijn gevaen,

 

Telivereert, here, en wiltse ontslaen.

 

Dies ben ic tu, als Ontfermicheit,

 

Met nernste biddende.

Gherechticheit

 

Ja, al ghereit;

975

Men doe haer⁴⁾ gereetscap, si biddes, boye.aant.

 

Op dats u, here, niet en vernoye,aant.

 

Mi geliefter oec toe te sprekene

1) haren in 't hs. voluit.

2) hem in 't hs. voluit.

+ Hs. bl. 22a.

3) In het hs. met roode menie eerst bloet; met zwarten inkt is naderhand van de e eene o gemaakt.

4) haer in 't hs. voluit.

[p. 46]

 

Als Gerechticheit, die te verstekene

 

Niet en mach sijn, ic seggu twi:

980

Want also wel benic als si

 

In uws¹⁾ selfs herte, here, verlicht,

 

Ende op mi hebdijt al gesticht

 

Dat bevaen heeft hemel en eerde.

 

Aldus dan, dor u hoge weerde

985

So sidi mi sculdich dan int clare

 

Te horne, alsoe wel als hare²⁾.

 

⁺ Haer³⁾ soetelic spreken mach niet gehoert sijn

 

Sonder mijn antworde.

God

 

Wilt niet gestoert sijn

 

Op anderen, weerde lieve vriendinnen.

990

Ghi wet, mijn sinnen vierich dorboert sijn

 

Noyaellic met uwer beider minnen.

 

Dies seldi mi duegdelic laten bekinnen

 

Uwer beider gebreke, in wedersie;aant.

 

Ende alsic uws²⁾ vortstels⁴⁾ ben te bynnen,

995

Soe salic sonder enich envie

 

U beiden payen van desen gestrie.

Ontfermicheit

 

Te goeder tijt, here, te vreden blivic

 

In u sentencie; mer⁵⁾ noode so kivic

 

Tegen mire suster Gerechticheit.

1000

Maer ‘scade sceet vrienscap’, soemen seit.

1) Hs. vus

2) hare in het hs. voluit.

+ Hs. bl. 22b.

3) Haer in 't hs. voluit.

2) hare in het hs. voluit.

4) Dit vers aanhalende Mnl. Wdb. 1, 1266 geeft Verdam te kennen, dat de t van vort-stels er te veel is; maar dl. 9, 1108 heeft hij deze aanwijzing niet herhaald.

5) mer in het hs. voluit.

[p. 47]

 

Dies sijt mi gunstich van dat mi noest,

 

Dats dat ghi derme menscen vertroest,

 

Ocht si moeten gemeynlic alle

 

Verloren sijn inden mesvalle,

1005

Want David seit, ten cleeren bescouwe:

 

Den tijt comt datmender ontfermen souwe.

 

Dies benic begerende, dat dan gescie

 

Vlues op een cort.

Gherechticheit

 

Van cleinen bedie

 

Es u vortstel, soe ghijt bediet.

1010

Ghi hebbet scrifture noch qualic dorwiet,aant.

 

Want dat God sprac, dats uutgenomen:

 

Boven alle dander moet dat volcomen.

 

Hi seide, dat sterven moet groet en cleene,⁺

 

Adam met sinen navolgers gemeene,

1015

Van dier tijt, dits ander besceet,

 

Dat Adam inden appel beet

 

Toten jonxten dage, seide hi toe.

 

Cnuwt¹⁾ dat woert wel!

Ontfermicheit

 

Suster, ic doe!

 

Al en dadijs so scerpelic niet vermaen,

1020

Ic soudu ten nausten emmer verstaen.

 

Maer, Gerechticheit, suster, u woerdeken sniden

 

Als sceerse; mer²⁾ benic om overlidenaant.

 

Ghestelt, here vader, in uwen moet,aant.

 

Waertoe soe benic dan te goet?

1025

En magic niet in u gedochte

+ Hs. bl. 23a.

1) Hs. cnǔǔt

2) mer in het hs. voluit.

[p. 48]

 

Volcomen daermen mi toe wrochte,

 

So blijft de werelt met allen tenden,

 

Want u Gerechticheit sout al scenden

 

Dat wezen sal ende menscelic leeft.

1030

Dies seg ic: neen.aant.

Gerechticheit

 

Dwoert dat God heeft

 

Gesproken, suster, dan mach niet falen.

 

Al waerdi noch so suet van talen,

 

U en steet dat Gode niet tontsmekene.

 

En sal u seggen bi desen tekene:

1035

Worde Adam niet dewige doot besurende,

 

Gerechticheit en waer niet ewelic durende,

 

Ende na dat ic gescreven vinde,

 

So es Gods waerheit sonder ynde.

 

Ende aldus dan, na u verstaen,

1040

⁺ Soe soude de waerheit Gods vergaen.

 

Ontfermicheit, suster, dan mach niet sijn,

 

Dat wetti selve wel.

Ontfermicheit

 

Verstaet den fijn.

 

Tscrifture seit, daer ics mi aen houwe:

 

God sciep den mensce, om datti souwe

1045

De glorie besitten, alsoe ic las,

 

Daer Lucifer uutgeworpen was.

 

Daer¹⁾ was hi toe geordineert

 

Vander Gods gracien geviseert,

 

Ende te bescouwene die ewige claerheit

1050

Van Gods aenscine; nu na de waerheit

 

Daer ghi, Gerechticheit, op dinct,

 

Eest dat ghi dit den mensce niet en gehinct,

 

So en zal de wille noch de macht fijn

+ Hs. bl. 23b.

1) Daer in het hs. voluit.

[p. 49]

 

Van sinen makere niet volbracht sijn,

1055

Want hijs niet, soe ic seide te voren,

 

En maecte om te bliven verloren.

 

Maer wilde hine ter glorien maken,

 

Hi moet sijns makers wille dan smaken.

 

Dan can hem niemen wederstaen,

1060

Of Gods wille moet falen.

Gherechticheit

 

Hoert mijn vermaen,

 

Suster Ontfermicheit; dat ghi segt

 

Luyt vremde, want na dat ghi sprect

 

Soe soude de mensce van sinen mesdaden

 

Ongecorrigeert bliven, en bi genaden

1065

Quijt¹⁾ gaen van dat hi mesdoet.

 

So dadense hem²⁾ so lief quaet als goet.

 

Ghi en ergeweert niet, suster, versinde ghijt,⁺

 

Na u voertstel.

Ontfermicheit

 

Neen, suster, bekinde ghijt,

 

Dan hebbic u niet te voren geleit,

1070

Maer de wise meester die seitaant.

 

In sinen boeke, nu hort na mi,

 

Dat God vele geringere si

 

Den mensce tontfermen, sijt seker des,

1) Quijt: aldus in het hs. Willems heeft hier gelezen Nuyt en Moltzer heeft daar allesbehalve graten in gevonden. Ofschoon de foutieve lezing reeds werd verbeterd door P. Leendertz in De Navorscher 1877, blz. 445 vlgg., heeft toch ook Verdam, Mnl. Wdb. 4, 2571 nog een art. ‘Nuyt... andere vorm voor uyt. Zie Ute’, met beroep op deze plaats. Maar in zijn art. Ute is een vorm ‘nuyte’ gelukkig niet vermeld, en, deze plaats in 't art. ute gaen citeerende, drukt Verdam: (n)uytgaen (zie dl. 8, 905), wat in zijn systeem evenzeer kan beteekenen dat de n, als zijnde foutief gelezen, moet wegvallen, als dat nuytgaen een ongewone, een z.i. ‘abnormale’, maar bestaanbare vorm is.

2) hem T.a.p. wordt door P. Leendertz ook nog betoogd, dat dit hem overbodig is. Dat oordeel is zeker te streng, te meer daar hem veeleer slaat op God, al wordt deze in den onmiddellijken context niet genoemd, dan op de mensce.

+ Hs. bl. 24a.

[p. 50]

 

Dan hine te verdoemen es.

1075

Want sijn grote ontfermicheit besneden

 

Es meerder dan smenscen quaetheden,

 

Ende om dat dit prueflic ende claer es,

 

Soe eest noet, temelic, dat waer es,aant.

 

Dat de mensce van sinen bedrive

1080

Verlost si, dan hi verloren blive

 

Ewelic, suster. Hier mede ic slute

 

Ende begeers recht.

Gherechticheit

 

En heb noch niet ute!

 

Hier op willic antworde geven.

 

Segt doch: waer vondi noit gescreven

1085

Wie dat mesdede, om cleer verstaen,

 

Hi en moeste bi Rechte correxie ontfaen?

 

Dus Adam es mesdadich vonden,

 

Dies moet hi aernen dan sijn sonden

 

Ewelic, geduerich, sonder fijn,aant.

1090

Want alle die leven of selen sijn,

 

En souden na groetheit des heren

 

De sonden gebeteren, na der leren

 

Vander ewiger scrifturen.

 

⁺ Dus moet hise ewelic besueren,

1095

Hi en sijn geslachte me.¹⁾

 

Dit seggic als Gerechtiche.

de waerheit

 

Heer vader, ic bid u om een woert

 

Ten besten te sprekene. Ic heb gehoert

 

Dat mijn susteren in gescille

+ Hs. bl. 24b.

1) In dezelfde hand als bl. 21a en 21b, hier blz. 43 en 44 vermeld, werd achter vs. 1905 naderhand bijgevoegd int feyt, en achter Gerechtiche in 't volgende vers werd bijgeschreven yt, zoodat het woord thans luidt gerechticheyt en op feyt rijmt.

[p. 51]

1100

Gevallen sijn om des menscen wille.

 

Dat qualic vuecht, here, mocht[ict]¹⁾ gelien,

 

Dat si dus jegen elc anderen strien.

 

Dus soudicse, als Waerheit, geerne versamen

 

Ende enegen, here; maer²⁾ na dbetamenaant.

1105

Van mi, Waerheit, en van hem³⁾ beyen

 

Dat si in dit gedinge voerseyen,

 

Soe waert wel noet, datmen dan vonde

 

Yemen die beterde tsmenscen sonde

 

Metter doot, ende dat uut trouwen,

1110

Die inde sonde niet en waer gehouwen

 

Die Yeve ende Adam bedreef.

 

Dus, vondemen yemen die suver bleef

 

Ende ombesmet,⁴⁾ ende claer van desen,

 

Die soude tgeslechte al mogen genesen.

1115

Ende anders so en maecht niet gescien

 

Bi mi, als Waerheit.

ontfermicheit

 

Dan onder ons drien

 

Soe laet ons met begeerten groet

 

Besueken, of yemen der ewiger doot

 

Vanden sonden Adaems bedreven

1120

Onsculdich en onbesmet⁵⁾ es bleven.

 

Wat segdi dies, Gerechticheit?

gherechticheit

 

⁺

 

Neent, sustere, want tscrifture seit

 

Inden latine, claer becondicht:

1) In het hs. alleen maar mocht. Reeds in dl. 2, 1233 van het Mnl. Wdb. heeft Verdam de noodzakelijkheid dezer emendatie betoogd.

2) maer in 't hs. voluit.

3) hem in 't hs. voluit.

4) om- in ombesmet in het hs. voluit.

5) on- in onbesmet in 't hs. voluit.

+ Hs. bl. 25a.

[p. 52]

 

Wi hebben alle in Adam gesondicht;

1125

Oec en es niemen, na Davids leere,

 

Si en hebben gesondicht jegen den here.

de waerheit

 

Susteren, om u te besceidene

 

Als Waerheit, gelieft mi u te leidene

 

Ten chore der ingelen, verstaet den fijn.

1130

Want daer noch enege ingele in sijnaant.

 

Die noyt noch en mesdaden in sonden,

 

En ongehouden sijn en ontbonden

 

Van Adams mesdaet, dit es waer.

 

Dies gawi onder ons drien tot daer;

1135

Ic hope, wy wordender bi gevraemt.

 

Siet, sustere, daer¹⁾ steeter veel versaemt;

 

Als Ontfermicheit doet de relacien!

ontfermicheit

 

O heilege ingele van hoger nacien,

 

Sonder blamacien

1140

Sidi bi Waerheiden, miere suster, vonden²⁾

 

Regnerende in jubilacien.

 

Sonder falacien

 

Biddic geerne, hoert mijn orconden:

 

Soude yemen die sonden

1145

Afdoen willen van Adame,

 

Ende tenegen stonden

 

Sterven willen om smenscen vrame?

 

Dat waer mi uterlic seer bequame.

 

Als Ontfermicheit doe ics bede,

1150

⁺ Die vor u knielt in smenscen stede.

1) daer in 't hs. voluit.

2) In het hs. vōden verbeterd uit woiden. Het eerste been der w is uitgekrast en één stokje tusschen o en d.

+ Hs. bl. 25b.

[p. 53]

tekstkritische noten

een ingel

 

Vrou Ontfermicheit, u tale besneden

 

Hebben wi gehoert, ende tuwer beden

 

Souden wi ons vuegen als van dien.

 

Wies der heileger drievuldicheden

1155

Ghelieft van desen, sijt dies te vreden,

 

Dat moet wel van ons gescien.

 

Hier en es niemen int oversienaant.

 

Die den natuerliken doot verdriet.

 

Eest God begerende tot ons lien,

1160

Wy willen alle geerne plien

 

Wies dat de here aen ons gebiet.

 

Dus werdet u, vrouwe, van ons bediet.

ontfermicheit

 

Lof hebt ghi, ingele! - Mijn susteren beie,

 

Laet ons vor den here dan gaen,

1165

Want, soe mi die ingel seye,

 

Soe doen sijt, wilt hijt hebben gedaen.

gherechticheit

 

Neen suster, dat hebdi qualic verstaen:

 

Ghi sout mi so mijns rechts verdringen.

 

Si moestent minlic selve aengaen,

1170

De here en machser niet toe dwingen!

 

De sake die soude mi dus ontspringen,

 

En fortse so worde gerekent dat feit.

 

De doot en mach hem¹⁾ niet verlingen,

 

Diet doen sal; dats verloren geseit.

de waerheit

1175

Nu dan, ghi ingele, ic als Waerheit

 

Die spreke u toe, wilt mi verzinnen.

1152 gehoert. 1155 desen. 1159 begerende. 1162 vrouwe. 1163 ingele. 1165 mi. 1166 sijt. 1167 suster. 1168 so. 1169 minlic. 1172 fortse. 1173 doot. 1174 sal. 1175 ingele. 1176 toe.

1) hem in 't hs. voluit.

[p. 54]

 

⁺ Heeft yemen ten mensce selc onst geleyt,

 

Datti de doot wilt sterven uut minnen,

 

So mogense dewige vroude gewinnen

1180

Ende inden hemel besitten dees ste.

 

Doet mi daer af u jonst bekinnen,aant.

 

Des biddic u, ingele, als de Waerhe.

Hier swigen sy alle.

 

Si swigen gemeyn op alle be!

 

Anderwerf vragic, of ghi wilt sterven

1185

Om den mensce ten ewigen vree

 

Te bringene? noch vragicx u derdewerven,

 

Och niemen en antwert tonser bederven?

ontfermicheit

 

O laes, den troest die wi hier vinden

 

Es cranc! latet ons gaen ontbinden

1190

Gode den almechtegen here.

 

Hi sal ons beraden, hopic, sere,

 

Of de mensce blijft onverloest,

 

En crigen wi anders genen troest.

 

Dies gaic, als vriendinne getrouwe

1195

Tot Gode den vader, met groten rouwe.

[Tot God.]

 

Here vader! onder der ingele scare

 

En es nu niement, int oppenbare,

 

Die hem uyt minnen wilt laten ontliven,

 

Noch oec ter werelt dies werdich ware,

1200

Om te verlossen den armen sondare.

 

Sal hi dan dus verloren bliven?

 

Ghi moecht doch alle leet verdriven!

 

Ic bids u, staet hem nu in staden,

 

Als u Ontfermicheit.

+ Hs. bl. 26a.

[p. 55]

tekstkritische noten

god

 

Wilt mi beraden,⁺

1205

Suete sone, ende hoert mijn woerde.

 

U susteren drie sijn buten trade[n]

 

Gevallen ende sere van discoerde.aant.

 

Gherechticheit, als die gestoerde,

 

Begeert dat Adam blive in weene;

1210

Ontfermicheit wilten te minen acoerde

 

Bringen, en sijn geslachte gemeene.

 

Hoe salict maken, en stoerder eene?aant.

 

Want alle beide moeticker plegen.

 

Dadict niet, sone, hoert wies ic meene:

1215

Ic ginge miere hoger godheit tegen.

 

Dies wilt mi tesen avise gewegen.

de soen gods

 

O vader! uwen wille van dien,

 

Soet Recht begeert, moet wel gescien.

 

Wi en mogen niet bat, noch ghi, noch icke,

1220

Dan trecht in hout van desen sticke.

 

Dus salmen Recht ende Waerheit vragen

 

Wats hem van desen best sal behagen.

 

Dat dunct mi goet, eest soe u wille.

de heilege geest

 

O vader, laet zwichten dit gescille.

1225

Dies biddic u, als Heilich Geest,

 

In u als wortele ende keest,

 

Eenwillich, volmaect, ende onversceyen.

 

Wes u behaecht, gelieft ons beyen,

1205 sone. 1207 Gevallen. 1208 Gherechticheit. 1209 Begeert. 1210 Ontfermicheit. 1211 Bringen. 1212 maken. 1214 sone. 1218 begeert. 1219 bat. noch ghi. 1220 in hout. 1221 recht. 1222 desen. 1223 goet. 1224 zwichten. 1225 u. 1226 wortele. 1227 Eenwillich. 1228 behaecht.

+ Hs. bl. 26b.

[p. 56]

 

Als u ende mi,¹⁾ sonder mestermen,aant.

1230

Want doch ons proper es ontfermen.aant.

 

Wat ghi begeert, dats oec mijn raet.

de vrede

 

⁺ Ic, als Vree, here, na dat staet,

 

Bid der Waerheit ende u om hulpe:

 

Die gaf den raet, dat hi dit stulpe²⁾.

1235

Ghi sijt genadich in allen keere.

de waerheit

 

Soe seggic dan, als Waerheit, heere,

 

Yegelijcs saken wel oversien:

 

Sal den mensce sorcoers gescien,

 

Dat wort bi rechte van uwen sone;

1240

Ende dat bi redenen, om dat gone

 

Elken in recht staende ombegrepen³⁾.aant.

 

Bi hem⁴⁾ was ierst de mensce gescepen.

 

Oec es gescreven, alsoe ic las,

 

Dat alle dinc bi hem gescepen was.

1245

Dies laet ons sire wijsheit dan, duer oetmoet,

 

Bidden om sijn hulpe soet

 

Siere vriende, die sijn in bitteren weene.

ontfermicheit

 

O sone des vaders, in duechden reene,

 

Ic, vrou Ontfermicheit, bid met seere

1250

Vor u vriende, groet en cleene,

 

Die bliven verloren emmermeere

1) mi: hs. wi Er is echter een datief noodig. Verdam heeft ons beyen opgevat als ‘Zoon en Heiligen Geest’, wat stellig onjuist is, en wi behouden (zie Mnl. Wdb. 4, 1740), in welk geval er ons had behooren te staan. Dat mi vereischt wordt, is ook reeds beweerd door K.H. de Raaf, Stelling 16.

+ Hs. bl. 27a.

2) -ulpe in stulpe in het hs. op rasuur, doch in de hand van den kopiïst zelven.

3) om- in ombegrepen in 't hs. voluit.

4) hem in 't hs. voluit.

[p. 57]

 

Ten si bi uwer sueter leere,

 

Dat ghi hens¹⁾ duegdelic wilt ontfermen.

 

Dan u genadicheyt op hen²⁾ keere,

1255

Ende wilt gedincken haer bitter kermen.

 

Niemen dan ghi en machse bescermen!

god

 

Mi, sone, na dat gewarich toe bringen

 

Van miere dochter Ontfermicheden,

 

Soe es mi zwaer ende groet verlingen³⁾

1260

Dat si daer sitten in onvreden,⁺

 

Die mi dicwile in tiden voerleden

 

Hebben gedaen eere ende vrame:

 

Patriarken ende propheten besneden,

 

Ende meest de af comst van Adame.aant.

1265

Dus dan, het waer mi seer bequame

 

Haddi de minne tot hem⁴⁾ so groet,

 

Woudise met uwen sueten name

 

Verlossen, ende sterven de bitter doot.

de soen gods

 

O vader, twi eest dat recht geboot

1270

Dat ic sal moeten boeten de sake

 

Ende ontsluten dat Adam sloet,

 

Met pinen ende met ongemake

 

Meer dan hi soude? versint mijn sprake,

 

Heilege Geest, dat vragic dy,⁵⁾

1275

Die alsoe mechtich es als wy.

1) hens in het hs. voluit.

2) hen in het hs. voluit.

3) In het hs. vóór verlingen onder den regel bijgeschreven: t in cursief schrift, wellicht door den kopiïst, met een invoegingsteeken.

+ Hs. bl. 27b.

4) hem in het hs. voluit.

5) Vlak naast dit vers, onmiddellijk vóór Heilege, staat in cursief schrift: de; in welke der reeds vermelde handen is niet uit te maken.

[p. 58]

tekstkritische noten

god

 

Mijn lieve sone, de sake aen hoert:

 

Ic ben soe uterlic gestoert

 

Op den mensce, ic segt u naect,

 

Dat mi leet es, dat icken heb gemaect.

1280

Ende tusscen den ingelen, ic seg u mee,

 

Ende den mensce, es oec een vee.

 

Ende ghi sijt middel persoen int weesen,

 

Mi ende tsheilichs Geests in desen.

 

Soe sidi sculdich, verstaet int cleere,

1285

Hier af te sine een middeleere,

 

Om te peysene tuwen wensche

 

De vete tusscen mi ende den mensche,

 

Ende tusscen die ingelen, die in gescille

 

⁺ Oec liggen; aldus soe es mijn wille

1290

Dat ghi, sone, de sake aen gaet

 

Ende sijts een middeleere.

de waerheit

 

Voert mede verstaet,

 

Wies dat ic uut des vaders monde,

 

Sone Gods, als die Waerheit orconde:

 

Ghi hebt de cracht ende macht warachtich

1295

Van uwen vader ontfaen almechtich;

 

Oec hebdi sijn wijsheit groet sonder getal;

 

Ende wie dees sake aenveerden sal,

 

Moet doen bi also wisen zecrete

 

Datter de viant niet af en weete.

1300

Want, here, geraecte hijt te verhorne,

 

Hi soude hem pinen u doot te storneaant.

 

Ende te beletten smenscen profijt.

 

Dus dan, ghi die de wijsheit sijt,

1276 sone. 1278 mensce. 1279 es. 1280 ingelen. 1281 mensce. 1283 Mi. ende tsheilichs geests. 1284 sculdich. 1286 peysene. 1287 vete. tusscen mi. 1288 ingelen. 1289 liggen. 1293 gods. 1294 cracht. 1297 sake. 1298 doen. 1299 viant. 1301 pinen. 1302 beletten.

+ Hs. bl. 28a.

[p. 59]

 

Selt best de sake al oversien

1305

Tes menscen vrame, ende doense gescien

 

Ten siensten; dit slutic als Waerheit:

 

Dat u behoert.

gherechticheit

 

Dats wel gheseit,

 

Bi redenen die ic, als Recht, sal gheven.

 

Bi wijsheiden ontfinc de mensce sijn leven

1310

Ende was van eerden, alsoe ic thoone,

 

Bi u geordineert als de soone.

 

Dus es hi u bi enegen saken

 

Ontrocken, so moettien weder maken.

 

Ende bat behoert u, sone, nu merc,

1315

Te volcomen uws¹⁾ selves werc,

 

Die[t] mi recht te gronde besochte,⁺

 

Dan dat u een ander vol wrochte.aant.

 

Alsus soe lidic²⁾ onbevreest³⁾

 

Dat God u vader, noch Heilich Geest,

1320

En betaemt den mensce, hoe dat si,

 

Te verlossene, sone, tegen di.

 

Want ghijt voer hen⁴⁾ sijt sculdich te doene.

god

 

Ghi wet doch wel mijn stercheit, sone.

 

Die hebdi oec in u bedwanc.

1325

Ende die mensce es teeder en cranc.

 

Het es van node, diet wel verdacht,

 

Dat hi bi u ontfa dan cracht.

1) In het hs. vus

+ H.s. bl. 28b.

2) lidic in het hs. op rasuur.

3) on- in onbevreest in het hs. voluit.

4) hen in het hs. voluit.

[p. 60]

 

Aldus soe seggic, ende es mijn raet,

 

Dat ghi des menscen bederve bestaetaant.

1330

In minnen, reyn ende onbevreest¹⁾.

 

Het hoert u bat dan den Heilegen Geest,

 

Soe ghi wel wet, sone, ocht dan mi.

de sone

 

Heer vader, al dat u wille sy

 

Dat moet in mi altoes gescien.

1335

Uwer hoger begeerten so blivic bi,

 

Minlic soe willic mi voegen te dien;

 

Die doot en willic niet ontsien,

 

Sterven willic in rechter minnen.

 

Met minen bloede salic haers²⁾ plien

1340

Die nu sijn ter hellen binnen.aant.

 

Hen³⁾ willic vriendelic doen bekinnen

 

Dat mi Ontfermicheit heeft ontstaect,aant.

 

Vierich dorscoten mijn hert, mijn sinnen,

 

Ende metten strale van minnen geraect.

1345

⁺ Dies wort van mi de doot gesmaect.aant.

De Vrede sal Gerechticheit cussen ende segghen dit:

de vrede

 

O Gerechticheit, hebt danc van desen,

 

Ende alle die hier toe hulpich wesen.

ontfermicheit

 

Lof, werdich Gods sone gebenedijt!

 

Als Ontfermherticheit Gods togic mijn quale,

1) on- in onbevreest in het hs. voluit.

2) haers in het hs. voluit.

3) Hen in het hs. voluit.

+ Hs. bl. 29a.

[p. 61]

1350

Daer ghi een medicijn af sijt

 

Ende een triacle int generale.

 

Aensiet, hoe ic met desen strale

 

Ben dorscoten, om die onvrame

 

Dat smenscen geslachte altemale

1355

Moet liden, die over zwaer mesquame.

 

Seert der beeten van Adame

 

Soe heeft dees wonde ye sint gebloet.

 

Soet mi Ontfermherticheit betame,

 

Vindic u, Gods sone, nu gemoet.

1360

U suete minne so in mi gloet,

 

Dat mi de quetse van desen gescichte

 

In u herte mijns seers verlichte.aant.

gherechticheit

 

Lof, sone des vaders, tot mi genegen!

 

Als Gerechticheit Gods gevic orconde

1365

Dat ghi de balance, van mi gedregen,

 

Hebt effen geladen te deser stonde.

 

Want bi uwen rechtverdegen vonde

 

So wert de mensce sijns drux verloest¹⁾.

 

Dies rise u lof, uut elken monde,

1370

Dat ghi de uwe aldus vertroest!¹⁾

de waerheit

 

⁺

 

Lof, sone des vaders, van dat ons noest¹⁾

 

Sijn wi, bi uwen eygenen wille

 

Als susteren, ja, diet wel geloest,¹⁾

 

Verenicht van onsen zwaren gescille.

1375

Bi Waerheiden ende Rechte verstoert de hille.

1) Naderhand is in het hs. de e van -oest in o veranderd met zwarteren inkt.

1) Naderhand is in het hs. de e van -oest in o veranderd met zwarteren inkt.

+ Hs. bl. 29b.

1) Naderhand is in het hs. de e van -oest in o veranderd met zwarteren inkt.

1) Naderhand is in het hs. de e van -oest in o veranderd met zwarteren inkt.

[p. 62]

tekstkritische noten

ontfermicheit

 

Lof, specie, edel, vruchtbarich tac,

 

Sonder nommer soe es u weerde!

gherechticheit

 

Lof, bloyende rijs, dat Adam brac,

 

Lof, specie, edel, vruchtbarich tac!

waerheit

1380

U vruchten sijn reyn ende sonder lac;

 

Noyt edelre vrucht en wies op eerde.

ontfermicheit

 

Lof, specie, edel, vruchtbarich tac,

 

Sonder nommer soe es u weerde!

gherechticheit

 

Ghi wert gebloeit uut Yessen geerde,aant.

1385

Also ons Balam heeft vorsproken.

waerheit

 

Ende ons inder scrifturen vercleerde,

 

Werdi gebloyt uut Yessen geerde.

ontfermicheit

 

Gheen edelre bloeme noch soe vermeerde

 

En stont ter werelt noit ontploken.

1376 specie. 1378 rijs. 1379 specie. 1380 reyn. 1381 vrucht, en wies. 1382 specie. 1384 gebloeit. 1385 balam. 1387 gebloyt. 1388 bloeme. 1389 werelt.

[p. 63]

tekstkritische noten

gherechticheit

1390

Ghi wert gebloeyt uut Yessen geerde,

 

Alsoe ons Balam heeft vorsproken.

waerheyt

 

Bi u soe wert de helle te broken!⁺

 

Voetsel van vramen leit in u keerne.

ontfermicheit

 

U grote genaden staen wide ontploken,

1395

Bi u soe wert de helle te broken!

gherechticheit

 

Ghi sult sorcoersen met uwen roekenaant.

 

U vrienden, Lucifer te deerne!

waerheit

 

Bi u soe wert de helle te broken.

 

Voetsel van vramen leit in u keerne.

1400

Al onduecht steet tot uwen beweerne!

Selete.

joachem

 

O makere ende stichtere van alder stichtinge,aant.

 

Ic bidde uwen heilegen weerdegen name

 

Dat mijn offerande ende mijn beghichtinge

 

Inden tempel van duechden mach sijn bequame.

1405

Ic sie de priesters; God geefs my vrame,

 

Als dat haer mijn onvruchtbaricheitaant.

 

Onversteken moet wesen, alsoet betame.

 

Inden tempel vol duechdeliker claerheit,

 

Met bescaemder herten, met groter zwaerheit,

1390 gebloeyt. 1391 balam. 1394 genaden. 1397 vrienden. 1405 priesters. 1409 herten.

+ Hs. bl. 30a.

[p. 64]

1410

Salic hier mijn offerande bewisen.

 

Vrame van duechden moeter uut rijsen.

Pause.

 

O pyleren des tempels gesticht in vreden,aant.

 

Ontfaet hier in onderhorichedenaant.

 

Mijn offerande ter Gods eeren.

1415

Al wordic out ende zwaer van leden,

 

Van alder vruchtbaricheit af gesneden,

 

⁺ En wiltse mi niet blamelijc wederkeren!aant.

 

Woude God mijn generacie vermeeren,

 

Hi soude mi wel, doer sijn hoge weerde,

1420

Natuerlike kinderen verleenen op eerde.

 

Dus nemtse int goe.aant.

i priester

 

¹⁾

 

Gaet uwer veerde!

 

U offerande die es seer onbequame²⁾.

ij priester

 

Ghi sijt onvruchtbarich, tes scande en blame.

 

Ghi moet emmers verwaten sijn van Gode.

de bisscop

1425

Ghi doet enichsins tegen Gods gebode,aant.

 

Dat ghi dus onvruchtbarich blijft.

i priester

 

Tes uws³⁾ levens scult dat ghi bedrijft.

 

Anders en dorfdijs niemen op tygen.aant.

+ Hs. bl. 30b.

1) Naast i Priester, ij Priester, De Bisscop telkens, afgekort: primo

2) on- in onbequame in het hs. voluit.

3) Hs. vus

[p. 65]

joachem

 

Ten es oft God wilt.

bisscop

 

Ghi moegt wel swigen!

1430

Dat u God geen vruchtbaricheit toe en sint,

 

Dats een teeken dat hi u niet en kint.

 

Ende en kint u God niet in u werken van minnen,

 

Twaer onredene, souden wi u dan kinnen

 

Inden tempel van duechden, verchiert met eeren,

1435

Hier sittende inde stad des heren,

 

Als die alle onduegden werpen ter nedere.

ij priester

 

Hout daer u offerande.

joachem

 

Ic en begheerse niet wedere.⁺

i priester

 

Neen, dats om niet,

 

Want diemen onvruchtbarich siet,

1440

Tes een teeken van quaden exemple.

ij priester

 

Heft u van hier!

bisscop

 

Gaet uten temple.

 

Wi refuseeren u nu dijn offerande! -

 

Hout, worptse hem na.

+ Hs. bl. 31a.

[p. 66]

tekstkritische noten

joachem

 

Och noyt meerder scande

 

En gescie my, lacen, noch sulken confuse,aant.

1445

Binnen minen geslachte.

i priester

 

Nu, elc verhuse

 

Uten temple metter spoet,

 

En volgen wi den bisscop opten voet.

joachem

 

Och God, en hoe my de ogen leekenaant.

 

Van drucke, dor dese grote blaemte!

1450

Men saels mi ewelijc scande spreken

 

Ende minen geslechte; noyt selken onvraemte!

 

O God, here, aensiet mijn grote scaemte.

 

Hoe ic inden tempel nu ben vercleent,

 

Om dat ghi my na der natueren betaemte

1455

Gheen vrucht op erterike en verleent.

 

Waer magics verdient hebben? En weet wat meent!

 

Noyt en was mijn herte soe seere ontstelt.

 

Al suchtende, met natten ogen beweent,

 

⁺ Willic mijn beestkens gaen wachten opt velt

1460

Ende bevelen mi der godliker gewelt.

Hier singen ende spelen inden trone.
God sal seggen totten ingel:

god

 

Nu willic recht, het dunct mi tijt,

 

Mijn Ontfermicheit suet van sedenaant.

 

Gansen, die lange gehadt heeft strijt

 

Jegen mine Rechtverdicheden.

1456 hebben. 1459 velt. 1463 Gansen.

+ Hs. bl. 31b.

[p. 67]

1465

Dus vliecht, mijn yngel, tot daer benedenaant.

 

Aen enen, Joachemme genaemt,

 

Die es bevaen met zeericheden.

 

Om sijn onvruchtbaerheit es hi geblaemt.

 

Segt hem dat hi niet bescaemt

1470

En si, noch en draghe geen verlingen,

 

Want Anna sijn wijf, alsoet betaemt,

 

Die sal een salege vrucht voort bringen,

 

Soe salich, dat alle die lesen oft singen

 

Haer salicheit niet en souden gegronden.

1475

Ghi sulten vinden nu ten stonden

 

Bi sinen beesten, daer hi mi claecht

 

Seere bitterlijc, om waer orconden,

 

Dat Anna sijn wijf geen kint en draecht.

dingel

 

O Here! na dat ghijt hebt gewaecht,

1480

Soe saelt gescien, sijt dies te binnen.

 

Ic sal hem¹⁾ blide ende onversaecht

 

U hoge bederven laten bekinnen.

joachim

 

O God, here, met bedructen sinnen

 

Soe clagic u mijn bitter vernoysele.

1485

O Anna, vercorne bloeme vol minnen,⁺

 

U vruchtbarich boem en draegt geen groysele.

 

O here, sint ons een overvloysele

 

Van uwer minliker gracien soet,

 

Dat den boem der natueren mach crigen bloysele,

1490

Daer ons salige vrucht uut groyen moet.

 

Alsoe waerlijc als ghi uut rechter oetmoet

 

Uter droger roetsen daet water springen,

1) hem in 't hs. voluit

+ Tweedestrooka.

[p. 68]

 

⁺ Ende naemt al dysraelsche in u behoet,

 

Soe wilt ons met uwer gracien mingenaant.

1495

Dat Anna een vrucht ter werelt mach bringen.

dingel

 

Joachem, u seit God, ons here,aant.

 

Dat ghi u selven te vreden stelt

 

Ende en truert noch en droeft niet meere,

 

Want uwen druc wert haest bevelt.

1500

⁺ Aldus dan u niet meer en quelt

 

En gaet thuus; hoert wies ic meyne:

 

God seit, dat ghi gecrigen selt

 

Een vrucht, van allen vruchten greyne.

 

Vol duechden¹⁾ wort si een fonteyne;aant.

1505

Elc sondaer sal in haer²⁾ genaden

 

Hem mogen suveren van allen weyne;

 

Derfsonde die wert bi haer ontladen.

 

Ten tekene dat u God sal gestaden,aant.

 

Soe sal u comen te gemoete

1510

U wijf, bevreed van allen quaden,

 

Ende sal u bieden hoefsche groete

 

Ter guldender porten, om stwifels boete.aant.

joachem

 

Lof, here, en danc soe hebt van dien

 

Dat ghi den uwen aldus versiet!

1515

Den ewigen lof moet u gescien

+ Tweede strook b.

+ Hs. bl. 32a.

1) Vol duechden J.W. Muller, Stelling 8 (1884) poneerde: ‘Men leze Van duechden...’. Deze stelling is ongetwijfeld de aanleiding tot Verdam's opmerking, Mnl. Wdb. 2, 835, ‘dat verandering van vol in van... onnoodig (is)’. Inderdaad, fonteine wordt wel met een genitief, maar óók met een bepaling met vol geconstrueerd. Zie b.v. ghi sijt speghel ende fonteyne vol ghenaden altoos vonden, Dietsce Rime, blz. 38. Ook specie wordt zoowel met een bepaling met vol als met een genitief geconstrueerd. Zie beneden vs. 1784: specie vol deuchden.

2) haer in 't hs. voluit.

[p. 69]

 

Altoes, dat ghi der uwer pliet! -

 

Des willic, also mi es bediet,

 

Thuus keren ende stellen mi te vreden:

 

In hem,¹⁾ die mi dit weten liet,

1520

Soe settic mijn ellendicheden.

 

Lof hebbe sijn gracie groet besneden,aant.

 

Want ic ter guldender porten mach scouwen

 

(Dies danckic Gode met sueter beden)

 

Annen, mijnre geminder vrouwen.

1525

Vor waer, soe magict nu wel behouwen

 

Dat mi seide die ingel soete!

 

Dies willic haer bieden huessche groete.

Pause lutter.

 

God gruetu, Anne, suete vercorne!

 

Los benic van allen torne,⁺

1530

Want mi dingel heeft verhuecht.

 

Dies gae wi te vreden, suver juecht!

 

Hi heeft mi bracht seer goede mare,

 

Dies benic vroe.

anne

 

In groten vare

 

Wasic om u, vercorne man;

1535

Om dies ic u te volgen began,

 

Ende bid u vriendelic, hoert mijn vercleeren,

 

Dat ghi u emmer in Gods begeeren

 

Niet en verslaet, want waert sijn wille,

 

Wi cregen wel vrucht.

joachem

 

Vrouwe, zwijcht al stille:

1540

Daeraf so es mijn clagen gedaen!

1) hem in 't hs. voluit.

+ Hs. bl. 32b.

[p. 70]

 

Dies laet ons beide te vreden gaen,

 

Gode biddende als van dien

 

Datter ons salicheit in moet gescien,

 

Soe ic ben hopende vanden sticke.

1545

Dies gawi te vreden, ghi en icke.

Sanc; spel opt lanxste¹⁾.

een vanden gebueren

 

⁺²⁾

 

En hoorde mijn dage noyt vremder abuus!

 

Wat seitmen van Joachem?

ij gebuer

 

²⁾

 

Hi es weder thuus,

 

Alsoe ic corts heb horen verclaren;

 

Ende oec en was hi in .vij. jaren

1550

Soe vrolijc noch soe blide van moede,

 

Ja van gelate.

i gebuer

 

Na dat ic bevroede,

 

Soe en waest niet goet datmen hem dede

 

Ja alsulken onwerde ende confusichede,aant.

 

Ende vor alle tvolc alsoe bescaemde.

ij gebuer

1555

Mi docht dat alsoe niet en betaemde.

 

Ja, mochtment seggen int openbaer!

1) Na deze tooneelaanwijzing blijft ongeveer een derde van de bladzijde wit. Daar hebben 8 verzen gestaan, die naderhand uitgekrast zijn, nl. vss. 1572 tot en met 1579: de kopiïst had een heel blad overgeslagen! er is hier inderdaad een blad ingevoegd (zie beschrijving van 't hs.), en de verzen die hier uitgekrast zijn, staan op dit ingevoegde blad, onderste helft van de keerzijde, met een ruimte voor 8 verzen er vóór: een blad was eigenlijk te veel ruimte voor 't geen overgeslagen was.

+ Hs. bl. 33a.

2) Hiernaast telkens, afgekort: primo

2) Hiernaast telkens, afgekort: primo

[p. 71]

tekstkritische noten

i gebuer

 

Thoet es thoet, dat latic daer¹⁾.aant.

 

Laet ons van onsen woerden stillen:

 

Dese papen makent alsoe si willen.

1560

Ic hebs meer gehoort, ic en segge niet hoe.

ij gebuer

 

Het en hoert ons oec niet wel toe,

 

Daerin te sprekene; dats anders nochtan.

i gebuer

 

Wilt ment hem²⁾ witen?

ij gebuer

 

Wat maechs de man?

 

Oft hem God geen vrucht en verleent,

1565

Eest dan sijn scout?⁺

i gebuer

 

Wat, trouwen eer neent!

 

Hi creechse wel, waren si aen hem versien.aant.

ij gebuer

 

Gods gracie die moeter inne gescien,

 

Ende oec in onser alder leven,

 

Tsi hier oft eldere.aant.

1557 (2de) thoet. 1562 sprekene.

1) daer in 't hs. voluit.

2) hem in 't hs. voluit.

+ Hs. bl. 33b.

[p. 72]

tekstkritische noten

i gebuer

 

Dat moet God geven,

1570

En wil den bescaemden sijn scaemte so lijen,aant.

 

Datti na dese scaemte vor sijn scaemte noch moet verblien!¹⁾

Selete.

anna

 

O godlijc licht, vol gracien claer,

 

U scijnte es blickende altoes eenpaer!

 

Op den uwen ghi hittelijc laeyt;

1575

U grote gewichte es openbaer

 

In hemel, in erde, grondeloes zwaer.

 

U vonc, invierich, altoes raeyt!

 

Lof hebt der vrucht die ghi gesaeyt

 

Hebt in minen besondegen lichame.

1580

⁺ Mijn man, die teersten was ontpaeyt,

 

Sal nu des drux, here, sijn verfraeyt:

 

Ghebenedijt si dies u name!

 

Want seer bequame

 

Soe wert mijn vrucht, ic heb[t]²⁾ bevonden.

1585

Dies rise u lof, heere, tallen stonden!

Pause: sanc of spel³⁾.

joachem

 

Noyt blider man en was op eerde,

1579 Hebt. 1580 man. 1581 drux. 1582 Ghebenedijt. 1584 vrucht. 1585 lof. Tooneelaanwijzing: spel.

1) Na dit vers is in 't hs. eene ruimte, waar acht verzen kunnen staan, wit gelaten, en eerst na die ruimte, onmiddellijk vóór Anna, staat het hier volgende Selete dat naderhand zwart doorstreept werd.

+ Hs. bl. 34a.

2) Hs. heb door Moltzer stilzwijgend veranderd in hebt

3) Naast deze tooneelaanwijzing in cursieve hand, zeer waarschijnlijk een andere dan de reeds vermelde: nota

[p. 73]

 

Want Anna, mijn wijf, soet God begeerde,

 

Die heeft, also mi es verclaert,

 

Een suete dochter nu gebaert.

1590

Soe edel, soe reyn, soe scoen van live

 

En was ter werelt noyt van wive

 

Geboren! lof hebt dies, hemelsce vader,

 

Want ghi mijn troest sijt en berader.

 

Dies sijt geloeft in ewegen tie!

een priester

1595

Joachem, ghi scijnt seer blie.

 

Vercorne vrient, wats u gesciet?

 

Segt ons de sake.

joachem

 

En soudic niet,

 

Ghi heren? ic ben soe wel gepaeit!

 

God heeft sijn gracie op mi gespraeit

1600

Soe overvloedich, ja, diet wel vaet!

 

Ic, hopic, nemmeer en werd versmaet

 

Inden tempel, des ben ic vro,

 

Om mijn onvruchtbaerheit.

dander priester

 

Keren! lieve, hoe soo?

 

Joachem, dats ons lief om horen!⁺

joachem

1605

Noyt scoender kint en was geboren -

 

Ghi heren, dat si u wel verclaert -

+ Hs. bl. 34b.

[p. 74]

 

Dan Anna j. dochter heeft gebaert,

 

Mijn lieve wijf; dies soudic begeeren

 

Aen u beiden, om cort vercleeren,

1610

Dat ghi mi enen sueten name

 

Wout condegen, soet haer¹⁾ best betame,aant.

 

Na haer scoenheit ende behoerte.

een priester

 

Welc tijt was des kints geboerte?

 

Joachem, vrient, doets ons gewach,

1615

Dit horen wy gheerne.

joachem

 

Den .viij.²⁾ dach

 

Van september dat kint lofsam

 

Van harer³⁾ moeder ter werelt quam,

 

Ende daer om spoet u, sonder beyen.

 

Ic wil gaen thuus, en doen bereyen

1620

Mijn dingen, Alsoe daer toe behoert,

 

Ende wilt mi volgen rechtevoert.

 

Dies biddic u, tes meer dan tijt,

 

Scep hem den name.

dander priester

 

Ghebenedijt

 

Moet sijn de vrucht, om ons verhogen.

1625

Maer hoe selen wijt heeten mogen,

1) haer in 't hs voluit.

2) In eene andere, cursieve hand werd naderhand links bovenaan bijgeschreven: sten Of deze eene der reeds vermelde handen is, en zoo ja, welke, is niet uit te maken.

3) harer in 't hs. voluit.

[p. 75]

 

Dit kint? Geselle, wilt mi beraen,

 

Ic bens te weets.aant.

deerste pape

 

¹⁾

 

Bidt vol genaen⁺

 

Den oversten here met goeden avise,

 

Datti ons enen naem bewise

1630

Als sijn heilege wille si.

 

Bidt dies met nernste.

Hier bidden si.

dingel

 

Soe hoert na mi,

 

Wies dat ic u nu sal vercleeren.

 

Noemse Maria: dit seit hi di,

 

Die hoechste here; tes sijn begeren!

1635

Den wreeden viant te sijnder deeren

 

Ende alle den hemelscen heere ter vrame,

 

Makic te binnen u deser meeren,

 

Dat Maria wert haren²⁾ name.

 

Si wort den here alsoe betame,

1640

Dat noyt haer weerde en was volscreven³⁾,

 

Hoe hoge, hoe groet ende hoe bequame

 

Dat si daer⁴⁾ boven sal sijn verheven.

 

Den staet⁵⁾ der inglen sal haer aencleven.aant.

1) Hier werd naderhand in dezelfde cursieve hand als bl. 4a, 9a, 16b, hierboven blz. 5, 16 en 33 vermeld, naast geschreven: priestere

+ Hs. bl. 35a.

2) haren in 't hs. voluit.

3) Hs. vorscreven Reeds door J.F. Willems stilzwijgend verbeterd.

4) daer in het hs. voluit.

5) Aldus in het hs. én in de uitgave van J.F. Willems. Maar Moltzer heeft gedrukt - bij vergissing? - stoet, en zóó citeert dus ook Verdam, Mnl. Wdb. 1, 112. Onder stoet noch onder staet is dit vers daar aangehaald.

[p. 76]

tekstkritische noten

een priester

 

Lof, salich kint, gebenedijt

1645

Van Gode, die ons dees boetscap brachte!

dander pape

 

¹⁾

 

In uwer moeder lichame gewijt,aant.

 

Lof, salich kint gebenedijt.

een priester

 

Ghespruyt, geboren dat ghi sijt

 

Uut Yesse, den edelen gheslachte.

dander pape

 

¹⁾

1650

Lof, salich kint, gebenedijt

 

⁺ Van Gode, die ons dees bootscap brachte!

 

Van groter crachte, hoge inde[n]²⁾ here,

 

Soe sijn u machte onsprekelic seere.

 

Dies vloye u lof toe emmermeere!

Selete; wech.

anne

1655

Lof, here, en danc in allen tien! -

 

Vercorne man, wilt u verblien:aant.

 

Al es ons kint seer jonc van dagen,

 

Soet blijct, het es na Gods behagen

 

Seer wijs van sinne, suptijl en vroet,

1660

Scoen, bequame, vol der oetmoet.

 

Nochtan en eest, God hebs gewout,

 

Nu recht omtrent maer .iij. jaer out.

1645 gode. 1648 Ghespruyt. 1649 yesse. 1651 gode. 1652 erachte. 1653 machte. 1656 man. 1658 blijct. 1659 sinne. suptijl. 1660 Scoen. bequame. 1662 omtrent.

1) Evenals boven werd hier naderhand bijgeschreven: priestere

1) Evenals boven werd hier naderhand bijgeschreven: priestere

+ Hs. bl. 35b.

2) Hs. ind'e

[p. 77]

 

Dus, waert u wille, ic sout wel raen

 

Dat wise inden tempel daen,

1665

Want si hevet mi gewaecht¹⁾.

 

Wat segdier af, dochter?

joachem

 

Mijn suver maecht,

 

Uwe begeerte als van dien,

 

Lief kint, die sal u wel gescien,

 

Dies segt mi; gaet mi me of tegen,

1670

U wille sal sijn.

ons vrouwe, i. jonc kint.

 

Vader, ic ben genegen

 

Altijt te doene na u bevelen,

 

Ende Gode te dienene.aant.

anne

 

Dees vier gespeelen,

 

Maria, dochter, wilt met u leyen:

 

Wijsheit en laet van u niet sceyen;

1675

Oetmoedicheit es den anderen name;⁺

 

Suverheit de derde die geeft vrame;

 

Ghehorsamheit om duecht verstiven.

 

Dese selen altoes met u bliven.

 

Nu kinder, tert op, weest onversaecht.

[Tot den bisschop.]

1680

Heere, ontfaet dees suver maechtaant.

 

Met haren²⁾ gespeelen, dies biddic dy,

 

En nemtse in hoeden.

bisscop

 

In Gods namen sy!

 

Nu ga wy, dochter, onder u viven.

1) gewaecht Aldus in het hs. J.F. Willems en Moltzer hebben ten onrechte gevraecht

+ Hs. bl. 36a.

2) haren in het hs. voluit.

[p. 78]

 

Dat ghi eendrechtich tsamen moet bliven,

1685

Alsoe ic hope, na recht bekin,

 

Dat sal volcomen.aant.

joachim

 

Nu kinder, tert in.

 

Dat alden hemelscen heere soet

 

U reyn bestaen bequaem sijn moet!

 

Wi sceiden van u nu; als in desen,

1690

Gods gracie wil altijt bi u wesen.

bisscop

 

Lief kint, hoe es den name dijn?

maria

 

Maria.

bisscop

 

Wel moetti comen sijn!

 

In duechden wil u God gesterken.

 

Ghi selt nayen, stofferen en werkenaant.

1695

De orlementen des tempels, en voort

 

Seldi u oefenen, alsoet behoort,

 

⁺ Ten geboden Gods, in allen tyen;

 

Ter leeringen ende ter prophecien

 

Pijnt u te volgen¹⁾ in allen keere.

1700

Seldi, Maria?

maria

 

Jaic, geerne, heere.

+ Hs. bl. 36b.

1) volgen Verdam, Mnl. Wdb. 9, 832 wil hier lezen voegen, omdat volgen ‘nergens verbonden (wordt) met eene bepaling met te’. Deze verandering lijkt overbodig. Ter leeringen ende ter prophecien zijn op te vatten als concrete plaatsbepalingen, niet als oorzakelijke voorwerpen bij volgen dat, absoluut gebezigd, beteekent: meedoen, attent zijn.

[p. 79]

anna

 

Nu ga wi, Joachim, vercorne man,

 

Maria es inden tempel bleven.

joachim

 

God wilse met duechden verlichten voort an.

anna

 

Nu ga wi, Joachim, vercorne man.

joachim

1705

Die hemel ende erde heeft int gespan,

 

Die wille haer salegen voortganc geven.

anna

 

Nu ga wi, Joachim, vercorne man,

 

Maria es inden tempel bleven.

joachim

 

Haer onsprekelike wijsheit, haer duegdelijc leven,

1710

Die sal noch, hopic, naer Gods gehingen,

 

Alle¹⁾ menscen salicheit in bringen.

 

Want na de wijsheit, die in haer gesticht es,

 

Si metten heilegen geest verlicht es!

 

Hoe soude haer joncheit anders beseffen

1715

Den keest van duechden?

anna

 

God wiltse verheffen

 

In duechden, als alder weertste geminde.

 

Datter elc gracie ende troest aen vinde!⁺

Selete.

1) Alle aldus in het hs. Door Moltzer stilzwijgend ‘verbeterd’ in Allen en aldus aangehaald in het Mnl. Wdb. 3, 837.

+ Hs. bl. 37a

[p. 80]

tekstkritische noten

bisscop

 

Ghi heren, mi wondert alte sere,

 

En dede de gracie vanden here,

1720

Hoe dat Maria, dese suete maegt,

 

Dus jonc haer soe suptijlec draegt.

 

In allen dingen, dats openbaer,

 

Es si soe duegdelijc.

een priester

 

Dats seker waer,

 

Her bisscop! wi en hebben noyt vernomen

1725

Selc maegt hier inden tempel comen,

 

Van bedene, van werkene soe wijs, soe vroet,

 

Soe scoen, soe lieflijc en vol der oetmoet.

 

Ic en can gepeynsen hoe dat sy

 

Na haer joncheit.

bisscop

 

Wat raeddy my,

1730

Ghi heren? wi moeten den gebode

 

Gehoorsam wesen, al sceiden wi noode

 

Van deser maegt, om cort verclaren.

 

Si es seer nakende hueren jaren.

 

Onsprekelijc eest, datmen soude rueren

1735

Van enegen jongen creatueren,

 

Dat sy mocht hebben alsulken sin,

 

En hadsi den heilegen geest niet in.

 

Want si es een vorme der reynicheitaant.

 

Ende der oetmoet.

dander priester

 

Vor waer geseyt,

1740

⁺ Si es de sorchfuldichste ende de bequaemlijxste,

 

De gehorsamste ende de tamelijxste

1724 bisscop.

+ Hs. bl. 37b.

[p. 81]

 

In allen dingen, soet es beseven.

 

Si leit bat yngelen- dan menscen leven;

 

Si es volmaect ende onbevlect¹⁾.aant.

bisscop

1745

Maecht fijn²⁾, daer Salamon af sprect

 

In sinen cantiken, soe ic verzinne:

 

‘Ghi sijt met allen scoen, mijn vriendinne!aant.

 

In u en es geen smette gesticht.

 

Scoender dan de zonne, ende boven dlicht

1750

Der sterren duytnemenste, ongebreckelijxste

 

Fonteine vloyende inder gracien, de reckelijxste

 

Die noyt ter werelt ontfinc wesen’. -

 

Wat saels gescien?

deen priester

 

Nu, als te desen

 

Wille ons de here verlenen spoet,

1755

Dat tonser salicheit wesen moet.

Selete. Dan sal Ons Vrouwe groot sijn.

joachim

 

Anna, vercorne geminde vrouwe,

 

Daer ic in duegden mi toe betrouwe,

 

Eest wonder dat mi therte verhuecht es,

 

Als Maria, de duegdelike kersouwe,

1760

Besprayt es metten hemelscen douwe

 

Van gracien, daer elkerlijc in verhuecht es!

 

Want si tverchiersele van alder duecht es,aant.

 

Oetmoedelijc inden tempel des heren

 

Boven alle meechden, dwelc ons een vruecht es.

1765

Salicheit moeter by vermeeren.

1) on- in onbevlect in het hs. voluit.

2) fijn hs. sijn De verbetering is reeds voorgesteld door J.W. Muller, Stelling 9 (1882).

[p. 82]

anna

 

⁺

 

Joachim, geminde man vol eren,

 

Si en salder niet lange in mogen bliven.

joachim

 

Soe machse haer tot huwelike state keren,

 

Oft in suverheden haer selven bescriven.

anna

1770

Gods gracie die wil in haer becliven,

 

Want si scier hubaer wesen sal,

 

Reyn duegdelijc boven alle wiven.

 

Dies lovic den oversten here van al.

joachim

 

Hi, die hemel ende erde, berch ende dal

1775

Gemaect heeft, die laetse voort regieren;

 

Hi salse best hueden voor ongeval,

 

Ende duegdelic tsijnder gelieften bestieren!

anna

 

Nu laet ons met herten goedertieren

 

Loven den here, tes meer dan tijt,

1780

Dat Maria soe duegdelijc es van manieren

 

Dor de gracie des heren gebenedijt.

joachem

 

Lof, goddelijc wesen, diet al verblijt,

 

Ingelen, menscen, hemel ende erde.

anna

 

Lof, specie vol duechden, der yngelen jolijt.

+ Hs. bl. 38a.

[p. 83]

joachim

1785

Lof, goddelijc wesen gebenedijt.

anna

 

Lof, die fonteyne van gracien sijt,

 

Onsprekelic es u hoge weerde.

[jochim]

 

¹⁾⁺

 

Lof, godlijc wesen diet al verblijt,

 

Ingelen, menscen, hemel ende erde.

1790

Dat Maria, die meegdelike geerde,aant.

 

Met uwer gracien dus es versien,

 

Dies moet u ewigen lof gescien.

bisscop

 

Na Gods gebod moet u verclaert²⁾ sijn:aant.

 

Alle meegden die verjaert³⁾ sijn

1795

Die trecken thuus bi vader ende moedere,

 

Ende nemen man als haren⁴⁾ behoedere.

 

Dit benic gebiedende, sonder respijt.

 

Maria, ghij hebt oec uwen tijt

 

Die daer toe steet; reyn, suver geerde,

1800

Ghi moet oec huwen.

maria

 

By uwer weerde,

 

Eerwerdich vadere, ic hebbe in my

 

Genomen, op dat Gods wille sy,

1) Jochim staat op rasuur van Joachim, in dezelfde cursieve hand als bl. 21a en 21b, hierboven blz. 43 en 44 vermeld.

+ Hs. bl. 38b.

2) -claert in verclaert op rasuur; -rt misschien op n.

3) -ert in verjaert op rasuur. Moltzer heeft voorgesteld hier te lezen voljaert. Dat zulks onnoodig is, werd reeds door Verdam, Mnl. Wdb. 8, 1874 opgemerkt.

4) haren in het hs. voluit.

[p. 84]

 

Dat ic mijn reinicheit ende mijn trouwe

 

Gode almechtich offeren souwe.

1805

Dus soudic geerne houden Gode

 

Mijn opset van dien, ende den gebode

 

Niet contrarie en ware van dien.

bisscop

 

Maria, dat en mach niet gescien,

 

Na mijn verstaen; ic en weets hoe keren.aant.

1810

Almechtich God, here alder heren,

 

Wilt ons verlichten met saleger leeren

 

In duegden tot onser sielen bate,

 

Oft Maria, wiens duegden altijt vermeeren,

 

⁺ Hier bliven sal inden tempel des heren

1815

Oft haer voegen tot huwelijken state.

i priester

 

Balseme van gracien, suet honich rate,aant.

 

Wilt u grote genadicheit hier bewisen.

ij priester

 

Verwerft ons in glorien de hemelsce sate,

 

Daer men de sielen mach ewich spisen.

bisscop

1820

Soe datter elc confoort van duechden in vate,

 

Balseme van gracien, reyn honichrate.

ij priester

 

Verwerft ons inder glorien de hemelsce gesate,

 

Daer men de sielen mach ewich spisen.

+ Hs. bl. 39a.

[p. 85]

tekstkritische noten

bisscop

 

Balseme van duechden, reyn honichrate,

1825

Wilt u grote genadicheit haer bewisen,

 

Wiens lof dat niemen en can volprisen.

dingele

 

Her bisscop, hoort de redene mijn:

 

Alle, die van Davits geslachte sijn,

 

Die bringen droege roeden sonder vernoyen,

1830

Ende de wiens dat daer sal bloyen,

 

Sal Marien hebben in hoeden

 

Te huwelike; wilt u hier met spoeden.

bisscop

 

Lof, cracht, des alle crachten cracht hebben,

 

Dat ghi u vrienden aldus versiet.

i priester

1835

Wel hem, die u in haer gedacht hebben.

 

Lof, cracht, des alle crachten cracht hebben.

bisscop

 

⁺

 

Wat dat wi, menscen, in duechden gewracht hebben,

 

Bi uwer duecht soe en eest al niet.

ij priester

 

Lof, cracht, des alle crachten cracht hebben,

1840

Dat ghi u vrienden aldus versiet.

bisscop

 

Nu salic, sonder te letten yet,aant.

1832 huwelike. 1833 cracht.

+ Hs. bl. 39b.

[p. 86]

 

Alle dat van [Davits]¹⁾ geslechte geresen es

 

Ende tot huweliken state bequaeme int wesen es,

 

Gaen doen versamen met groter spoede.

1845

Laet sien wie Marien, vol der oetmoede,

 

Sal vallen te goede; si es soe duegdelijc.

i priester

 

Elc mach int herte wel wesen vruegdelijc,

 

Al Davits geslechte mach wel verblien!

 

Tert voort, ghi heren, in allen sien.

i jongelinc

 

²⁾

1850

Gods werken sijn wonderlijc te verstane.

ij jongelinc

 

Wie sal sijn wijsheit dan gronderen?

iij jongelinc

 

Het gaet verre buten minen vermane.aant.

i jongelinc

 

Gods werken sijn wonderlijc te verstane.

iij jongelinc

 

Nu pinen wi, na sbisscops bevel, te gane

1855

Ten temple, daer elc mach veryubileren.

i jongeling

 

Gods werken sijn wonderlijc te verstane.

1) In het hs. eerst opengelaten, dan in dezelfde hand als bl. 5b, hierboven blz. 8 vermeld, ingevuld.

2) Naast i Jongelinc, ij Jongelinc, iij Jongelinc telkens, afgekort: primo

[p. 87]

tekstkritische noten

ij jongelinc

 

Wie sal sijn wijsheit dan gronderen?⁺

iij jongelinc

 

Die hem in wijsheden met wijsheden fonderen,

 

Doent sonder vaer.

ij jongelinc

1860

Die wise dolen meest.

i jongelinc

 

Dats emmers waer!

iij jongelinc

 

Te beter hebben sijt, die goet clerc sijn.

i jongelinc

 

Ja, wat segdijs? Moet niet een wonderlic werc sijn,

 

Dat Maria, de maegt reyn van gedachte,

 

Bi Gods bevelene uut Davids geslachte

1865

Enen man sal trouwen, geseit vor al,aant.

 

Niet wetende wie dat hi wesen sal,

 

Dan si in Gods begeerte te vreden es?

ij jongelinc

 

Menich maecht, die opten dach van heden es,

 

En soude soe lichte niet gepayt sijn.

iij jongelinc

1870

Die haer gecrigen sal, mach wel verfrayt sijn,

1862 segdijs.

+ Hs. bl. 40a.

[p. 88]

 

Want haer minlijc opsien es soe sedelijc.aant.

i jongelinc

 

Ende Maria, die oetmoedege maecht seer vredelijc,

 

Sal op Gods betrouwen, soet jonst huer riet,aant.

 

Enen man gaen trouwen, al en kint sijs niet.

ij jongelinc

1875

Wie hoerde noit wonderliker dingen?

iij jongelinc

 

Die sijn rijsken bloyende sal bringen,

 

⁺ Sal de maegt trouwen, dats openbaer.

i jongelinc

 

Dat teeken sal groot sijn.

ij jongelinc

 

Dats emmers waer!

 

Men sach sulc wonder noyt gevallen.

iij jongelinc

1880

Diense geburen sal van ons allen,

 

Es van Gode seer uutvercoren.

i jongelinc

 

Op eerde en was noit scoender geboren:

 

Haer scoenheit verlicht al tscijn der sonnen.

ij jongelinc

 

Haren¹⁾ meegdeliken lichaem es soe dor ronnen

+ Hs. bl. 40b.

1) Haren in 't hs. voluit.

[p. 89]

1885

Met minnen tot duegdeliker ingloedicheit!

iij jongelinc

 

Si es soe vol der oetmoedicheit,

 

Elker herten geeft si goet exempele.

i jongelinc

 

Hets de vorsienichste vanden tempele,

 

De wijste, de oetmoedichste ende de reynste,

1890

De gehorsamste den here, ende de serteynste

 

Die noyt op groyende was in duechden.

ij jongelinc

 

Dat esse warechtich.

iij jongelinc

 

Si es soe vol vruechden,

 

Dat noyt op eerde en quam haers gelike,

 

Alsoet wel blijct.

i jongelinc

 

Ic ben mechtich ende rike,

1895

Maer mocht mi de scoen maegt geburen,

 

Ic dancte Gode der goeder aventuren,⁺

 

Ende ic wilder herte ende sin toe leggen

 

Huer te beminnene.

ij jongelinc

 

Alsoe mochten wi oec seggen,

 

Hier en es niement, vaet mijn vercleren,

1900

Hi en soudse te huwelike wel begeren,

 

Marien, die een bescut vor toren es.

+ Hs. bl. 41a.

[p. 90]

tekstkritische noten

iij jongelinc

 

Hi salse wel crigen diere toe geboren es.

 

Ic meynder noch sulc es diere na lesen sal.aant.

i jongelinc

 

Sijn roede sal bloyen, die brudegoem wesen sal.

1905

Ga wi ten temple de maecht aenscouwen.

ij jongelinc

 

Tes messelic wie ons meskief genesen sal,

 

Sijn roede sal bloyen, die brudegoem wesen sal.

iij jongelinc

 

Sijn aventuere es groet, die in desen sal

 

Gode behagen ende de maget trouwen.

i jongelinc

1910

Sijn roede sal bloyen, die brudegoem wesen sal.

 

Ga wi ten temple de maegt aenscouwen.

 

God wil ons met siere gracien bedouwen!

bisscop

 

Inden name des heren, hoort alle, die sijtaant.

 

Van Davids geslechte sonder verwijtaant.

1915

Te huwene: brinct elc een roe

 

Droege, dat God sijn gracie doe

 

Tot onser salicheit, hoe dat geet.

i van davids geslechte

 

¹⁾

 

Her bisscop, wi sijn alle bereet

1909 behagen. 1910 bloyen. 1915 huwenc. 1916 Droege.

1) In 't hs. hiernaast in margine: Jongelinc, waarschijnlijk in dezelfde hand als bl. 4a, 9a, 16b, 34b, hierboven blz. 5, 16, 33 en 75 vermeld.

[p. 91]

 

Naer u gebod, soet redene si.

1920

Joseph tert voort.⁺aant.

joseph

 

¹⁾

 

Wat hanct aen my?

 

Ghi heren, wilt mi dies verdragen,

 

Ic bens onwerdich.

bisscop

 

Hoort mi gewagen:

 

Wiens roede dat bloyt mach wel verblien,

 

Want hi sal trouwen der maegt Marien,

1925

Joachems dochter, na Gods bevel.

 

Stect op u roeden! - O God Emanuel,

 

Hoe mach dit wesen? dits vremt bediet:

 

Hier en bloyt een ynckel roede niet.

 

Nochtans seide dingle, int openbaer,

1930

Dat soude gescien.

i priester

 

Joseph, comt naer,aant.aant.

 

Weest onderhorich naer dbetamen.

 

Stect op u roede, en wilt u niet scamen;

 

Wat God begeert, dat moet gescien.

joseph

 

Ghi heren, dat kennic, maer²⁾ al in dien

1935

Benic bereet in alder maten,

 

Maer dees³⁾ soe mochti mi wel verlaten.

+ Hs. bl. 41b.

1) Naast Joseph afgekort: primo

2) maer in het hs. voluit.

3) dees Dit vers aanhalende in het Mnl. Wdb. 8, 1979, drukt Verdam: De(e)s Maar we hebben hier wel degelijk met het demonstrativum te doen, dat herhaaldelijk geapocopeerd in deze en in de zevende Bliscap voorkomt.

[p. 92]

tekstkritische noten

bisscop

 

¹⁾

 

Lof, here, die niement en can geliken,

 

Hier doedy openbaerlijc bliken

 

Dat alle dinc es in u vermogen.

1940

Joseph, ghi moecht u wel verhogen,

 

Want God die heeft u uutvercoren

 

Boven al dandere; nu, na dbehoren,

 

Josep, soe moetti trouwen te wive

 

Marien reyn, suver, bequame van live,

1945

⁺ Alsoet de overste here begeert.

joseph

 

Her bisscop, dat en wert u niet geweert.aant.

bisscop

 

Nu, Joseph, in onderhoricheden

 

Soe geloefdy den here, dat ghi met vreden

 

Ende met getrouwicheden, in werken van minnen,

1950

Marien, vol der oetmoedeger sinnen,

 

Volstandich bi bliven selt emmermeere

 

Sonder af sceiden?

joseph

 

Dat gelovic haer²⁾ ende Gode den here,

 

Vor u, her bisscop, als man van trouwen.

bisscop

 

Dat geloefdy oec, Maria?aant.

1942 dandere. 1944 Marien. 1948 here. 1952 haer.

1) Hier in margine: nota waarschijnlijk in dezelfde hand als bl. 34a, hierboven blz. 75 vermeld.

+ Hs. bl. 42a.

2) haer in het hs. h' = haer Willems heeft de verkorting verkeerd opgelost, maar Moltzer heeft de fout bemerkt.

[p. 93]

tekstkritische noten

maria

 

Jaic, here.

bisscop

 

God laet u wel houwen!

1955

Nu, Joseph, vrient, wilt u bereiden

 

Thuus wert te treckene, sonder beiden.

 

Maria, dochter, ende Joseph, ghi,

 

Weest onderhorich.aant.

joseph

 

In Gods namen si. -

 

Maria, laet ons gaen gereetscap maken,

1060

Soet ons betaemt, van alle saken:

 

Ic wil gaen trecken ongelet

 

Te Bethleem wert¹⁾.

maria

 

Ende ic te Nazareth.

 

Gods gracie wil ons alsoe gewegen,

 

Datter sinen lof in sy gelegen²⁾.

god

 

⁺

1965

Gabriel, hoert: wilt u bereyen,

 

Sijt snel, en wil niet langer beyen.

 

Ic wil aen nemen menscen natuere,

 

Volcomen dat die propheten seyen

 

Van mire hoger gebuertelicheyen

1970

Aen een meechdelike figure,

 

Om te verlossen die daer int sure

 

Lange bedruct hebben geseten;

1957 dochter. 1966 snel. 1967 aen nemen. 1968 Volcomen. 1971 verlossen. 1972 bedruct.

1) Vs. 1961 en 't eerste hemistichon van vs. 1962 staan in het hs. op één regel, met, er tusschen, twee roode schuine streepjes, gevolgd door een dubbele punt.

2) Hieronder staat, in dezelfde cursieve hand als bl. 21a, 21b en 38b, hierboven blz. 43, 44 en 83 vermeld, een tooneelaanwijzing: Silete

+ Hs. bl. 42b.

[p. 94]

 

Die willic nu als creatureaant.

 

Bringen daer¹⁾ ewelic geduere

1975

Mijn grote bliscap, ongemeten.

 

Gabriel, ic doet u weten

 

Dat ghi selt trecken te Nazaret.

 

Daer seldi vinden in secretenaant.

 

Maria, die maget onbesmet²⁾.

1980

Haer³⁾ seldi seggen ongelet

 

Van minen wegen, in corter spacien:

 

‘God gruetu sonder wee, vol gracien!’

 

Dat segt haer vanden monde Gods.

gabriel

 

O here, behouden uws⁴⁾ geboods,

1985

Mi wondert, hoet u gelieven souwe

 

Menscheit te nemen aen een vrouwe,

 

Al es si suver, ic segt u bloet,

 

En sterven natuerlic dan de doot,

 

Ende ghi onsterfelic sijt, soet claer es.

1990

Want de mensce, soet oppenbaer es,

 

Met sonden ontreint⁵⁾ es en besmet,

 

Contrarie sgebods en uwer wet⁶⁾.

 

Dits hoech verstaen, ic segt u vrilic.aant.

god

 

⁺ Gabriel, dees maecht heeft mi so blilic⁷⁾

1) daer in het hs. voluit.

2) on- in onbesmet in het hs. voluit.

3) Haer in het hs. voluit.

4) Hs. vus

5) ontreint: on- in het hs. voluit.

6) Aldus in het hs. Maar Moltzer heeft gedrukt: en tuwer wet Dit verklaart de opmerking van Verdam, Mnl. Wdb. 3, 1825: ‘beter ware den gebode... ook de bepaling met te is ongewoon’. Verandering lijkt niet noodzakelijk.

+ Hs. bl. 43a.

7) blilic Deze plaats aanhalende in het Mnl. Wdb. 8, 2147, drukt Verdam: bli(de)lic daarmee willende te kennen geven, dat de lezing aldus dient ‘verbeterd’ te worden. Het is echter duidelijk, dat het rijm elke verandering verbiedt.

[p. 95]

1995

Gedanct, geloeft, als haren¹⁾ verminden,

 

Ghi en selter blame noch smette in vinden.

 

Dies es mijn herte in haren¹⁾ bedwange.

 

Gescreven staet in Salamoens sange:

 

Mijn liefste vriendinne eest, hoe dat si,

2000

Want si es geheilicht in my;

 

Ende op wien sal rusten Gods geest,

 

Dan opten oetmoedegen alder meest?

 

Dus segt haer voert, sonder respijt:

 

‘De here es met di, gebenedijt

2005

Soe sidi boven alle vrouwen!’

gabriel

 

O claerheit, die niemen en mach dorscouwen,

 

Hets meer dan tijt: ic lide verwonnen.

 

Grondeloes sijn u hoge connen

 

Ende u genaden onbesneden²⁾

2010

Uut uwer hoger godlicheden.

 

Om, here, te quitene die nu sterven,

 

Soe werdic nernstich ter bederven.

Pause cort.
Gabriel knielt vor Marien, ende si leit en leest in haer³⁾ camere, haer hande te Gode wert hebbende.

gabriel

 

Van Gods wegen, suver vercorne,aant.

 

Los van allen smetten, reyne,

2015

Soe comic tu, in tsviants toorne:

 

Ghi selt verlossen die verloorne!

 

Hi wilt hem rusten in uwen pleyne,

 

Ende wilt vertroesten vor⁴⁾ die veleyneaant.

1) haren in 't hs. voluit.

1) haren in 't hs. voluit.

2) on- in onbesneden in 't hs. voluit.

3) haer in het hs. voluit.

4) vor schijnt overbodig te zijn, althans als men die veleyne als object van vertroesten beschouwt.

[p. 96]

 

⁺ Die liggen inder duvele tra.

2020

Ave, gracia plena!

Hier verscricse haer¹⁾.

 

Maria, vrouwe, sijt onversaecht!

 

Natuerlic seldi baren een kint,

 

Ende werden moeder ende bliven maecht.

 

Die gracie des heren heeft u vermint;

2025

Jhesus saelt heten, mi wel versint,

 

De hoechste van deser werelt wijt.

 

Ghi sijt, soemen gescreven vint,

 

Vor alle vrouwen gebenedijt!

maria

 

Her ingel, die hier dus comen sijt,

2030

Seer verwondert mi van dien:

 

En kinde noyt man ter werelt wijt,

 

In wat manieren saelt dan gescien?

dingel

 

²⁾

 

Suver maecht, sijts onbevreest!³⁾

 

Gods gracie heeft u daer toe bereit.

2035

Ghescien saelt biden heilegen geest,

 

Mids uwer groter oetmoedicheit.

 

Ten tekene van dien, vor waer geseit,

 

Heeft Elizabeth, u nichte, ongewaent

 

Enen sone ontfaen in haer outheit,

2040

En es nu in haer¹⁾ seste maent.aant.

 

Nochtan datsi onvruchtbaer sy,

 

Ten dae Gods gracie.

+ Hs. bl. 43b.

1) haer in het hs. voluit.

2) Naast Dingel staat in het hs. in dezelfde hand als bl. 4a, 9a, 16b, 34b en 41a, hierboven blz. 5, 16, 33, 75 en 90 vermeld: Gabriel

3) on- in onbevreest in het hs. voluit.

1) haer in het hs. voluit.

[p. 97]

tekstkritische noten

maria

 

Her ingel, soe ghi

 

Mi seit, soe moet met mi verkeren.aant.

 

In Gods genaden soe keeric my:

2045

Siet hier de deerne Gods, ons heren!⁺

gabriel

 

Reyn maecht vol eren, suete Marie,

 

Die gracie Gods heeft u om vaen.

 

Een godlike hemelsce tresorie

 

Seldi voort bliven, sonder vergaen.

2050

Orlof, ic keere ten hemel saen.

Selete.¹⁾

de naprologhe.

 

⁺

 

O Alder hoechste, gebenedie,⁺

 

Godlike hemelsce trezorie,

 

Laet u ons slechtheit sijn bequame,

 

Dat wi hier minlic, sonder envye,

2055

Hebben vertoecht in weder syeaant.

 

Ter eren van uwen soeten name.

 

Dor uwen oetmoet huetse vor blame,

 

Diet duegdelic hebben willen verzinnenaant.

 

Ende hier sijn comen tot onsen verzame.

2060

Gheeft hem, te harer²⁾ sielen vrame,

 

Dat si die ewige vruecht gewynnen.

 

Wy doen u duegdelic bekinnen

 

Dat wi, en God wilt, tander jare

 

U dander bliscap selen beginnen,

2065

Ende vort van jaer te jare met minnen

 

Oec dander bringen int oppenbare.

2043 seit. 2046 eren. 2047 gods. 2050 Orlof. 2052 Godlike. 2053 u. 2054 minlic. 2055 vertoecht. 2056 eren. 2057 oetmoet. 2058 duegdelic. 2059 comen. 2060 hem. 2062 u. 2063 wi. 2065 vort.

+ Hs. bl. 44a.

1) Het overige der bladzijde is wit.

+ Hs. bl. 44b, onderaan.

+ Hs. bl. 45a.

2) harer in het hs. voluit.

[p. 98]

 

Tot sevene lanc, verstaet int clare,

 

Salmen u achter volgende vertogen,

 

Ter eren der weerdicheit van hare¹⁾

2070

Die veel meerere eren werdich ware

 

Dan wy van haere vercleren mogen²⁾.

 

Dies bidt der lampten sonder verdrogen

 

Dat si³⁾ ons allen moet bevrien,

 

Ende dat wi ons te haren⁴⁾ dienste so pogen,

2075

Dat wi in vreden ende in hogen

 

Met salicheien den tijt gebyen⁵⁾.aant.

 

Bidt dies der sueter maecht Marien

 

Gemeynlic, die hier sitten of staen.

 

Orlof, geminde, hets nu gedaen.

2080

Tot tander jaer, soet es vorseit.

 

Ic beveel u der drievuldicheit!⁶⁾

1) hare in het hs. voluit.

2) In het hs. staat naast dit vers, links in margine, een kruis, bijwijze van verwijzingsteeken; en in margine rechts, in nog eene andere hand dan al de reeds vermelde, leest men dan het eerste der drie volgende verzen, en onderaan de blad zijde de twee andere:

u van my mach werden gheseyt

En die fame breijt // vrij sonder helen
Dat tcorenbloemken tavont wat sots sal spelen

3) Dat si aldus in het hs., en ook bij J.F. Willems. Maar Moltzer heeft gedrukt Datti; vandaar de emendatie bij Verdam, Mnl. Wdb. 4, 39: ‘l. datsi’.

4) haren in het hs. voluit.

5) gebyen J.F. Willems heeft gelezen gebeyen, dat dus ook bij Moltzer staat, en ten slotte in 't Mnl. Wdb. op gebeiden aangehaald is.

6) Bl. 45b en geheel bl. 46 zijn blank.

1 voncke. 2 hemels. 4 bidde. u minlijc. 5 gracie. 6 lof. 7 verbeyen. 8 prince. 9 Charloot. 10 vrouwe. 12 bescermen. 13 meere. 14 Dorpe. slote. 15 behueden. 16 ghene. 17 geerne. 18 bruessel. 19 minlic. 20 willecome. edele.

23 willecome, edele. 24 Tprieel. uut troyen. 25 Gegroyt. gebloeyt. 26 minlic. 27 feesten. 28 welcomen. 30 Dwelc. 31 antwerpen. 32 miraculen. 33 geerne. 34 love. 35 Figuerlic. speelwijs. 36 bliscap. 37 suete. 38 Ontfinc. 39 ons. 40 salute. 41 altemet. 42 verlet. 43 vort. 44 woert. 45 boetscap. 46 speels. 47 god. 48 Menscelicheit. 49 min. 50 val.

51 hen. 52 si. 53 ewige. 54 waest. 56 benijdde. 58 hem. 59 adam. 60 besueren. 61 gods. 62 sake. 64 rusten. 65 notabele. 67 meyn. es reyn. 68 Verstaedt. ende vaedt. 69 minnen: 71 Gode. ende der stat. 73 yegelic. 75 beginnen.

120 profitelic. 121 wies. 122 sout. 127 stoele. 128 uut. 129 demster. 130 meester. 132 saken. 134 gewerden. 135 Hoverde. giericheit. 136 Bedectelijc. 137 bringene.

154 verdienen. 155 vroude. 157 Tsus. laet geworden. 158 tserpent. 159 geveerte. 160 voortgange. 161 Zerpent. 164 hulpen. 166 werken

170 Adam. 175 verheven. 176 Volmaect. 177 es. 182 Yeven. 183 Adame. 184 jegenstaende. 188 Dus.

209 appele. 210 nutte. 212 vruechden. in vreden. 214 groet. 217 sijn. 218 doene. 219 doot. 220 Yeve. 221 mi. 223 liefden. 226 Adam. 227 nutten. 229 paradise. 230 bi.

253 hopic. 254 tegen. 256 gedaen. 257 comen. 258 ben. 259 dinc. 261 redenen. 263 hen. 264 geboots. 266 lange. 267 hem. 269 weder. 271 bedreven.

286 Viantscap. ende haren. 287 hoet. 288 wesen. 291 arbeide. 292 baren. 293 Seltstu. 295 rade. 296 bome. 297 sijn. 299 Dornen. distelen. 300 bringen. 301 eerden. 302 aenscijns. 304 slike. 305 gemaect. 306 dien. 307 gebod. 309 risen. 310 volcht. 311 ingele.

312 besondegen. 320 enege. 322 hem. 324 doepsel. 325 behouwe. 327 Ewelic. 328 wensche. 329 Serubin. 330 zwerde. 331 suver. 332 bevelen.

357 Tserpent. 363 Yeve. 366 here. 368 Onversien. 369 bidden. 371 man. 373 arbeide. 377 vruchten. 378 wiesen.

397 vrolic. 398 dies. 399 gode. 400 vroude. 406 bliscepen. 407 getrocken. 408 duvel. 412 werelt. 414 hier.

417 clerke. moencke. canoenke. 419 anderen. bi giericheien. 423 Ongetelt. 424 mensce. 425 gracien. 426 here. 427 Verleende. 428 sijn. 429 coecte. 431 liste. 433 allene. meer wercs toe bringen. 435 hellen.

439 vercoele. 440 Verhalen. 444 rechte. 445 redene. ende recht. 446 recht. 448 rechtere. 449 besoekene. 450 vonnesse. 451 mesdragen. 454 Adam. 455 contrarie. 456 consente. 458 boeten. 459 mesdaet. 460 Yeve. 461 an.

487 doene. 488 gracie. 490 doene. 491 wederstaen. 492 tegen. 502 geseit. 503 uren. 505 sterven. 507 Bewijst. 508 eyschic. 510 siele. 513 geworpen.

517 ontgaen. 518 here. 519 wilde. 521 dede. 522 Aldus. 523 rechte. 525 Lieve. 532 dewige. 535 eysschen. 537 seggene. 539 op.

569 redenen. 570 cort. 571 di. 572 Rechts. 573 redene. 584 Viant. 586 u. 588 rechter.

614 bereescap. 615 vro. 616 onse. 620 Labueren. luken. 621 regen. 624 laes. 626 ellinde. 627 hier. 630 Lacen. 632 sal. 633 yemen. 634 vroe.

724 tgene. 725 trijs. 728 hopic. 734 teekene. 735 tsheren. 736 bitterlic. 738 rijs. 739 alle. 741 sielen. 743 bersten. 745 geslachte. 746 comen. 747 melchisedech.

791 Genieten. 792 u. 795 god. 799 here. 801 Davitte. 804 sijns. 807 gerechticheiden. 808 iob. 811 aenscijn.

812 my. 813 laten. 816 woerden. 820 doen. 822 u. 824 maecht. 825 soude. 826 soude. 827 god. 828 vriende. 831 vriende. 833 gods. 834 vriende.

879 stat. 881 here. 882 snelheit. 884 hebben. 887 Moyses. saelmon. 888 Ordineerden. 889 jagen. mijn vliegen. 890 niet. 891 vrouwe. 892 aenrueren. 893 verherdicht. 899 here.

956 liden. 958 advocaet. 960 hem. Tooneelaanwijzing: cortste. 961 alderhoechste. mogenste. 964 es. 965 niemen. 967 werelt. 968 dan. 969 nernste. 971 gevangene. 972 here. 973 tu. 975 gereetscap. 976 here.

979 sijn. 979 twi. 981 herte. 982 mi. 983 heeft. 984 dan. 985 sculdich. 986 horne. 987 spreken. 989 anderen. 990 sinnen. 991 Noyaellic. 993 gebreke. 996 payen. 997 here. 998 sentencie. 999 suster. 1000 vrienscap.

1001 gunstich. 1004 sijn. 1006 comt. 1007 begerende. 1009 vortstel. 1010 scrifture. 1011 sprac. 1012 dander. 1013 seide. dat sterven moet. 1014 Adam. 1015 tijt. 1017 dage. 1019 dadijs. 1020 nausten. 1021 suster. 1022 sceerse. 1023 Ghestelt.

1026 Volcomen. 1027 werelt. 1029 sal. 1031 Gesproken. 1033 gode. 1035 adam. 1038 waerheit. 1039 dan. 1043 seit. 1044 mensce. 1048 gracien. 1049 bescouwene. 1050 aenscine. 1053 wille.

1054 makere. 1055 niet. 1056 maecte. 1057 hine. 1058 makers. 1062 vremde. 1064 bliven. 1065 gaen. 1071 boeke.

1074 hine. 1077 prueflic. 1079 mensce. 1080 si. 1084 doch. 1085 mesdede. 1087 adam. 1088 aernen. 1089 geduerich. 1090 leven. 1091 groetheit. 1092 gebeteren. 1098 sprekene.

1100 sijn. 1101 vuecht. 1103 waerheit. 1104 here. 1105 waerheit. 1107 noet. 1108 Yemen. 1109 doot. 1110 sonde. 1111 yeve. 1112 vondemen. 1113 ombesmet. 1116 waerheit. 1119 sonden. 1120 Onsculdich. 1122 sustere. 1123 latine.

1127 Susteren. 1128 waerheit. 1132 sijn. 1133 mesdaet. 1136 sustere. 1138 ingele. 1140 waerheiden. 1145 willen. 1147 willen.

1177 mensce. 1178 doot. 1181 af. 1183 gemeyn. 1184 vragic. 1186 bringene. 1188 laes. 1189 cranc. 1190 Gode. 1194 gaic. 1195 vader. 1196 vader. 1198 minnen. 1199 werelt. 1200 verlossen. 1203 u.

1229 wi. 1230 proper. 1231 begeert. 1232 vree. 1234 raet. 1236 dan. 1239 rechte. 1240 redenen. 1242 ierst. 1244 dinc. 1246 Bidden. 1247 vriende. 1248 vaders. 1249 vrou. ontfermicheit. 1250 vriende.

1253 deugdelic. 1256 ghi. 1257 sone. 1261 dicwile. 1262 gedaen. eere. 1264 meest. 1265 dan. 1266 minne. 1268 Verlossen. ende sterven. 1271 ontsluten. 1272 pinen. 1273 soude. 1274 geest. 1275 es.

1304 sake. 1305 vrame. 1306 siensten. dit slutic. 1307 behoert. 1308 redenen. 1309 wijsheiden. 1310 eerden. 1311 geordineert. 1312 Dus. 1313 Ontrocken. 1314 behoert. 1315 volcomen. 1317 Dan. 1318 Alsus. 1319 vader. 1320 betaemt. 1321 verlossene. 1322 hen. 1323 wel. 1324 oec. 1325 mensce. 1326 node. 1327 u.

1328 seggic. 1329 menscen. 1330 reyn. 1331 bat. 1332 sone. 1334 mi. 1335 begeerten. 1336 Minlic. 1341 willic. 1343 dorscoten. 1344 strale. 1345 mi. 1346 gerechticheit. 1347 alle. 1348 godssone. 1349 gods.

1351 triacle. 1352 ic. 1353 dorscoten. 1354 geslachte. 1356 Seert. 1357 wonde. 1358 mi. 1359 godssone. 1360 minne. 1361 quetse. 1362 herte. mijns. 1363 vaders. 1365 balance. 1366 geladen. 1367 rechtverdegen. 1368 mensce. 1369 lof. 1370 uwe. 1371 vaders. 1372 wi. 1373 susteren. 1374 Verenicht. 1375 Bi waerheiden, ende rechte.

1470 si. 1476 beesten. 1486 boem. 1489 natueren.

1500 dan. 1501 thuus. 1502 seit. 1503 vrucht. 1504 duechden. 1506 suveren. 1507 Derfsonde. 1508 tekene. 1510 bevreed. 1511 bieden. 1512 porten. 1513 here. 1514 uwen. 1515 lof.

1516 Altoes. 1517 willic. 1518 keren. 1519 hem. 1520 settic. 1521 gracie. 1523 gode. 1525 waer. 1528 anne. 1532 bracht. 1534 Wasic. 1535 dies. 1536 vriendelic. 1538 verslaet. 1540 mijn.

1541 beide. 1542 biddende. 1544 hopende. 1545 vreden. Tooneelaanwijzing: spel. opt lanxste.

1587 wijf. 1588 heeft. 1590 edel. soe reyn. 1591 werelt. 1592 Geboren. 1594 geloeft. 1595 Joachem. 1596 vrient. 1598 heren. 1599 gracie. 1600 overvloedich. 1602 tempel. 1603 soo. 1604 Joachem. 1605 kint.

1608 wijf. 1609 beiden. 1611 condegen. 1614 Joachem. 1619 thuus. 1620 dingen. 1622 u. 1624 vrucht.

1626 kint. 1627 weets. 1628 here. 1629 ons. Tooneelaanwijzing: si. 1632 u. 1633 maria. 1634 here. 1635 viant. 1636 heere. 1637 binnen. 1638 maria. 1641 hoge. hoe groet. 1642 boven.

1663 wille. 1668 kint. 1669 mi. 1671 doene. 1676 de derde.

1695 tempels. 1698 leeringen.

1755 Tooneelaanwijzing: Selete. 1764 meechden.

1813 maria.

1846 goede.

1901 Marien.

1926 roeden. 1934 kennic.

1975 bliscap. 1976 Gabriel. 1981 wegen. 1982 wee. 1984 here. 1985 wondert. 1986 nemen. 1989 sijt. 1990 mensce. 1992 sgebods. 1993 verstaen. 1994 Gabriel.

1995 Gedanct. geloeft. 1996 blame. 1997 herte. 1998 staet. 1999 eest. 2003 voert. 2004 di. 2007 tijt. 2008 sijn. 2011 quitene. 2013 wegen. 2015 tu. 2018 vertroesten.

2025 Jhesus. 2027 sijt. 2029 ingel. 2032 manieren. 2035 saelt.

2067 lanc. 2068 Salmen. u achter volgende. 2069 eren. 2070 meerere. 2071 wy. van haere. 2072 lampten. 2073 si. 2074 ons. 2075 vreden. 2076 salicheien. 2077 dies. 2078 Gemeynlic. die hier sitten. 2080 Tot. 2081 u.