Awater. Jaargang 9

[p. 20]

Wat leest...
Ronald Plasterk
‘Yes we can!’ - dat is toch poëzie?

Welke rol speelt poëzie in het leven van Ronald Plasterk, Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap? Awater dronk thee op de ministeriële kamer en leerde dat de excellentie molenaar wil worden.

door Arjen van Veelen

Welk gedicht kent u uit het hoofd?

‘Van school ken ik nog de eerste regels van “L'Albatros”, uit Les fleurs du mal van Baudelaire: “Souvent, pour s'amuser, les hommes d'équipage/ Prennent des albatros, vastes oiseaux des mers,/ Qui suivent, indolents compagnons de voyage/ Le navire glissant sur les gouffres amers...”’

En Nederlandstalig?

‘Ja, god, flarden van de klassiekers, zoals “Denkend aan Holland...” Als scholier en student las ik veel poëzie, en ik heb thuis een flink rijtje dichtbundels staan, waaronder een fraai roze boekje met het verzameld werk van Achterberg. Maar het is al een tijdje geleden dat ik een bundel kocht. Als minister krijg ik zoveel boeken. Ik probeer jaarlijks minimaal de shortlist van de Libris te lezen, maar dat is per definitie proza.’

‘Mooie sequentieregels lezen als poezië’, luidde een stelling uit uw proefschrift. Dat klinkt wat nerdy.

‘Ja hè. Maar wat is daar nou weer mis mee? Ik was van de eerste generatie wetenschappers die DNA kon aflezen. Op het lab haalde je toen nog van die grote röntgenfilms uit de



ontwikkelaar. Dan zag je vier laantjes naast elkaar met de DNA-bouwstenen, bijvoorbeeld: G, A, T en C. Van boven naar boven aftellend kon je dan de sequenties aflezen, bijvoorbeeld: G, A, T, T, T, T, A, G, G, G, G, C. Heel ritmisch; ik kan het nog steeds dromen. Ik vond en vind het fascinerend dat je genetische informatie op die manier kunt aflezen; dat je kunt zien: hé, dit stuk DNA, van dit individu, verschilt met één letter van het DNA van dat individu. Dat de kleinste informatie-eenheid, net als bij taal, een letter is. Er zijn bijvoorbeeld eiwitten die stukken DNA op een bepaalde plaats doorknippen, restrictie-enzymen, zoals het BAM HI-eiwit. Op een gegeven moment kon ik die in een oogopslag herkennen: hé, daar zit een BAM-site. Met taal is dat hetzelfde: als er ergens “dt” staat waar een “d” moet staan - dat vloekt, dat blaft je tegemoet.’

Schrijft u zelf gedichten?

‘Ik heb veel waardering voor poëzie, maar het is niet iets waar ik talent voor heb. Laatst kreeg ik van iemand die zich Rijmer des Vaderlands noemt een sonnet over mijzelf toegestuurd. Die heb ik toen bij wijze van dankbriefje een gedicht teruggeschreven. Het begon met een kwatrijn,

[p. 21]

maar al doordichtend werd het een heel sonnet.’

Zit er poëzie in uw werk?

‘Politiek is net als poëzie woordkunst. Voor beiden geldt dat je sensitief moet zijn op taal; dat bijvoorbeeld synoniemen niet altijd gelijkwaardig zijn. Noem je iets een “hoofddoekje” of een “kopvod”? Verkeert de PvdA “in deplorabele toestand”, zoals Diederik Samsom laatst zei, of “gaat het niet zo goed”? Met je woorden kun je mensen overtuigen. Obama met zijn “Yes we can!” - dat is toch poëzie? Of het mooi is, dat is een tweede. Maar het was werkzaam.’

Heeft u zelf wel eens een geslaagde metafoor bedacht?

‘Dat zou ik niet zo snel kunnen zeggen. Maar toen ik hoorde dat Ramses Shaffy dood was, was mijn eerste reactie dat “zijn stem direct op zijn ziel was aangesloten”. Daar heb je dan niet met tien speechschrijvers aan zitten schaven, maar die metafoor werd wel geciteerd als opening in het krantenartikel.’

Geniet u van linkse dichters, zoals Gorter of Roland Holst?

‘Ja, maar niet per se van wat er socialistisch aan hun gedichten was. Bovendien was “linkse intellectueel” in die tijd bijna een pleonasme; elke intellectueel was links. Vorige week schoten mij wel die regels van Van Randwijk binnen: “Een volk dat voor tirannen zwicht...” Aan die regels moest ik denken omdat ik met een aantal etymologen discussieerde over het woord “zwichten”. Bij mijn weten is “zwichten” een overgankelijk werkwoord: je kunt een zeil zwichten. Maar zo staat het niet in het woordenboek.’

Vanwaar die interesse in ‘zwichten’?

‘Ik verdiep me de laatste tijd in molens. Erfgoed zit natuurlijk in mijn portefeuille, maar ik denk ook wel eens: waar zouden we later nu eens mooi kunnen wonen? Enfin, al lezend over molens kwam ik “zwichten” tegen, in de betekenis van “minder zeil op de wieken zetten”. De molenaar zwicht de zeilen. Toen zag ik een grote kop in De Telegraaf: “Prins zwicht”. Bijna poëtisch, nietwaar. Dat artikel ging over zijn huis in Mozambique. Nu staan er in de Van Dale slechts twee betekenissen: “zwijgen” of “het zeil oprollen”. De suggestie is dan dat het zwichten van de prins een zwijgen was. “Prins houdt zijn mond.” Maar zwijgen is niet overgankelijk. En dat vond ik gek. Bedoeld is natuurlijk: “Prins bindt in”. En het grappige is dan dat “inbinden” weer hetzelfde is als het overgankelijke “zwichten”: je kunt iets inbinden.’

Welke stappen gaat u nemen?

‘Bij de ontvangst van het nieuwe etymologisch woordenboek heb ik er voor gepleit dat bij de volgende editie tussen “zwaaien” en “zwiepen” het lemma “zwichten” komt te staan.’

Eerst hoed, dan 't grijze haar, perfect gerezen
daaronder bruisend bêtabrein, altijd bewogen
dan brauwen, wimpers, wat bruine hertenogen
Dat kan alleen maar Ronald Plasterk wezen

Het zit hem in de genen: het culturele sjezen
van hot naar haar en de Zuidpool gevlogen
Zo werkt hij aan nog groter denkvermogen
dan hij al had door het begrijpend lezen

Hij denkt aan media, gelijkheid voor de vrouw
en homo's, aan loten, schooluitval halveren
cultuur en kunst, verrijking van het leven

aan Neder-kennisland en hij denkt ook nog even
aan Darwin, de witten van het ei en zeer getrouw
aan koorzang en ietsisme en aan gebakken peren

(Aar Noordam, Rijmer des Vaderlands; bron: www.rijmerdesvaderlands.nl.)

Geachte rijmer des vaderlands,
helaas geen tijd voor een antwoord-sonnet,
maar een kwatrijn dat redt een politicus net,
dus dank voor de hiertoe geboden kans.

Eenmaal bezig blijkt het een goede zet,
want kwatrijn na kwatrijn blijk je dan toch meer mans
dan je dacht, en als dichter niet volledig aftands
dus wie weet of de dichter het toch nog wel redt!

En ja, beland aan het eerste terzet,
blijkt de versvorm eigenlijk mee te vallen,
zelfs dactylus zit er nog redelijk in.

Geen dichter zij de sonnetvorm te min!
En veel dank voor de kans met zijn allen
te lezen hoe u ons politici neer heeft gezet.

(Ronald Plasterk, Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap; bron: www.rijmerdesvaderlands.nl.)