Het oude Nederlandsche lied. Eerste vervolg: Souterliedekens

[p. 3]

2.
Moeder, lieve moeder mijn
Mocht ick ter heyden gaen.
(Ps. LX)

^*

1.
Heer Ha - le - wijn sanc een lie - de kijn
Al wie dat hoor - de wou bi hem sijn.
En dat ver-nam eens co-nincs kint
Die van haer ou - ders so werd be - mint.

2.
Si ginc al voor haer vader staen:
‘Och vader, mag ic naer Halewijn gaen?’
‘O neen, mijn dochter, neen gi niet;
Die derwaert gaen en keeren niet.’

3.
Si ginc al voor haer moeder staen:
‘Och moeder, mag ic naer Halewijn gaen?’
‘O neen, mijn dochter, neen gi niet;
Die derwaert gaen en keeren niet.’

4.
Sie ginc al voor haer suster staen:
‘Och suster, mag ic naer Halewijn gaen?’
‘Och neen, mijn suster, neen gi niet;
Die derwaert gaen en keeren niet.’

5.
Si ginc al voor haer broeder staen:
‘Och broeder, mag ic naer Halewijn gaen?’
‘Tis mi al eens waer dat gi gaet,
Als gi u eer maer wel bewaert.’¹⁾

6.
Si is al op haer kamer gegaen,
Si deet haer besten kleedren aen.
Wat deet si aen haeren lijve?
Een hemdeken fijnder als zijde.

7.
Wat deet si aen? haer schoon korslijf,
Van gouden banden stond het stijf.
Wat deet si aen? haren rooden roc,
Van steke tot steke een gouden cnop.

8.
Wat deet si aen? haren keirle,
Van steke tot steke een peirle.
Wat deet si aen haer schoon blond hair?
Een crone van goude, en die woeg swaer.

9.
Si ging al in haers vaders stal
En koos daer 't besten ros van al.
Si sette haer schrijlings op het ros,
Al singend en clingend reed si door 't bosch.

* Ik veroorloof mij de laatste noot van den regel als de eerste van den volgenden op te vatten. Men stelle zich een kwart rust voor in 't begin van de maat.

1) De tekst voegt hier nog bij: En gi u kroon maer recht en draegt.

[p. 4]

 

10.

 

Als si te midden 't bosch mocht sijn

 

Daer vont si mijn heer Halewijn.

 

‘Gegroet’, seide hi en quam tot haer

 

‘Gegroet, schoon maegt, bruin oogen clair.’

 

 

 

11.

 

Si reden met elkander voort

 

En op den wech viel menich woort

 

Si quamen al bi een galgen veld

 

Daer aen hinc menich vrouwenbeeld.

 

 

 

12.¹⁾

 

‘Mits gi de schoonste maget sijt

 

Soo kiest u dood, het is nu tijd.’

 

‘Wel, als ic dan hier kiesen sal,

 

Soo kies ic 't sweert noch boven al.

 

 

 

13.

 

Maer trect eerst uit u opperst kleet,

 

Want maegdenbloet dat spreit soo breet,

 

Soot u bespreide, dat ware mi leet.’

 

 

 

14.

 

En eer sijn kleet getogen was

 

Sijn hooft al voor sijn voeten lach,

 

Sijn tong noch deze woorden sprac:

 

 

 

15.

 

‘Gaet ginder daer in het koren,

 

En blaest daer op mijnen horen,

 

Dat alle mijn vrienden dat hooren!’

 

 

 

16.

 

‘Al in dat coren en gaen ic niet,

 

Op uw horen en blaes ic niet,

 

Moordenaers raet en doen ic niet.’

 

 

 

17.

 

‘Gaet ginder dan onder de galge

 

En neemt daer een potje met zalve

 

En strijct dat aen mijn rooden hals.’

 

 

 

18.

 

‘Al onder de galge en gaen ic niet,

 

U rooden hals en strijk ic niet,

 

Moordenaers raet en doen ic niet.’

 

 

 

19.

 

Si nam dat hooft al bi den haire

 

En waschtet in een bronne clare,

 

Si sette haer schrijlings op haer ros,

 

Al singend en clingend reet si door 't bosch.

 

 

 

20.

 

En toen si was ter halven baen

 

Quam Halewijns moeder daer gegaen:

 

‘Schoon maegt saegt gi mijn soon niet gaen?’

 

 

 

21.

 

‘U soon heer Halewijn is gaen jagen,

 

Gi en siet hem weer u levens dagen,

 

U soon heer Halewijn is dood,

 

Ic heb sijn hooft in mijnen schoot,

 

Van bloet is mijne voorschoot root.’

 

 

 

22.

 

En toen si aen de poorte quam

 

Si blaesde den horen als een man;²⁾

 

Daer werd gehouden een banket,

 

Dat hooft werd op de tafel geset.

 

 

 

WILLEMS No. XLIX

 

op volgende melodie:

1) De tekst laat voorafgaan: Heer Halewijn heeft alsdann geseid

2) De tekst laat nog volgen:
En als haer vader dat vernam Tverheugde hem dat si weder quam

[p. 5]

Men merke op hoe nauw verwant deze melodie met den derden en vierden regel van het Souterliedeken is: even als bij no. 7 zou dan de tweede helft van de wijs langer nog hebben voortgeleefd, toen de eerste helft reeds vergeten was. Deze verwantschap (die ook meer of minder bij de lezing van Looten en Feys bestaat) spreekt voor mijn veronderstelling dat de stemopgave op het Halewijnlied slaat tesamen met het tekstfragment ‘Moeder lieve moeder mijn mocht ik ter heyden (resp. linden, Register) gaan.’

Dit begin op zich zelf laat de volgende mogelijkheden toe:

1). Het lied van de Koningskinderen. Het Meerman-handschrift geeft hier als vooys ‘ic sie die morgesterre’. Boerenlieties (na 1706) no. 461 heeft een melodie geheel vreemd aan de onze.

2). Het lied van de Jodendochter heeft vijf versregels vgl. Dev. en prof. no. 75. Het was eens joden dochter: Amst. Lb. 1582 (Erk-Böhme I 354).

3). Den tekst, dien Uhland als ‘Dithmarscher Springeltanz’ geeft (nr. 37), is door Böhme bij deze melodie gebracht en v. Duyse volgt hem in zijn uitgave der Souter-liedekens maar hij geeft zelf toe, dat die veronderstelling onmogelijk is, daar de Springeltanz een drieslagsmaat eischt en onze melodie klaarblijkelijk vierdeelig is: ook Böhme heeft ze als vierdeelig behandeld. Buitendien is de wijs droevig en geschikt voor een ballade maar in 't geheel niet voor den dans.

4). ‘Moeder lieve moeder nu geeft mi eenen man’ (Weimar-hs. Hor. Belg. II 245) zou ik ook daarom niet willen aannemen, bij den vroolijken lichtzinnigen tekst behoort een geheel andere wijs.

Tegen de toepassing op den Halewijntekst is weliswaar op te merken dat, zooals de melodie in het boek staat, de laatste regel te kort is; ik geloof dat van Nyevelt ter wille van zijnen tekst een beetje gesnoeid heeft, want deze versmaat is weinig populair, het aangegeven lied-begin daarentegen in hooge mate. Ook de versmaat bij Willems voldoet ons niet geheel en al: hij geeft coupletten die met drieregelige strophen afwisselen. De tekst van Willems is zeker op echt Willemsche manier toebereid (vgl. vooral str. 10, 22) maar wij bezitten geen ouderen.

Wellicht kunnen de drieregelige strophen van het vl. bl. gedrukt bij Thys te Antwerpen (1783-1854 afgedr. Hoffmann Ndl. Vl. blz. 43) en bij van Paemel te Gent (1817-1845, afgedr. v. Duyse blz. 4) gelden als een voorbeeld van het oorspronkelijke Halewijn metrum. Negen strophen van Willems' bewerking (zie boven v. 12 13-18, 20 en 21) en zestien van Lootens en Feys (v. Duyse blz. 6) zijn drieregelig. In dit geval kan de melodie beschouwd worden als drieregelig en wel zóó dat de derde regel lang is en door een caesuur gedeeld wordt.

Hoffmann neemt aan dat de drieregelige strophe enkel een uitvloeisel is van het herhalen van de tweede regel in een couplet. Zooals hij zegt is het drieregelig vers arm en plat, maar daarmee is nog niets gezegd tegen het metrum er van. Ofschoon het als populair metrum in andere Germaansche landen niet dikwijls voorkwam, was het in Nederland niet zeldzaam, getuige zulke oude en onmiskenbaar populaire balladen als Brunanburch in het Remigen H.S. te Leiden, Thijsken van den Schilde (zie dit boek no. 18), Blaes molenaer (Antw. Lb. no. 15) en Het was een meisken vroech op ghestaen (Antw. Lb. no. 62).

[p. 6]

Ik heb gezocht in de Volkszangboekjes te Leiden en ben nog steeds zoekend in den Haag naar een of ander spoor van de Halewijn ballade. Tot nu toe is alles wat ik gevonden heb een regel in een Registerlied of Quodlibet, een verwarde opgaaf van titels van liederen, ‘Winne vin blaast op zijn horen’; een bewijs tenminste dat het lied omstreeks 1767 algemeen bekend was, want een van Dr. Scheurleer's exemplaren is aldus gedateerd, Oost-Indische Theeboom, Amsterdam, B. Koene z.j. blz. 22.

Uhland geeft deze en nog drie lezingen van het lied (no. 74) volgens. Fll. Bll. uit Bazel van 1570 en 1605, Fll. Bll. uit Augsburg omstreeks 1566 en mondeling uit het Munsterland. Voor het verwante Engelsche lied ‘The outlandish knight’ vgl. Child Popular Ballads I 24 met veel opgaven van litteratuur, II 496^b en V 285.