Die eerste Bliscap van Maria

[p. 99]

Bijlagen

[p. 101]

Bijlage I
Uittreksel uit het sermoen van S. Bernardus op den feestdag van Maria Boodschap (Patrologia Latina, dl. 183, koll. 385-390). Zie de inleiding, blz. XXVI.

Op onser vrouwen dach dat hoer die engel die baetschap⁺ brachte ende seide Ave gracia!¹⁾ een sermoen....

|| Op dat die glorie in woene in onser⁺ eerden, soe hebben sick die barmherticheit ende die waerheit malcanderen ghemoet Ende die gerechticheit ende die vrede hebben malcanderen gecusset. Is die glorie des vaders die wijse soen, die selven die wijsheit is, Ende nyemant en ister alsoe wijs als hi,²⁾ soe ist apenbaer dat cristus die cracht ende wijsheit gades, die glorie syns vaders is. Ende want dat manich werve ende in manygen manyeren van hem voer ghesecht was vermits den propheten, || dat hi inder eerden⁺ ghesien solde werden,²⁾ ende mitten menschen³⁾ solde omme gaen, in⁴⁾ wat manyeren dat geschiet is ende hoe al dat die propheten geprophetiert hadden, vervullet is, dat die glorie gades in der eerden gewoent hevet, Dat bewijst die psalmist in desen voersechden woerden, of hi noch apenbaerliker⁵⁾ seggen wolde: Op dattet woert gades vleisch werden solde,²⁾ ende in ons woenen solde,²⁾ soe hebben die barmherticheit ende die waerheit malcanderen gemoet,²⁾ ende die gerechticheit ende die vrede hebben malcanderen gecusset. Broders, dit is een groet sacra-

+ Hs. bl. 242a = CCxxxiij a.

1) gracia hs.: gracie het leesteeken reeds in het hs., nagenoeg in den vorm van een vraagteeken.

+ Hs. bl. 247a = CCxxxviija.

2) Ook in het hs. een leesteeken, t.w. een punt, meestal rood op zwart.

+ Hs. bl. 247b.

2) Ook in het hs. een leesteeken, t.w. een punt, meestal rood op zwart.

3) menschen in het hs. aanvankelijk overgeslagen, naderhand boven aan de blz., buiten de afschrijving, bijgeschreven, met een verwijzingsteeken, dat herhaald is in den tekst.

4) Hier in het hs. een te vroeg geschreven w rood op zwart doorgehaald.

5) hs. apenbaerlikē Lat. manifestius.

2) Ook in het hs. een leesteeken, t.w. een punt, meestal rood op zwart.

2) Ook in het hs. een leesteeken, t.w. een punt, meestal rood op zwart.

2) Ook in het hs. een leesteeken, t.w. een punt, meestal rood op zwart.

[p. 102]

ment ende ene groete verborgentheit gades, dat men mit alre neernsticheit wijsliken onder sueken an marken sal, dan dat dit verborghene sacrament zeer quaet te verstaene is. Ende dat selve dat daer¹⁾ een mensche van verstaet, zeer quaet uut te spreken is. Ic wil nochtant seggen dat luttick dat ic hier van voelen kan, of ic⁺ yet den wijsen een oersake des || guedes mochte gheven. Ick laete my duncken, lieve broeders, dat die irste mensche van dat hi irst geschapen waert van gade mit desen vier doechden verciert was, Ende als die prophete secht, als mit clederen der salicheit gecledet was. Want in desen vier doechden is volcomen salicheit, Ende waert datter ene van desen vieren ontbreke, soe en mochte die mensche niet salich wesen. Want sie en moghen²⁾ giene doechden wesen, als sie niet toe samen en synt. Die mensche hadde van gade ontfangen die barmherticheit als ene cameriere die hem bewaeren solde, die hem voer comen solde ende die hem na volgen solde ende tot allen hoeken bewaeren solde. Sietstu wael hoe danygen amme god synen jongen kynde ghesat heft, hoe danigen kaemerlynck hie den menschen || hevet⁺ ghegeven die nu irst geschapen was. Mer hem was oec noet een tucht meister, Want hi een edel redelick creatuer was, soe en soldemens niet allene bewaeren als een stom biest,³⁾ mer men soldet saeteliken op voeden als een cleyne kyndeken. Tot desen werke en mocht men nyemant vynden die daer alsoe bequame toe was als die waerheit, die den mensche allensken ten lesten daer toe brengen solde dat hi die averste waerheit bekennen solde. Ende op dat hie niet en worde gevonden wijs dat quade te doen,³⁾ ende syn sunden alsoe voel te meerre waeren als die dat guede weet ende niet en doet [...],⁴⁾ Soe is hem ghegeven die gerechticheit dat sie hem solde regieren. Ende die alre goedertierenste hant des scheppers hevet hem hier en baven gegeven⁺ den vrede, daer hi van gevoedet solde werden ende || ghenoechte in hebben solde. Ende desen vrede hevet twierhande geweest die hi hem gegeven hevet,³⁾ soe dat hi ghienen strijt van bynnen hebben en solde.³⁾ noch van buten ghienen anxt, Ende dat vleisch en solde niet begheren teghen den giest,³⁾ noch hi en solde ghienrehande creatueren ontsien. Want alle den biesten ghaf hi vrijlick ellick synen name, Ende die serpent, dat hi hem mit synre macht niet en vermat als den menschen te valle toe brengen,³⁾

1) Hier in het hs.: van te verstaen is rood op zwart doorgehaald.

+ Hs. bl. 248a = CCxxxix a.

2) Hier in het hs.: niet salich doech= rood op zwart doorgehaald.

+ Hs. bl. 248b.

3) Ook in het hs. hier een leesteeken, t.w. een punt, rood op zwart.

3) Ook in het hs. hier een leesteeken, t.w. een punt, rood op zwart.

4) In het hs. doet dede Een van beide is te veel, de consecutio temporum vereischt het eerste, waarvan -et met een licht haaltje schijnt doorgehaald te zijn.

+ Hs. bl. 249a = CCxla.

3) Ook in het hs. hier een leesteeken, t.w. een punt, rood op zwart.

3) Ook in het hs. hier een leesteeken, t.w. een punt, rood op zwart.

3) Ook in het hs. hier een leesteeken, t.w. een punt, rood op zwart.

3) Ook in het hs. hier een leesteeken, t.w. een punt, rood op zwart.

[p. 103]

dat pynde hi bedriechliken te doene¹⁾. Wat mochte dese mensche gebreken den die barmherticheit bewaerde,²⁾ die waerheit leerde,²⁾ die gerechticheit regierde,²⁾ ende die vrede voede ende die guetlick tractierde? Mer leider! dese mensche tot syns selves groeten schaden ende onwijsheit is hi neder ghegaen van jherusalem in jherico ende soe is hi gecomen onder die moerdenaers Ende, als wi lesen, soe waert hi irst van desen moerde-||naers beroeft.⁺ En was adam niet wael beroeft, doe onse here quam inden paradise ende sechde: ‘Adam, waer bistu?’ ende hi jamerlike claghede dat hi al naeket was? Ende hi en mochte oec niet weder ghecledet werden noch weder crighen die cleder die hem ontnamen waeren,²⁾ eer dat cristus syne cleder ontnamen worden. Want alsoe als hi in der zielen niet levendich werden en mochte dan avermits den doet cristi,²⁾ alsoe en mochte hi niet gecleet werden, cristus en mosten irst syne cleder benamen werden. Ende siet, of niet om dese vier delen des cledes dat die oelde³⁾ adam verloes,²⁾ [...]⁴⁾ des nyen adams cledere in vieren ghedeilt worden. Mer du wilst mach schien vragen vanden ongeneyden rock, die niet gedeilt en waert, daer si lot om worpen. Ic meyne dat men daer bi verstaen mach || dat godlike beelde, dat niet buten an gheneyet⁺ en is,²⁾ mer in ghebeeldet is inder natueren, soe dattet daer niet of scheiden noch of gesneden werden en mach. Want die mensche is gemaket inden beelde ende na der gelikenisse gades,²⁾ die inden beelde hadde die vrijheit des eyghenen willen ende inder ghelikenissen die doechden. Welke gelikenisse toe maele te niete is ghegaen.²⁾ mer in den beelde wandert die mensche. Dit beelde mach bernen inder hellen,²⁾ mer ten mach niet verbernen noch af gedaen werden. Dit beelde en wort niet te sneden of ghedeilt,²⁾ mer waer hem syn lot valt, daer coemdet alte samen. Mitter gelikenisse en ist soe niet; want ist dat die mensche niet en sundiget, soe blyvet si int guede;²⁾ mer sundiget hi, soe⁵⁾ wort die || ghelijcheit ongheval[l]ichliken⁺ verwandelt ende hi wort ghelijck den biesten. Ende want ic gesecht hebbe dat die mensche beroeft wort vanden vier doechden,²⁾ soe ist wael betamelick dat ic voert segge hoe hi van elcken bi sonderlynge beroeft is. Die gerechticheit verloes die mensche, doe eva die woerde des serpentes ende adam die woerde des wives beth geloefde ende meer volgede dan den woerden

1) Lat. quod violentia non praesumpsit, fraude magis eum agressus est.

2) Ook in het hs. hier een leesteeken, als boven.

2) Ook in het hs. hier een leesteeken, als boven.

2) Ook in het hs. hier een leesteeken, als boven.

+ Hs. bl. 249b.

2) Ook in het hs. hier een leesteeken, als boven.

2) Ook in het hs. hier een leesteeken, als boven.

3) Hier in het hs. een te vroeg geschreven n zwart doorgehaald.

2) Ook in het hs. hier een leesteeken, als boven.

4) Hier in het hs. een dittographie: des nien des nyen Lat. in totidem quoque divisa sunt secundi et novi hominis vestimenta.

+ Hs. bl. 250a = CCxlia.

2) Ook in het hs. hier een leesteeken, als boven.

2) Ook in het hs. hier een leesteeken, als boven.

2) Ook in het hs. hier een leesteeken, als boven.

2) Ook in het hs. hier een leesteeken, als boven.

2) Ook in het hs. hier een leesteeken, als boven.

2) Ook in het hs. hier een leesteeken, als boven.

5) Hier in het hs. een te vroeg geschreven d rood op zwart doorgehaald.

+ Hs. bl. 250b.

2) Ook in het hs. hier een leesteeken, als boven.

[p. 104]

gades. Mer daer hadde noch wal wat achter gheweest vander gerechticheit, dat si hadden moegen hoelden doe si al gesundiget hadden,¹⁾ ende dat sochte die here an hem doe hi adam vraegede waer hi was,¹⁾ ende waer omme hie dat gedaen hadde. Mer dat selve worpen si al van hem ende kierden hem totten boesen woerden,⁺ als hem toe ontschuldi-||gen in hoeren sunden. Want ten irsten hoerdet der gerechticheit toe niet te sundigen,¹⁾ mer gade gehoersam te wesen. Mer als dat niet gehoelden en is,²⁾ soe hoerdet oec totter gerechticheit³⁾ die misdaet te bekennen ende te belien ende berou daer van te hebben. Hi verloes oec die barmherticheit,¹⁾ doe eva soe ontsteken waert in hoere begheerlicheit dat sie noch hoer selven en spaerde,⁴⁾ noch die kynder die van hoer gebaeren solden werden,¹⁾ die si alle besloech mit⁵⁾ verveerliker maledixien, dat si ummer moten sterven. Ende adam, doe god toernich op hem was, doe leyde hijt opt wijf dat si hem daer toe gebracht hadde ende wolde achter hoeren rugge den schoete⁶⁾ onduken. Dat wijf sach dat holt, dattet suverlic was an te siene ende suete van toe eten,¹⁾ ende si hoerde dat die serpent tot hoer⁺ sechde,¹⁾ dat si wesen solde || alse gade. Ende aldus was dat als een⁷⁾ drie strengende corde,¹⁾ die niet lichteliken en toe breket, Als curioesicheit, Vleischeliker gheneygelicheit ende der ydelheit. Dit is allene dat die werlt hevet:¹⁾ als begeerlicheit der oghen,¹⁾ ende hoverdicheit des levens⁸⁾. Mit desen was die wrede moder soe op getagen⁹⁾ ende hadde daer sulke genoechte in, dat si alle die barmherticheit van hoer werp. Ende des ghelikes verbarmede hem adam aver dat wijf, dat hi om hoeren wille sundichde; Mer hi en verbarmede hem niet daer aver, dat hi voer hoer die pyne der sunden lijden wolde. Dat wijf was oec al beroevet vander waerheit,¹⁾ ten irsten dat si die woerde gades niet en nam die hie adam toe ghesecht hadde: dat hi sterven solde op wat daghe hie⁺ vander vrucht ete.¹⁾ daer || si van sechde: machschien wi mochten dan sterven. Ende si gheloefde den serpent, die hoer doe sechde dat si in ghienre wijs sterven en solde. Adam was oec beroeft vander waerheit, die hi hem schaemde te belien, Mer hi brachte vlie-

1) Ook in het hs. hier een leesteeken, als boven.

1) Ook in het hs. hier een leesteeken, als boven.

+ Hs. bl. 251a. = CCxlija.

1) Ook in het hs. hier een leesteeken, als boven.

2) Vóór is eerst wort rood op zwart doorgehaald.

3) hs. gerechtichticheit: het tweede -tich- geëxpungeerd én zwart doorgehaald.

1) Ook in het hs. hier een leesteeken, als boven.

4) Hier is iets als *hoeren man uitgevallen. Lat. nec sibi, nec viro, nec filiis parceret nascituris.

1) Ook in het hs. hier een leesteeken, als boven.

5) Hier in het hs.: ho rood op zwart doorgehaald.

6) den schoete: Lat. sagittam.

1) Ook in het hs. hier een leesteeken, als boven.

+ Hs. bl. 251b.

1) Ook in het hs. hier een leesteeken, als boven.

7) Hier is het hs., te vroeg geschreven: str rood op zwart doorgehaald.

1) Ook in het hs. hier een leesteeken, als boven.

1) Ook in het hs. hier een leesteeken, als boven.

1) Ook in het hs. hier een leesteeken, als boven.

8) Hier ontbreekt de vertaling van lat. concupiscentiam carnis.

9) Hier in het hs.: e rood op zwart doorgehaald.

1) Ook in het hs. hier een leesteeken, als boven.

+ Hs. bl. 252a. = CCxliij a.

1) Ook in het hs. hier een leesteeken, als boven.

[p. 105]

gende woerde voert teghen den heren, daer hi hem selven mede meende toe ontschuldigen. Die waerheit secht selven inden ewangelio:¹⁾ die hem mynre schaemt voer den menschen,¹⁾ ic sal²⁾ my oec synre schaemen voerden engelen. Sie verloeren oec beide alte hants den vrede den si toe voeren hadden gehadt, Want die here secht: den boesen ende den ghenen die hem afkieren van gade dien en is ghien vrede.¹⁾ Want en worden si niet een ander ewe ontwaer in hoeren leden, Die hem nu van nyes begonnen toe schamen dat si naeket waeren, daer sie toe voeren niet of en || wijsten. Want doe onse here sechde:⁺ adam waer bistu?¹⁾ antwoerde hie: Ic ontsach my want ic naket was. Onghevallige! een luttel hier voer en haddestu daer ghien anxt voer ende du en sochteste niet die blaede der boemen, al waerstu doe alsoe wael naket als nu. Nu laet ons voert sien die perabele³⁾ des propheten die secht, dat si malcanderen moeten Ende vermits dat cussen onderlynge versoent worden. Het schynt datter een zwaeren twidracht doe onder den doechden was. Want die waerheit ende die gerechticheit stonden daer⁴⁾ stijf op, dat men die⁵⁾ onghevalligen mensche hardeliken castien solde, als hi verdient hadde. Die vrede ende die barmherticheit hadden een ander voelen,¹⁾ als dat men hem⁶⁾ genadich wesen solde. Want dese twie als vrede ende barmherticheit hoeren toe samen,¹⁾ gelikerwijs als die ander twie,¹⁾ als die ge-||rechticheit⁺ ende die waerheit, oec te samen hoeren. Waer omme⁷⁾ doe die twie, als gerechticheit ende die waerheit, alsoe vast daer op bleven den misdadigen aver treder te castien, Ende dat teghenwoerdige lijden vermeerrede vermits den dreigene der toe comender ende meerre pynen, Soe ghingen die vrede ende barmherticheit weder totten herten des vaders ende des heren de sie uut gesant hadde. Want allene die vader hadde in synen herten gedachten des vreden,¹⁾ al scheent aver al vol te wesen van lijden. Ende die vrede en hielt niet op ende die barmherticheit en zweech niet,¹⁾ mer si an porreden syn vaderlike herte mit hoeren goddienstigen runyngen, ende sechden: ‘Sal god in der ewicheit

1) Ook in het hs. hier een leesteeken, als boven.

1) Ook in het hs. hier een leesteeken, als boven.

2) Hier in het hs.: hem rood op zwart doorgehaald.

1) Ook in het hs. hier een leesteeken, als boven.

+ Hs. bl. 252b.

1) Ook in het hs. hier een leesteeken, als boven.

3) perabele in het hs. voluit.

4) In het hs. vóór daer te vroeg geschreven: dae rood op zwart doorgehaald.

5) die in het hs. aanvankelijk overgeslagen, met een fijnere pen boven den regel bijgeschreven, met één rood teeken.

1) Ook in het hs. hier een leesteeken, als boven.

6) hem in het hs. aanvankelijk overgeslagen, bijgeschreven door dezelfde hand als die in noot 5.

1) Ook in het hs. hier een leesteeken, als boven.

1) Ook in het hs. hier een leesteeken, als boven.

+ Hs. bl. 253a. = CCxliiija.

7) Waer omme = weshalven.

1) Ook in het hs. hier een leesteeken, als boven.

1) Ook in het hs. hier een leesteeken, als boven.

[p. 106]

den ongevalligen menschen verwerpen,¹⁾ ende en sal hie niet weder toe setten dat hi wat sachter si?¹⁾ sal god ewelike vergeten syne⁺ || barmherticheit genade te doene? Ende sal hie synen toerne onthoelden syne barmherticheit?’ Ende al wast dat die vader der barmherticheit lange scheen toe vertrecken, als of hijt niet gehoert en hadde dat die vrede ende die barmherticheit van hem begeerden,¹⁾ om des willen dat hi oec die neernsticheit die die gerechticheit ende die waerheit hadden, wat wesen solden, nochtans en was die inportunicheit der barmherticheit ende des vreden ende hoer oetmodige bidden niet medallen ontvruchtbaer,¹⁾ mer si syn alle verhoert op hoer rechte tijt. Machschien dat hi hem aldus op hoer staedige bedynge mocht antwoerden: ‘hoe lange soldi portuenlike²⁾ bidden? Ic bin oec uwen susteren, der gerechticheit ende der waerheit, schuldich genoech te wesen, die ghi wael siet dat al bereit synt die sunden der menschen toe wreren.⁺ Laet sie comen ende laet ons³⁾ toe samen sien hoe wijt || best moeghen maken’. Die hemelsche baeden waeren al bereit te doene dat hem bevaelen was. Ende als sie sagen die grote onsalicheit ende die wrede plaegen der menschen,¹⁾ soe screyeden, als die prophete secht, die engelen des vreden [...]⁴⁾ zeer bitterlike. Want wie mochte trouweliker die dynge die totten vrede hoeren sueken, dan die engelen des vreden? Ende uutten gemeenen rade soe toech die waerheit op totten ghesetten daghe,¹⁾ Mer sie toech op hent totten wolken toe,¹⁾ sie en was noch niet luchtich, mer al wat donckerich ende benevelt mit neernstiger onweerdicheit. Ende daer was vervullet dat in den psalm staet: Here dyne barmherticheit is inden hemel ende dyne waerheit is hent totten wolken. Hier en tusschen sat die vader der lichten ende elck sechde dat hi best konde voer syne zijde. Wie, meendi, hevet dese sake gehoert, diet ons voert moeghe seggen?¹⁾⁺ Wie hevet dit || te samen spreken gehoert diet ons voert vertellen mochte? Het syn machschien onsprekelike woerde,¹⁾ ende ten is ghienen menschen⁵⁾ geoerloft sie uut te spreke[n]. Die summe nochtans alre twidrachticheit schynt dit te wesen. Die barmherticheit sechde: Die redelike creatuer gades behoeft ge-

1) Ook in het hs. hier een leesteeken, als boven.

1) Ook in het hs. hier een leesteeken, als boven.

+ Hs. bl. 253b.

1) Ook in het hs. hier een leesteeken, als boven.

1) Ook in het hs. hier een leesteeken, als boven.

2) portuenlike nog niet in 't Middelndl. Woordenboek In het Lat. eenvoudig: usquequo preces vestrae? portuenlike is blijkbaar gevormd naar of onder invloed van inportunicheit dat vooraf gaat.

+ Hs. bl. 254a. = CCxlva.

3) Hier in het hs., te vroeg geschreven: sien rood op zwart doorgehaald.

1) Ook in het hs. hier een leesteeken, als boven.

4) Hier in het hs. nogmaals: screyeden ongetwijfeld te veel. Lat. angeli pacis amare flebant.

1) Ook in het hs. hier een leesteeken, als boven.

1) Ook in het hs. hier een leesteeken, als boven.

1) Ook in het hs. hier een leesteeken, als boven.

+ Hs. bl. 254b.

1) Ook in het hs. hier een leesteeken, als boven.

5) menschen: in het hs. aanvankelijk overgeslagen en naderhand in margine met de noodige verwijzingsteekens, bijgeschreven.

[p. 107]

nade ende verbarmynge, want si is onsalich geworden ende zeer onghevallich;¹⁾ die tijt hoere verbarmynge is gecomen, want die tijt is toe handes voer bi ghegaen. Daer en teghen sprack die waerheit:²⁾ ‘Tis noet dattet geschie, here, dat ghi ghespraeken hebt. Adam moet ummer sterven mit al dat van hem coemt, want hi den appel ghegeten hevet den ghi hem verbaden hadden.’ Doe sechde die barmherticheit: ‘Vader, waer omme bin ic van u gebaeren, sal ic alsoe gherynge van u toe nyete gaen? Want die waerheit weet wal dat u barmherticheit niet en is, als ghi sie nummermeer toe || werke en settet’. Die waerheit sprac daer teghen⁺ ende sechde:¹⁾ ‘Wie en weet dat niet,¹⁾ ist sake dat die aver treders uwes gebaedes ontgaet dat ordel des dodes, dat u waerheit dan toe nyete gaet ende niet in der ewicheit en blyvet?’ Ende siet, ene van cherubin gaf den raet dat men senden solde totten conynck salomon. Want den soene, sechde hi,¹⁾ is dat ordel ghegeven toe doene. Ende in synre tegenwoerdicheit moeten si malcanderen,¹⁾ die barmherticheit ende die waerheit,¹⁾ ende sechden elck voer hem als voer gesecht is. Die waerheit seide: ‘ic belie des ende tis waer, die barmherticheit heft guede mynne,¹⁾ mer si en hevet daer ghiene wijsheit bi. Want sie wil dat men sal spaeren den aver treder meer dan hoer eyghen suster’. Ende die barmherticheit sprack daer teghen: ‘Du en wilste nyemant spaeren,¹⁾ mer du vaerste alsoe zwaerliken op den avertreder ende op den misdadigen, || dattu oeck dyn suster wilst verderven ende te nyete⁺ maken; wat heb ic teghen di misdaen? hebstu wat teghen my misdaen, dat segge my;¹⁾ of hebbe ic tegen di niet misdaen, waer omme vervolgestu my?’ Broeders, tis een groet twidracht ende ene disputacie die zeer verwiert is. Wie en mochte daer niet wael seggen: Het waer ons guet, dat dese mensche nye gebaeren en waer? Alre liefste broeders, het was ummer alsoe.¹⁾ Want men en mochte daer niet sien³⁾ hoe si⁴⁾ beide toe samen mochten behoelden werden,¹⁾ die waerheit ende die barmherticheit. Ende als die waerheit den richter toe hulpen nam tot hoere zijden,¹⁾ ende sechde dattet alles synnes toe schuwene waer dat die woerde des vaders niet gestraffet en worden,¹⁾ ende die levendige ende crachtige woerde gades niet vernietet en worden, Doe sechde die vrede: ‘Ic bidde u, lijdet daer mede ende en wilt soe niet seggen; ten hoert u niet toe aldus toe spre-||ken;¹⁾ tijs oneerlick dat die doech-⁺

1) Ook in het hs. hier een leesteeken, als boven.

2) Hier in het hs. een te vroeg geschreven n rood op zwart doorgehaald.

+ Hs. bl. 255a. = CCxlvi a.

1) Ook in het hs. hier een leesteeken, als boven.

1) Ook in het hs. hier een leesteeken, als boven.

1) Ook in het hs. hier een leesteeken, als boven.

1) Ook in het hs. hier een leesteeken, als boven.

1) Ook in het hs. hier een leesteeken, als boven.

1) Ook in het hs. hier een leesteeken, als boven.

1) Ook in het hs. hier een leesteeken, als boven.

+ Hs. bl. 255b.

1) Ook in het hs. hier een leesteeken, als boven.

1) Ook in het hs. hier een leesteeken, als boven.

3) sien: in het hs. aanvankelijk overgeslagen, maar naderhand met de noodige verwijzingsteekens in margine bijgeschreven.

4) Hier in het hs.: daer zwart doorgehaald.

1) Ook in het hs. hier een leesteeken, als boven.

1) Ook in het hs. hier een leesteeken, als boven.

1) Ook in het hs. hier een leesteeken, als boven.

1) Ook in het hs. hier een leesteeken, als boven.

+ Hs. bl. 256a. = CCxlvija.

[p. 108]

den onderlynge kyven sollen.¹⁾ Ende doe si dus spreken,²⁾ doe screef die richter mit synen vynger in die eerde. Ende dit waeren die woerde die hi screef, die die vrede³⁾ aver luut las, dat sijt alle mochten hoeren; Want si stont den richter alre naest. ‘Die gerechticheit secht: “Ic gae toe nyete, is dat adam niet en sterft.” Ende daer en teghen seide die barmherticheit: “Ic gae mit allen toe nyete, ten si dan⁴⁾ dat adam genade gheschie”. Het si dat die doot guet werde ende soe hebben si beide dat si eyschen.’ Alle die dat hoerden verwonderden hem in den woerden der wijsheit dat si wal lueden ende een gherecht ordel voert brachten; Want het was apenbaer, dat ghiene van beiden niet claeghen en mochte, alst geschiede dat si beide begeerden, Als dat die mensche storve ende daer toe genade vercreghe. Mer woe solde dit moegen bi comen?⁺ || die doot is dat alre wreetste dynck ende dat alre bitterste dynck;²⁾ die doot is alsoe verveerlick, dat enen menschen gruwelt als hi en hoert noemen,²⁾ bi wat reden solde si dan guet moegen werden? Doe sechde die vrede: ‘die doot der sunderen is alre quaetste,²⁾ mer die doot der heiligen is zeer duerbaer ende mach zeer duerbaer werden. En is die doot dan niet duerbaer, als si is ene doere des levens,²⁾ ende ene poerte des ewigen levens ende der ewiger glorien?’ ‘Dat waer een duerbaer doot’, sechden si alle,²⁾ ‘mer hoe solde dat moeghen geschien?’ ‘Het solde alsoe mogen geschien’, sechde die vrede, ‘als daer wie uut rechter mynnen storvet, die niet schuldich en waer toe sterven. Want alsoe en solde die doot niet konnen hoelden den onschuldigen,²⁾ mer het solde geschien datter gescreven is: Dat die kennebacken des wreden leviatan⁺⁵⁾ - dat die || duvel is - solde doer gebaert werden ende die muere die tusschen dat leven ende den doot⁶⁾ gheset is, solde neder geworpen werden, Ende dat groete afgront⁷⁾ dat tusschen den leven ende der doot is, solde al toe niete gaen. Want die mynne die alsoe sterck is als die doot, ummer sterker dan die doot, quame si in dat huus des starcken viandes, sie solde hem ten irsten bynden ende dan benemen al syne vate,²⁾ ende solde enen gueden wech maken doer dat diepste des meers, daer die verloes-

1) Vóór sollen eerst solden zwart op rood doorgehaald.

2) Ook in het hs. hier een leesteeken, als boven.

3) vrede in het hs. aanvankelijk overgeslagen, maar naderhand met de noodige verwijzingsteekens in de bovenmarge bijgeschreven.

4) dan in het hs. aanvankelijk overgeslagen, maar naderhand met de noodige verwijzingsteekens in margine bijgeschreven.

+ Hs. bl. 256b.

2) Ook in het hs. hier een leesteeken, als boven.

2) Ook in het hs. hier een leesteeken, als boven.

2) Ook in het hs. hier een leesteeken, als boven.

2) Ook in het hs. hier een leesteeken, als boven.

2) Ook in het hs. hier een leesteeken, als boven.

2) Ook in het hs. hier een leesteeken, als boven.

+ Hs. bl. 257a. = CCxlviija.

5) leviatan hs. leiuaten De toevoeging: dat die duvel is bewijst ten overvloede, dat de kopiïst den juisten vorm van het woord niet kende.

6) Hier in het hs. eerst: staet rood op zwart doorgehaald.

7) dat groote afgront: Lat. chaos magnum.

2) Ook in het hs. hier een leesteeken, als boven.

[p. 109]

den doer gaen solden. Hem allen dochte, dattet guede woerde waeren, die die vrede voert brachte.¹⁾ Mer waer solde men dien vynden, die uut rechter mynnen solde willen sterven? die den doot niet verdient en hadde ende die niet en drofte sterven, hie en wolde? Die waerheit gynck al die werlt doer, ende daer en was nyemant die reyne was van sunden || al wasset een kynt van⁺ enen dage. Ende die barmherticheit doer sach al den hemel,¹⁾ ende hi vant dat die engelen,¹⁾ ic en segge niet dat si quaetheit in hem hadden,¹⁾ mer dat si alsoe groete mynne niet en hadden. Ende ten was ghien wonder, want dese strijt ende dese victoerie hoert allene hem toe, die soe groete mynne heft, datter nyemant meerre mynne en hevet,¹⁾ als dat hi syne ziele setten mach voer syne onnutte ende onweerdige knechte,¹⁾ mer syne vrende. Dat coemt uut synre ongemetenre mynnen ende uut synre groeter weerdicheit. Want al doe wi al dat ons gebaeden is, wat moegen wi anders seggen dan dat wi onnutte knechte syn? Mer wie derf hem dat toe verghen? Dus comen sie weder totten ghesetten dage,¹⁾ die waerheit ende die barmherticheit,¹⁾ ende bint genoech begaen omme dat si niet gevonden en hadden dat sie sochten. Doe troestede sie die vrede guetliken ende || sechde: ‘Ghi en weet niet wat die⁺ saeke is, daer en is nyemant hent tot enen toe, die dit groete guet moege doen. Die den raet ghegeven hevet, die doe oec die hulpe’. Die coninck die verstont wael die woerde des vreden ende hie sechde: ‘Het rouwet my dat ic den mensche gemaket hebbe. Ic moet berou hebben ende pyne lijden voer den menschen den ic ghemaket hebbe.’ Doe sechde hi: ‘Siet, ic come, Want dese kelick en mach my niet voer bi gaen, ic en moeten drincken’. Ende alte hants liet hi comen den enghel gabriel ende hi sechde hem: ‘Ganck ende segge der dochter van syon:¹⁾ sich dyn coninck coemt’. Ende die enghel haestede hem ende quam ende sechde: ‘Syon, maecke dyn slaepcamer toe ende ontfanck cristum dynen coninck’. Ende doe die here comen wolde,¹⁾ doe voer quaemen hem die barmherticheit ende die waerheit, || Als daer gescreven staet: Die barmherticheit⁺ ende die waerheit sollen voer gaen voer dyn aensichte. Die gherechticheit sal synen stoel bereiden, als daer staet gescreven: Die gerechticheit ende dat rechte ordel is bereidinge dyns stoels. Die vrede coemt mitten conynck, op dat die prophete getruwe ghevonden werde die gespraeken heft: In onser eerden sal vrede wesen als hie coemt.

1) Ook in het hs. hier een leesteeken, als boven.

+ Hs. bl. 257b.

1) Ook in het hs. hier een leesteeken, als boven.

1) Ook in het hs. hier een leesteeken, als boven.

1) Ook in het hs. hier een leesteeken, als boven.

1) Ook in het hs. hier een leesteeken, als boven.

1) Ook in het hs. hier een leesteeken, als boven.

1) Ook in het hs. hier een leesteeken, als boven.

1) Ook in het hs. hier een leesteeken, als boven.

+ Hs. bl. 258a. = CCxlixa.

1) Ook in het hs. hier een leesteeken, als boven.

1) Ook in het hs. hier een leesteeken, als boven.

+ Hs. bl. 258b.

[p. 110]

Hier omme songen die choeren der engelen, doe onse here gebaeren was: Vrede si in der eerden den menschen die van gueden willen syn. Doe cusseden oec die gerechticheit¹⁾ ende die vrede malcanderen, die toe voeren ghien cleyn twidracht en hadden mit malcanderen. Want waster enige gerechticheit hier voermaels in der ewen,²⁾ sie en plach niet te cussen,²⁾ mer toe prekelen, Ende si dwanck den menschen meer mit slaeghen te doen datter inder ewen ghebaeden was,³⁾ dan si toech⁺ mit godliker || mynnen. Oec en hadde sie ghiene volcomenne versoenynge mit gade, als nu die gerechticheit hevet, die in den gheloeve is. Want hoe quamt anders, dat noch abraham, noch moeyses, noch enighe vanden rechtvierdigen menschen die in dien tijden waeren, als si storven den vrede niet en konden vercrigen, noch die ewighe salicheit, noch in gaen in dat rijke des ewighen vredes, Dan dat die gerechticheit ende die vrede noch malcanderen niet ghecusset en hadden. Voert an, lieve broeders, solle wi⁴⁾ hier omme meerre⁵⁾ mynne ende vuericheit hebben die gerechticheit te oeffenen. Want die gerechticheit ende die vrede hebben ene ewighe vrentschap mit malcanderen gemaket, Dat soe wie dat getuych der gerechticheit mit hem brenget, die wort⁺ vrendeliken mit enen blijde aensichte vanden vrede ont-||fangen, in dat selve slapende ende rostende. Amen.

1) In het hs. aanvankelijk: gerecheticheit De overtollige -e- rood op zwart doorgehaald.

2) Ook in het hs. hier een leesteeken, als boven.

2) Ook in het hs. hier een leesteeken, als boven.

3) Hier in het hs. opnieuw: te doen maar rood op zwart doorgehaald.

+ Hs. bl. 259a. = CCla.

4) Hier in het hs. opnieuw: voert rood op zwart doorgehaald.

5) In het hs. aanvankelijk meer Met een fijne hand, dezelfde als boven bl. 252b, is -re boven den regel bijgeschreven, met één rood verwijzingsteeken.

+ Hs. bl. 259b.