Alle de brieven. Deel 1: 1673-1676

[p. 276]

Brief No. 17 [11].
26 Maart 1675.

Gericht aan: H. Oldenburg, Secretaris der Royal Society.

Manuscript: Onderteekende, eigenhandige brief te Londen, Royal Society, MS. 1841. L 1. 13. Zes foliobladzijden, met drie bladen met figuren.

Gepubliceerd in:

Opuscula selecta Neerlandicorum de arte medica. Vol. IX. Amsterdam, 1930. Blz. 64-75. (Oorspronkelijke Hollandsche tekst met moderne Engelsche vertaling van A. Querido.) Met reproductie der teekeningen.

Korte inhoud:

Onderzoek over het meel van boonen en erwten, over tabakszaad en parels; over het bloedserum; over de doorschijnendheid der dingen; over de vochtcirculatie in een eikenblad; over de aderen in het tusschen de spieren gelegen bindweefsel en de wijze, waarop de spieren door het bloed gevoed worden.

Figuren:

In Leipzig worden in de Universiteitsbibliotheek onder Nachl. 135, twee bladen met figuren bewaard, welke vrijwel overeenkomen met twee van de drie bladen die bij dezen brief behooren, voorstellend de doorsnede van een nerf uit een eikenblad en twee eikenbladeren. Van de eerstgenoemde teekening is het exemplaar te Leipzig ongeveer het spiegelbeeld van dat te Londen. De letteraanduiding is eenigszins anders. Het bijschrift is, naar de hand te oordeelen, van Constantijn Huijgens.

De teekening van de doorsnede van een nerf uit een eikenblad, zoowel die te Londen als die te Leipzig, is, evenals de teekening van den poot van een luis, met potlood vervaardigd. De afbeeldingen der eikenbladeren zijn afdruksels in inkt.

[p. 277]

Letter No. 17 [11].
March 26th 1675.

Addressed to: H. Oldenburg, Secretary of the Royal Society.

Manuscript: Signed autograph; London, Royal Society, MS. 1841, L 1.13. Six folio pages and three pages with drawings.

Published in:

Opuscula selecta Neerlandicorum de arte medica. Vol. IX. Amsterdam, 1930; pp. 64-75, with a reproduction of the drawings. (Original Dutch text with a translation into modern English by A. Querido.)

Summary:

An examination of bean- and pea-meal, tobacco-seed and pearls. Bloodserum. The transparency of objects. The circulation of sap in an oak-leaf. An examination of the veins in the connective tissue between the muscles, and of the manner in which these muscles are nourished by the blood.

Figures:

In the University Library of Leipsic (Nachlass 135) two leaves of drawings are kept, which fairly correspond with two out of the three leaves that go with this letter, representing the section of a vein of an oak-leaf and two oak-leaves. The Leipsic copy is approximately the reflection of the London drawing. The lettering is slightly different. Judging by the handwriting, the inscription is by Constantine Huygens. The drawing of the transverse section of a vein of an oak-leaf, kept in London and in Leipsic, as well as the figure of the leg of a louse are in pencil. The figures of oak-leaves are ink-impressions.

[p. 278]

[d'] H^r Oldenb^r.

Delff in Hollant den 26^e Maert. 1675.

Mijn Heer.

UE^dts seer aengenamen vanden 19^e Febr. is mij wel geworden, ick was verheught, doen ick sach, dat de geringe observatien, vervat in mijne missiven vanden 22^e Jann: ende 11^e Febr. UE^dt ende de Heeren Lieffhebberen aengenaem waren, neemt het mij ten goede, dat ick UE^dt weder lastich valle.

⁺UE^dt seght, datter persoonen van groot Oordeel te parijs,¹ en elders sijn, die niet toe en stemmen² de globule, die ick veelderhande lichamen ontdect heb, jck ben daer gansch niet over becommert, het geene ick daer ontrent geschreven heb, is waerachtich, en ten ware de geleerde persoonen woonden in ons Nederlant, ick soude deselvige noodigen, omme de globule in meest de deelen³ daer ick van geseijt heb, te comen besien. Mijn voornemen is weder te schrijven van deelen die uijt globule bestaen.

⁺Ick heb geobserveert de graeuwe Erten, ende waergenomen, dat deselvige bestaen uijt globule,⁴ ende dat ijder van dese globule, weder bestaen uijt meer dan 1000. cleijne globule.⁵

⁺Ick heb geobserveert de groene Erten, ende gesien, dat deselvige bestaen uijt langh werpige deeltgens,⁴ als offmen in gestalte de excrementen van jonge rotten, off muijsen aenschoude, ende ijder van dese verhaelde deeltgens bestonden weder in meerder dan duijsent cleijne deeltgens, die ick globule⁵ noem.

⁺Ick heb geobserveert de turcxe boontgens,⁶ ende geremarqueert dat deselvige bestaen uijt witte globule, die in mijn oogh soo groot

+ Over personen, die niet aan de ‘globulen’ gelooven.

1 Met deze ‘persoonen van groot Oordeel’ (= zeer oordeelkundige personen) wordt waarschijnlijk o.a. Christiaan Huijgens bedoeld. (Zie aant. 1 bij den brief van 24 April 1674.) [M.]

2 Toestemmen - het eens zijn met, voor waar verklaren, Na ‘ick’ denke men het voorzetsel ‘in’. [M.]

3 Deelen - objecten.

+ Globulen in grauwe erwten.

4 ⁺Misschien de groote zetmeelkorrels in de cellen; mogelijk ook de geheele cellen. [Sch.]

+ afb. 40.

5 Allicht de zeer kleine aleuronkorrels, die in grooten getale in de cellen om de zetmeelkorrels liggen. [Sch.]

+ Groene erwten.

4 ⁺Misschien de groote zetmeelkorrels in de cellen; mogelijk ook de geheele cellen. [Sch.]

+ afb. 40.

5 Allicht de zeer kleine aleuronkorrels, die in grooten getale in de cellen om de zetmeelkorrels liggen. [Sch.]

+ Turcxe boonen. (Pronkboonen.)

6 Turcxe boontgens. Hier waarschijnlijk: pronkboonen: Phaseolus multiflorus Imk. Zie ook den brief van 28 Febr. 1713. De naam ‘Turcxe boontgens’ komt voor als soortnaam voor allerlei peulvruchten. Zie M.N. Chomel Alg. Huishoudelijk-, Natuur-, Zedekundig- en Konstwoordenboek. I. (1778). [S.]

[p. 279]

[Delft in Holland, March 26th, 1675.

Mr. Oldenburgh.

Sir,

Your esteemed letter of the 19th of February was received by me in good order, and I was very pleased to learn that my trifling observations set forth in my letters of Januari 22nd and of February 11th did not displease you nor the Gentlemen Amateurs, and I hope you will excuse my writing again.

⁺You observe that people of great knowledge in Paris and elsewhere¹ do not agree on the globules I have discovered in a great many bodies. I do not mind this at all. What I wrote on this subject is perfectly true, and if those learned gentlemen were living in the Netherlands, I should invite them to come and see the globules in most of the parts, as I described. I have the intention to write again about bodies composed of globules.

⁺I observed marrowfats and found these to be composed of globules² and each of these globules to contain again more than a thousand smaller globules³.

⁺I observed green peas and saw that the same consisted of oblong particles² that were shaped like the excrements of young rats or mice, and each of the said particles contains more than a thousand small particles³ that I call globules.

⁺I observed scarlet runners⁴ and found these to consist of white globules that looked as large as common hail-stones and each of

+ About persons who do not believe in globules.

1 Probably Christiaan Huygens among others (See note 1 to the letter of April 24th, 1674). [M.]

+ Globules in marrowfats.

2 Perhaps the large starch granules in the cells, or probably the entire cells. [Sch.]

3 Probably the minute aleuron granules that surround the starch granules in the cells in great numbers. [Sch.]

+ Green peas.

2 Perhaps the large starch granules in the cells, or probably the entire cells. [Sch.]

3 Probably the minute aleuron granules that surround the starch granules in the cells in great numbers. [Sch.]

+ Scarlet runners.

4 ⁺Phaseolus multiflorus Imk. Cf. the letter of February 28th 1713. The Dutch ‘turcxe boontjes’ was used for all sort of leguminous plants. [S.]

+ ill. 40.

[p. 280]

schenen, als gemeene Hagelsteenen, ende ijder van dese globule, bestaen weder in meer dan duijsent cleijne globule. Geobserveert⁺ het saat van Tabacq, ende gesien, dat het binnenste meel, off pit, uijt het saat, bestaet uijt seer kleijne globule, anders⁷ was het saat een vande curiueste saden, die ick besichticht heb, want desselffs gront⁸, was uijt den geluwe⁹ van couluer, beset met verhevene randekens die roos gewijse gesepareert van malcanderen lagen; met een tepels gewijse uijtsteecksel,¹⁰ was geplaest na de eene sijde, en waer uijt ick verscheijde malen geremarqueert heb, dat 2 à. 3. veseltgens quamen, als ick het saat int water hadde te weecken geleijt.

⁺Geobserveert 2. à. 3. cleijne pareltgens, na dat ick deselve alvooren hadde onstucken geslagen, ende gesien dat deselvige bestonden uijt seer kleijne same gevoeghde globule, anders⁷ was de parel sijn groote ofte toeneminge geschapen, uijt schibachtige op malcanderen leggende deeltgens gelijck als den ajuijn doet.¹¹

Ick heb voor desen aen UE^dt geschreven,¹² hoe dat het bloet bestont uijt globule, drivende door een seer klare dunne materie, off water, ick kan bij desen niet naerlaten, UE^dt te adverteren¹³,⁺ dat ick 'tmijnen Huijse heb laten brengen, een quantiteit adergelaten bloet, van een swangere Vrouw, van welck bloet, ick het klare water, van het roode dicke bloet, na mijn vermogen heb

+ Zaad van tabak.

7 Anders - overigens.

8 Gront - oppervlak.

9 Uijt den geluwe - geelachtig. (Zie aant. 70 bij den brief 7 Sept. 1674.)

10 De hilus van het zaad, met de daaruit uitstekende vaatbundelelementen van den funiculus. [Sch.]

+ Parels.

7 Anders - overigens.

11 ⁺Parels zijn opgebouwd uit concentrische lagen parelmoer, waarin vaak een straalsgewijze structuur is waar te nemen. Deze concentrische lagen zijn van elkaar gescheiden door laagjes van een organische stof, conchine. Dit maakt, dat bij oude parels vrij dikwijls bolschalen afspringen. Parelmoer bestaat uit microscopisch kleine aragoniet-kristallen, die vooral in de breedte zijn uitgegroeid. De dikte is meestal ½-2 µ terwijl de grootste breedteafmeting wel 10 µ bedraagt. Hun omgrenzing is onregelmatig veelhoekig tot rond. Vermoedelijk heeft L. deze kristallen als ‘globulen’ beschouwd. [S.]

+ afb. 41.

12 Zie den brief van 7 April 1674.

13 Adverteren - mededeelen, berichten.

+ Onderzoek van bloed.

[p. 281]

these globules consists of more than a thousand small globules.⁺ I examined tobacco-seed and saw that the inner substance or marrow is composed of very small globules; this seed was one of the most curious seeds I ever saw, for its ground-colour was yellowish and covered with little raised borders, that lay in rose-like figures and separated from each other, with a nipple-like excrescence⁵ at one side and I noticed several times two or three fibres springing from it when they had been soaked in water.

⁺I observed two or three small pearls after having broken the same into pieces, and saw that the same are composed of very small globules; the growth of the pearl takes place with scales, in the manner of an onion⁶.

⁺I wrote to you previously⁷ about the blood being composed of globules floating in a very clear and thin substance or water. I cannot omit communicating that I had brought to my house a quantity of venous blood from a pregnant woman. In this blood I separated

+ Tobacco-seed.

5 The hilus of the seed with the projecting vasalium traces of the funicle. [Sch.]

+ Pearls.

6 ⁺Pearls consist of a number of concentric layers of mother-of-pearl, often radical in structure. These concentric layers are separated by thin strata of organic matter, called conchine. In the case of old pearls this often causes scaling. Mother-of-pearl consists of microscopically small aragonite crystals, especially developed breadthwise. The borders vary from irregular polygonal to round. Their thickness is mostly ½-2 µ, while their greatest breadth is sometimes as much as 10 µ. In all probability L. looked upon these crystals as ‘globules’. [S.]

+ ill. 41.

+ Blood.

7 See letter of April 7th, 1674.

[p. 282]

laten separeren,¹⁴ ende alsdoen inde clare materie, die alleen een weijnich was hellende na de geele kant, niet en heb connen sien, als eenige seer weijnige deeltgens, die niet noterens waerdich en sijn, ende die ick voor globule aensach, dese voorverhaelde materie, heb ick een weijnich de vochticheijt laten wegh wasemen, ende alsdoen waergenomen, dat deselve materie doorgaens bestont uijt globule; ende het water meerder wegh gewasemt sijnde, vertoonden het een seer klaer en helder wesen, als off het glas geweest hadt, uijtgesondert daer het een weijnich dicker hadde gelegen, daer vertoonden hem doorgaens, seer veel aerdige figuertgens, als off uijt een punct int ront, seer gekartelde langh werpige bladerkens quamen, ijder bladt van een bijsondere gestalte, met ribbetgens¹⁵ ende wiens eijnden en sijden gekartelt waren, alsmede quam uijt een bladeken, wel weder andere bladerkens, ende dese gantsche deeltgens schenen te bestaen uijt globule, ick heb de voorverhaelde seer klare materie, op veel plaetsen met de punct van een naelde doorhaelt¹⁶, ende gesien, dat in alle de door gehaelde streepen, hem niet en vertoonden als globule, soo dat ick bij mij vast stelde,

14 De hier volgende analyse van de samenstelling van het bloed bevat verschillende onduidelijkheden. Het is te verwachten, dat het bloed, dat L. thuisgestuurd kreeg, gestold was, zoodat het ‘klare water’ serum, het ‘dicke bloet’ de bloedkoek is geweest. In dit serum heeft L., zooals hij ook zelf zegt, geen lichaampjes kunnen zien. Na het laten ‘weghwasemen’ ziet hij echter ‘globulen’. Wat dit geweest is, is niet duidelijk. Bij zeer zorgvuldige beschouwing van indikkend serum, ziet men weliswaar een aantal amorphe deeltjes, maar deze zijn zoo klein (plm. 1 µ) en zoo moeilijk te ontdekken, dat het onwaarschijnlijk is, dat L. ze heeft opgemerkt, te meer, daar hij in den volgenden brief van 14 Aug. 1675, ervan spreekt, dat hij deze zelfde ‘globulen’ ook in het niet ingedikte serum heeft gevonden. Bovendien moet men de mogelijkheid open houden, dat L. bij het ‘naar sijn vermogen’ scheiden van het bloed in heldere vloeistof en dik bloed, het serum niet zuiver heeft verkregen, maar gemengd met andere bloedbestanddeelen. In dit geval is het nog moeilijker uit te maken, wat hij bedoelt. Wel is met zekerheid aan te geven, wat L. meent met het ‘klaer en helder wesen, als off het glas geweest had’: Wanneer men bloed in een dunne laag op een glaasje laat indrogen. dampt de bloedvloeistof in tot een doorschijnend⁺ vliesje. De ‘gekartelde langhwerpige bladerkens’ zijn figuren van aaneengerijde kristallen, die ontstaan langs de barsten, welke na korten tijd in het zoo juist genoemde vliesje optreden. Deze laatste beschrijving is een waarschuwend voorbeeld van den grooten invloed, welke L.'s primitieve techniek op zijn waarnemingen gehad heeft. [H.]

+ afb. 42.

15 Ribbetgens - nerfjes.

16 Doorhaelt - Het woord ‘doorhalen’ in de beteekenis van ‘door halen iets breken’ wordt nog gebruikt bij het kaasmaken, voor het met een kaasnap of harp zachtjes door het stremsel trekken, om het te breken. (Nl. Wdb. III₂. 2976 en G.J. Boekenoogen De Zaansche volkstaal, 1897.) [M.]

[p. 283]

the clear water from the red thick liquid as well as I could⁸, and in the clear substance, that was slightly yellow of colour, I could see nothing but some few particles that are not worth noticing and that looked like globules. I caused some of the moisture of this said substance to evaporate and observed that the substance was composed of globules, and causing still more water to evaporate it showed a very clear and transparent matter as if it had been glass except where it had been spread somewhat more thickly, where many peculiar figures could be seen, as if oblong crenulated leaves had sprung from one central point, each leaf having a peculiar shape with ribs and crenate sides, and from those leaves sprung other leaflets and all those parts seemed to be composed of globules. I punctured the clear substance aforesaid in many places with a needle and saw that all the punctured places showed nothing but globules; therefore I concluded that this dried and clear substance

8 The above analysis of the composition of blood is far from clear in many places. We may take it for granted that the blood sent to L. was coagulated, the ‘clear water’ consequently being the serum, and the ‘thick liquid’ the crassamentum. In this serum L., according to his own assertion, did not see corpuscles. However, after evaporation he sees ‘globules’. It is not clear what these may have been. We do indeed see a number of amorphous particles on a careful inspection of inspissating serum, but these are so minute (about 1 µ) and so hard to discover, that it is not probable that L. could observe them, the more so because in his next letter of August 14th 1675 he alludes to his having found these globules also in serum which had been inspissated. There is, moreover, a probability that L., when he separated the blood ‘as well as he could’ into clear water and a thick liquid, did not obtain the serum pure, but mixed with other substances present in the blood. There can be no doubt, however, about what L. means by the ‘clear and transparent matter as if it had been glass’. If we allow a thin layer of blood to dry up on⁺ a slide, the blood-fluid evaporates leaving a transparent film. The ‘oblong crenulated leaves’ are in all probability figures of linked crystals, forming along the fissures which soon appear in the above-mentioned film. L.'s description is a warning instance of the great influence of L.'s primitive technique on his observations. [H.]

+ ill. 42.

[p. 284]

dat dese gedroochde clare materie, niet en bestont dan uijt deeltgens, die ick omme haer kleijnheijt geen andere form, dan globule en can geven, ick verwonderde mij, doen ick sach, dat de hier voor verhaelde klare seer vloeijende materie, soo substantieel was, ende gedroocht sijnde, soo veel vaste delen naliet. Ick heb dan nu waergenomen in het bloet drie derleij deelen, te weten, de globule die het bloet root maken, het glasachtich ofte seer klaer wesen¹⁷, dat het klaer water daer de globule in driven, na laet, ende dat uijt globule bestaet, welcke globule veel kleijnder sijn dan de laest gedachte¹⁸ globule; ende dan de geest¹⁹, ofte vochticheijt, die wegh gewasemt is. Ick heb oock waergenomen dat als ick de klare hier voor gedachte materie, die een weijnich gedroocht was, bij het vuijer bracht, dat deselvige als schuijm, off gist op vloogh, daer in tegendeel²⁰ de roode globule bloet, door het vuijer, haer op veel plaetsen, van malcanderen spreijden, ende veranderden in veel kleijne deeltgens.

⁺Ick heb voordesen aen UE^dt geschreven²¹, dat alle de doorschijnende deeltgens, die op malcanderen leggen, in ons oogh wit sijn, als sneeuw papier etc. ende alsoo²² dit seggen strijdich is tegen het geene, ick vande klare, ten deele ofte geheel gedroochde materie, die ick hier vooren geseijt heb, dat int bloet is, alsmede strijdich is, tegen de klare globule die ick inde hier gemaeckte Zeep heb gesien. Soo sal ick alsnu seggen dat alle de doorschijnende deeltgens, die op malcanderen leggen, in ons oogh wit sijn, soo deselve deeltgens niet altevast, aen ende in malcanderen sijn vereenicht, ende dat als deselve seer vast in malcanderen sijn vereenicht, deselve in ons oogh een glasachtich wesen vertoonen.

⁺Ick heb op t laest van mijn jonghst voorgaende missive geschreven van een schibbetge²³ van een eijcken bladt, etc. Jck neme de vrijmoedicheijt, UE^dt een afteijckeningh van het selvige toe te

17 Wesen - substantie. Van den volgenden bijzin is ‘dat’ lijdend voorwerp, ‘klaer water’ onderwerp. [M.]

18 Gedachte - genoemde.

19 Geest - algemeene benaming voor verschillende vluchtige stoffen, die zich van een vaste stof of vloeistof afscheiden. Vgl. nog Nieuw-Ned. ‘Spiritus, Geest van zout’, enz. [M.]

20 Daer in tegendeel - terwijl daarentegen.

+ Over het ontstaan der witte kleuren van het doorschijnend zijn der dingen.

21 Zie de brieven van 24 April 1674 en 1 Juni 1674.

22 Men leze dezen zin als stond er: ‘Ende also (= maer omdat) dit seggen strijdich is, tegen het geene ick geseijt heb vande ten deele ofte geheel gedroochde materie, die ick hier vooren geseijt heb, dat int bloet is,’ enz. Aan het eind van den zin denke men een komma, in plaats van de punt. [M.]
Zie voor de ‘klare globule’ in de zeep, den brief van 11 Februari 1675.

+ Over de poriën in de nerven van het eikenblad.
fig. XI.

23 Schibbetge - schijfje, ‘coupe’.

[p. 285]

consisted of nothing but particles to which I cannot give another name but globules by reason of their smallness. I was astonished to see that the said clear substance was so heavy and being dried left so many particles. I have observed in the blood up till now three kinds of particles, to wit: the globules that are the cause of the red colour of the blood, the glass-like or very clear substance that leaves the clear water in which float the globules and which is composed of globules which are much smaller than the globules mentioned previously, and the spirit or moisture that evaporated. I also observed that the clear substance, produced by the heat, came up like scum or yeast, but the red globules on the other hand changed into smaller particles and spread out by the action of the heat.

⁺Previously I wrote to you⁹ that the transparent particles lying on each other appear white to the eye, like paper, snow, etc. And this is in contradiction to my assertion on the clear and partly dried substance of the blood, and also in contradiction to the clear globules I saw in our common soap¹⁰. Therefore I will say now, that all transparent particles lying upon each other appear white to our eye, if those particles be not too closely united with each other, and if the said particles be united very firmly they appear like glass to your eye.

⁺At the end of my previous letter I wrote about an oak leaf etc. I take the liberty to send you a drawing of the same, and hope

+ Explanation of the white colour and the transparency of objects.

9 See the letters of April 24th 1674 and June 1st 1674.

10 See the letter of February 11th 1675.

+ Pores in the veins of an oak leaf.
fig. XI.

[p. 286]

senden in hoope dat het UE^t ende de Heeren curiuese Lieffhebberen niet onaengenaem en sal sijn. A B C D. sijn twee afgedruckte²⁴ bladeren van een Eijcken boom, uijt soodanige bladt van groote, als het kleijnste afdrucksel, heb ick uijt het middelste ribbetge¹⁵ A E. ontrent E. een schibbe uijt gesneden, ende dat voor mijn microscope gestelt, ende het selvige laten uijt teijckenen,⁺ als G H I K. waer in sich tweederleij pori vertoonen, maer de teijckeningh ontrent de pori, en is niet wel gevolght,²⁵ om dat de pori in het ribbetge haer bij na altemael seer ront vertoonden, L M N. is een schibbetge, uijt een ribbetge, dat uijt het eerste ribbetge spruijt, ontrent F. afgesneden, M O. ende L P. sijn striemtgens²⁶ van het bladt, dese tweederleij pori, in het ribbetge van het bladt siende jmagineerde ick mij, dat niet alleen inde stam, ofte tacken, van [den] boom, een circulatie was, maer dat⁺ nootsaeckelijck, de circulatie in het bladt mede moste sijn,²⁷ ick beelde mij dan in²⁸, dat de deeltgens waer uijt ick gesien heb, dat een eijcken blad bestaet, (ende die ongelooflijck kleijn sijn, en die ick globule sal noemen), niet een ogenblick in warme sonneschijn en connen sijn ofte deselvige moeten continuel. nieuw voetsel hebben, ende bij aldien een vande minste deeltgens, voetsel quam te mancqueren dat deselvige aenstonts soude comen te sterven, sonder oeijt weder te recht te connen comen, ende daer beneffens te gelijck dat het voetsel, dat ick mij verbeelde, dat door de groote pijpje[ns] wiert toe gesonden, een substantie in hem hadde, die niet licht door de lucht en conde wegh wasemen, maer dat deselvige altijt most overlaten eenige vaste deelen; dese vaste off substantiele materie, inde vocht vande boom sijnde, soo soude moeten volgen, dat het blat continuelijck, in groote soude moeten toenemen, ofte dat anders de substantiele delen, die ick inde vocht vande boom vast stel, genootsaeckt soude sijn, buijten

24 Men kan afdruksels, als de door L. gereproduceerde, maken door de onderzijde van het blad met drukinkt in te smeren en dan zacht over de bovenzijde te wrijven. Naast de verhoogde nerven komt dan een klein wit randje. [S.]

15 Ribbetgens - nerfjes.

+ fig. XII.

25 De beteekenis van dezen zin is: De teekening beantwoordt, wat de poriën betreft, niet geheel aan de werkelijkheid. [M.]

26 Striemtgens - reepjes.

+ Over de circulatie in het blad.

27 L. ziet hier terecht in, dat de geleidende banen van de nerven van belang moeten zijn voor het transport van stoffen in de bladeren. Zie voor de vochtcirculatie in den boom den brief van 15 Aug. 1673. [Sch.]

28 Ick beelde mij in - ik stel mij voor.

[p. 287]

that this will please you and the Gentlemen Amateurs. ABCD are the prints¹¹ of two leaves of an oak. I cut a piece from the median rib A near E and placed this under my microscope and had⁺ the same drawn as GHIK which shows the kind of pores, but the drawing is not correct in regard to those pores, since the pores in the rib are nearly all round. LMN is a part of the rib that springs from the first rib, cut near F. MO and LP are strips of⁺ the leaf. Seeing those two kinds of pores I came to believe that there is not only a circulation in the trunk or branches, which I put before my microscope and caused to be drawn, but that in the leaves also a circulation must take place¹². I imagine that the parts that compose an oak leaf as I have seen (and as they are incredibly small, I will call them globules) cannot remain in the warm sunshine for a moment without needing fresh food, and if one of those infinitesimal particles should lack food, it would die immediately without a chance of repair, and I believe that the food that travels through the larger tubes contains a substance that does not evaporate easily in the air but that the same always leaves some solid substance. This solid substance being in the sap of the tree, it would follow from this that the leaf ought to increase in size continuously, or that otherwise the substances that I discovered in the sap of the trees would necessarily be expelled

11 Impressions, like L.'s, can be made by smearing the under side of the leaf with printer's ink and then softly rubbing the upper side. A narrow white edge will appear along the raised veins. [S.]

+ fig. XII.

+ Circulation in leaves.

12 L. in this case rightly saw that the conductive course of the veins must be important for the transportation of substances in the leaves. For the circulation of fluids in trees see the letter of August 15th 1673. [Sch.]

[p. 288]

uijt het bladt te stooten,²⁹ ende alsoo veroorsaecken, een huijt op het bladt te maken, (gelijck ick voor desen geseijt heb, dat het opperste Huijtge, aen ons lichaem gemaeckt wort, etc.) welcke huijt, wij op de bladeren vande eijcke boomen niet en connen waernemen; Wij connen inde afdrucksels, vande geseijde bladeren seer klaer, met het bloote oogh sien, hoe dat meest doorgaens, de cleijne ribbetgens, aen en in malcanderen responderen, als oock mede de heel kleijne ribbetgens, die niet te kennen sijn, als door een microscope, welcke vereeninge vande geseijde ribbetgens, onnodich soude wesen, soo daer geen circulatie en was. en alhoewel eenige medicijns alsnoch halstarrich ontkennen de circulatie van het bloet, om datmen het haer niet ooghschijnl.³⁰ en kan bewijsen.

⁺Ick kan mede niet naerlaten, hoe wel het bij eenige belachelijck sal sijn, de ribbetgens in een bladt, eensdeels bij de aderen in ons lichaem te vergelijcken, Ick stel³¹ dan de groote ribben, in het bladt, bij de groote aderen die in ons lichaem sijn, ende de kleijne ribbetgens, vergelijck ick bij de kleijne aderen, die uijt de groote aderen haer begin hebben, ende die eijntelijck in soo kleijne tacxjens verdeelt worden, dat wij die naeuwlijcx met ons oogh, connen bekennen, ende de alderkleijnste ribbetgens, die in het bladt sijn, ende die niet te kennen en sijn, als door een microscope, die stel ick bij de seer kleijne aderkens, die inde seer dunne vliesjens sijn, waer in dat de striemtgens vlees,³³ als in geweven leggen, van dese vliesjens heb ick^r veele soo dun van het vlees genomen, dat deselve naeuwl. met het oogh waren te kennen, ende deselvige vliesjens voor mijn microscope brengende, heb ick soo veel aderkens, inde selvige ontdect, als off wij met ons oogh, een gedeelte van een Omentum³² van een beest aenschoude, ende daer in remarqueerde de striemen ende aderen, dese aderkens waren soo kleijn, dat ick die niet dan met verwonderingh aenschoude; Ick heb oock waergenomen, dat in en tusschen dese vliesjens, het vet gemaect

29 Buijten uijt het bladt te stooten - uit het blad naar buiten te dringen. Zie verder den brief van 1 Juni 1674. [M.]

30 Om datmen haer niet ooghschijnl. en kan bewijsen - omdat men (den bloedsomloop) niet kan aantoonen, door hem te laten zien. (Ooghschijnlijck - voor de oogen zichtbaar.) [M.]

+ Vergelijking van de bladnerven met het bloedvaatstelsel.

31 Iets bij iets anders stellen - iets met iets anders vergelijken.

33 Ongeschickte - onregelmatig gevormde.

32 Omentum = maagscheil, het groote net, een gedeelte van het buikvlies, dat van de maag afhangend, den darm bedekt. Het is met vele gaten doorboord. (Vandaar de Hollandsche benaming ‘het groote net’.) De door L. bedoelde ‘striemtgens’ zijn blijkbaar de strengen, die zich tusschen de gaten bevinden. [H.]
Het woord ‘beest’ heeft hier waarschijnlijk de beteekenis van ‘koe’. [M.]

[p. 289]

by the leaf¹³ and therefore cause a skin to be made on the surface of the leaf (as I explained previously in regard to the origin of our outer-skin of the body) which skin we cannot observe on the leaves of the oak. In the impressions we can see very clearly with the naked eye how the small ribs of the leaves are interwined and also the very small ribs that are only visible through a microscope. This interlacing of ribs would be unnecessary if there were no circulation, albeit that some physicians deny obstinately the circulation of the blood because it cannot be proved visibly.

⁺I cannot omit comparing the ribs of a leaf with the veins of our body, though perhaps it may appear ridiculous to some people. The small ribs I compare with the small veins that spring from the larger veins and that are divided into branches so small, that we can hardly see them with the eye, and the smallest ribs of the leaves that can only be seen through a microscope can be compared with the very small veins that are in very subtle membranes in which the flesh appears as if it had been woven. I have taken membranes from the flesh so thin as to be hardly visible to the eye and putting those membranes under my microscope I discovered as many veins in the same as if we looked with the naked eye at a part of the omentum¹⁴ of a cow¹⁵ and saw therein the veins and strips. Those veins were so small that I observed them with astonishment. I also observed that in and between those membranes the fat is

13 See letter of June 1st 1674.

+ Comparison of the ribs of a leaf with the veins.

14 Omentum, a fold of the peritoneum. It hangs down from the stomach and covers the intestines. It is perforated in many places (hence the Dutch name ‘het groote net’, the large net). L.'s ‘veins and strips’ are evidently the strands of tissue between the holes. [H.]

15 Like English ‘beast’ Dutch ‘beest’ (the word in the Dutch text) is used for a bovine animal. [Sw.]

[p. 290]

wort, dat tusschen het vlees leijt, als oock mede dat geen aderkens,⁺ door de striemtgens van het vlees loopen,³³ maer dat deselvige doorgaens³⁴ inde voor verhaerde (!) vliesjens geplaest waren: door dese seer kleijne aderkens jmagineer ick mij, dat de globule waer uijt dat de striemtgens vlees bestaen, continuel. gevoet worden, niet ijder globule int bijsonder, maer dat als een globule voetsel ontfanghende,dat het selvige continuel. aen veel andere globule overdoet. als bij exempel men jmagineert sich, een hoogh bierglas, gevolt met globule, gemaect van aerde, welckers axe van ontrent een halve duijm³⁵ etc. is, ende dat alle dese globule seer drooch sijn, uijtgesondert het alder bovenste globule dat nat is, ende dat men continuel. nat hout, dit soo sijnde, soo sal dit eene natte globule, alle de globule aen welcke het raeckt, van sijn nat mede delen, ende dese weder aen andere, ende soo sal comen te gebueren, dat alle de globule die int gantsche glas sijn, binnen weijnich tijts nat sullen worden, ende dus verbeelt ick mij, dat in gelijcke voegen,³⁶ ontrent het voetsel van het vlees toegaet, oock jmagineer ick mij, dat inde voorverhaelde aderkens, die inde vliesjens sijn, eerst de circulatie, van het bloet geschiet, ende niet inde groote aderen die wij met ons bloote oogh comen te sien, want bij aldien het selvige geschiede inde groote aderen, soo soude het onmogelijck sijn, dat de alderkleijnste delen van ons lichaem, souden connen gevoet worden; jnsgelijcx verbeelt ick mij, dat³⁷ met het voetsel vande cleijne deelen, vande bladeren vande boomen toe gaet.

Mijn Heer permitteert mij, dat ick hier weder spreeck van dingen, die de anatomie raecken, ende waer over soo veel geleerde Luijden hebben geschreven, ende soo UE^dt oordeelt, dat het selvige eenige aenstotelijckheijt³⁸ soude mede brengen, soo versoeck ick dat het UE^dt aen niemant en communiceert, dat ick UE^dts bescheijdenheijt³⁹ wil aen bevolen laten.

Ick sende UE^dt mede hier nevens de afteijckeningh van een been Luijs.

⁺fig: 1. A B C D E F. is de ommetreck, van een gedeelte vande been van een Luijs, B C. is de claeuw, die de Luijs toe sluijt om een haer daer mede vast te houden, E D is de duijm om jnsgelijcx

+ Bloedcirculatie in het spierweefsel.

33 De spiervezels zijn omgeven door vliezig bindweefsel, waarin een net van haarvaten ligt. [H.]

34 Doorgaens - overal.

35 Duijm. Zie aant. 23 bij den brief van 15 Aug. 1673.

36 Dat in gelijcke voegen... - dat 't op gelijke wijze...

37 Dat - dat't

38 Aenstotelijckheijt - bezwaar, ergernis.

39 Bescheijdenheijt - juist inzicht, oordeel.

+ Verklaring van de teekening van den poot van een luis.
fig. XIII.

[p. 291]

⁺produced that lies between the flesh and also that no veins run through the strips of flesh¹⁶ but that these are situated throughout the membranes aforesaid. I imagine that the globules which compose the flesh are fed continuously by these small veins, not each globule in particular, but when a globule receives food, it yields this continuously to many other globules, as one, for instance, imagines a high beer-glass filled with globules made of earth with diameters of about half an inch¹⁷ and that all those globules are very dry except for the uppermost globule that is moist, and that is kept moist continuously; if this be the arrangement, the moist globule will yield moisture to all the globules it touches and those again to others, and so it will happen that all the globules present in the glass will be moist in a short time, and I imagine that the feeding of the flesh takes place likewise. I also believe that the circulation of the blood begins in the small veins aforesaid that run in the membranes, and not in the large veins that are visible to the naked eye for, if the circulation took place in the large veins, it would be impossible that all parts of our body should receive food; I also believe that the feeding of the small parts of the leaves of trees happens likewise.

Sir, permit me to discourse again on matters touching anatomy and on which many learned people have written, and if you are of opinion that the same is in any way offensive I pray that you will communicate it to no one. I trust to your discretion.

Enclosed I send you the drawing of the leg of a louse.

⁺Fig. ABCDEF is the drawing of a part of the leg of a louse, BC is the claw that is closed by the louse in order to have hold on a hair. ED is the thumb that also serves to hold the hairs.

+ Circulation of the blood in muscles.

16 The fibres of the muscles are enclosed in lamellar connective tissue enveloping a network of capillaries. [H.]

17 See note 13 to the letter of Aug. 15th 1673.

+ Figure of the leg of a louse explained.
fig. XIII.

[p. 292]

een haer daer mede vast te houden, D. is een claeuwtge dat seer recht uijt staet geplaest op het eijnde vanden duijm, G G G G. sijn de haaren op het been vande Luijs; doch de microscope, die dus vergrooten, sijn bij mij weijnich off niet in gebruijck, om daer mede te observeren fig: 2. is de gantsche been vande Luijs, na het leven afgeteijckent, B C. desselfs wel geschapene klaeuw, D. een knobbeltge ofte verhevene uijt steecksel, tusschen welcke verhevene uijtsteecksel, tsij klaeuw, ofte duijm, de Luijs de alderkleijnste veseltgens off haertgens, kan beslaen⁴⁰, ende vast houden, aen welck uijtsteecksel sich vertoont, een kleijn klaeuwtge, die niet⁴¹ teijnde als met een kleijn punctge uijt steeckt, ende als met een clapje⁴² tegen de verhevene bult aenleijt, Het claeuwtge aenden duijm, is een weijnich crom geteijckent, daer⁴³ het nochtans recht moet staen, A F G. is een uijtsteecksel aen het lichaem vande Luijs, dat sich mede als een lit ontrent A G. kan buijgen, en bewegen, de microscope die dus vergrooten, sijn bij mij meest in gebruijck, omme daer mede te observeren.

⁺UE^dt seijt (in desselffs missive) dat UE^dts Vrinden wel wenschte, dat de figuertgens van het sout, wat netter⁴⁴, en distincter, waren geteijckent, mogelijck dat mijn microscope, deselve niet claerder vertoont. Mijn Heer, weest verseeckert, dat mijn microscope deselve soo klaer, en net, heeft vertoont, als men sich soude connen jmagineren, figueren met het bloote oogh te sien; maer ick ben te beschuldigen, om dat ick niet teijckenen en can ten anderen om dat mijn voornemen is, de methode die ick daer ontrent gebruijck, aen niemant bekent te maken, ende dus treck ick maer simpel en rouw, de figueren met linien, alleen meest

40 Beslaen - omvatten.

41 ‘Niet’ schrijffout voor ‘met’. [M.]

42 Clapje - klepje.
L. schrijft, dat hij heeft ‘laten afteijckenen een been met sijn welgemaeckte leden’. Deze teekening is blijkbaar dezelfde, als die, waarover hij spreekt in zijn brief van 11 Febr. 1675, en welke voor het eerst afgedrukt is in Opusc. sel. Neerl. de arte medica IX. (1930) Tab. XIII. De kleine figuur is ongeveer 100 ×, het detail bijna 500 × vergroot. L. schrijft hierbij, dat de microscopen, die aldus vergrooten, ‘weijnich off niet’ door hem gebruikt worden. De vergrooting van de teekening is natuurlijk geen bewijs voor de inderdaad gebruikte. Swammerdam beschreef de luis zeer uitvoerig in Biblia Naturae I. (1737). De teekening op plaat I geeft van de pooten veel minder détails dan die, welke L. publiceerde. Van de inwendige deelen gaf Swammerdam daarentegen meer. De haren aan de klauwen, die L. afbeeldt, zullen⁺ van de andere deelen van den poot afkomstig zijn. De pooten van de luis zijn erop berekend, om een haar a.h.w. met een tang vast te houden. [S.]

+ afb. 43.

43 Daer - terwijl.

+ Over het teekenen der zoutkristallen.

44 Netter - nauwkeuriger, duidelijker.

[p. 293]

D is a little claw that is placed more forward at the end of the thumb. GGGG are the hairs on the leg of the louse, but the microscopes that enlarge in this way are not much used by me for observation. Fig. 2 is the entire leg of the louse drawn from real life. BC is its well shaped claw. D a tubercle or excrescence, between which tubercle, thumb or claw, a louse can size the smallest fibres or hairs, and which tubercle shows a small claw that sticks out at the end like a little point and lies against the tubercle with a sort of valve. The little claw at the thumb has been drawn somewhat crooked but it must be straight. AFG is an excrescence on the body of the louse that can move like a member at AG; the microscopes that give this enlargement are used for the majority of my observations¹⁸.

⁺You told me (in your letter) that your friends wished the figures of the salt to be more neatly and distinctly drawn, and that possibly my microscope did not show the same more clearly. Sir, be assured that my microscope showed the same as clearly and distinctly as one can imagine to see figures with the naked eye but the fault is mine, since I cannot draw and on the other hand since I have the intention to keep the method I use secret from everybody. Therefore I draw the lines rough and simple only

18 L. says that he had caused ‘a leg to be drawn with its well-shaped articulations’. The drawing is evidently the same as the one he speaks of in his letter of February 11th 1675, and which was for the first time printed in Opusc. sel. IX, Amstelodami, 1930. Tab. XIII. The little figure on it is magnified about 100 times, the detail nearly 500 times. L. adds that the microscopes with this magnification are rarely used by him. The magnification of the drawing does not of course prove what microscope he actually used. Swammerdam gave a detailed description of the louse in Biblia Naturae, I, 1737. The drawing on Tab. I gives fewer details than L. published. On the other hand Swammerdam gave more details of the internal parts.⁺ The hairs on the claws in L.'s drawing belong in all probability to other parts of the leg. The legs of a louse are so formed as to clutch the hair in the manner of a pair of nippers. [S.]

+ ill. 43.

+ The drawings of saltcrystals.

[p. 294]

om mijn Memorie te verstercken, ende die maer siende, de redenen van de figuer te geven,⁴⁵ oock sijn eenige figueren soo net⁴⁶ en kleijn, dat ick niet en weet, hoe een goet teijckenaer, deselve soude connen volgen, off hij most die vergrooten; jnsgelijcx heb ick oock geteijckent, de figueren in eenige wijnen, inde Urine van vier distincte persoonen, inde boom⁴⁷, en raep olij, ende etc.

Mijn Heer dit ist geringe, dat ick UE^dt ende de Heeren Lieffhebberen, voor dees tijt heb goet gedacht, mede te delen, mijn seer gedienstelijck⁴⁸ versoeck is, off UE^dt de goetheijt gelieft te hebben, ende mij te adverteren¹³ vanden ontfangh van desen, als mede de tegen werpinge die tegen mijne observatien, souden mogen gedaen sijn, op dat ick de Heeren Lieffhebberen, na dees tijt meer ende meer contentement soude mogen geven, ende sulcx doende sal UE^dt mij ten hooghst verplichten, ende sijt nevens alle de Heeren Lieff hebberen, aen wien ick ten hooghst verobligeert blijve seer gegroet. Jck sal onder des blijven.

Mijn Heer.

UE^dts ten Hooghst verplichtⁿ. Dienaer

Antonj Leeuwenhoeck

45 De beteekenis van dezen zin is: en daarom teeken ik de figuren maar in het ruwe weg met enkele lijnen, voornamelijk om mijn herinneringsvermogen te hulp te komen en om de bedoeling van de figuur weer te geven, (dus: wanneer ik de schematische lijnen van de figuur later terug zie, weet ik weer precies, hoe het origineel gevormd was.) [M.]

46 Net - fijn.

47 Boomolie - olijfolie, destijds o.a. gebruikt als slaolie, en bij het bereiden van zalven, balsems, zeep enz. [M. en S.]

48 Gedienstelijck - onderdanig.

13 Adverteren - mededeelen, berichten.

[p. 295]

to assist my memory with the sole intention to give the meaning of the figures; and besides some of the figures are so small I do not know how a good draughtsman could possibly reproduce them without enlargement; I also drew the figures seen in some wines, in the urine of four different persons, in olive¹⁹ and rapeseed oil, etc.

Sir, these are the few observations I think it well to communicate to you and the Gentlemen Amateurs this time; my humble request is, you may have the goodness to acknowledge their receipt and to let me know the objections against my observations in order to satisfy the Gentlemen Amateurs more and more, and you will oblige me extremely by doing this.

I greet you and the Gentlemen Amateurs to whom I feel extremely obliged.

Sir, I remain your obliged servant

Antonj Leeuwenhoeck.]

19 Olive oil was used for dressing salads and preparing salves, balsams, soap, etc. [S.]

+ afb. 40.

+ afb. 40.

+ ill. 40.

+ afb. 41.

+ ill. 41.

+ afb. 42.

+ ill. 42.

+ afb. 43.

+ ill. 43.