Een dartele geest

Aspecten van De chauffeur verveelt zich en ander werk van Gerrit Krol

9. Besluit

Hoewel het voorbeeldmateriaal van Stevick voornamelijk bestond uit ‘grote romans’ van de laatste twee eeuwen, blijkt een onderzoek naar de door hem onderscheiden aspecten van segmentering ook bij een veel minder traditionele roman als De chauffeur verveelt zich nuttig te zijn:

-	inzicht in het belang van het uiten van emoties in deze roman viel te verkrijgen door de aandacht te richten op de proportionele verhoudingen van de hoofdstukken;
-	overtuigende argumenten voor het - door menig criticus terloops opgemerkte - picareske karakter van de roman kwamen voort uit de nadere beschouwing van het begin van hoofdstukken en paragrafen;
-	de retoriek van de kosmische cadens kwam duidelijk aan het licht na onderzoek van het einde van hoofdstukken en paragrafen; daarbij bleek de functie van plaatjes niet wezenlijk te verschillen van die van zuivere tekst;
-	aandacht voor de nummering van de hoofdstukken leidde tot het inzicht dat niet alleen hoofdstuk o en vooral paragraaf 0.0. een proëmium-functie hebben, maar dat alle nul-paragrafen in zekere zin deze functie hebben;
-	extra argumenten voor verschillende van deze inzichten vielen te ontlenen aan materiaal uit de ontstaansperiode van de roman.

In zijn essay ‘De schoonheid van de witregel’ beweert Krol dat de witregel, anders dan de punt, de komma, het gedachtenstreepje of het haakje, in literatuur veel effectiever is dan in de krant. Hij schrijft:

‘Een witregel is dus, veel meer dan andere leestekens dat zijn, een literair en een visueel teken. En dat laatste in duale zin. Niet alleen scheidt een witregel twee ideeën; nee, als twee witregels maar dicht genoeg bij elkaar staan vormen ze de perfecte omlijsting van één idee. Daarom, witregels in een boek - het zijn er nooit te veel. Hoe meer witregels je plaatst, des te groter is de kans om dat wat door

[p. 394]

twee witregels wordt begrensd - het idee - als een geheel te zien, eenvoudig omdat het op één bladzij staat.’¹

Ik heb mij in het voorgaande gericht op grotere segmenten dan waarover Krol het heeft. Bij systematisch onderzoek naar de pericopen (de van elkaar gescheiden ideeën dus) heb ik mij beperkt tot de plaatjes. In het volgende hoofdstuk zal ik mij richten op de samenhang tussen enkele tekstpericopen en hun relatie met andere teksten, op een complex van ideeën.

1 ‘De schoonheid van de witregel’, p. 27.