Logo DBNL
Bijdragen en Mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 2 (1879)

Bijdragen en Mededeelingen van het Historisch Genootschap. Deel 2

(1879)– [tijdschrift] Bijdragen en Mededeelingen van het Historisch Genootschap–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Representatie eeniger pointen van clachten der Nederlantsche Oostindische Compagnie, waer ouer ende ouer andere meer sij reparatie ende redres versoeckt ten laste van d'Oostinde Compe van Engelant, achtervolgens het Tractaet tusschen haer beyden gemaeckt, anno 1619, ende het accort, ao 1623.
(Uit het Archief van Hilten).

Als het Tractaet ao 1619 met sijn explanatie sal ordentl. werden nagesien en̄ geexamineert, soo sal bevonden worden, dat daer in niet een eenich articul en staet twelck niet door d'Engelsche Oostinde Compe verscheydentlijcken is gecontravenieert ofte qual. geobserveert, soo als anno 1629 de clachtpointen in Engelant daer van sijn ouergegeven.

Ende om eenige daer van int corte te representeren, soo sal dienen het navolgende tot exempel.

Opt 4e, 5e ende 6e Art. vant Tractaet. D'Engelsche Oostinde Compe op haer eygen versoeck, heeft haer selven en̄ de Nederlantsche Compe bij Tractaet geengageert in den oorloch tegens de Pangoran van Bantam, om, gemeenderhant en̄ met gemeene oorlochmacht, den peperhandel aldaer tot vrijheyt en̄ redel. prijs in den incoop en̄ tollen te brengen, volgens het 6e articul vant Tractaet en̄ het expres reglement daer op gemaeckt ao 1619, ende hier tegens heeft d'Engelsche Compe merckel. gedaen.

1o. Int begin, nae de publicatie vant Tractaet in Indien ao 1620, hebben sij wel eenige scheepen nevens de Nederlantsche Compe gefurneert totte besettinge van Bantam, maer binnen den tijt van 16 maenden hebben d'Engelschen daer in soodanige defecten gehadt, dat Coninck Jacobus Hoochl. Mem. haer daer ouer heeft doen boeten en̄ betalen aende Nederlantsche Compe tachtich duysent gul. Uwe Ho. Mo. gelieven daeruyt te gissen, dewijle de Engelsche Compe sedert Augusto 1621 haer de gansche besettinge van Bantam heeft ontbrooken tot desen tijt toe, en̄ dat de Nederlantsche Compe deselve besettinge met haere scheepen alleen int geheel heeft waergenomen, daer in d'Engelsche Compe, op het Tractaet, de gerechte helft aen de Nederlantsche Compe restitueren moet, wat een groote somme 'tselve sal bedragen voor soo langen tijt, t'sedert ao 1621 tot ao 1639.

2o. Behalven het voors. defect, d'Engelsche Compe haer selven dispenserende vant Tractaet, tegen danck van de Nederlantsche Compe, die het feytel, wel conde beletten, heeft haer particulier accordt gemaeckt met Bantam, is binnen Bantam gaen handelen, jae gaen woonen, en̄ heeft aen de Nederlantsche Compe daer door dienvolgens doen verliesen het succes van den oorloge, daer aen dese Compe voor veele millioenen in haere commercie is beschadicht, alsoo den peperhandel den hoofthandel van gants Indien is, en̄ waertoe de Nederlantsche Compe van hare zijde alle haere oorlochscosten voor de helft heeft gedragen, die welcke mede alle tot laste van de Engelsche Compe hier moeten werden gebracht, alsoo de Nederlantsche de vrucht daer van t'eenemael is comen te verliesen door de notoire contraventie (om niet harder te spreecken) vant Tractaet wegens d'Engelsche Compe.

Op het Tractaet voor de vrijheyt, die d'Engelsche op haer versoeck is toegestaen in den handel der Nederlantsche Compe tot Paliacate op de cust Chorromandel, is

d'Engelsche Compe gehouden, in de gerechte helft van het Nederlantsch garnisoen, fortificatien en̄ van alle andere oncosten tot onderhout vant Nederlantsche Casteel Geldria en̄ de bewaringe vandien.

3o. Tsedert ao 1621 en heeft d'Engelsche Compe daer toe niet eenen penn̄ betaelt, die sij nu schuldich sijn te betalen en̄ geeyscht sullen worden in d'eerste aenstaende conferentie.

4o. Ter contrarie, en̄ tot destructie van dien handel en̄ plaetse der Nederlantsche Compe, hebben die van d'Engelsche Compe de Nederlantsche werckluyden met groote beloften uyt Paliacate getrocken, en̄ soo veel in haer is, den handel aldaer getracht te ruineren, 't welck sober vruchten sijn van goede Tractaetsgenoten.

5o. Daerenbouen hebben d'Engelsche een ander plaets, niet verde van Paliacate, uytgecoren onder d'Indiaensche inwoonders aldaer, alwaer zij haeren handel apart hebben vercregen, en̄ dat met uytsluytinge vande Nederlantsche Compe, directel. contrarie het 27e articul vant Tractaet.

 

Opt 8e Art. vant Tractaet. Opt Tractaet sijn d'Engelsche ingelaten voor een derde in den handel van de eylanden Molucques, Amboina ende Banda, op seeckere vaste reglementen ende op conditie expres, dat d'Engelsche Compe daertegens oock sal dragen het gerechte derdepart inde oncosten ende lasten der fortressen, guarnisoenen ende alle andere meer, volgens het Tractaet ende de naerder explanatie daer op gemaeckt.

 

Jegens dit ar̄l ende de claere reglementen:

 

6o. D'Engelsche Compe heeft alleen voor eenigen corten tijt het voors. derdepart in de oncosten betaelt, soo dat zij aen de Nederlantsche Compe noch betalen moet de soldien vant crijchsvolck, fortificatien ende alle andere oorlochslasten oner de Molueques, Amboina ende Banda

voor den tijt van 16 jaeren geduerende, twelck bedraecht veele tonnen gouts.

7o. Ende hebben d'Engelschen, in plaets van luyden wegen haere Compe tot de Residentie in de voors. eylanden te stellen, die in alle vruntschap, trouwe ende eerbaerheyt haer souden dragen tegens de Nederlantsche Regieringe ende commercien aldaer, soo hebben sij tot haer facteurs gestelt inde Molucques eenige luyden, die onder de hant de nagelen opcochten voor d'Engelsche Compe int particulier; andere in Amboina, die bij ontdecte conspiratie de Regieringe deser landen aldaer hebben getracht te ouervallen, ende als die conspirateurs daer ouer bij de Justitie sijn gestraft, in plaets dat d'Engelsche Compe haer van alle suspitie conde purgeren bij acquiescement vande gedane Justitie, soo hebben zij ter contrarie daer op pretext genomen om de geheele Molucques, Amboina ende Banda te verlaten, ende hebben de Nederlantse Compe alsoo alleen mette lasten laten sitten.

8o. Jae hebben d'Engelse hen selffs daer nae aengespannen met de Macassaren ende andere Indiaensche natien, ontrent de Molucques ende Amboina gelegen, die tegens de Contracten ende die Tractaten de nagelen steelsgewijse aen de Nederlantsche ontvreemt hebben, ende den Engelschen toegevoert, die deselve tot hooger prijs hebben ingecocht ende ontfangen, ende de verleyders aengehouden ende soo gestijft hebben, dat de Nederlantsche Regieringe door hare onderdanen eenen openbaren oorloge aengedaen is geworden, die noch niet volcoomentl. en cesseert.

Opt 10e Art. D'Engelsche Compe volgens het Tractaet is gehouden te furneren de helfte van 20 cloecke scheepen van oorloch, te weten yeder Compe 10 scheepen van 600 off 800 vaten groot, yeder versien met 150 coppen, met 30 stucken geschuts ende de noodige amunitie daertoe,

ofte soo veel meer ofte min als bij gemeen consent van beyde de Compen goetgevonden soude worden.

9o. Nae de publicatie vant Tractaet in Indien en heeft d'Engelsche Compe dese haere 10 schepen noeyt ten vollen gefurneert, maer een gedeelte, ende dat voor eenen corten tijt; dan heeft de Nederlantsche Compe dese machtige vloote int geheel alleen voor beyde de Compen moeten houden, ende de defentie van Indien alleen waernemen, ordinaris in de Straet van Malacca, in de Molucques, ontrent de Mahilhes, nae Goa ende Custen van Indien, welcke hare helft d'Engelsche Compe schuldich is aen de Nederlantsche Compe te vergoeden ende te voldoen; ende wert U Ho. Mo. in bedencken gegeven, wat het onderhout van soodanige tien cloecke oorlochschepen jaerl. heeft gecost, ende voor den tijt van ontrent 17 ofte 18 jaeren geduerende, wat een somme 't selve comt te bedragen.

10o. Daerdoor dan de Nederlantsche Compe tot extraordinarise equipagie hier in Europa is genootsaeckt geworden, ende nieuwe scheepen te meer nae Indien te senden, ende ondertusschen andere Nederlantsche schepen uyt de noodige commercie te ontleenen, ende seer groot versuym in haren eygen handel comen te lijden, welcke schaden aen de Nederlantsche Compe moet worden vergoet ende betaelt.

11o. Dese vloote van defentie, bestaende uyt 20 cloecke oorlochschepen in getal, was opgestelt tot bevrijdinge ende openinge van̄ commercie, ende om daermede geduerige exploicten te doen tegens de vijanden, 't sij in Manilla, voor Goa, Malacca ofte ergens anders, tot affbreuck van̄ Portugesen ende Castilianen. Maer d'Engelsche Compe en is niet alleen bij het voors. gebreck blijven staen, maer daerenbouen, tegens het 28e expres articul vant Tractaet en̄ de speciale beloften van sijne Mat van Groot Brittannien, is een andere nieuwe Oostinde Compe tot Londen opgericht, diewelcke binnen den tijt van dit loopende Trac-

taet haer selven heeft ingesteecken in de Commercie van Indien, daer door seer groote excessiue schade aengedaen is aen de Nederlantsche Oostinde Compe.

12o. Maer bouen dese schade inde commercien voor de Nederlantsche Compe, soo heeft oock dese Engelsche Compe haer directel. begeven bij den vijant in Indien, ende in plaetse dat met gemeene macht d'Engelsche Compe met de Nederlantsche te samen souden helpen verhinderen de Portugesen in haeren handel van Portugael op Goa, van Goa op Malacca, van Malacca op Macau, ende wederom alsoo int wederom keeren van plaetse tot plaetse nae Goa en̄ Portugael, welcke navigatie der Portugesen genouchsaem verhindert en̄ gedestrueert was door het toedoen vant Tractaet, - soo heeft dese Engelsche Compe haer begeven bij den vijant, om de waren en̄ coopmanschappen der vijanden in te laden in d'Engelsche schepen, en̄ onder haere banniers te beschermen, ende die alsoo vrijel. te vervoeren van Goa nae Malacca en̄ Macau, en̄ van Macau wederom nae Malacca ende Goa, selffs int gesicht vande Nederlantsche vlooten. Soo dat daermede de Nederlantsche oorlochsexploicten door haer infructueux gemaeckt en̄ vernieticht sijn, ende dienvolgens mede alle oncosten veriooren, die daer toe bij de Nederlantse Compe aengelecht sijn. En̄ hadde de Engelsche oude Compe volgens het Tractaet haer met de vereyschte equipagie bij de Nederlantsche gevoucht, souden zij t'samen 'tselve hebben connen verhinderen, derhalven dat de Compe van Engelant de eenige oorsaecke claerl. is, en̄ consequentel. dat sij gehouden sij 'tgeene door haere schult verlooren is (dat is de oncosten der equipagien voor de helft van de Nederlantsche Compe), te restitueren aen de Nederlantsche Compe ende deselve in alles daer ouer schadeloos te houden.

13o. D'Engelsche Compe is mede oueral defectueux geweest haere part te furneren inde galijen, fregatten ende ander cleyn roeytuych, 't geene meer totte defentie van

Indien gebruyckt is geworden, daer van meede eerst haere helft, en̄ om redenen hier vooren mede de wederhelft, behoort in alles aen de Nederlantsche Compe te werden gerestitueert.

Het Nederlants schip van defentie, genaemt 't Hart, uit exploict voor Mocambique verseylt, is d'Engelsche Compe gehouden voor de helft te betalen, volgens de taxatie alvooren gedaen bij den Raet van Defentie, sonder dat de Nederlantsche Compe (hoewel in eene claere saecke) tot noch toe eenige satisfactie heeft connen becomen &c.

 

Dese bovenstaende pointen als gedisponeert sijnde om lichtelijck geestimeert te connen worden tot geltsommen, hebben de Bewinthebberen van de Nederlantsche Compe onder anderen noodich geacht aen U Ho. Mo. int cort te representeren, op dat gesien mach worden, dat het gantsch noodich is, dat de aenstaende conferentie1) gehouden werde tusschen Compe ende Compe, en̄ int generael op alle pointen, daer op d'een en̄ d'ander Compe sullen hebben te geven contentement en̄ satisfactie op het Tractaet, om oock te bewijsen dat dese pointen, noch van de heere President Boswel, als sijnde een publicq Minister, niet en connen werden geeyscht, noch veel min dat sijn Ed. de Engelsche Oostinde Compe soude connen verobligeren tot soo groote excessiue sommen aen de Nederlantsche Compe te betalen, ende dat soodanigen maniere van conferentie t'eenemael noodich is voor de Nederlantsche Oostinde Compe, soo wel om haere goede comportementen alle de werelt bekent te maecken, als oock om de imputatien van de Eugelsche Compe te wederleggen en̄ van deselve te becomen justitie ende betalinge, soo als recht en̄ reden is. Dit doen̄ &c.


Vorige Volgende