Rebels en beminnelijk

Brieven van Belle van Zuylen-madame de Charrière (1740-1805) aan Constant d'Hermenches, James Boswell, Benjamin Constant en anderen 1760-1805

Aan Constant d'Hermenches, augustus 1764

Zeg tegen je vriend (als het niet te mooi is) dat hij niet moet wensen anders te zijn dan hij is; ik geloof dat ik er niets om zou geven de vrouw te zijn van een god of een koning, terwijl ik heel blij zou zijn de zijne te worden. Ja, zeg het hem, wat er ook gebeurt, ik wil dat hij weet dat ik gevleid ben door zijn keuze, dankbaar voor zijn gevoelens, gecharmeerd door zijn geest en dat ik je geloof wat zijn gevoel aangaat. Zijn brief heeft mij veel genoegen gedaan, ik heb hem drie- tot viermaal herlezen, telkens zoekend naar uitingen van tederheid erin, en die zag ik met meer plezier dan die van bewondering; dat lijkt mij een teken dat ik veel van hem houden zal als ik zijn vrouw word, want ik heb de gedachte aan een echtgenoot die hartstochtelijk van mij zou houden en van wie ik niet houden zou altijd onuitstaanbaar gevonden.

[p. 58]

Ongetwijfeld is het prettig heel rijk te zijn, maar het is een van de genoegens waar ik het best buiten kan. Wat je van die fantasie geneest, is te zien welke mensen rijk zijn, te zien hoe meestal de gierigheid naast de schatten ligt, de slechte smaak naast het verguldsel en hoe de lelijkste jodinnen zijn opgesierd met de mooiste diamanten. Al heel gauw zou dan alles wat je gemeen hebt met de Croesussen ophouden onze ijdelheid waard te zijn; wij verwerven ons iets van een heel andere aard. De markies en ik zouden, dunkt me, aardig genoeg zijn om niet de behoefte te hebben schatrijk te zijn. Dwazen doen er goed aan harddravers te bezitten, zes keurig uitgedoste paarden en een gouden koets, het is grappig ze door de lanen te zien rijden, je vergeet dan hoe vervelend ze in huis zijn; als ze alleen te voet kwamen ging de deur niet eens voor hen open. Kijk eens wat een verschil, als je vriend en ik een bezoek zouden afleggen! Hoe goed kunnen we niet praten in gezelschap, wij hoeven niet op te scheppen. Hoe goed weten we niet wat elegantie is, wij hebben geen overdaad nodig.

Mijn geweten veroorlooft mij niet mij aan te dienen als de verstandigste en nuttigste vrouw. Soms zal ik wel eens buitensporigheden verhinderen, zoals je zegt dat ik moet doen, maar ik zal ze soms ook wel voorstellen. Een reisje naar Parijs, verstandig of niet, zal ik bij voorbeeld niet weigeren. Daar heb ik al lang zin in. Wat deze zin misschien een beetje zou verminderen, als ik de vrouw van de markies was, is dat hij te veel een grand seigneur is en dat zijn familie te mooie namen heeft; we zouden ons misschien naar hun mooie manieren moeten richten en ik houd niet van de groten, niet van hun mooie manieren, en ik heb er een hekel aan mij ergens naar te moeten richten. Het liefste zou ik Parijs te voet en per huurkoets bekijken, de kunstwerken bezichtigen, kunstenaars en kunstnijveraars opzoeken, het gewone volk horen praten en La Clairon horen voordragen. Door louter toeval zou ik wat mensen leren kennen die mij zouden laten lachen; ik zou veel geld over hebben voor lessen van Rameau; en acht dagen vóór mijn vertrek, om alles te zien, zou ik met de kapster kennis maken en met de deftige kringen. Als

[p. 59]

ik ooit zo'n reis zou maken, zou je dan van de partij willen zijn? Maar neen, de voorname dames zouden je herkennen.

Laten we nog even terug komen op ons huwelijk en op mijn zuinigheid: men heeft mij altijd gezegd dat ik niet zuinig kon zijn, dat mijn man erg te beklagen zou wezen en dat ik de slechtste huisvrouw ben die je je maar voor kunt stellen; alleen het oude kamermeisje van mijn moeder, iemand met een gezond verstand, heeft mij soms gerustgesteld. Ze zei tegen me: ‘Het is waar dat u twee of drie weken lang buitensporig veel zou uitgeven; maar daarna zou u drie maanden lang niets meer kopen, u zou u niet bijzonder kleden, niet denken aan eten of drinken en uw vrienden zullen zo verstandig zijn dat ze dat soort zaken ook gaan vergeten; en na een jaar is het of u ordelijk en zuinig was geweest.’ Ik geloof dat dat meisje gelijk heeft, als ik moet leiden zullen er hoogten en laagten zijn, net als bij alles wat ik doe; maar zolang ik geen leiding kan geven, moeten anderen het maar doen, ik zal gedwee en met genoegen de orde volgen die ik vinden zal. Ik geloof heus dat dit allemaal heel gemakkelijk geregeld zou kunnen worden, en dat wij net zo rijk zouden zijn als nodig is om heel gelukkig te wezen. Als de markies schatten bezat, weet ik zeker dat ik niet zou doen wat ik nu allemaal doen zal om met hem te trouwen, mijn motieven zouden dubbelzinnig lijken, en misschien zou men mijn aandrang niet waarderen.

Ik zal jouw brief aan mijn vader wel schrijven. Ik hoop dat ik niet lang een rol zal moeten veinzen. Je kunt niet geloven wat het me kost zulke omwegen te moeten maken, en hoe belangrijker de zaak is waarover het gaat, des te gevoeliger ben ik voor de middelen: om mij een genoegen te verschaffen, om een van je brieven bij voorbeeld, zou ik iets onwaars zeggen, wat ik zeker niet doen zou als het mij een miljoen zou opbrengen. Ik moet dit huwelijk dus zien als een genoegen, en niet als een miljoen, om mijzelf niet verwerpelijk te vinden. Ik heb dikwijls wroeging: stel je voor, een briefschrijven waarvan ik over twee dagen doen moet alsof ik door de lectuur ervan verrast ben!

[p. 60]

‘L'art le plus innocent tient de la perfidie.’

Ja, dat is waar! Als ooit de geringste, de vluchtigste indruk van verwerpelijkheid bij je opkwam, als je ooit een moment mocht denken dat mijn vaardigheid mij omlaag haalt, verbrand dan alles en laten we er nooit meer over praten, want ik wil er niet door bezoedeld worden.

Hij is geschreven, de brief, zie je het niet aan de wanordelijkheid van deze bladzijde die ik daarna geschreven heb? Ik kan er mijn hoofd niet meer bijhouden. Te middernacht heb ik koffie gedronken, de dag is opgegaan en ik heb mijn pen niet losgelaten. Ten slotte, toen ik met dit lange ontwerp bezig was, wist ik niet meer waarom eigenlijk. Het lijkt me allemaal een droom zonder waarschijnlijkheid. Als je niets verbrandt, schrijf mij dan een woordje zaterdag, en verstuur zondag de brief aan mijn vader. Ik kies zondag, omdat maandag de laatste dag is dat mijn nicht Van Tuyll hier logeert. Ik ben erg op haar gesteld; met haar praten leidt mij af van mijn dodelijke ongerustheid. Maar we moeten niet doodgaan, dat zou alle plannen nog zekerder de grond in boren dan het schisma van Calvijn en de onfeilbaarheid van de Paus.

Adieu. Op het ogenblik heb je alleen maar een gek als vriendin. Ik heb je nog honderd dingen te zeggen; maar ik bewaar ze tot ik mijn hoofd weer terug heb.