Awater. Jaargang 4

[p. 13]

Inleiding op het werk
Met hulp van hond en paard
De Finse dichteres Sirkka Turkka

Het is vaak nacht in de poëzie van de Finse dichteres Sirkka Turkka, maar in het donker licht de sneeuw op. ‘Ik ben een hete hond in deze/ koude wereld.’

door Adriaan van der Hoeven

Poëzie is zoeken naar zuiverheid van gevoel en woorden. Valse emoties leiden tot valse gedichten. Slechte gedichten. Zo bezien is dichten en gedichten lezen een voortdurend op zoek zijn naar de grens tussen goed en slecht, tussen echt en onecht. De grootste angst van de dichter is een onzuiver gedicht te schrijven zonder dat hij zich daarvan bewust is, een slecht gedicht terwijl hij denkt dat het goed is.

De grootste onzekerheid van de poëzielezer is niet de altijd op de loer liggende vraag naar de betekenis van het gedicht (begrijp ik wat er staat?), maar of hij in staat is goede van slechte gedichten te onderscheiden, het kaf van het koren, de waarheid van de leugen, goed van slecht. Het lijkt een kwestie van smaak, maar het voelt als een moreel dilemma. Niet dat een goede dichter een goed mens is, maar hij moet wel oprecht zijn in de verwoording van wat er in hem omgaat. Sirkka Turkka is zo'n oprecht dichter. De zoektocht naar de zuiverheid van toon klinkt door heel haar oeuvre.

Turkka trekt de natuur in. Daar bloeien seringen, rozen, viooltjes, kattenstaarten, hop en wilgenroosjes, daar komt ze cipressen tegen, dennen, eiken, lijsterbessen, lindes, populieren en treurwilgen. Maar vooral treft ze daar dieren, veel dieren. Dwergganzen, kauwtjes, kraaien, kraanvogels, raven, uilen, Vlaamse gaaien en zwanen vliegen door haar gedichten. De eekhoorn, egel, eland, ezel, haas, kikker, krekel, mammoet, slang, vlinder, wolf kom je tegen, maar ook het jachtluipaard, het schaap, het stekelvarken, de tijger en de leeuw. Maar bovenal het paard en de hond. Dat zijn de belangrijkste dieren voor haar. Toch is ze geen natuurdichter; ze laat die planten en dieren niet zien omdat ze zo mooi zijn, maar ze heeft die nodig in haar zoektocht.

De natuur is ongekunstelder dan de mens en zijn cultuur. De natuur kan onbarmhartig zijn, maar verdoezelt

Foto: De bezige Bij

niet. Die echtheid helpt Turkka bij het beschrijven van de menselijke emoties die bij haar centraal staan en veelal verbonden zijn met de dood (een vaak terugkerend woord), vervreemding en eenzaamheid.

Turkka laveert in haar beeldgebruik tussen tegengestelden. Zwart en wit en een klein beetje rood kleuren haar poëzie. Het zwart heeft duidelijk haar voorkeur. Ze schrijft over zwarte vlammen, de zwarte kop van een eland, een zwarte bloem, zwarte koetsen, een zwarte engel, een pikzwart paard en - natuurlijk - over een zwarte hond. Het is vaak donker, duister en grijs bij haar, avond en heel dikwijls nacht. Het witte zit hem in het ijs en de sneeuw, veel meer dan in het licht van de zon en het is opvallend dat die sneeuw bij haar juist 's nachts in het donkere landschap kan oplichten. Dat is wellicht een van haar meest karakteristieke beelden; een taalets van een nachtelijk sneeuwlandschap.

[p. 14]

 

De nacht draait in zijn scharnieren, de maan vertrekt,

 

en keert weer terug.

 

Ik sla een kruis op de deur en op de muur,

 

in de sneeuw en op de stam,

 

(...)

 

In de nacht zit de ene golf de andere na,

 

in de nacht, het getij van de sneeuw.

 

In de nacht bollen de kussenslopen, de geurige kussenslopen

 

en de lakens op tot zeilen, in afwachting,

 

op reis van de borstkas naar de aarde,

 

naar de dreunende, bevroren aarde.

Het zwart-wit sluit bij Turkka aan bij het motief van de dood. De duisternis, de sereniteit van de sneeuw, de kou, de stilte. Maar vóór de stilte van de dood is er het leven. De bollende kussenslopen en lakens. Het waait veel bij Turkka, het is er herfstig. Ook hier weeft ze ongetwijfeld bewust een tegenstelling in haar poëzie. Het leven en de dood. Maar wat is het leven? De eenzaamheid van de steen bijvoorbeeld:

Een grote steen groeit midden in het bos,

Midden in mijn hart.

De hond (Turkka heeft een rottweiler) en het paard (Turkka is stalmeester geweest) spelen hun eigen rol in dit geheel van opposities dat niet alleen in het beeldgebruik zit, maar ook in de taal die van gewoon naar verheven kan gaan en weer terug, maar eigenlijk nooit gewóón gewoon wordt en in de verhevenheid vaak ironie laat doorklinken. De hond vertegenwoordigt het gewone, het aardse, de verworpenen misschien. Hij vloekt, hij is heet, arm, mager en - ja - zwart. Het paard lijkt bij Turkka minder zichzelf te zijn, maar eerder een symbool voor iets anders. Ze schrijft over een oorlogspaard, over het dwaze paard van de droom en het paard van de dood. Dat is de cultuur van de mens die sublimeert en de dingen niet ziet zoals ze zijn, maar als beelden met een betekenis die naar iets anders verwijzen. Tussen de natuur en de cultuur die beide eindigen met de dood zit het leven waaraan de mens zin wil geven met vriendschap en liefde en waarvan hij de betekenis, de waarheid zoekt. Dat gaat in taal. Turkka's angst lijkt dat ze hierin mislukt. Zo wordt haar poëzie bijna bezwering.

Ik ben niet zoals de anderen, een aan zijn tong

vastgenagelde wolf.

Ik ben een hete hond in deze
koude wereld.
Ik ben hier vreemd,
ik spreek een vreemde taal.

Adriaan van der Hoeven (1951) is universitair docent Fins aan de Rijksuniversiteit Groningen. Hij heeft over Finse cultuur en literatuur gepubliceerd en verscheidene vertalingen op zijn naam staan, waaronder de bloemlezing Finse poëzie Krijgsvolk der Gedachten (Groningen, 1992). Dit voorjaar verschijnt een bloemlezing met door hem vertaalde gedichten van Turkka bij De Bezige Bij.

Van de jonge den zie je hier alleen maar

de top, het hoofd,

van dag tot dag staren we elkaar aan,

van de esdoorns het donkere middendeel, vochtig

hard als een glimmende steen.

De hond zingt in zijn slaap, ik als ik wakker ben,

iemand spreekt met overgave over dwergganzen en Lenin,

dat die dezelfde route hebben afgelegd, of zoiets.

In ieder geval: langzaamaan raken we vermoeid,

avond volgt op avond, sterren

ontbranden in het licht

en het raam omlijst ons

tegen de eeuwigheid

wegens de eeuwigheid.

Uit: Sielun veli (Zielsbroeder), 1993

[p. 15]

 

Hij opende de deur en desondanks

 

sprak hij vrome woorden. Dus dat poëzie

 

grote flauwekul is, net als je geest,

 

die de hele tijd open staat, onzin uitkraamt

 

een dorpsgek, net als de bomen die altijd maar

 

onzinnig omhoog groeien voorbij het afdakje, vol

 

zaagsel, wind, wespennesten,

 

over de wegen van de huizen, de dorpen,

 

de wolken naar verre verten.

Uit: Nousevan auringon talo (Het huis van de opkomende zon) 1997

Nabijheid. Toestemming om te doden. En het is

uitgesloten

dat het leven doorgaat.

Als je de ogen van een watervogel ziet, als je ze

in het donker ziet, dat is de goede afstand.

De strijdkrachten schieten nu op het voetvolk met wapens.

Jij bent het schieten met scherp, het gecontroleerde

terugtrekken, de kus van het stekelvarken, de bloem

uit de tuin van de grote tuinman die

toch gedood wordt.

Hij die in iedere stinkende cel

van de wereld zijn eigen dood

een beetje vooruit probeert te schuiven.

Uit: Nousevan auringon talo (Het huis van de opkomende zon) 1997