Bijdragen en Mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 2

[p. 375]

Remonstrantie der bewinthebberen vande geoctroyeerde Oostind. Comp. deser Nederlanden, gedaen aen haere Ho. Mo. op den 19. May 1639, eerst mondelinge en̄ naemaels schriftel. ouergelevert, raeckende de differenten tusschen de voornoemde Comp^e ende de Oostind. Comp^e van Engelandt ende op wat voet ende regel deselve geaccordeert ende wech genoomen sullen connen worden.
(Uit het Archief van Hilten.)

Ho. Mo. Heeren.

De jegenwoordige openstaende differenten tusschen de Oostindische Comp^s van Engelandt ende dese Nederlanden ende werden niet gemoveert alleen van eene sijde; de Engelsche beclaegen haer ouer de Nederlantsche¹⁾, ende dese beclaecht haer ouer d'Engelsche Comp^e, beyde sustinerende dat het Tractaet a^o 1619 tusschen haer gemaeckt, niet naer behooren en is geobserveert.

De clachten van d'Engelsche Comp^e sijn in geschrifte vervadt, ende anno 1629 ouergegeven aende Gedepu^de vande Nederlantsche Comp^e, doenmaels in Engelandt sijnde²⁾, soo dat deselve sijn bekent, ende die sij t'sedert sullen verder willen doen, connen bij ampliatie daerbij gevoucht werden.

De Nederlantsche clachten tegens d'Engelsche, tot die tijt toe bekent, sijn doenmael oock in geschrifte ouergegeven aende selve Engelsche Comp^e, soo dat die aende Engelsche Comp^e niet en connen sijn onbekent, maer wel aen U Ho. Mo. en̄ aenden heere Resident Boswel.

Off nu d'een off d'ander, off oock hoe verde die wel

1) Zie Arend, t.a. pl.

2) Zie ald. D. III, St. IV, bl. 479, Noot 1.

[p. 376]

ofte qual. sijn gefondeert, dat sal connen blijcken uyt de justificatien ende defensien respectivel. daer toe ofte daer tegens te doen, ende dat bij examinatie der selver ofte het Tractaet, als sijnde de wet ende den eenigen regel tusschen beyde de Comp^s, ende dat die examinatie gedaen werde bij conferentie tusschen beyde de voorn̄ Comp^s, ende ist noot ten ouerstaen vande Heeren Gedep^de wegens S. Ma^t van Groot Bretaignen en̄ van uwe Ho. Mo.

Dit is den voet, Ho. Mo. Heeren, die altijt tsedert anno 1613 tot noch toe is gebruyckt, die wel en̄ met vrucht is gesuccedeert, ende die selffs is geordonneert bij het gemelte Tractaet anno 1619, daer op beyde de Comp^s reciproquel. d'een aen d'ander verbonden sijn.

Nu wert de saecke van d'Engelsche sijde geheel contrarie gedreven, soo dat alle dese fondamenten souden werden voorbij gegaen, want dese Nederlantsche Comp^e, indien sij yets tegens ofte buyten het Tractaet gedaen ofte naegelaeten heeft, en can maer daer ouer gehouden ende aengesproocken worden door d'Engelsche Oostind. Comp^e, met dewelcke sij bij Tractaet in eenige gemeenschap van oorloge en̄ commercie getreden is, en̄ niet met yemandt anders. Ende U Ho. Mo. gelieuen te bemercken, dat de voors. Engelsche Oostindische Comp^e hier niet en spreeckt, maer wel de heere Resident Boswel.

Men en begeert niet te handelen tusschen Comp^e ende Comp^e, volgens het Tractaet, maer tusschen den Staet ende Staetsgewijse, ouer middelen ende 't recht van particuliere, die met den anderen hebben gecontracteert, ende onder de hoochste protestatie van reverentie, niet met den Cō ofte met den Staet.

Men begeert niet te handelen met ordre ende op den regel vant Tractaet, twelck reciproce d'een en̄ d'ander Comp^e verbindt, tot mutuele observantie van̄ poincten daer inne vervat, maer men eyscht alleen satisfactie voor een gealligeert feyt, dat noch niet en is geprobeert, veel

[p. 377]

min geexamineert, off het geschiet is wel ofte qualijck, ende de Nederlantsche Comp^e sal bewijsen, in ordre van handelinge, indien men daer toe comt, dat 'tgeene daer in gedaen, 'tselve gedaen is vermogens het recht aende Nederlantsche Comp^e daer ter plaetse competerende, selfs volgens het Tractaet.

Men stelt de Nederlantsche Comp^e als responsabel aende petitien van een publycq Minister, die de saecken en̄ comportementen vande Nederlanders in Indien en̄ der Bewinthebberen in dese landen alreede heeft gecondemneert, eer de defentien sijn gehoort, en̄ die welcke nochtans, soo als voorgegeven wert, als rechter neffens U Ho. Mo. soude pretenderen te staen ouer d'een en̄ d'ander differenten. Hoe can de qualiteyt van partie en̄ rechter bestaen in één persoon. Wat vertrouwen can een verweerder hebben inde billickheyt en̄ onpartidicheyt van een pretens rechter, die de straffe solliciteert voor de examinatie vande saecke en̄ sententie?

Men stelt op die maniere de Nederlantsche Comp^e in die postuyr, dat sij wel soude connen werden verclaert schuldich en̄ gehouden te sijn aen d'Engelsche Comp^e (want yder een selffs buyten commissie de saecke van een derde wel vermach te verbeteren en̄ te vervorderen), maer niet dat de Nederlantsche Comp^e wederom van soo een publicq Minister mede recht met effect sal connen vercrijgen. Want d'Engelsche Comp^e heeft menichtvuldige inobservantien en̄ excessen gepleecht tegens het Tractaet, die niet de heere Resident, maer wel d'Engelsche Comp^e moet boeten en̄ repareren op het Tractaet, en̄ daer en wert geene procuratie vertoont van d'Engelsche Comp^e, en̄ dat sij daer ouer haer verantwoordel. stelt inden persoon van den Heere Resident. Ende als sulcx al soude wesen, soo waere dan de heere Resident partie, en̄ en soude niet connen doen de goede debvoiren, die een Minister van Staet, nevens U Ho. Mo., op het Tractaet sijn versocht

[p. 378]

bij te brengen, in gevalle de twee Comp^en den anderen niet soude connen verstaen bij haer selffs; maer dat onderlinge accommodatien bij bemiddelinge wegens de Regieringen souden moeten werden te wege gebracht, en̄ als al dese laetste swaricheyt soude comen te cesseren, soo waer de Nederlantsche Comp^e seer qualijck aengespannen, gelijck men sien can uyt de voorige schriften en̄ memorien. De Nederlantsche Bewinthebberen willen respecteren de heere Residents qualiteyt, maer indien d'Engelsche Comp^e op die maniere soude comen te spreecken, men soude seggen dat sij modester en̄ buyten injurien hare geschriften souden hebben in te stellen; men soude reden en̄ recht tegens hare injurien connen versoucken; maer hoe soude de Nederlantsche Comp^e derven clagen ouer het doen van een publycq Minister? En als 'tselve aen U Ho. Mo. alreede dickmaels soude sijn versocht, soo en wert nochtans daer in geene verbeteringe bespeurt.

Soodat, om alle dese inconvenienten en̄ incongruyteyten te vermijden, de Bewinthebberen alnoch reverentel. versoucken, U Ho. Mo. gelieuen aengenaem te hebben, dat den ouden wel gepractiseerden en bij het Tractaet geordonneerden voet mach werden gevolcht. Dat is, dat de Engelsche Oostind. Comp^e hier in den Hage wil senden haere Gecom^de, voorsien met behoorl. credentien en̄ procuratien, om reden en̄ satisfactie te geven en̄ te ontfangen, ouer de clachten en̄ pretentien die d'een en̄ d'ander Comp^e op d'ordre vant Tractaet sal voorstellen, om deselve te examineren en̄ te accommoderen, ist doenl. tusschen den anderen, en̄ indien de Comp^s te samen niet en connen accorderen, dat dan U Ho. Mo. en̄ de heere Resident werden gebeden de moyte te nemen om de openstaende verschillen te vergelijcken bij inductie, tot onderlinghe contentement van d'een en̄ d'andere Comp^e, soo als het Tractaet mede brengt. Dit doende &c.