Die eerste Bliscap van Maria

[p. 111]

Bijlage II
Dietsche vertaling van de ‘Meditationes Vitae Christi’, hoofdstuk 1-4.
Zie de inleiding, blz. XXVI vlg.aant.

A

Hier beghint dat prohemium vanden levene ons heren⁺ jhesu cristi.

Onder alle duechden so leestmen van der heligher maghet sinte cecilie dat zu ewangelium cristi gerebat in pectore suo dat ewangelie van cristo drouch altoos in hare borst. Dat men aldus sculdich es te verstane: Dat zu van den levene ons heren jhesu cristi, ghestelt in dat ewangelie, enighe devote dinghen vercoos, in de welke dat zu mediteerde dach ende nacht, met zuver ende gheheelder herte Ende eenparigher meninghe Ende berrender minne. Ende die circulacie ghehent sijnde, was zu weder beghinnende ende veredekerende¹⁾ met zoeter smake die dinghen die zu in die verholentheit harer borst met vroeden rade ghestelt hadde²⁾.

|| ¶ Boven allen dinghen rade ic di dies ghelijcs te doene. Want⁺ ter studie des gheestelijx weercs ghelove ic dat meest orbore ende noot es Ende dat den mensche ter alder excellenter graet best bringhen mach. Niewer en suls du vinden daer du also moghes sijn gheleert jeghen die ydele smekinghe ende vallen Ende jeghen tribulacie ende adversarisen Ende jeghen temptacie der vianden ende zonden Als in dat leven ons heren jhesu cristi twelke was sonder enich ghebrec dat aldervulmaecste. ¶Hier omme uter eenparigher ende ghecostumeerder meditacie³⁾ van sinen levene wart die ziele gheleet in ene vriendelijcheit ende betrauwinghe sijnre minnen. Ja ooc ander dinghen versmaet zu ende

+ Hs. bl. 2a.

1) Er zijn wel reeds voorbeelden van edekeren = edericken, maar nog niet van de afleiding met ver-. Zie twee andere voorbeelden beneden, bl. 9a en 10b, alsook het Mnl. Wdb. op beide woorden.

2) In het hs.: harer borst ghestelt had | de met vroeden rade | met de noodige teekens ter aanwijzing in welke orde de tekst te lezen is.

+ Hs. bl. 2b.

3) In het hs.: eenparigher meditacie ende | ghecostumeerder met de noodige teekens ter aanwijzing in welke orde de tekst dient gelezen.

[p. 112]

verontwaert. Ooc wart zu verstaerct ende gheinstrueert wat zu es sculdich te doene of te scuwene. ¶Hier omme so segghe ic di⁺ dan dat die || eenparighe meditacie des levens ons heren jhesu cristi staerct tghedochte jeghen ydelheit, Also het blijct in die vorseide cecilie die haer herte also vervult hadde van den levene ons liefs heren jhesu cristi, als dat zu in haer ghene ydelheit trecken mochte. Want zu in dien pomp van harer brulocht daer so vele ydelheden ghescieden in singhene, in speelne, So zanc zu allene met ghestadigher herten¹⁾: Fiat domine cor meum etc. Here mijn herte ende mijn lichame moete sijn also onbesmet dat niet gheconfundeert en werde....²⁾

⁺ ¶Van der inghelen sorchvuldicheit te ons lieder waert.

⁺ Als dat menschelike gheslachte had||de gheleghen meer dan v. dusentich jaren in keytivicheden ende om de zonden van adame niement ten hemele en mochte clem[men], Ende die alder helichste inghelen hier up compassie hebbende van desen groten valle ende sorchvuldich van harer restauracie in deser langher tijt, Ende toecomende plenitudo temporis, die vulmaecheit des tijts, Al vergadert sijnde ende vollende[t] int anschijn ons heren vor sinen troon, so baden si hem ende seiden So si devotelixt consten ende mochten: ‘‘¶Here, het gheliefde uwer moghendicheit allene bi uwer goedertierheit te makene die edele ende die redelike creature den mensche, om dat hem soude sijn zalicheit hier met u ende met ons over dien groten val van onsen ghezellen die ghevallen sijn. Maer siet, here, si bederven al Ende⁺ niement en esser behouden. Ende in den || loop van al desen langhen jaren en hebben wi hier niement ghesien. Van al hebben onse vianden victorie Ende van hem lieden niet onsen val en wert vernieut ende vervult, maer die helle. Waer toe, heere, sijn si gheboren? Waer omme, here, sijn si ghegheven den beesten die zielen, die in u gheloven? Ende al eist dat naer uwe gherechticheit dit ghesciet, Nochtan eist nu die tijt van ontfarmicheden. Ende al ist dat adaem ende yeve u ghebot over ghetorden sijn, Nochtan moete uwe ontfaermicheit nu toe comen. Ghedijnct dat ghi hem lieden te uwer ghelikenesse ghemaect hebt. Here, ondoet uwe hant van ontfaermicheden ende vervult hem lieden met uwer benedictie. Want haer alre oghen bescauwen u, Sicut oculi servorum in manibus dominorum suorum, Ghelijc den oghen der knechten in de handen van haren heren,

+ Hs. bl. 2c = Ia

1) Ook in het hs. hier een leesteeken, t.w. een ongeveer loodrecht streepje, rood op zwart.

2) Het vervolg, van dit prohemium is voor ons doel van geen belang en ontbreekt trouwens in 't Brugsche hs. (zie Bijlage II, B).

+ Hs. bl. 5a = ijc.

+ Hs. bl. 5b = ijd.

+ Hs. bl. 5c = iija.

[p. 113]

Toter tijt dat ghi tote || hem lieden comt Ende hem lieden ontfaermt⁺ met zaligher remedie’.

¶Van den stride tusschen ontfaermicheit ende gherechticheit.

Als dese dinghen aldus gheseit waren, So ontstac ontfarmicheit die inaderen des vaders als dat hi hem lieden toe comen soude met hem hebbende paeys; Maer hi wederseit, met hem hebbende gherechticheit. Ende also sinte bernaert seit met scone ende langhe redenen, so was daer onder hem lieden grote controversie ghemaect. Want paeys ende ontfarmicheit wilden adaem verlossen ende behouden, Maer warachticheit wilde emmer dat hi ewelike verloren soude sijn. Ende aldus waren si in groten discorde Ende vele redenen elc daer toe segghende¹⁾. Ten laetsten so seide paeys: ‘Spaert u lieden van desen worden. Het en is ghene heerlike zake so grote controversie te ziene Ende so starke redenen te horne’. Su en conste || niet ghesien hoe warachticheit⁺ ende ontfarmicheit jeghen den mensche soude[n] connen converseren. ¶Maer die upperste coninc screef de sentencie van desen stride Ende gafse paeys die hem naest was, te lesene, Aldus inhoudende: ‘Dése seit: “Ic bederve, eist dat adaem niet en sterft”. Ende dié seit: “Ic bederve, eist dat adaem niet ontfarmicheit ghecrijcht. Het sal ghescien dan ene goede doot, ende elc sal hebben dat hi heescht”’. ¶Si verwonderden alle int woort der upperster wijsheit Ende si concludeerden alle dat adaem ghestorven was vercrighende ontfaermicheit.²⁾ Maer si vragheden hoe dat de doot goet soude moghen sijn, die so horribel es. Die coninc antworde ende seide: ‘Mors peccatorum pessima sed sanctorum est preciosa. Die doot der zondaren es die alderquaetste, Maer van den helighen es zu precieus. Hier omme, die ute minnen sterven sal, niet besculdich || der doot [sijnde], die sal maken⁺ een gat³⁾, duer twelke die verloste sullen liden’. Dese redenen gheliefde hem allen. Maer waer soudemen sulctenighen moghen vinden? ¶Die warachticheit quam ter erden ende ontfarmicheit bleef in den hemele. Also david seit: Domine in celo misericordia tua et veritas tua usque ad nubes. Die warachticheit duer ghinc erderike ende zu en vant

+ Hs. bl. 5d = iijb.

1) In dit hs. is de oorspronkelijke tekst samengevat. De volledige tekst volgt hier in bijlage II, B, naar hs. Brugge, Stadsbibliotheek 408, bl. 14a-b. Zie beneden blz. 125-126.

+ Hs. bl. 6a = iijc.

2) Lat. consenserunt quod moriatur Adam, misericordiam consequendo. Tekst B heeft de juiste vertaling: zie beneden blz. 126.

+ Hs. bl. 6b = iijd.

3) Lat. sed faciat in ea foramen. In Bijlage III staat dan ook: in der doot een gat maken.

[p. 114]

niement sonder zonde, Niet dat kijnt van enen daghe. Ende ontfarmicheit duer luusterde den hemele Ende zu en vant daer niement, die daer toe sufficiente caritate hadde. Want wi sijn alle knechten, Ende als wi wel ghedaen hebben, so sijn wi sculdich te segghene dat wi onorboorlike knechten sijn. ¶Hier omme dan so behoort hem¹⁾ die victorie toe, die de minne só groot heeft dat hi sine ziele stelt vor sine onorboorlike knechten. ¶Si trocken weder⁺ ten ghestelden daghe || vul anxtenen Ende zi en hadden niet ghevonden dat si begherden. Doe seide paeys: ‘“Ghi en weet noch en merct niet dat david die prophete seit: “Non est qui faciat bonum non est usque ad unum. Van den meesten toten mijnsten en esser niement die goet doen moet.” Maer die den raet gaf Die sal sine hulpe daer toe doen”’. Ende als dat die coninc horde, so seide hi: ‘Penitet me fecisse hominem. Het beraut mi dat ic den mensche ghemaect hebbe. Want mi behoort daer over penitencie te doene’. Ende hi riep den archangele gabriel ende seide: ‘“Ganc ende sech den dochteren van syon: Gaude filia syon ecce rex tuus venit solvere te a vinculo. Verblide dochter van syon, Sich hier, dijn coninc comt²⁾ om di te onbindene van den bande”’. ¶Tote hier sijnt de worden van sinte bernaert. ¶Sies du dan wat groter vreesen dat⁺ || was ende ooc noch es [...]³⁾ zonde doen, Ende wat groter pinen dat het es daerof remedie te vindene?⁴⁾, ¶Hier in, in dese sentencie so concenteerden Alle die choren der inghelen⁵⁾ Ende namen den persoon van den zone: Want die persoen des vaders es alflinghe⁶⁾ horribile ende wonderlijc, Ende also soude[n] recht in enigher manieren hem lieden hebben moghen vresen ende ontsien paeys ende ontfaermicheit. Ende die persoon van den helighen gheest es die aldergoedertierste, Ende dat hadde moghen ghesijn jeghen warachticheit ende gherechticheit. Ende daer omme so namen si den persoon van den zone als inden middel om die remedie te doene. ¶Dit sulstu niet proprie verstaen, Maer appropriate. ¶Doe was vervult die prophecie: Misericordia et veritas obviaverunt sibi, Justicia et pax osculate⁺ sunt. Ontfaermicheit ende war-|| achticheit

1) Hier in het hs., te vroeg geschreven: so rood op zwart doorgehaald.

+ Hs. bl. 6c = iiija.

2) comt in het hs. oorspronkelijk overgeslagen, en met een verwijzingsteeken geheel onder aan den rand van de bladzijde bijgeschreven.

+ Hs. bl. 6d = iiib.

3) In het hs. een dittographie: zonde zonde

4) Dit leesteeken reeds in het hs.

5) In het Lat. praedictae virtutes.

6) alflinghe = halveling. Lat. aliquater... terribilis et potens

+ Hs. bl. 7a = iiijc.

[p. 115]

ontmoetten die een den andren ende gherechticheit ende paeys hebben [elc] andren ghecust.

¶Wat wi mediteren moghen van onser zoeter vrauwen, eer zu jhesum haren zoeten zone ontfinc.

Omtrent der glorioser maghet marien, ute wien die incarnacie ons heren jhesu cristi ghemaect was, moghen wi mediteren haer leven in deser manieren. Als zu drie jaer out was, So was zu van vader ende van moeder gheoffert in den tempel Ende daer stont zu tote zu hout was xiiij jaer. Wat zu daer dede, moghen wi weten ute der revelacie die zu dede harer devotigher dienighe sente lisebette¹⁾, Wiens feeste wi sollempnike celebreren, aldus in houdende. ‘¶Als mijn vader ende mijn moeder mi lieten in den tempel, rechtevort stelde ic in mijn herte gode te hebbene te minen vader, Ende || eenpaerlike ende devotelike peinsde ic, wat ic best⁺ doen mochte om gode bequamelijc te sine, Als dat hi soude ghewerdighen mi sine gracie te ghevene. ¶Ende ic dede mi gheven de wet mijns heren ende mijns gods. Ende ute al de gheboden der godliker wet, So bewachteghe²⁾ ic daer of sonderlinghe drie in mijn herte, Dat es te wetene: Du suls minnen dinen here dinen god met al dijnre herte, ende ute al dijnre ziele. Ende ute al dinen ghedochte Ende ute al dijnre crachten. ¶Item: du suls minnen dinen even mensche ghelijc di zelven. ¶Item: du suls haten dinen viant. Dese bewachtede ic³⁾ in minen moet. Ende rechtevort vercreech ic al de duechden die daer in ghehouden sijn. Ende dit wille ic di leren. Want hi en mach ghene duechden hebben, die gode met al sijnre herten niet en mint. Want van deser || minne so⁺ daelt alle vulmaecte gracie. Ende ooc so vloeyt zu als water ten gonen die sinen viant haet, dats te wetene blaemte ende zonden.

1) De Latijnsche tekst luidt lang zoo beslist niet, als de Dietsche: quid autem ibi fecerit, scire possumus ex revelationibus suis, factis cuidam suae devotae; et creditur, quod fuit sancta Elisabeth. Deze, ook in 't Middelnederlandsch vertaalde en afzonderlijk voorkomende openbaringen aan zekere Elisabeth, zijn door den eenen toegeschreven aan de H. Elisabeth van Hongarije, door den anderen aan de zalige Elisabeth van Schönau. De jongste uitgever, Pater Livarius Oliger, O.F.M., heeft in zijn ‘Revelationes B. Elisabeth. Disquisitio critica una cum textibus latino et catalaunensi’ in het ‘Antonianum’, dl. 1 (Roma, 1926), blz. 24 vlgg., vrijwel uitgemaakt dat, áls een dezer twee Elisabetten de schrijfster is, alleen de tweede het kan geweest zijn. Een Oudengelsche vertaling, ca. 1493 gedrukt door William Caxton, is opnieuw uitgegeven door C. Horstmann in Herrig's Archiv für das Studium der neueren Sprachen und Litteraturen, dl. 76 (1886), blz. 392 vlgg.

+ Hs. bl. 7b = iiijd.

2) bewachteghe = bewachtte. Wellicht het oudst bekende voorbeeld van dezen Vlaamschen vorm. Lat. servavi.

3) ic in het hs. aanvankelijk overgeslagen, naderhand buiten de afschrijving met de noodige verwijzingsteekens bijgeschreven.

+ Hs. bl. 7c = va.

[p. 116]

¶Hier omme die de gracie gods hebben wille ende besitten, hem behoort toe sine herte te ordineerne ende te stelne ter minne ende ter hatye. ¶Ic wille di segghen wat ic meer dede. Altoos ter middernacht so stont ic up ende ghinc vor den outaer van den tempel, Ende daer met al der begherte ende met al mijnre wille Ende met al dat ic vermochte so hiesch ic die alderbeste gracie gods, bewachtende die .iij. vorseide gheboden ende al die andre vander wet. Ende also staende vor den outaer, so bad ic dese vij. naervolghende beden. ¶Eerst bad ic om gracie, daer ic mede soude moghen vervullen tghebod der minnen, Om gode te minnen met⁺ al m[i]er herten etc. Ander werven hiesch ic gracie om te || minnene minen evenmensche naer sinen wille ende gheliefte, Ende dat hi mi wilde doen minnen al dat hi mint ende lief hevet. ¶Derde werven hiesch ic, dat hi mi wilde doen scuwen ende haten al dat hi haet. ¶Vierde werven so hiesch ic Omoedicheit, paciencie, goedertierheit, sochtmoedicheit ende al die duechden bi den welken dat ic soude moghen sijn gracieus vor sijn anschijn. ¶Vijfste werven hieschic dat hi mi wilde doen zien dien tijt, in de welke dat gheboren soude sijn die alderhelichste maecht die baersen soude den gods zone; Ende dat hi wilde bewachten mine oghen als dat ic die soude moghen sien, Mine oren om haer te hoorne, Mine tonghe om haer daer mede te lovene, Mine handen ende mine voeten om haer daer mede te dienene, Ende mine knien Om⁺ dat ic || daer mede soude moghen¹⁾ anebeden den waerden gods zone in haren scoot. ¶Seste werven hiesch ic ende bad om gracie te obedierne die gheboden ende die ordinancie des bisscops van den tempele. ¶Sevende werven bad ic dat hi wilde bewachten den tempel ende al tvolc te sinen dienste’. ¶Doe seide die dienighe gods: ‘O alderhelichste vrauwe, waert ghi niet vul gracien ende duechden’?²⁾ Maria andworde: ‘Voorwaer du moets weten, dat ic mi also wel rekende mesdadich ende onwaert der gracie gods als du. Ende daer omme so bad ic om gracie ende om duechden. Ende ooc, dochter, so waens du dat ic al die gracie die ic hadde,³⁾ hadde sonder pine. Dat en es niet also. Het es waer dat ic die gracie van natueren hadde sonder pine, Want ic was ghehelicht in⁺ mijnre moeder buuc. Maer de ghiften des helichs gheests en || haddic niet sonder grote pine ende labuer, Ende een parighe bedinghe, Berrende begherte, Diepe devocie, Vele tranen Ende vele afflic-

+ Hs. bl. 7d = vb.

+ Hs. bl. 8a = vc.

1) moghen in het hs. aanvankelijk overgeslagen, naderhand boven den regel bijgeschreven.

2) Dit vraagteeken ook reeds in het hs.

3) Hier ook in het hs. reeds een leesteeken, t.w. een schuin streepje, rood op zwart.

+ Hs. bl. 8b = vd.

[p. 117]

tien, Segghende, doende, peinsende altoos al ic best conste ende mochte dat hem best bequamelic mochte sijn. Ende ooc segghe ic di, dat die gracie des helichs gheests niet en daelt in de ziele, Het en si bi bedinghen ende afflictien des lichamen. ¶So wanneer dat wi ghedaen hebben dat wi moghen, al eist lettel, So comt die helighe gheest in onse zielen ende brijnct met hem sine alderupperste ghiften. Ende dan¹⁾ dijnct der ziele dat zu in haer selven bederft²⁾ Ende verliest hare memorie, Ende haer en dijnct dan niet dat zu yet ghedaen heeft of gheseit dat gode bequamelic wesen mach, Ende haer dijnct dat zu dan vuulre ende versmader es dan³⁾ zu || oyt te voren was.’ ¶Tote hier eist vander revelacie.⁺

¶Sinte jheronimus die scrijft ooc van haren levene: Dat zu haer dese regule ghestelt hadde, Dat zu van nuchtens tilike tote tercie tide was in bedinghen; Ende van tercie tide toter noene, so breyde zu ende wrochte⁴⁾, Ende van der noene weder so en cesseerde nu niet van biddene toter tijt dat zu vanden inghel ghevisiteert was, die haer voetsel ende spise brochte daer bi dat zu levede. ¶Ende also vort ende vort, te langher te bet, was zu int werc ende in de minne gods profiterende,⁵⁾ Als dat zu nachts die eerste was die up stont, Ende in wijsheden de vroetste, In omoedicheden die omoedichste, Ende in den zanc van david die aldervroomste, In minnen die gracieuste, In zuverheden die zuverste Ende in allen duechden die vul-||maecste. Su was ghestadich ende manierlic:⁺ Noyt en hoorde men noch en sach dat zu gram was. Ende in al hare redenen was zu so vulmaect ende vul van gracien, Dat god in hare tonghe bekent was. Altoos was zu in bedinghen ende in leringhe van der wet. Ende was ooc sorchvuldich omtrent hare speelneden⁶⁾, Ende bewachtende dat si lieden niet zondighen zouden in worden noch in werken, Noch in ydelheden hem verheffen, Noch in ghenen onrechte ende overmoedicheden die ene

1) dan in het hs. aanvankelijk overgeslagen, maar naderhand aan den kant der afschrijving met de noodige verwijzingsteekens bijgeschreven.

2) Lat. ista altissima dona quod videtur anima in seipsa deficere.

3) dan hs.: dat

+ Hs. bl. 8c = vja.

4) Lat. externo opere se occuparet. In hs. Brugge 408: besich met nayen. In het Bonaventura-Ludolphiaansche Leven van Jezus (zie Bijlage 3): spinnen ende nayen. Zie verder de aanteekening bij vss. 1694-1695.

5) profiterende = vorderingen makende, toenemende in -; niet: baat, profijt hebbende bij iets. Lat. melius in Dei opere et amore proficiebat. Zoo ook in Bijlage III, beneden blz. 136: in duechden voort gaende; in Bijlage IV, beneden blz. 145: onse vrouwe hadde.... voortganc in alre heilecheit. Lat. proficio en profiteor zijn in het Middelnederlandsch in profiteren samengevallen. In het Mnl. Wdb. nog niet vermeld.

+ Hs. bl. 8d = vjb.

6) speelnede staat nog niet in 't Mnl. Wdb.

[p. 118]

jeghen¹⁾ de andere soude risen. ¶Ende sonder enich verlaet, in allen tiden, so benedyede zu gode. ¶Ende bi also dat zu bi yements groetenesse soude hebben moghen sceden van den love gods, So stelde zu haer dese regule: So wanneer zu van yement ghegroet⁺ was, So seide zu over die groetenesse: gode lof. || Aldus so ghijnct ute haer, Als wi lieden die helighe groeten so segghen: ‘si gode lof’. ¶Vander spise die haer die inghel brochte so levede zu Ende was ghevoet. Ende die haer²⁾ de bisscop van [den] tempel gaf, die gaf zu den aermen. ¶Daghelix was ghesien die inghel gods jeghen haer spreken ende haer minlike dienen. ¶Tote hier eist de worden van sinte Iheronimus. ¶Ende als zu xiiij jaer out was of in haer xiiijste jaer, So was zu ghehuwet an joceph bider godliker revelacie ende quam weder te nazareth. Hoe dat ghesciede, suls du vinden in de legende van harer gheboorten.³⁾ ¶Dit sijn die dinghen die wi vor de incarnacie ons heren jhesu cristi mediteren moghen: Dese veredekere wel, Ende met al dijnre begherte So hebber ghenouchte in, Ende met ghewerke so beveelse dijnre memorie,⁺ || want sie die alder devootste sijn. ¶Nu comen wi ter incarnacien.

¶Hier beghinnen de meditacien des levens ons heren jhesu cristi.

Achter dat quam de vulmacheit des tijts In de welke die alder helichste ende upperste drievoudicheit gheordineert hadde te vorsiene tsmenschen gheslachte bi der incarnacie des woorts Bi der sonderlinghe minne daer hi tsmenschen gheslachte mede beminde, Die ontfaermicheit hem ooc beroerende Ende ter vulstandigher bede⁴⁾ van den inghelen, Ende die zoete helighe maghet comen was te nazareth, So riep hi den archangele gabriel te hem ende seide: ‘Ganc tote onser alder zoetster dochter marien, ghehuwet an Joceph, boven allen creaturen ons die alderliefste, Ende⁺ sech haer, dat mijn zone beghert || hare scoonheit Ende dat hi haer vercoren heeft te sijnre moeder. Ende bid haer, dat su hem blidelike ontfanghet, Want bi haer hebbic ghestelt te werkene de zalicheit van al smenschen gheslachte Ende ic wille vergheten dat onrecht dat mi ghedaen es’. ¶Nu verbeide hier Ende ghedijnc dat ic di int⁵⁾ beghinsel seide, Dat es dat du alden dinghen

1) ieghen in het hs. aanvankelijk overgeslagen, naderhand geheel onder aan de bladzijde bijgeschreven, met de noodige verwijzingsteekens.

+ Hs. bl. 9a = vjc.

2) Hier in het hs., te vroeg geschreven: bi rood op zwart doorgehaald.

3) Hiermede wordt bedoeld het hoofdstuk uit de Legenda Aurea, dat hierachter als Bijlage IV volgt.

+ Hs. bl. 9b = vjd.

4) In het hs. oorspronkelijk ter | bede ende vulstandigher | met twee verwijzingsteekens, dat de beide woorden in omgekeerde orde zijn te lezen; ende rood op zwart doorgehaald.

+ Hs. bl. 9c = vija.

5) int in het hs. oorspronkelijk overgeslagen, maar naderhand langs de afschrijving bijgeschreven met één verwijzingsteeken op de plaats waar het woord hoort te staan.

[p. 119]

die men seit ende ghescien, di present gheves. ¶Nu dan hier so ymaginere ende anscauwe gode sonder lichame, almoghende sittende, in solio excelso, in die hoghe hemelsche stede ende cietge¹⁾, met enen zoeten vaderliken goedertieren ansichte, willende vertroosten sinen onghetroosten, segghende dese vorseide worden. Ende gabriel met enen bliden ende minliken ansichte, nighende ende knielende met reverencie ende waerdich=||eden,⁺ sijns heren bootscap ontfanghende, Ende upstaende in menscheliker ghedaente, so comt hi al spelende ende verbildende ghevloghen van hoghen ende rechtevoort es hi vor de zoete maghet in hare camere.²⁾ ¶Nochtan en conste hi daer niet so varinc comen, die helighe drievoudicheit en was daer ende verbeide sine comste. ¶Du suls weten dat die helighe incarnacie was dat werc van al der heligher drievoudicheit, Maer allene so ontfinc die persoon van den zone menscelike vorme, ghelijc enen die een cleet an doet ende heeft an elke zide enen staende hem helpende ende die mauwen houdende. ¶Nu sie wel ende verstant alle dinghen.³⁾ Wat husekijn es dit nu, daer⁴⁾ dustenighe sijn, Ende daer men dese grote ende hoghe dinghen doet. Al eist || dat die helighe drievuldicheit⁺ al omme es, Nochtan suls du mediteren dat si⁵⁾ hier nu es in ene sonderlinghe maniere, om dit sonderlinghe werc te werkene. ¶Nu dan gabriel [...]⁶⁾ es in ghegaen, paralimphus⁷⁾ ende ghetrauwe, toter heligher zoeter maecht ende seit:⁸⁾ Ave gracia plena dominus tecum. Ende zu naden worden der ewangelien es in haer selven beroert [..]⁹⁾ om dese redenen ende peinst up de nieuheit van deser groetenesse, Want hi en was¹⁰⁾ niet ghecostumeert haer aldus te grotene. ¶Nochtan en dorste zu niet met rechte beroert sijn, Want hi comendeerse in

1) cietge = siegie enz. = zetel. Zie Verdam, Mnl. Wdb. 7, 1066.

+ Hs. bl. 9d = vijb.

2) De hier volgende paraaf staat in het hs. vóór camere: de kopiïst heeft op de verkeerde plek ruimte opengelaten. - Zie de aanteekening bij vs. 1978.

3) Hier ook in het hs. een leesteeken, t.w. een schuin streepje.

4) In het hs.: daer nv met verwijzingsteekens dat de woorden in omgekeerde orde te lezen zijn.

+ Hs. bl. 10a = vijc.

5) si hs.: hi Lat. Nam licet ubique sit sancta Trinitas, tamen ibi nunc aliquando singulari modo esse mediteris, ratione singularis operationis.

6) Hier in het hs. een dittographie: Nu dan gabriel es in gabriel es in ghegaen Daarvan zijn in gabriel geëxpungeerd; bij 't eerste es is dat verzuimd.

7) paralimphus hs.: parulimphus

8) Ook in het hs. hier een leesteeken, t.w. een schuin streepje, rood op zwart.

9) Hier in het hs.: in te veel.

10) was in het hs. aanvankelijk overgeslagen; naderhand onder aan de blz. bijgeschreven, met één verwijzingsteeken in den tekst.

[p. 120]

drien dinghen bi den welken zu haer niet en es sculdich te scamene noch beroert te sine. Want hi seit dat zu vul van gracien es, Ende dat die || here met haer es, Ende dat zu boven allen vrauwen⁺ ghebenedijt es: Wat dan, dese zoete omoedighe maecht en can haren prijs ende haren lof sonder scaemte ende beroerte niet ghehoren. Want ende zu es beroert ute eerlike ende duechdelike scamelheit. Ende beghint te duchtene ende te peinsene of dit waer es. Niet te min zu ghelooft wel dat die inghel waer seit; Maer het behoort properlike den omoedighen toe, Dat si hare duechden¹⁾ niet warachtighen²⁾ Maer meer veredekeren haer ghebrec, Om dat si daer bi te bet souden moghen profiteren³⁾ Ende rekenen ene grote duecht clene, ende een clene ghebrec groot. Ende hier omme, als wijs ende bescaemt ende duchtende, en andwoort⁺ zu niet. Twe werven hoorde zu den inghel || spreken, eer zu eens andwoort. ¶Het es walghelijc ende zere abhominabile, dat ene maecht vele spreect. ¶Die inghel bekennende de⁴⁾ zake waer omme dat dese zoete minlike maecht beroert es, Seit aldus: ‘Du en⁵⁾ moets niet duchten, maria, noch bescaemt zijn vanden loven die⁶⁾ ic di segghe, Want het es waer: Ende niet allene en sijs du vul van gracien, Maer ooc al dat menschelike gheslachte hebbes du vernieut ende weder ghevonden an gode. Ende sich hier: du suls ontfanghen ende baersen den zone van den alderuppersten, die di te sijnre moeder vercoren heeft, Ende sal behouden ende verlossen al die in hem hopen ende gheloven’. Ende maria antwort nu, Niet concenterende noch ontsegghende dese vorseide⁺ loven, Maer als willende versekert sijn || van harer machdelijcheit als dat zu die niet verliesen moet van der welker zu zere ducht. Ende seit toten inghel: ‘Hoe sal dit sijn? want ic en kenne ghenen man Ende mine maechdelijcheit hebbic gode alder vastelijxt belooft’. Ende zouct de maniere van haren ontfanghene. Ende die inghel andwort ende seit: ‘Het sal sijn bider gracie ende werke des helichs gheests, Die di bi eenre sonderlinghe maniere vervullen sal, Ende suls ontfanghen [bi] sine cracht⁷⁾, behoudende dine maechdelijcheit. Ende hier omme dijn zone sal sijn gheheten die gods zone, Want hem en es ghene zake onmoghelijc. Ende sich hier: elizabeth, dijn nichte, heeft ontfanghen duer al

+ Hs. bl. 10b = vij. d.

1) duechden in het hs. aanvankelijk overgeslagen, naderhand onder aan de blz. bijgeschreven met één verwijzingsteeken in den tekst.

2) si.... warachtighen Lat. examinant.

3) profiteren Lat. ut... proficere possint. Zie blz. 117, noot 5).

+ Hs. bl. 10c = viija.

4) de In het hs. te

5) Du en hs.: Duen met scheidingsteekens tusschen -u- en -e-

6) die hs.: dic

+ Hs. bl. 10d = viijb.

7) Lat. ejus virtute concipies.

[p. 121]

dat zu nochtan out es ende ondrachtich, Ende sijn nu vj maenden leden van¹⁾ dat zu ontfijnc.’ ¶Nu verbeide hier om gode Ende || zie nerenstelike, Hoe al die helighe drievuldicheit hier es ende⁺ verbeit die andworde ende tooncent van deser ende sijnre zoeter sonderlingher dochter marie²⁾, Ende hoe ghenoughelike dat hi anscaut hare bescaemtheit, haer worden ende haer zeden. Ende ooc merke ende zie hoe die inghel, knielende ende nighende, nerenstelike ende wiselike sine worden in brijnct, Ende hoe waerdelike dat hi staet vor sijnre vrauwen met enen claren³⁾ anschine ende doet ghetrauwelike sine bootscap. Ende ooc zie dit zoete minlike ende vriendelike maechdekijn, hoe dat nu staet ende hoort al dese worden Ende peinst hoe dat sal moghen te desen wonderlike werke rechtelike antworden ende de wille sijns heren vervullen. Ende zie hoe omoedelike dat het staet ende bevreest Ende onvorzienlike van den inghel || ommeringhet, Ende in al dese worden⁺ so en verheft noch en verwaent hem niet. Nochtan hoort het van hem segghen magnalia dei, die noyt tenighen mensche gheseit waren. O deus, Dit sijn al dine beneficien. Ten laetsten, also die vorseide revelacien in houden, So gheeft dit zoete waerde maechdekijn te deser zake concent Ende knielende ute dieper devocie ende met⁴⁾ sinen zoete handen te gader ghevoucht, So andwoort het den inghel ende seit: Ecce ancilla domini, fiat mihi secundum⁵⁾ verbum tuum. ¶Ende rechte voort, sonder enich letten, so gaet de waerde gods zone in dit zoete maechdelike buucskijn Ende van sinen alder zuversten bloede so ontfanghet hi menschelike vorme, Ende blijft al gheheel in de scoot sijns vaders. ¶Nu moghes du hier zoetelike zien ende ymagineren, hoe dat die he||lighe waerde gods zone, an nemende⁺ ende ontfanghende dese pijnlike obediencie ende dese werkelike legacie, omoedelike sinen waerden vader nijcht ende hem recommendeert. Ende rechtevoort es hi in dit zoete buucskijn met ziele, met live, vulmaect mensche van allen leden, Maer zere clene, Ende es voordan in dit helighe buucxkijn natuerlike wassende, ghelijc andre kinderkijns. Maer gheen ghebrec en es

1) van in het hs. aanvankelijk overgeslagen, naderhand op den rand van de afschrijving bijgeschreven, met de noodige verwijzingsteekens.

+ Hs. bl. 11a = viijc.

2) In het hs.: zoeter dochter marie sonderlingher met verwijzingsteekens dat sonderlingher vóór dochter te lezen is.

3) claren in den tekst aanvankelijk overgeslagen, maar naderhand onder aan de blz. bijgeschreven, met de noodige verwijzingsteekens.

+ Hs. bl. 11b = viijd.

4) met in den tekst aanvankelijk overgeslagen, maar naderhand naast den regel bijgeschreven met de noodige verwijzingsteekens.

5) secundum in den tekst aanvankelijk overgeslagen, maar naderhand onder aan de blz. bijgeschreven, met de noodige verwijzingsteekens.

+ Hs. bl. 11c=ixa.

[p. 122]

daer¹⁾ van leden ende insturtinghe der zielen als in andren. Ende es vulmaect god ooc, ghelijc dat hi es vulmaect mensche, Ende also wijs ende moghende als hi nu es ende in allen tiden. Ende te desen omoedighen concente so knielt gabriel met sijnre vrauwe een lettel tijts, ende daer na so staet hi up ende nijcht vor haer ter erden ende danct haer²⁾. Ende trect weder ten hemele ende⁺ || vertrect daer dese dinghen. Ende dan es daer niewe feeste ende sonderlinghe grote bliscepe. ¶Ende dit zoete helighe maechdekijn, nu vele meer verlicht ende ontsteken met der minne gods³⁾ Ende bevoelende dat het den waerden gods zone ontfanghen heeft, buucht sine knien ende knielt ter erde, Ende seit gracien gode van desen groten goede, Ende bid hem omoedelike ende devotelike dat hi⁴⁾ wille ghewaerdighen hem te instrueerne ende te leerne, als dat het die dinghen die omtrent sinen helighen zone te doene sullen comen, sal moghen doen sonder enich ghebrec. ¶Nu zie dan ende merc, hoe groot dat heden desen feesteliken dach es, Ende jubilere in dijn herte Ende seg gracien gode Ende mac enen dach van bliscepen. ¶Heden so maect god de vader⁺ brulocht ende trauwet de || menschelike nature, met der welker hi hem onghescedelike verenicht. ¶Heden est de solempniteit van des zoons brulocht ende den dach sijnre gheborten In sijnre zoeter moeder ende der maghet buuc. ¶Heden es de solempniteit van den helighen gheest, wien men toe draghet dit wonderlike werc deser incarnacien ende beghint sine goedertierheit te toghene des menschen gheslachte. ¶Heden ist de solempniteit van onser zoeter vrauwen der heligher maecht, Die van den vader in sijnre dochter, Van den zone in sijn moeder, Ende van den helighen gheest in sine bruut bekent ende ontfanghen es. ¶Heden beghint de vervullinghe des hemelschs hof[s]. ¶Heden so daelt twarachtighe licht van den hemele, Ende dat⁵⁾ broot des levens beghint te backene in den oven des maechdelijcs buucs. ¶Heden beghint⁺ die verlossinghe ende || de zalicheit ende die stichtinghe ende vertroostinghe des menschen nature⁶⁾. Dese niewe obedien-

1) daer in den tekst aanvankelijk overgeslagen, maar naderhand bijgeschreven, als voren.

2) Hs. vor haer ende danct haer ter erden met twee teekens ter aanwijzing in welke orde de tekst te lezen is.

+ Hs. bl. 11d=ixb.

3) In het hs. naast den regel ont | steken met der minne gods | een verwijzingsteeken dat dertien regels lager herhaald is, gevolgd door den zin Ende bevoelende - ontfanghen heeft die dus overgeslagen was.

4) Hier in het hs. een te vroeg geschreven hem zwart doorgehaald.

+ Hs. bl. 12a=ixc.

5) Hier in het hs., te vroeg geschreven: le zwart doorgehaald.

+ Hs. bl. 12b=ixd.

6) In het hs.: de zalicheit des menschen na- | ture ende die stichtinghe | ende vertroostinghe Met verwijzingsteekens vóór des en vóór 't eerste ende tot aanwijzing in welke orde de tekst hoort gelezen.

[p. 123]

cie ontfanct de zone van den vader om onse zalicheit te vulcomene. Et exultat ut gygas ad currendum viam etc. Ende hi verheft hem als een gygant te lopene sinen wech, Ende besluut hem in dit overmaechdelike zoete¹⁾ buuxkijn. Ende es ghemaect een van ons lieden, Onse vader, onse broeder Ende onse advocaet, Ende beghint peelgrijn te sine met ons. ¶Heden es dat woort ghemaect vleesch Ende die ropinghe ende begherten der propheten ende patriaerken sijn vervult ende ghehoort, Dats te wetene: Mitte domine agnum dominatorem terre, Here, sent dijn lam, domineerre van der aerde etc. Ende rorate celi, Ghi hemelen dauwet van boven ende die wolken sullen reynen den gherechtighen ende die aerde sal open || gaen, ende daer ute sal spruten die behouder, Ende vergave⁺ god of die hemelen scuerden etc. ¶Et ostende nobis domine faciem tuam et salvi erimus Ende here, toghe ons dijn ansichte ende wi sullen behouden sijn. Ende dies ghelijcs van prophecien die hier of spreken, so vijnt men vele die heden al vulcomen sijn. Ende god de vader ziet nu sinen zone mensche wesen, Ende hi en sal vordan nemmeer vergrammen.

1) In het hs.: dit zoete overmaechdelike buuxkijn met teekens ter aanwijzing van de vereischte woordorde.

+ Hs. bl. 12c = xa

[p. 124]

Bijlage II
B

⁺ Hier beghint dat weerde aerbeidelike leven ons liefs heeren Jhesu cristi.

Onder alle andere duechden ende verchierde love soo lesen wij van der helegher maghet Sinte Cecilien, dat soe dat ewangelium Cristi altoos drouch in haer borsten, als: dat soe eenighe vanden devootsten wercken ons heeren, die in die ewangelie ghestelt sijn, vercooren hadde. Inden welken dat soe met onbesmetter minnen der herten nacht ende dach mediterende ende daer in contemplerende was. Want soese verholijcke met vruechden ende met vroeden rade in haer borst vergadert hadde¹⁾. O²⁾ mijne siele,⁺ boven alle devoote || ouffeninghen so radic dy dies ghelijcx te doene. Want het seere devoot ende prophijtelic es, om ten alre excellensten grade mede te commene, want uuter eenparigher meditacien ende ghedijnckenesse des levens ende ons liefs heeren soo wordt ghesterct ende ghesticht ons ghedochte, also het wel blijcket in dese voorseide Sinte Cecilie. Die welcke haer herte alsoo vervult hadde met dien levene ende lijden ons heeren, so dat soe in haer herte gheen ydelheit ghetrecken en mochte. Want in haer brulocht als soe die bruudt was, so sancse³⁾ met ghestichter herten Fiat domine Inmaculatum cor meum. ¶O heere, mijn herte ende mijn lichaem moet bliven onbesmet, so dat ic voor dy niet gheconfundeert en worde, Als waer by dat ic moete worden gracieus voor dat aenschijn. Nu dan tbeghinsel behoort men te nemene vanden incarnacien. Maer eenighe dinghen die te vooren ghescieden inden hemel tusschen gode ende sijnen Inghelen, die moghen wij goedertierlike gheloven ende mediteren also wel als dat ghesciede inder eerden.

Hoe dattie inghelen gods⁴⁾ omme ons verzocht zijn.

O Mijne siele! nu merct hier inderlike met minnender herten. Als leden waren wel. v^M. jaren, daer des menschen gheslachte also

+ Hs. bl. 12b.

1) Het hs. is hier blijkbaar in de war. Zie tekst A, boven blz. 111.

2) O hs.: omme

+ Hs. bl. 13a.

3) sancse hs.: satse

4) gods hs.: gode

[p. 125]

kenliken¹⁾ ghe=||leghen hadde soo datter eene siele ten hemele⁺ niet commen en mochte, soo hadden die heleghe inghelen compassie up dien grooten val ende waren menichwaerven seere besoorcht om haerlieder restauracien! Ende als den termijne van desen langhen jaren thenden commen waren, so vielen sij alle te samen neder ootmoedelike ende den troon vanden almueghenden god²⁾. ‘¶Het gheliefde doch huwer moghenthede die edele ende redelike creatueren mensche te makene, alleene by uwer goedertierhede, om dat si hier met hu in salicheden jubileeren ende verblijden souden, ende omdat onsen val daer by gherestaureert soude sijn. O goedertiere almoghende god, nu hebt compassie up hemlieden, want sij bederven alle. Ende een en esser niet behouden. Want inden termine van desen langhen jaren so en hebben wij hier niement ghesien. Want onse vyanden hebben victorie van al. ¶O almueghende goedertiere god, en waeromme sijn die edele menschen den beesten ghegheven die in hu hopen, gheloven ende betrauwen. Ende al est dat naer uwer gherechticheit dit ghesciet es, Nochtanne est naer den tijt van ontfaermicheden. ¶O goede heere, ghedijnct doch dat || ghijse naer huwer helegher ymaghene⁺ ende ghelikenesse ghescepen hebt. ¶O goedertieren heere, doet open uwe handen ende vervultse met benedictien, Want haerlieder oghen verbeyden met grooten verlanghen omme hu te siene ghelijcke ellendeghe knechten, tot ghij hem secourst met saligher remedien’.

Van onser liever vrauwen eer zoe Jhesum ontfijnc.

O Mijne siele! nu mercke hier inderlike. Als dese claghen vanden inghelen aldus minlike ghedaen waren, hoe dat ontfaermichede clopte voor die inaderen des vaders ende minne beroerdese altemale met haer hebbende.²⁾ Maer die vader ontseit³⁾ haer met hem hebbende gherechtichede. Ende onder hemlieden was eene groote conturbancie ghemaect, zoo dat paeys ende ontfaermichede seiden tot gode den vader aldus: ‘O heere, ghij en sult niet eewelike versteken dat menschelike gheslachte of vergheten sijns te ontfaermen.’ Ende waren hem dit langhen tijt vermanende. Ende ten

1) kenliken Lat. miserabiliter Lees keitiveliken? 't Is verleidelijk maar niet noodzakelijk, gelet op het gebruik van kenlijc. Zie Verdam, Mnl. Wdb. i.v., beteekenis 2).

+ Hs. bl. 13b

2) Het hs. is hier blijkbaar in de war. Zie tekst A, boven blz. 112, 113.

+ Hs. bl. 14a.

2) Het hs. is hier blijkbaar in de war. Zie tekst A, boven blz. 112, 113.

3) ontseit in het hs.: ontsiet Lat. sed contradicebat veritas, habens secum justitiam. Men verwacht dus: *warachticheit ontseit enz. Zie het sermoen van S. Bernardus, boven blz. 105 vlgg. en het Bonaventura-Ludolphiaansche Leven van Jezus, beneden blz. 133. Maar tekst A heeft een dergelijke lezing als tekst B: maer hi (d.i. de vader) wederseit enz. De waarschijnlijk foutieve vertaling moet dus ouder zijn dan de hier uitgegeven afschriften.

[p. 126]

laetsten die almueghende god andwoorde ende seide: ‘Roupt huwe sustere die hier jeghen contrarie¹⁾ seit, ende wij sullense te⁺ ghader hooren spreken.’ ende als || gherechtichede gheroupen was, so beghonste ontfaermichede te segghene: ‘O heere, die menschelike natuere es in grooten noode ende het betaemt hu²⁾ wel hem lieden ontfaermenesse te doene’; maer in contrarie so seide gherechtichede: ‘¶O heere, het behoort hu te vulcommene die redene die ghij selve ghesproken hebt, dat es, dat adam emmer sterven moet met alle sijne naercommers’. Doe seide ontfaermichede: ‘O heere, waer omme hebdy my ghemaect? Merct ghij niet, dat gherechticheit wille dat ic bederve ende te nieute ga?’ Doe seide warachtichede: ‘O heere, es dat adam dijne vulmaecte sentencie ontgaet, So bederft dijne gherechtichede. Ende soe en sal in eewicheden niet bliven.’ Dese questie was ghesonden van den vader totten sone by paeyse ende warachtichede ende ontfaermichede, ende seiden voor hem die selve redenen³⁾. Maer warachtichede die allegierde sterckelike dese dinghen ende seide: ‘O heere, dese questie es jeghens hu gheseit. Het es te scuwene dat des vaders woort niet ydel ghemaect en moete sijn.’

⁺ Doe zeyde pays: ‘wat spaerdu [...]⁴⁾ van desen warachtighen || woorden; het en es gheene eerlike contencie te ziene zo groote conturberinghe’ ende soe en conste niet ghesien hoe dat gherechtichede ende ontfaermichede omtrent den mensche soude[n] moghen converseren. Ende doe so screeff die Coninc hier of die sentencie ende gafse paeys die hem naest stondt te lesene, aldus in houdende: ‘“Die eene seyde: “Ic bederve est dat ghij gheene ontfaermichede en ghecrijghet,⁵⁾ het moet dan ghescien eene goede doot, sal elc hebben dat hij heescht””. Ende sij verwonderden vander eewigher wijsheden, ende concludeerden dat adam sterven moeste ende vercrijghen daer naer ontfaermicheden. Maer sij vraechden hoe dat die doot goet soude moghen wesen, die so onribelike es’. Doe andwoorde die coninc: ‘¶Mors peccatorum pessima⁵⁾. Hieromme dan die huute caritate sterven sal, niet besculdich sijnde der doot, die sal maken een gat inden hemel duer

1) contrarie: in het hs. touerarie

+ Hs. bl. 14b.

2) hu: in het hs. staat de -u boven op een te vroeg geschreven -e, een fout veroorzaakt door het weldra volgende hem.

3) Hier ontbreekt, wat Waarheid en Barmhartigheid aan het voorafgaande nog toevoegen, t.w. et addebat Veritas: Fateor, Domine, quod bono zelo movetur Misericordia; sed non secundum justitiam, quae potius praevaricatori vult parcere quam sorori. At Misericordia: Tu neutro parcis, et tanta indignatione saevis contra praevaricatorem, ut involvas pariter et sororem.

+ Hs. bl. 15a.

4) Hier in het hs. een dittographie: spaerdu spaerdu

5) Hier is dit hs. weer in de war; zie tekst A, boven blz. 113.

5) Hier is dit hs. weer in de war; zie tekst A, boven blz. 113.

[p. 127]

welke die verloste lijden sullen’, ende dese reden [gheliefde] hem allen wel. Maer soudmen dusdanighe menschen vinden moghen? ende hier omme so quam warachtichede up eerderijcke. Ende ontfaermichede || bleef inden hemel. Ende warachtichede ghijnc⁺ al eerderijcke duere. Ende soe en vanter niement suvere van sonden, niet het kindt van eenen daghe. Ende ontfaermichede overluusterde den hemele ende soe en vanter niement die sufficiente caritate daer toe hadde. Want so wie dat wonderlike minnewerc vulcommen sal, hem behoort toe so groote caritate dat hij sijne siele sette voor sine onoorboorlike knechten.¹⁾ Ende aldus soo keerden sij weder ten ghestelden daghe vul anxsten, niet ghevonden hebbende dat sij sochten. Doe seide paeys: ‘Ende wij en peinsen noch en mercken niet dat niement en es goet noch suver dan alleene een, ende daer omme behoort hem toe: Die raet gheeft, dat hij ooc die hulpe doe’. Ende dat verstont die coninc wel ende seide. ‘¶Penitet me fecisse hominem. Het berauwet my dat ic den mensche ghescepen hebbe. Want ic sie wel dat my behoort penitencie voor hem te doene’. Ende hij riep den archangel gabriel toot hem: ‘ganc ende secht den dochteren van syon: ‘¶Gaude, filia syon; ecce. || Rex tuus venit⁺ solvere te a vinculo. ¶O ghij dochtren van syon, verblijt hu, want hu coninc comt om hu te²⁾ ontbindene vanden bande’.³⁾ Aldus worden die prophecien vervult: ¶Misericordia et veritas obviaverunt sibi, Justicia et pax osculate sunt. Ontfaermichede ende warachtichede ontmoeten elc anderen, ende gherechtichede ende paeys hebben elc anderen ghecust.

Vanden gheschille tusschen gherechtichede ende ontfaermichede.

O Mijne siele! nu merct hier inderlike met minnender herten hoe dat die glorieuse maghet maria by wien die heleghe incarnacie voort commen es, zo moghen wij mediteren huer heleghe devote zuver leven. Want soe toot haren drien jaren van vader ende van moeder inden tempel gheoffert was. Ende was daer tot zoe oudt was .xiiij. jaer⁴⁾. Ende wat soe daer dede, moghen wij weten by revelacien die soe ontdecte hare devoter dienarighe

+ Hs. bl. 15b.

1) Hier is dit hs. weer in de war; zie tekst A, boven blz. 114.

+ Hs. bl. 16a.

2) Aanvankelijk begon de kopiïst hier te schrijven het straks volgende van maar voltooide de -n niet. va zijn zwart geëxpungeerd en rood doorgehaald; boven op de onvoltooid gebleven -n is de o- van ontbindene geschreven.

3) Hier vertoont dit hs. een groote leemte. Zie tekst A, boven blz. 114.

4) iaer: aanvankelijk in het hs. overgeslagen, naderhand door den kopiïst zelven tusschen de regels bijgeschreven, met één verwijzingsteeken.

[p. 128]

Sinte Elysabeth¹⁾ zegghende aldus: ‘als my mijn vader ende mijn⁺ moeder lieten inden tempel, Doe so steldic haestelic mijn || herte omme gode teenen vader te hebbene. Ende ic peinsde eenpaerlike ende devotelike wat ic gode bequamelic soude moghen doen, als dat [hi] soude gheweerdeghen sijne gracie te gheven, als waer by ic soude moghen wesen gracieus voor sijn aenschijn. Ende ic dede my gheven die wet van mijnen god. Ende huute den heleghen gheboden soo wachte icker drie eenpaerlike in mijn herte, dat es dattu sulst minnen dijnen heere dijnen god met al dijnre herten uut al dijner sielen ende met al dijnen crachten. Ende dijn evenkersten ghelijc dy selven. Ende du sulst haten dijnen vyant. Dese bewachtede ic in mijn herte ende haestelic so vercreech ic alle die duechden die daer in onthouden sijn. Aldus dan so wie de gracie gods hebben ende besitten willen, hem behoort toe, zijn herte te minnen ende ter hatyen te oordinerene. Ic wildi dan segghen wat ic dede. Ic stondt altoos ter midder nacht up, ende ic ghijnc voorden outaer vanden tempele, ende met al mijnder begheerten⁺ soo hiesch ic ende || begheerde die alder beste gracien gods. ¶Ende aldus knielende voorden outaer, so badt ic om seven beden. ¶Eerst waerven so badt ic omme gracien, daer ic mede vulcommen mochte tghebodt van minnen. ¶Ander waerven badt ic dat ic mijnen even kersten beminnen mochte na sijnen alderliefste wille. Ende dat hij my weder doet beminnen al dat hij bemindt. ¶Derde waerven badt ic dat hij my wilde doen scuwen ende haten al dat hij haette, dats alle maniere van sonden. ¶Vierde waerven hiesch ic ootmoedicheit ende alle die duechden die daer in besloten sijn, byden welken dat ic soude moghen wesen gracieus voor sijn aenschijn. ¶Tvijfste waerven badt ic dat hij my wilde doen sien: den tijt dat [..]²⁾ soude sijn ghebooren, die alder helichste maghet, die den gods sone baersen soude, ende dat hij wilde bewachten mijne oghen, so dat icse sien mochte, ende mijn ooren, so dat icse hooren mochte, mijne tonghe so dat icse loven mochte ende mijn handen ende mijn voeten omme dat icse⁺ daer mede dienen mochte. Ende mijne knien omme || dat ic daer mede anebeden mochte den gods sone in haren scoot. ¶Seste waerven hijesch ic gracie omme te obeghierene de gheboden, die oordinancie des bysscoppen vanden temple. ¶Sevenste waerven badt ic dat hij den tempel ende alle sijn volc wilde bewachten ende bringhen tot sijnen dienste.’ Ende dit gheseit sijnde, doe seide Sinte Elyzabeth: ‘O alre liefste vrauwe, en waerdy niet vul van gracien ende vul van allen duechden?’ Doe andwoorde die

1) Zie de noot bij tekst A, boven blz. 115, 1).

+ Hs. bl. 16b.

+ Hs. bl. 17a.

2) Hier in het hs.: ic ongetwijfeld te veel.

+ Hs. bl. 17b.

[p. 129]

heleghe maghet: ‘du moets voor waer weten dat ic my alsoo wel rekende mesdadich ende onweerdich der gracien gods als du. Ende daeromme badt ic om gracie ende om duechden. Waentstu dat ic al dese gratie hadde sonder labuer? Neen, dat en es niet. Het es wel waer dat ic ghehelicht was in mijnder moeder lichame, maer die gracie[n] des heleghen gheest en quamen in mijne siele niet, dan by bedinghen ende by inderliken labuere, ende altoos doende tbeste dat ic wiste daer mede dat ic hem behaghen || mochte. Aldus dan⁺ so comt die heleghe gheest in onse siele, by inderliken labuere van grooter bernender minliker begheerten ende brijnct met hem die alder upperste ghifte, also dat die siele dijnct dat soe altemale bederft. Ende verliest al hare memorie, ende haer dijnct dan datse niet ghedaen en heeft dat gode behaghelic wesen mochte, ende blijft aldus eenpaerlike in grooter onghepaeitheden van gheeste’.

¶Dit bescrijft ons Sinte Jheronimus, dat dese glorieuse maghet haer selven stelde een reghele, als datse van snuchtens tijleken totter derder hueren in bedinghen wesen soude. Ende van dier tijt voort byder noenen, so was soe besich met nayen. Ende vander noenen so en scietse weder van bedinghe totter tijt dat hem dinghel gods opembaerde¹⁾, van wiens handen dat soe de spijse ontfijnc daer soe by levede. Ende aldus was soe int werc ende inder minnen gods, prophiteerde²⁾ in ootmoedicheden, in caritaten ende in minnen, ende in suverheden. Ende aldus in alle manieren van duechden || haren tijt overlijdende: niement en⁺ sachse noyt gram; alle haer redene waren alle soo vul edeliker gracien, soo dat men god in hare tonghe bekennen mochte. Altoos was soe metter leeringhe gods bezoorchzamich omtrent haren ghespeelneden³⁾, omdat niement van hemlieden in eenighen redenen sondeghen souden.⁴⁾ Ende in haer veertienste jaer so was soe ghehuwet an Joseph, by der godliker revelacien. Ende zij keerde weder te nazaretten waert. Aldus dan dit sijn de dinghen die wij voor die⁵⁾ incarnacie ons liefs heeren Jhesu Cristi mediteren moghen. [...]⁶⁾.

Vander incarnacien Jhesu Cristi.

O Mijne siele! nu mediteere ende overdijncke hier inderliken met minnender herten, hoe dat achter dat quam die vulmaect-

+ Hs. bl. 18a

1) opembaerde in het hs. voluit.

2) prophiteerde: zie bij tekst A, boven blz. 117, noot 5).

+ Hs bl. 18b.

3) ghespeelneden: evenmin als speelneden uit tekst A, in 't Mnl. Wdb.

4) Hier vertoont dit hs. weer een belangrijke leemte. Zie tekst A, boven blz. 117.

5) die in het hs. is het oog der d- volgeloopen, doordien de letter op een te vroeg gesçhreven h staat.

6) Hier in het hs. nog: vander incarnacien ons liefs heeren Jhesu xpristi wat waarschijnlijk een herhaling van het nu volgende opschrift is.

[p. 130]

heit des¹⁾ tijts, inden welken die alre upperste ende alre helichste drievoudicheit gheoordineert hadde die verlossinghe ende salicheit des menscheliken gheslachte, by sijnder hoogher goddeliker minnen ende by sijnder eewigher grondelooser ontfaermicheit, bider incarnacien van sijnen eenighen gheminden sone seere begheert⁺ hare scoonhede, ende die || heleghe glorieuse maghet maria ghecommen was te nazareth, so riep die almoghende god den archangel gabriel tot hem ende seide aldus: ‘Gaet toot onser alder soetster dochter maria, die ghehuwet es an Joseph, Want boven allen creatueren so esse ons die alderliefste. Ende secht haer, dat mijn gheminden sone seere begheert haer scoenhede. Ende dat hij haer tot sijnder moeder vercooren heeft. Ende bidt haer dat soe hem blijdelike ontfanghen wille, want by haer hebbe ic ghestelt te werckene die salicheit des menscheliken gheslachte. Ende ic wil vergheven al dat onrechte dat hier ghedaen es’. Nu merct hoe dat dinghel gabriel met eenen blijden bluesenden aensichte, knielende ende nyghende metten hoofde ende met allen den leden voorden almueghenden god, ende mercke hoe reverentlijke ende ootmoedelike hij die hooghe weerdighe ambassadrie ontfanghende es ende dat reverentlic oorlof nemende ende blijdelike wech weghende in menscheliker ghedaente. Ende haestelic in een ooghenblic wesende met eenen viereghen blijden aensichte knielende voor die voeten vander reyner maghet maria, in haer⁺ camerkin beslotender dueren wesende, || haer minlike saluterende aldus: Ave²⁾ gracia plena, dominus tecum, benedicta tu in mulieribus. ¶Maer gabriel en es niet so haesteliken ghevlooghen noch daer ghecomme[n], hij vindt daer die heleghe drievoudicheden voor hem, die welke sine salutacie minlike verbeidende es. Nu merct hoe die hooghe incarnacie was twerc vander helegher drievoudichede, maer alleen die persoon vanden soon nam an die incarnacie. O mijne siele! nu ymagineere inderlike wat huusekijn dat es, ende merct wat gheselscap dat daer in es. Want al est dat die heleghe drievoudichede al omme es, nochtan es hij hier inder glorieuser sonderlinghe manieren werckende de sonderlinghe wercken Ende es hier aldus minlike verbeidende, naer de woorden vanden inghel, die andwoorde ende consent vander reyner maghet marien. Want soe ootmoedelike uut rechter maechdeliker scaemten verandwoorde, versaghet sijnde int saluut vanden inghele. Want soe al sulcdanighe⁺ salutacie niet ghewoonlic en was, ende beghonste || te peynsene of

1) des in het hs. de d- verbeterd uit een te vroeg geschreven t-

+ Hs. bl. 19a.

+ Hs. bl. 19b.

2) Hier in het hs.: maria geëxpungeerd én rood doorgehaald.

+ Hs. bl. 20a.

[p. 131]

dat waer mochte sijn; niet dat soe twijfelde, het en was waer dat dinghel seide, maer vreesende ende versekert willende sijn van haren maechdom. Want soe gode den vader haer maechdom belovet hadde. Ende die inghel, bekennende die sake van hare twijfelinghe, die seide tot haer aldus: ‘Maria, en wilt niet duchten vanden love dat ic dy segghe, want het alsoo es. Ende niet alleen en sijstu vul van gracien. Maer ooc allen menschen hebstu weder ghewonnen van gode ende du sulst ontfanghen ende baersen den sone van¹⁾ den alder uppersten, die dy te sijnre moeder vercooren heeft, die welke behouden sal alle die ghone die in hem hopen’. Ende soe andwoorde ootmoedelike ende bescaemdelike: ‘hoe sal dit ghescien? Want ic ne kenne gheenen man. Ende ic hebbe mijne[n] maechdom gode belovet’. Doe andwoorde dinghel ende seide: ‘het sal ghescien byden wercken des heleghen gheests, die dy by eender sonderlinghe manieren vervullen sal. Ende by sijnder cracht sultu ontfanghen den || behouder der werelt. Ende suit behouden⁺ dijne maechdelicheit. Ende daer omme sal dijn sone sijn gheheeten die sone gods, want alle dinghen sijn moghelic gode. Want siet: Elysabeth dijn nichte, die out ende ondrachtich es, het es nu in de seste maendt, dat soe eenen sone ontfanghen heeft’. Nu mercke hier minnelike met sochten verlanghen [die heleghe drievoudicheit] verbeidende es na tale ende wedertale [...]²⁾ die andwoorde ende consent van sijnder minliker dochter maria. Ende merct hoe ghenouchlike dat sij [..]³⁾ aenscauwet haer minlike bescaemde aensichte, haren soeten ootmoedeghen woorden, ende hare soete zeden. Ende merct ooc met blijden gheeste hoe dat die heleghe inghel staet weerdelike ende reverentelike nyghende voor die voeten van sijner vrauwen, met eenen sconen claren blijden aensichte, ende ghetrauwelic doende sijne ambassatrie. Ende merct dese soete maecht, hoe datse let up die woorden vanden ingel ende peynst watse best andwoorden sal up dit wonderlike minlike werc || omme te vulcommene de wille van⁺ haren gheminden sone ende heere. Want soe nu versaghet staet, met haren zoeten minliken aensichte nederwaert siende. Ende in alle die woorden, die dinghel toot haer seide, zoe en verheft haer niet, noch haer niet en rekent die moeder wesende. Nochtan so hoort soe groote dinghen, die noyt toot niemende gheseit en waren. Twelke al byder gracien gods ghesciet es ende ten laetsten so gheconsenteert by die alderminlicste vroetste maghet na die woorden vanden inghel. Ende uut dieper devocien so knieldese

1) Hier in het hs., te vroeg geschreven: al geëxpungeerd én rood doorgehaald.

+ Hs. bl. 20b.

2) Hier in het hs. een dittographie: ende wedertale ende wedertale

3) Hier in het hs., te veel: an

+ Hs. bl. 21a.

[p. 132]

soetelike neder. Ende leide haer soete handen secretelike te gader ende seide aldus: ‘¶Ecce ancilla domini. Fiat michi secundum verbum tuum. Siet hier dijne dierne gods. Na dijne woorden moet my ghescien’. Nu merct naer dit consent, hoe dat die sonne duer dat glas,¹⁾ in dat soete maechdelike buucxkin, ende naer uut haren precieusen vleessche ende bloedekinne ende menschelike voorme an nam, ende bleef nochtan al gheheel inden scoot sijns vaders.²⁾ Hier na so mercke hoe⁺ dat dinghel gabriel minlike ende || devotelike neder knielde met sijnder vrauwe Ende staen te gader weder up; ende hij nijcht haer soetelike metten hoofde ende neemt reverentelike oorlof an haer, ende trac weder te hemel waert, ende vertrac daer alle dinghen. Ende doe so was daer nieuwe feeste ende sonderlinghe groote blijscepe. Ende onse soete vrauwe was doe altmale verlicht vander minnen gods. Want soe wel bevoelde, dat soe den sone gods ontfanghen hadde. O lieve heere, toocht ons dijn minlicke anschijn Ende wij sullen behouden sijn. Want die vader heeft sijnen sone mensche ghemaect.

1) Hier is dit hs. weer schromelijk in de war. Verg. tekst A, boven blz. 121 en zie, beneden blz. 185, vlg. de aanteekening op deze plaats.

2) Hier vertoont deze tekst weer een groote leemte; het slot is blijkbaar met opzet bekort en samengevat. Zie tekst A, boven blz. 121-123.

+ Hs. bl. 21b.