Uit de geschiedenis der Nederlandsche spraakkunst

Grammatische stukken van De Hubert, Ampzing, Statenvertalers en reviseurs, en Hooft

[p. 397]

Bijlage IIb.
Uit: Marnix' ‘Voir-rede ende Waerschouwinge aen den Christelijcken Leser’, voor den 2^en druk van zijn Psalmen, Middelburch, 1591.

(Het begin stemt overeen met dat van de Voorrede voor den 1en druk. Echter somt Marnix thans vier bezwaren op; als vierde komt erbij: sommigen zullen meenen, dat al is dan de vertaling van de Psalmen in proza geoorloofd, nochtans verwerpelijk is ‘de selve alsoo sangwijse in dichte te stellen’. Immers het zingen er van ‘op straeten ende in winckelen’ zou een ontheiliging zijn van Gods naam. Het taalkundig bezwaar, waar het hier om gaat is thans aldus geformuleerd:)

De laetste sullen ons in ettelijcke manieren van spreken die eenichsins onghewoonlijck schijnen, te zijn, berispen.

Na de eerste drie bezwaren te hebben beantwoord, schrijft Marnix:)

Volgt nu het laetste stuck der beschuldinge, der genen die vremt sullen vinden, dat wy eenige ongewonelijcke manieren van spreken gebruyckt hebben, daer op wy antwoirden: Dat wy alomme daer het ons mogelijck is geweest de ghemeyne ende gebruyckelijcke wij se van spreken ghevolget hebben, behalven dat wy soo vele doenlijck is, alle geschuymde ende vreemde woirden uyt andere talen ontleent, hebben gemijdet. Mitzgaders oock alle stopwoirden diemen in den dichte om den rijm te vinden, dickwils plach te gebruycken. Alleen daerinne hebben wy een weynich afgetreden van de wyse van spreken, die nu heden ten daghe meest gebruyckelijck is in dese Nederlanden, Alsdat wy hebben willen het onderscheydt houden tusschen de wijse van spreken diemen tot eenen persoon alleen gebruyct ende tusschen de ghene diemen gebruyckt tot velen: stellende inde plaetse van dese by namen (ghy) ende (u) (welcke hedens daegs in dese landen meestendeel gebruyckelijck zijn alsmen eenen persoon alleen aenspreect) dese (du) ende (dy) ende buygende de navolgende woirden, diemen daer by voegt, nae den aert des eenvoudigen getals, ende seggende alsmen yet wilt te kennen geven: Ick doe, du doest, hy doet, wy doen, ghy doet, sy doen. Item du hebst, du geefst, du laetest, du spreeckst, du segst, du gaest, du staest, ende tot velen, ghy doet, ghy gheeft, ghy laet, oft laetet, ghy spreeckt, ghy segt, ghy gaet, ghy staet. Item alsmen eenen alleenen wat beveelt ofte biddet, doe du, geef du, laete du, spreeck of spreecke, seg of segghe, gae, stae, etc. Ende tot velen, doet ghy, geeft ghy, laet oft latet, spreeckt oft segt, gaet, staet, etc. Overmits het kenne-

[p. 398]

lijck is, dat de letter T die men daer by voegt, een teecken is, het getal van velen bediedende: wan5 dat is den ouden aert, wijse ende gebruyck die onse voirvaders van menige eeuwen herwaerts haeren kinderen hebben naergelaten. Ende hoewel het mettertijt, alsoo doir een seer quade gewointe, van smeeckende pluymstrijckinge, in gebroken is, datmen wanneer d'een d'ander aenspreeckt, dit onderscheydt geheel achter laet: ende in stede van het getal van eenen, seer onbequamelijck ende oneygentlijck gebruyckt, het getal van velen: Nochtans is sulx in het schrijven ende boeckdrucken daer dese smeekinge alsoo geene plaetse grijpen en mach, menige tijden ende eeuwen altijt ongeschendt ende onverandert gebleven, als datmen in alle geschrevene ofte gedruckte boecken het onderscheydt van den getaele altijts behouden heeft. Ja over dertich so veertich jaeren herwaerts in alle de boecken daermen de kinderen uyt plach te leeren lesen, en gebruyckte men anders niet dan du en salst ofte salt niet sleten, du en salst niet dooden, du en salst geen overspel doen, ofte stele niet, doode niet, en doe geen overspel ende diergelijcke, ghelijckmen by de oude Vlaemsche oversettinge van Boetius, ende in vele gebede Boecxkens, ja oock in boecken van Fabelen, cluchten ende leugenboecken als S. Franciscus wijngaert, Esopus fabelen ende andere sagen merckelijck sien can. Ende alle de Bybels diemen over veertich ofte vijftich jaeren gedruckt heeft, soo wel in Brabandt ende Vlaenderen, als in Hollant ende Vrieslant, houden noch deselve wyse van spreken onverbrekelijck: alsoo den Bybel van Liesvelt tot Antwerpen gedruckt int jaer 1477, den thienden Januarij, ende ontallijcke andere copijen soo oude als nieuwe merckelijck getuygen. So dat seer onlancx dit leelijck misbruyck ende confusie van getalen in de H. Schrift heeft beghinnen in te breken. Ende noch souden wy geen groote swaricheyt gemaeckt hebben, om den ghemeynen man, die heden ten dage gewent is anders te hooren, te gerieven, ten ware dat wy gantzelijcke niet en sagen, hoemen Godes heylige eenicheyt (die met menschen smeeckelijcke woirden niet en can verciert noch verhoogt worden) eenichsins conde uytdrucken oft te kennen geven dan met dit onderscheet des getaels van eenen ende van velen. Jae wy achten datmen Godes eenige ende onvergeselschapte hooge Majesteyt ende eenvoudich enckel wesen, niet en can met het getal van velen uytspreken, sonder grooten laster ende vercortinge zijnder eeren, welcke hy niemant mede wilt deelen. Daerom ist dat alle andere vreemde natien als Hoochduytschen, Francoysen, Italianen, Spaegnaerden, Engelschen, Schotten, Polaken, ende andere meer, die allegelijck soo wel als wy d'een den anderen aensprekende niet en

[p. 399]

willen seggen, du oft dy, in het getal van eenen, maer in het getal van velen segghen, ghy, u, oft uwe liefde oft genade, om d'een den anderen te vleyen ende te smeeken, Nochtans houden dit gebruyck onverbrekelijck, dat als sy God aenspreken ofte bidden, sy nimmermeer anders en gebruycken dan het getal van eenen alleene, seggende: Du bist, du hebst, du wilst, achtende sulcx, als de waerheyt is, dat Godes eere daerinne gheleghen is, datmen hem voir een eenvoudich enckel wesen alleen bekenne. Nademael wy dan nu het ghetal van eenen niet anders en konnen uytdrucken, ende dat de gene die also kittelachtige ooren hebben gehadt, dat sy het woirt van du, dijn, ende van hebst, bist, salst, ende diergelijcke niet en hebben konnen lijden, nochtans in stede van dien ons geene andere wijse en hebben weten te verdencken ofte voort te brenghen, maer ter contrarie hebben haere gebreckelijckheyt ghenoech te kennen ghegeven, als sy geen ander onderscheyt tusschen het getal van eenen ende het getal van velen wetende te vinden, hebben liever gehadt de onbequame verdorvene wijse van spreken der Spaegnaerden van Nos otros, ende Vos otros, nae te volgen, seggende in stede van ghy, Ghy lieden, ende van wy, wylieden, dan dat sy souden haere oude natuerlijcke bequame ende eygene duytsche moeder spraecke wederomme aennemen, om sick met goede duydelijcke woorden van (du) ende (dy) te behelpen (welcke nochtans oock nu in vele Provincien van herwaertsover, als in Gelderhandt, Vrieslandt, Overijsel, ende lancx der Oostersche Zee henen tot aen Dantzick toe, Ja oock selve noch in vele plaetsen van Hollandt ende Zeelandt gebruyckelijck sijn) wie sal ons met recht connen straffen, dat wy aen tgene dat goet ende van onsen vaderen van oudts hercomen is, gehouden hebben om God sijne eere te geven, ende in goeden duytsche de meyninghe des H. Gheestes eygentlijck ende duydelijck uyt te drucken? Bidde derhalven dat my dit selve ten besten werde afgenomen. Nochtans indien yemandt tot Godt ofte tot eenen persoon sprekende liever heeft te seggen, Ghy hebt, Ghy doet, Ghy sult, om daernae sprekende tot vele ghedronghen te sijn sick te behelpen met dat by-woirt lieden, die mach synen sin daerinne volgen ende so hem dese maniere van spreken niet aen en staet, ende wilt Godes eenicheyt van smenschen pluymstrijckende dobbelheyden niet afsonderen, die mach dese onse Psalmen ende Lofsanghen naelaten ende de Psalmen Datheni singen ofte andere op syn eyghen handt dichten.

(Marnix verzekert dat hij alleen er naar gestreefd heeft, de woorden van den Profeet, en den zin des Heiligen Geestes duidelijk en eenvoudig uit te drukken en spreekt de hoop uit, dat zijn werk voor de gemeente ten zegen moge zijn).