Volledige werken (2 delen)

[p. 743]

De wonderbare avonturen eener oude schilderij.

de eerste uitgaaf van dit werk verscheen te antwerpen in 1853.

[p. 745]

I.

Potstausend! wat heb ik dorst! - vloekte een grijze Duitscher, die eenen versleten ezel, waarop eene oude vrouwe zat, met den toom over den steenweg naar Mechelen trok.

- Potstausend! wat heb ik dorst!

Voorwaar! de zon brandde loodrecht op de weerspiegelende kasseien, en de schaduw der boomen, welke van al onze groote steenwegen eene dreef maken, was zoo klein, dat men bij het doorgaan, geene de minste frischheid van dit lommer gevoelde.

De dorstige Duitscher was een grijsaard van den ouden stempel; men zag dit ten duidelijkste aan zijne korte broek, welke even onder de knieën, boven de spannende, gespikkelde kousen was vastgegespt. Het breede, vloeiende, muiskleurige kleed hing hem om de leden, en boven zijne wit gepoederde pruik, van achter tot eenen meelzak toegebonden, troonde de driekantige steek nog in al zijne majesteit.

Was de lederen hoos, die aan zijne zijde hing, voor een zwaard bestemd, of stak hij daar soms zijnen langen, rieten gaanstok in, waarop hij, als op eenen herderstaf, leunde, en wiens ivoren bol met de zijden kwispels, eene halve elle boven zijne vuist, hunne pracht ten toon spreidden?

Zoo met de rechter hand op dien stok geleund, trok de grijsaard met de linker aan den toom van zijn versleten grauwtje, dat wel hijgend en zweetend, maar toch gedwee, den stap zijns meesters volgde.

Op eenen langen zadel, die heel den rug van het ezeltje, van nek tot steert, besloeg, zat boven de achterpooten de gemalin des geleiders. Min wrevelig dan haar man, doch misschien meer lijdend, was zij, als onder het gewicht van haar wee, ineengezakt, en stil vóór zich starend, verteerde zij heimelijk de smart, welke zij, om haren man nog niet méér te vergrammen, in heuren boezem verkropte...

- ‘Potstausend!’ - herhaalde de man; - wat is het stikkend heet, en wat heb ik toch dorst!

De vrouw bezag hem nu met medelijden, liet dan het hoofd nog dieper op hare borst zijgen, maar zweeg.

- Die gevloekte Fransche revolutie! die Fransche revolutie! - borst de Duitscher nu eensklaps uit, terwijl hij staan bleef. - Die revolutie! 't is hare schuld, Flippina, dat ik geene volle ton Rhijnwijn meer heb, om er mijn brandende ingewand in te blusschen!

Zijne oude gemalin zuchtte; was zij vervaard van de steeds herhaalde klachten, waarvan die uitval de gewone voorbode was? Althans hernam de Duitscher:

- Hadde iemand ooit gedacht, dat de afstammeling van een der beroemdstegeslachten des Neder-Rhijns, dat een Barbarossa zoo diep kon vallen, dat hij in de onmogelijkheid zou zijn een glas Rhijnwijn te vinden om zijnen dorst te lesschen?... Die Fransche revolutie, die Fransche revolutie! - en in zijne gramschap, daar vloog zijn stok, daar lag de toom! en het achterkindskind van Barbarossa wierp zich onder eenen boom, in de schaduw, om daar als een ridder der voorouderlijke geslachten, zijne klachten door de lucht te laten weergalmen.

[p. 746]

Geduldig hield de burggravin haar grauwtje tegen, en, meer aan zulke tooneelen gewend, bereidde zij zich tot een werktuigelijk luisteren.

- 't Is dat de Barbarossa's nooit kleingeestig noch hard waren bij het herbergen! Klopte een arme vreemdeling aan de poort hunner burcht, dan braadden zij eenen ganschen os, opdat de reiziger, hersteld en welgemoed, zijnen weg zoude hebben vervolgd! en nu, ‘potstausend!’ nu, daar ieder boer, heer, en ieder ezel, baas geworden is, onthaalt men weerbarstig den arm geworden Barbarossa op eene schotel slechte pap, en legt men hem als eenen hond, met vrouw en ezel, in den stinkenden paardenstal te slapen!... die Fransche revolutie, die Fransche revolutie!... en die afgrijselijke gastvrijheid op onze lange reis moeten inroepen, daar wij geen geld hebben om aan eene herberg te kloppen! - En de ongelukkige man trok zich de haren uit het hoofd, en sloeg den grond met vuisten.

Na eene poos scheen eene plotselinge herinnering zijn gelaat op te helderen; hij glimlachte, en nog vol genot, riep hij uit:

- Zoudt gij dat gezegd hebben, Flippina, toen, over jaren, uw man het vroolijkste been van Duitschland, en den knapsten degen van Europa had? toen heel het hof hijgend toeschouwde, als wij te zamen een ‘menuet’ dansten, en elk ridder sidderde als ik hem dwars bezag? O! aangename tijd vol vroolijkheid, wijn en liefde! vol achting en roem!.. en die revolutie!...

Hij sprong recht, nam zijnen stok van den grond en sloeg heftig, heftig tegen den boom; toen den toom van 't ezeltje vastgrijpend, scheen hij den verloren tijd des oponthouds door haastig stappen te willen inhalen, wanneer hij weer plotselings stilhield, en sprak:

- Duitschers, Hollanders, Russen, Engelschen, Oostenrijkers, allen waren geslagen. De Fransche republikeinen verdreven als kaf, al wie adel en gezag voorstond. Zij zetteden den voet over den Rhijn, dien ouden bewaker der macht mijner vaderen, en joegen mij naar het hof, beroofd van woon en fortuin. Te Potsdam verkreeg ik den invloed der jeugd, der beminnelijkheid en des ongeluks; de toekomst werd er mij in rozenkleur voorgesteld; men zou al mijne verliezen herstellen, en, in betere tijden, zou Barbarossa al zijne sloten, gehuchten en velden aan den Rhijn op nieuw beheerschen. ‘Potstausend!’ - en hier sloeg de man zich op het voorhoofd. - ‘Potstausend!’ niet tevreden als krijgsman, duëllist, minnaar en edelman beroemd te zijn, wilde ik nog in een ander vak schitteren, en ik verwarde mij in de strikken der politiek!...

Hier plaatste hij zich vòòr zijne gemalin, en, alsof ze zijn sermoon noodig hadde, alsof ze het nog nimmer hadde gehoord, begon hij haar, voor de honderdste maal, (als een Fransche tragedieheld aan zijnen vertrouweling) den volgenden uitval op te disschen:

- De politiek is een duivel op het papier en in het gesprek; in theorie is zich met politiek bemoeien een ongeluk; in handeling wordt de politiek harteloosheid. Wie een greintje gevoel in het hart, een weinig geweten in de borst, en een weinig gerechtigheid in de ziel heeft, bemoeie zich nimmer met de politiek... Die niet door en door een deugniet is, en zich aan de politiek vergrijpt, is een verloren man; de politiek verwekt twist in huis, een gat in de beurs, en de dood midden in het leven. Gij, Flippina, weet beter dan iemand, of ik deugniet genoeg was om mij in de politiek te wagen. Ik was edel van gemoed, een weinig philosofisch. Ik kende J.J. Rousseau van buiten, en het was juist Sieyes, de groote grondwet-fabrikant, dien het Fransch directorium naar Berlijn zond als ambassadeur, om in Parijs van hem ontslagen te zijn. Herinnert gij u nog, Flippina, het vlak voorhoofd van dien man en zijn grootsch verstand? Hij was een kolossus, een genie! Ik bewonderde zijnen hoogmoed, zijne edele inborst, en de grondwetten, die hij ontwierp, schenen mij de voorboden van een hemelsch geluk op aarde. Ik dacht: door mijne vriendschap geef ik aan dien buitengewonen gezant eenen invloed, welken elkeen hem weigert, en wellicht helpt dit de uitvoering zijner menschlievende plannen.... Dolheid, vrouw, dolheid! Ik verstond noch de inzichten van ons hof, noch de vereischten van onzen tijd. Het waren twee grondbeginsels, die in Sieyes en in onzen koning tegenover elkaar stonden, ik liet mij tusschen de armzalige vraagstukken van gezag en vrijheid ver-

[p. 747]

malen, en de Fransche ambassadeur bedroog mij zoo gemakkelijk, als hij zich later door Napoleon liet bedriegen. Ge kent mijne verbanning uit Potsdam... en het overige...

Er heerschte eene lange stilte; dan, na dat de ouderling eene lange poos tusschen zijne tanden gegrommeld had, borst hij los:

- Niets, niets meer! De vriend van Sieyes kreeg geene enkele vergoeding! Eenen Barberossa, dien men voor republikein aanzag, liet men zonder Burcht, en mijne hoeven bleven verbrand, mijne kasteelen verwoest, mijne bosschen gekapt... En toch, ofschoon ten gronde, bleef ik een Barbarossa! Ja, ‘Potstausend.’ ik bleef er een; want, zoolang mij iets overschoot, braadde ik gansche ossen en liet ik den Rhijnwijn bij beken stroomen. Al waren het de edellieden niet meer, die den ouden Barbarossa als den herbergzaamsten mensch van heel de wereld roemden, dan waren het toch de boeren! - en hier spoedde hij zich met zijnen last voort, totdat hij eensklaps met een wanhopig schaterlachen riep:

- En zoo duurde dit, totdat ik eens den bodem van het vat en tevens den bodem der geldkist vond!.... - En nog ijlhoofdig lachend, liep en liep hij verder, totdat het wanhopige - niets! ik heb niets meer! - hem weder staan hield.

Toen legde de zachtlijdende vrouw heure hand op zijnen schouder, en aan heure gebrokene stem nog eenen engelachtigen toon pogende bij te zetten, zegde zij:

- Gwijde, er blijft ons nog een beminnend kind, een eerzame zoon!

- Wat, een zoon! - bulderde de vader, - een zoon! Is dat een zoon? Is dat de eerzame drager van den naam onzer voorgeslachten? Is dat een edelman, en voert hij met waardigheid den staat zijner vaderen?

- Het is een brave zoon, - antwoordde de moeder met liefderijke klem. - Het is een lief en goedig kind, dat voor zijne ongelukkige ouders al veel opofferingen heeft gedaan.

- Dat schrik heeft van den oorlog, vervaard is van 't zwaard, en niets beter is kunnen worden dan een ellendig kunstschilder!

De oogen der moeder schoten vol tranen; toch sprak ze met zoetheid:

- Hij heeft dag en nacht tot het aanleeren dier kunst gewerkt. Zijne moeder heeft hem slechts kunnen helpen met het weinige, dat aan de verspillende levenswijze zijner ouders mocht ontsnappen, en wij zouden ondankbaar zijn, indien wij de pogingen van onzen Frederik niet naar waarde schatteden.

- Gij hebt gelijk, moeder, gij hebt gelijk! en al de wijn, dien ik gedronken heb om mijne ongelukken te vergeten, doet mij ook de moeiten, die ons kind genomen heeft, uit het oog verliezen. Voorwaar! wij hebben eenen braven zoon, eenen braven zoon! - en hij lachte... - Hij koos het edelste aller bedrijven... na dit des oorlogs, wel te verstaan... Het kunstschilderen is een gemoedelijke, zuivere en grootsche stiel; ik zou mij zelfs over den keus mijns zoons verheugen, als ik geen edelman ware... - En wederom lachte hij.

- Wie weet zullen wij in het kort, door de opofferingen onzes zoons, geen rustig leven en geen breed bestaan erlangen, - hernam de moeder, pogende het gemoed heurs gemaals te verzoeten. - 't Is ten minste in dit vooruitzicht, dat wij deze lange reis ondernemen, om hem in Parijs op te zoeken.

- Om Frederik op te zoeken? - en hier sloeg de oude edelman met zijnen stok op den grond. - Zeg om ons land te ontvluchten, zeg om onze armoede in eene groote stad te verbergen, zeg om mijnen edelen naam in den doolhof van Parijs weg te stoppen... Welke ouder handelde verstandig met op zijn kind te rekenen? en bijzonder, wat hebben wij van eenen kunstschilder te wachten?

- Wat van eenen kunstschilder? - herhaalde de moeder met beduchtheid.

- Ja, van eenen kunstschilder! - want sedert wanneer, - hernam de vader, - ziet men rijke artisten?... Zoo er ooit geweest zijn, dan waren het van de grootste, van dezulke, die nimmer door eene edelvrouw getroeteld werden. Want, sedert wanneer zagen talentvolle schilders het licht op de sloten det burggraven en de kasteelen der vorsten? Ware ons kind op het rottende stroo van eenen ellendigen stal, of op de schapenvacht eens herders geboren, ik zou toestemmen; maar dat onze Frederik, dat de zoon eens burggraven, een afstammeling van een edel geslacht, schilder,

[p. 748]

goed schilder zou worden, dat zal ik nooit gelooven!

En, zonder na de lange vertroostende rede zijner bedrukte vrouw te willen hooren, liep de wanhopige ouderling als een dolle over de baan.