Rebels en beminnelijk

Brieven van Belle van Zuylen-madame de Charrière (1740-1805) aan Constant d'Hermenches, James Boswell, Benjamin Constant en anderen 1760-1805

Aan Henriette l'Hardy, 26 september 1794

[...] Wat zou ik je niet allemaal te vertellen hebben! Het onderwerp Constant zou heel wat bladzijden in beslag nemen. Een grappige man, een aardige man, die Constant! We hebben het hier heel goed gehad samen gedurende 4 of 5 dagen, daarna in Lausanne heeft hij weer aanspraak gemaakt op een onverzettelijkheid en een totale onafhankelijkheid van anderen, waardoor we bijna gebrouilleerd raakten, daarna zijn we ieder van onze kant met eindeloze excuses weer bij elkaar teruggekomen met de wederzijdse bekentenis dat we elkaar niet kunnen missen. Zijn goedmoedige brieven hebben de mijne onderweg ontmoet en gekruist, wat bewijst dat ik uit mijzelf al weer zachter was geworden. Enfin, het is goed afgelopen en ik verwacht hem in de eerste dagen hier. [...]

We hebben als nieuwe burgemeester de heer d'Ivernois, waar we niet boos om zijn. Hij is zo jong dat haast niemand hem kent. Het ontbreekt hem zeker niet aan geest. Zal hij sterk genoeg blijken? Dat weten we niet en we weten ook niet of vandaag de dag lusteloosheid niet te verkiezen valt boven waakzaamheid. Mijn scepticisme neemt nog steeds toe, en ik zou er best toe kunnen komen om niet erg democratisch te zijn, zelfs in een tirannieke monarchie, noch erg aristocratisch midden in het meest wanordelijke republikeinendom. Niets is zo slecht, of het tegenovergestelde kan nog erger lijken. Ik denk aan die grote onoplosbare kwesties zo weinig als ik kan en beperk mij tot kleine verontwaardigingen, particuliere en afzonderlijke gevallen van mededogen. Alleen Genève levert al meer van dat soort

[p. 124]

op dan ik zou willen en er is daar evenveel reden om de democratie te verafschuwen, als in Constantinopel om het despotisme te haten. [...]

Wat hebben we aan de revolutie te danken? zei een Fransman tegen een Française. Te hebben leren sterven, antwoordde deze. Ik vind dat deze les zich niet tot Frankrijk en de Fransen beperkt Zoveel mensen die omgekomen zijn op het schavot, zoveel anderen op de slagvelden, mijn arme broer in het hospitaal van St. Maxence, deden mij de dysenterie om ons heen nogal kalm opnemen... Trouwens, wees niet bang voor mij, jij die misschien nog niet hebt geleerd rustig te zien sterven wie je liefhebt, wie van je houdt. Dit huis, dat door een luchtstroom die ons van het dorp scheidt nogal geïsoleerd ligt, heeft altijd genoeg kracht en goede eigenschappen gehad om ons in geen enkele epidemie te doen delen sinds ik hier woon.

We hebben leren sterven, zei de Franse dame, maar van sterven is niet altijd sprake. Kon men ook maar leren lijden! Misschien hebben heel wat mensen dat geleerd, en ziehier hoe. Er wordt niet meer geluisterd als men lijdt en wanneer men klaagt over het gewone lijden en dit gebrek aan aandacht van de luisteraars is een les voor de klager om te zwijgen. Welnu iemand die lijdt en gedwongen wordt zich stil te houden en op die manier een van zijn voedingsstoffen, het beklag, verliest, en nog eenandere, de belangstelling van derden, zo iemand raakt uitgeput, denk ik, en blust langzaam uit. Ik spreek over het lijden van de ziel, want niersteen en jicht zullen altijd veel te veel macht houden over de meest stoïcijnse ziel en alleen de charlatans van het stoïcisme zullen dit kunnen ontkennen. [...]