Een dartele geest

Aspecten van De chauffeur verveelt zich en ander werk van Gerrit Krol

17. Harry van Santvoort, of: Krol beknopt

Uit de twee recensies die hij over Gerrit Krol geschreven heeft, komt Harry van Santvoort naar voren als een oppervlakkig criticus, wiens bedoeling eerder lijkt de lezer van De Nieuwe Linie op het bestaan van een boek te wijzen dan deze te confronteren met de complicaties van literatuur. Eerder een journalist dan een recensent dus.

Op 30-3-1968 schrijft hij over negen nieuwe dichtbundels onder de seizoensgevoelige kop ‘Een morgen in maart (en andere bundels)’. Een kop die hij zelf gekozen moet hebben, want de recensie begint met: ‘Wie bij het lezen van deze titel denkt dat het voorjaar in de lucht hangt, heeft het niet bij het rechte eind, althans niet wat de dichter Gerrit Krol betreft. Voor hem is een morgen in maart de zakelijke titel van zijn jongste bundel gedichten en, blijkens het ge-

[p. 112]

dicht “ontmoeting” dat zich op een stille morgen in maart afspeelt, het pijnlijk besef van een verloren liefde.’

Niet de uitzonderlijke kwaliteiten van Krols poëzie helpen Van Santvoort dus aan de kop van zijn recensie, maar de omstandigheden van de bundeltitel en het moment van recenseren. Erg informatiefis de mededeling dat Een morgen in maart Krols jongste bundel is niet, want de lezer wordt daardoor op de gedachte gebracht dat er al eerdere dichtbundels van Krol bestaan. Hetgeen niet zo is.

Van Santvoort vindt de gedichten niet bepaald uitzonderlijk, al hebben ze wel zijn sympathie: ‘Nu kan men wel de nadruk leggen op een zekere beperktheid van de gedichten van Gerrit Krol, liever leg ik de klemtoon op de prententieloosheid, omdat ik het een fijn dicht-bundeltje vind.’ De aantrekkingskracht van de bundel zit hem voor Van Santvoort in Krols aandacht voor en affiniteit met de werkelijkheid tot in het detail toe, en diens voorkeur voor het ironische en bizarre. Het eerste licht Van Santvoort nog eens toe, wanneer hij de bundel Schoten en filtersigaretten van Hans Melchior Wap bespreekt: beiden hebben aandacht voor de dingen, maar anders dan Wap weet Krol van die aandacht de omweg te maken waarlangs hij zichzelf verwoordt.

Vijf en een halfjaar later (19-9-1973) bespreekt Van Santvoort in ongeveer 200 woorden De chauffeur verveelt zich. Deze recensie lijkt hij in betrekkelijke haast te hebben geschreven of op zijn minst vóór publikatie niet meer te hebben overgelezen, gezien een kromme zin als: ‘Hij voelt zich het meest verwant met de passagier voor wie het moment van instappen het fijnste moment is en tegen de chauffeur zegt waar hij naartoe wil.’

Een algemene vraag die naar aanleiding van zo'n geval rijst, is: hoe lang laat een criticus een recensie liggen? of: in hoeveel stadia laat hij een recensie ontstaan? In dit geval lijkt mij het antwoord niet zo moeilijk. In het algemeen zullen de antwoorden ongetwijfeld divers zijn en niet per se zoiets als een regel opleveren.

De toon van de recensie is positief: Krol is, meent Van Santvoort in de beginzin, weer beter en eigener gaan schrijven; De chauffeur verveelt zich is, volgens het slotoordeel, een boek om te herlezen. Het merkwaardige van het eerste oordeel is dat het suggereert dat lezers van De Nieuwe Linie regelmatig van nieuw werk van Krol op de hoogte zijn gehouden. Maar ook van andere recensenten dan Van Santvoort heb ik geen besprekingen gevonden. Mogelijk moet het toch meer als een algemene opmerking worden beschouwd, bestemd voor lezers die zich niet alleen door De Nieuwe Linie laten informeren over literatuur.

[p. 113]

Tussen begin- en eindzin spreekt Van Santvoort geen oordeel uit, maar geeft hij wat interpreterende informatie over het boek: het geeft de waarde aan van Krols beroep, en relativeert deze waarde tegelijkertijd; de titel wordt uitgelegd, voorzover Krol deze zelf uitlegt, en Van Santvoort merkt op dat de neiging van de passagier om uit te stappen zo gauw de auto gaat rijden, de rode draad vormt in het boek. Het fragmentarische tenslotte - ‘ervaringen uit het persoonlijk leven van de schrijver, reisbeschrijvingen, aforismen, en niet al te zwaarwichtig geformuleerde beschouwingen’ - acht hij een voordeel bij het herlezen.

Het mag duidelijk zijn dat in de beperkte omvang van de recensie alle andere beperkingen besloten liggen.