Volledige werken (2 delen)

[p. 751]

III.
In Mechelen.

Op de Mechelsche Groote Markt, waar eene uitgestrekte Hal haren leelijken gevel ten toon spreidt, waar de schoone oude Schepenhal, en eene schoone kerk zich in hoeken verbergen, was er in eenen anderen hoek een groote toeloop volks.

Toen was dat in die stad nog geen wonder, gelijk het er een geworden is, sedert de ijzeren weg er zijn middelpunt gevestigd heeft. Echter was die handellooze stad toen reeds het toevluchtsoord der kleine renteniers, welke, om den goedkoop, in die doodsche, onvriendelijke en onvermakelijke plaats, hunne weinige centen komen verteren.

Men kan denken dat, als er iets buitengewoons, kosteloos, te zien was, er eene massa van die ledigloopers tegenwoordig waren, en nu maakten zij ook het grootste deel der toeschouwers uit.

Er had eene groote verkooping van meubelen plaats. Om de hitte was van boven aan het raam des huizes, waar die belangrijke zaak gebeurde, tot een eind verre de straat op, eene tent opgeslagen, en in het raam, diep onder de tent, troonde de roeper; daar voren, rondom eene langwerpige tafel, stonden de voddenwijven, en achter deze, de arme kleine renteniers, welke, om eene zeer begrijpelijke reden, nooit kochten.

Wie niet koopen kan, gromt, en 't was daarom dat er uit den renteniershoop zulke bittere klachten opstegen tegen de voddenwijven, welke, zoo 't scheen, met alles - gelijk de katten met de muis - wegliepen.

- Wat is het allemaal duur! - riep er een.

- Wel het gaat hooger dan men het in den winkel kan koopen - sprak een ander, onder 't nemen van een snuifje.

- 't Zijn nu geene tijden meer om ‘hazard’ te doen, - voegde een derde erbij; - want het fabriekwezen heeft al de nieuwe waren zoo goedkoop gemaakt, dat de versletene, in evenredigheid, in prijs gestegen zijn.

Zonder het te weten, zegde dit renteniertje iets zeer waars; doch, hoe leerzaam het vervolg dier les van staathuishoudkunde voor den toehoorder zijn mocht, ze werd eensklaps onderbroken door eene luidruchtige jubeling, welke van den anderen kant der markt als eene vroolijke schatering opsteeg.

Het was onze burggraaf, die de opschudding verwekte. Meer dan honderd kwâjongens lachten en scholden achter hem, terwijl het volk uit de ramen keek en uit de deuren geloopen kwam, om het zonderlinge schouwspel te zien.

Barbarossa worstelde tegen zijne ongelukkige vrouw, welke nog altijd op 't grauwtje zat.

Onze renteniers begrepen van uit de verte niet, om wat leelijk, vuil, buisvormig voorwerp zij twistten: maar wat eenige onder hen misschien gevoelden, was dat de vrouw dit voorwerp met goedheid poogde te weerhouden, dat zij het verdedigde met smeeken, met tranen, en dat de smart groot moest zijn, welke haar aldus deed weenen.

[p. 752]

Gelijk het te voorzien was, aan den burggraaf bleef de zege. Hij liet zijne gemalin op het ezeltje te midden der Groote Markt staan, en onze lediggangers waren niet weinig in hunnen schik, ziende met welken vasten stap de edelman tot hen kwam, en hoe hij hun aldus van zelfs de gelegenheid bood, hem en het zonderlinge voorwerp van zijnen huiselijken twist, van nabij te zien.

De burggraaf was, in zijn gemoed, niet min verheugd zulke massa welgekleede menschen, aan dien koopdag, vereenigd te vinden. Hunne beurs naar hunnen frak berekenende, waande hij dat er nooit voordeeliger kans was, om zijne schilderij ten verkoop aan te bieden, en vol hoop drong hij door de wegschuivende renteniers en den drom scheldende voddenwijven tot bij den roeper.

- Wilt gij dit veilen, Mijnheer? - vroeg hij, zijne spraak zoo veel mogelijk vernederduitschende.

- Wat is uw voorwerp? - vroeg de roeper met eenen spottenden glimlach.

- Een ‘beeld’ eene malerij!

- Wij verkoopen hier geene malerijen! - schertste op nieuw de ambtenaar; doch de nieuwsgierigheid der omstanders ziende, bezon hij zich, nam den rol uit de handen des burggraven en opende hem.

Een schaterlach borst uit zijne lippen, en de drom, die reeds medelachte, alvorens de reden te kennen, viel in eenen luidruchtigen jubel uit, zoodra de roeper het berookte, zwarte doek in den ronde zien liet.

Gwijde Barbarossa beet zich op de lippen, en vuurrood van gramschap werd zijn gelaat, als hij zijn laatste familiestuk aldus vernederen zag; maar er bestonden hier vele redenen om zijnen toorn in te toomen, en hij gebaarde de grootste kalmte, toen hij de gekkernijen hoorde, die elk erbij voegde, terwijl de schilderij van hand tot hand ter bezichtiging rondging.

- Begint men de malerij te roepen? - borst eindelijk de Duitscher los, terwijl hij, niet durvende stampen, zijnen voet met geweld tegen den grond wrong.

- Even, even, - was het antwoord; - men heeft toch tijd noodig om dit wonderbare stuk te zien.

- Het heeft in de schouw gelijk eene hesp te rooken gehangen! - sprak nu een.

- 't Ware goed dat het in eene hesp veranderde; - antwoordde een andere.

- Een billeken gerookt vleesch zou den mof niet min te pas komen! - merkte een derde aan.

- Te meer daar de man grauw en blauw ziet van honger!

Doch de laatste ketste den bal mis; 't was van gramschap dat de burggraaf kleurde, en, ofschoon hij al het hoonende der jokkernijen niet begreep, viel bij, om er een einde aan te stellen, gebiedend uit:

- Zal men de malerij venten, ja of neen?

- Ik wil, - antwoordde de ambtenaar, en het tafereel voor de omstanders in de hoogte heffend, opdat ieder het waardeeren zou, riep hij op eenen schalkschen toon, die den algemeenen lach gedurig heropwekken kwam:

- Tien frank voor dat schoone stuk van den vermaarden Rembrand, tien frank! Niet meer dan tien frank!..... ‘Allons,’ liefhebbers van schilderijen, komt bij, komt bij, en gij, huishoudende vrouwen, die geen vuils genoeg in uwe kamerkens hebt hangen, komt ziet en koopt hier de zwartste schilderij, welke er immer op aarde in eenen ordentelijken koopdag aangeboden is. Tien frank... tien frank!... zegt! is er dan geen gebod voor dien Rembrand?

De burggraaf stoorde zich niet meer aan die spotternij: hij begreep, dat men overal, in België gelijk in Duitschland, in Duitschland gelijk in Frankrijk, onverbiddelijk is voor oude en arme reiziger?

Wat hem trof, was dat men zijn familiestuk slechts tien frank instelde, en half beangstigd den roeper bij de hand grijpend, riep hij uit:

- Vraagt ge daar niet meer voor dan tien frank?

- Wellicht, - antwoordde de roeper met bedaarde gekkernij - wellicht biedt men er meer voor.

De Mechelaren hadden de schilderij beoordeeld; men kan denken met welke vroolijke uitbundigheid zij de bedaarde misleiding des ambtenaars begroetten. Maar nog meer verheugden hen de gebaren des vreemdelings, wiens gramschap altijd hooger en hooger steeg, naarmate de venter voortging:

[p. 753]

- Negen frank... en acht... en acht... niemand niet?... Vijf... en vijf... vier, drij, twee... twee frank, niemand meer dan twee frank?

- ‘Potstausend!’ - borst de burggraaf los; - zal men dan niets bieden?

Waarlijk de roeper daalde tot éénen frank, dan tot decimen; toen deed hij, ter aanmoediging, nog den volgenden uitval:

- Eén deciem, niets meer dan het kinderoordje, één deciem!... Ge moet allen te gelijk niet koopen... één deciem!... Het stuk is het opnagelen op een schouwstuk waard; men kan er dan meubelpapier op plakken. ‘Allons, allons,’ één deciem, niemand niet, niemand niet, niemand?... geluk ermede! - en met vroolijkheid lachend wuifde hij eenigen tijd met het tafereel, en wierp het toen voor de voeten des ongelukkigen.

Deze balkte zijne vuisten ten bloede, en stampte hevig met zijne voeten op den grond. In zijne woede rolden wel duizend ‘potstausend's’ uit zijnen saamgewrongen mond; maar, het niet geraadzaam vindende zijne razernij naar behooren uit te bulderen, wrong hij zich door de massa voddenwijven, rukte zijne schilderij, welke velen nog met medelijden bezagen, achter zich mede, en bevond zich alrasch buiten den kring der renteniers.

Maar door die vlucht was de woede in zijn hart nog opgezwollen; daar hij zijne razernij had moeten intoomen, was die nog aangegroeid, en, niet meer wetende waarop ze uitwerken, krookte hij de schilderij dubbel en dubbel, rukte ze dan weer uiteen, en haar, ten laatste, nijdig tegen den grond slaande, riep hij uit:

- Daar! spottend praalstuk der edele Barbarossa's, rol hier, als walgelijk vuil, ten gronde! Fier en trotsch hebt ge van u doen melden, dat gij het noodlot onzes stams beheerschtet, en ge zijt nog onbekwaam om eenen burggraaf eenigen onderstand te schenken, als hij van nooddruft staat te bezwijken! - en, terwijl hij dit dof uitbromde, stond hij op de onschuldige schilderij te dansen en te stampen.

Eensklaps dacht hij aan zijne gemalin: het kwam hem vreemd voor, dat ze zijne wraakucht op het tafereel, met hare klagende stem, niet kwam onderbreken. Hij zag op.

Niets meer! Op de markt noch vrouw, noch ezel; het beest was met zijnen last verdwenen.

Hij riep, hij schreeuwde, hij staarde rond: ‘Flippina! Flippina!’ - geen antwoord; nergens zag hij haar! Men wist ze hem niet aan te wijzen, en, bemerkende dat al zijne oploopige pogingen slechts dienden om den lachlust der hartelooze toeschouwers te vergrooten, riep hij eensklaps in de uiterste wanhoop uit:

- God, God! - en vloog, zonder er zich rekening van te geven, den eersten weg in, welke zich aan hem vertoonde...

Men raadt de reden van het verdwijnen der burggravin. Die ongelukkige was, nadat men haar het tafereel afgenomen had, van smart ineengezakt. Zoo voorovergebogen, met het gelaat ten gronde gericht, droomde zij aan de toekomst van haar kind...

Die toekomst, in hare zwakke verbeelding aan het tafereel verbonden, zag zij door den vader haars zoons verwoesten... Al de ellende, welke zij nu verduurden, zag zij op haar kind overgaan, en, onbestand tegen die moederlijke bezorgdheid, begon de arme ouderlinge als een kind te snikken, en een vloed van tranen rolde door hare vingeren.

Er bestaat een kittelend genoegen in zijnen evenmensch te zien lijden: 't is die hartelooze genieting, welke het volk rondom het schavot roept; 't is dit gewetenloos vermaak, dat met al wat zwak en sukkelachtig is, spotten doet. De kwâjongens, die de karavaan als in triomf de markt hadden opgebracht, en nu nog rondom de ellendige moeder te jubelen stonden, lachten met die moederlijke tranen, spotteden met dit vrouwelijke wee... Vooreerst bleven zij met hunne vroolijkheid op eerbiedigen afstand; allengskens kwamen zij nabij, en ten laatste had een der deugenieten de stoutheid en sloeg op het ezeltje. Op hetzelfde oogenblik werd het een geharrewar van trekken met den staart, rukken met den toom, stampen tegen den buik en de pooten, zoo dat het grauwtje, (schoon geduldig de nukken zijns meesters uitstaande) aan zulke mishandeling niet gewoon, zoo veel hij kon de achterpooten in de hoogte sloeg, en nu links en dan rechts

[p. 754]

tusschen de deugenieten stampte, totdat ze verbluft uiteenstoven.

Gelukkig zat de burggravin, van kindsbeen af aan 't paardrijden gewoon, stevig in den zadel, zoodat het woedend dier haar niet ten gronde kon slaan. Doch, hoe zeer aan het mennen gewend, wat ook de vrouwe trok aan toom en tuig, de hollende ezel, naar geen temmen luisterend, zette het op een loopen en verdween, onder het gelach der kinderen en der toeschouwers, in eene straat.

Het geschater, dat op dienzelfden stond bij de verkooping des tafereels onder de tent plaats had, belette dat het gejubel der kinderen de aandacht des burggraven trok op dit vernederend tooneel.

Terwijl nu de ouderling zocht naar zijne gemalin, en het zwarte tafereel, toegerold en verlaten, op den grond liggen bleef, kwam een andere vreemdeling over de groote markt aangewandeld. Hij droeg een dier vroolijke ‘pet-en-l'air's’ wier korte slippen amper tot over de heupen reiken, en van voren onder dit kleedje hing een grauw schort, dat en gilet en broek - wij zegden bijna - tot over de schoenen bedekte. Een hoed, boven bolvormig en breed, onder eng met smalle kantjes, en die niet weinig aan eenen omgekeerden ketel geleek, volledigde dit eerbiedwaardig kleedsel van het laatste geslacht.

Vroolijk zong die vreemdeling van vreugde en bier, en zijne stappen, zoo onvast als zijne woorden, getuigden dat de Mechelsche Bruine de faam verdient, waar de burggraaf vroeger van gesproken heeft. Ondoelmatig zwijmelde onze nieuwe held tot aan de schilderij, en zeker ware hij die ongemerkt voorbijgegaan, hadde geen rampzalig struikelen hem daarnevens doen nedertuimelen. Natuurlijk viel ook zijn ketelhoed; maar, was het schemering der oogen of bedrog van ‘optiek?’ de arme man greep altoos naar het zwarte opgerolde tafereel, als hij zijnen hoed waande op te nemen, en hij meende altoos dat hij mistastte, als hij zijnen hoed vast had. Er was aan die misgrepen slechts één uitkomen, en onze held nam het te baat. Terwijl hij al zingend vijf, zes maal beproefde den schilderijrol op zijn hoofd te zetten, stak hij den echten hoed onder zijnen arm, en ging aldus door.

Zulks belette niet, dat hij allengskens naar de Antwerpsche poort op struikelde en daaromtrent verdween.