Volledige werken (2 delen)

[p. 664]

XIII.

Na eene samenspraak, waarin de jeugdige juffer aan Simon eene plaats voorspelde, welke zij voor eenen zwakken man ter beschikking had, kwamen de weldadige avondwandelaars in de Vliersteeg aan. Hier werd Jan, die driftig voortliep, door Simon tegengehouden, met de vraag:

- Waar loopt gij zoo spoedig heen, Jan?

De suikerbakker bezag hem met ontsteltenis.

- Ik weet niet - luidde zijn antwoord, terwijl hij de armen in twijfel uitstak. - Ik weet niet wat er in mijn huis gebeurd is; maar ik ga de policie halen.

- Er is toch geen schelmstuk gepleegd? - vroeg Rosalia verschrikt.

- Nu, nu - sprak Simon - de schelmstukken loopen er zoo dik niet, en Jan zou beter doen met ons naar huis te keeren en ons het gebeurde uit te leggen, dan den commissaris te halen. Al de quaestiën, waar de policie zich mede bemoeit, worden vuil.

Jan werd intusschen door Simon voortgetrokken, en zoo kwamen zij in het huizeken der armoede; doch nauwelijks waren zij er binnen, of hunne denkbeelden kregen eenen anderen loop; want niet zoodra had Martha Simon gezien, of zij riep uit:

- Daar is nu die heer, Jan, van dien noen... Ik ken hem aan de roode gilet, welke uit zijnen kiel steekt; ja, ja, Mijnheer de knecht, gij zijt het, welke ons die twee frank gegeven hebt. - Simon bezag Rosalia met verlegenheid en stamelde:

- Neen, 't is aan deze juffer dat gij die te danken hebt.

- Dat is om het even - viel Jan ertusschen - wij zullen nu rekening doen; jammer dat wij uw tweefrankstuk niet kunnen wedergeven: het is van avond gewisseld en tot dan had moeder het onder den pikkel van Suskens bed bewaard!

- Maar, vriend? - sprak Rosalia, de armoedige meubels der kamer met droef medelijden beziende - waarom zoudet gij die twee frank niet opgedaan hebben?

- Ha! - stamelde Jan, en de woorden vielen hem gebroken uit den mond. - Ge ziet wel, juffer, of Mevrouw... het is hier nog al zuiver, en hoewel wij het niet te breed hebben...

- Toch slagen wij elke aalmoes met dankbaarheid af. Zal ik u nu klaarder dan mijn ziekelijke man zeggen, Mevrouw!... Boven woont Tante Trien, en die is ziek van gebrek, en voor dat ongelukkig schaap heb ik voor uwe twee frank koeken en thee gekocht, denkende dat gij het niet kwalijk zoudet opnemen.

- Is dat voor de gekende bedelares? - vroeg Rosalie, geheel verlegen, aan Simon.

Deze knikte en de juffer antwoordde der moeder:

- Wat gij gedaan hebt is wel gedaan, en heeft zieke Tante die koeken gegeten?

- Ach, jufvrouw - zuchtte Martha - ze is van honger zinneloos geworden, en wat straks daarboven gebeurde weet ik niet; maar het was zoo leelijk, dat mijn man erom naar den commissaris liep.

- Wel, wij zullen eens gaan zien - sprak Simon.

- Maar ge kunt er niet binnen - merkte Jan aan.

[p. 665]

- Wij zullen het beproeven - hernam Simon, en met de lamp in de hand ging hij de trap op. Doch hij had goed te kloppen, te duwen, zelfs geweld te doen; de val ging niet open... Hij luisterde dan, maar hoorde niets...

- Zou ze dood zijn? - vroeg hij, eenigszins verschrikt, en, hoorende dat Jan van bezetene, van geld, van ziel aan den duivel - van moordenaars, dieven en andere leelijke dingen begon te gewagen, zette hij zich op zijne hurken hoog op de trap, plaatste zijnen rug onder de val, klampte de handen aan de zoldering vast, en zich alsdan oprichtende, deed hij den ijzeren grendel van het slot springen. De luik vloog een halven voet omhoog; doch viel dan weer dof en naar toe.

Simon hief de deur nogmaals op en weder sloeg ze neder.

- Er staat iemand op de val - sprak hij met zekere bezorgdheid. - Is de vrouw alleen boven?

- Wij hebben een zonderlingen slag gehoord - merkte Martha aan.

- Ik zegde u immers dat er dieven waren!

Doch terwijl man en vrouw gissingen maakten, duwde Simon de luik weder op, hield ze zooveel mogelijk open, en keek alsdan schuchter toe. Bij het licht, dat op den zolder brandde, zag hij een duister lichaam over de val liggen, en weldra bemerkte hij, dat er een stuk meubel op stond.

- De val is versperd - riep hij - ga dus een weinig weg, er mocht iets op uw hoofd vallen - en zonder naar het gejammer van juffer Rosalie te luisteren, rukte en rukte hij aan de luik, totdat het bed van de helling schoof en schrijlings over de val stond. Deze bleef dus zonder moeite open, en Simon kon ongestoord op den zolder zien. Alles was daar rustig, en hij bemerkte niets dan het lichaam der bedelares, dat roerloos ten gronde lag.

- Zie gij nu eens, Jan - verzocht Simon, terwijl hij wat rustte en het zweet van zijn voorhoofd droogde.

Jan stak het hoofd op den zolder; doch nauwelijks had hij toegezien, of hij liet eenen harden schreeuw. - Ziet ge wel - riep hij uit - dat ze Tante vermoord hebben; de zolder ziet rood van 't bloed! - en met droef geween liep hij naar zijne vrouw. Martha's schrik evenaarde hare droefheid:

- Ach - riep zij - en dit in ons huis!... o God, wat zal er ons nog gebeuren?... - en beiden vielen op de knieën om Gods genade over hunnen gevloekten woon af te smeeken.

- Maar waarom zou men Tante vermoorden? - riep Simon, met eenen gemaakten lach - heur geld zal de schelmen toch niet uitgelokt hebben!... maakt geen misbaar vóór den tijd; wij zullen eerst zien. - En zijnen ‘Lierenaar’ geopend hebbende, kroop hij, met ontbloot mes, den zolder op.

Er heerschte eene korte stilte; dan hoorde men een daverend, een onheilspellend gerucht; de val ging open, en Simon geheel ontsteld, riep met verschrikte stemme:

- Komt boven en ziet!

Het tooneel dat de zolder aanbood was afgrijselijk, en deed Rosalia griezelen; de muffe geur, welke van onder de pannen sloeg, had haar reeds ontsteld, en toen zij dit woonhokje inkeek, en dit harde bed bemerkte, waarop eene stramme, oude zieke vrouw gelegen had, werd het haar zoo bang en pijnlijk om het harte, dat zij zich aan het morsig ledekant moest vasthouden, wilde zij niet in bezwijming nederzakken.

De ten gronde geworpene koeken, het gebrokene theekopje, de beddebak, door Simon scheef van de val te midden des zolders geschoven, het bloed waar de bedelares in baadde, alles getuigde dat hier eene vreeselijke worsteling had plaats gehad. Hij, die echter vermoedde, dat er een gevecht tusschen was geweest, hadde zich zeer bedrogen: het was de dood tegen welke de gierigaardster nijdig gestreden had.

Ziende dat de bedelares noch door honger, noch door flauwte, noch door ziekte in het graf te dompelen was, had de dood haar met de driften het bloed naar het hoofd gejaagd. Daar had het de zenuwen der gierigaardster gespannen, hare hersenen verpletterd, haren adem belemmerd... De oude stortte stuiptrekkend ter aarde; maar, alsof zij van haar goud niet scheiden wilde, had zij zich moedig opgeheven, en nogmaals opgeheven, en zich in haar bloed gewenteld, totdat zij eindelijk, tegen

[p. 666]

het worgende der geraaktheid niet meer bestand, spartelend tegen den grond sloeg, waar zij allengkens snorkend uitdoofde, terwijl hare levenskracht zich traag met haar bloed langs neus en mond ontlastte.

Waar heure boosaardige, gierige ziel ging, weet God!... de mensch oordeele niet; maar welke straf verdient het wangedrocht dat op de weldadigheid woekert? dat den arme de aalmoes ontrukt, het zuur gewonnen brood met den ambachtsman deelt, en hem daarna van honger sterven laat, en zich zelven door gierigheid moordt? Welke kastijding verdient zulk onmensch?... En alsof inderdaad haar eene folterende straf tergde, hadden hare gelaatstrekken de wanhopige uitdrukking der gedoemden: om heuren samengetrokken mond zweefde een eeuwige vloek, en hare oogen waren zoo dof en stonden zoo steil, alsof zij nimmer Gods goedheid aanschouwen konden.

Jan en Martha bemerkten dit niet; geheel aan hunne droefheid overgegeven, deden zij hun Susken, dat boven gesukkeld was, bij de doode knielen, en stortten daar dan te zamen een zielgebed. Rosalia bad ook; maar Simon zocht en snuffelde.

Met verwondering had hij eenige muntstukken tusschen de vingeren der bedelares zien glinsteren, en bemerkende, dat haar arm ten halve in den muur stak, had hij met nieuwsgierigheid den blik in het gat gedompeld. Niets dan goud en zilver glinsterde hem tegen, en, nadat hij het geld ongemerkt uit de vingeren der bedelares gehaald had, vouwde hij heure handen te zamen, legde haar te bedde, en sprak daarna met eene zonderlinge uitdrukking:

- Bidt nu nog een ‘onze vader’, brave lieden; wij zullen daarna onderzoeken, wie de erfgenamen dezer bedelares wezen zullen.

- De erfgenamen? - riepen allen met verwondering uit - zij zullen hier niet om den overschot vechten!

- Wie weet? - sprak Simon. - Doch, hoe weinig er ook zij, het moet den echten erfgenamen toekomen.

- Dan weet ik niet, wie dit gebrekkige ledekant en dien gelapten mantel ontvangen zal - zei Martha - want, bij mijn weten, heeft de afgestorvene - God hebbe hare lieve ziel! - geene kinderen... Ik ben de eenige dochter harer zuster, en wij waren eenige kinderen eener moeder, welke noch man noch vader had... Het is schand dat ik zulke leelijke dingen moet zeggen; maar sedert menschengeheugen, ben ik de eenige, die in onze familie getrouwd is.

- Zoo veel te meer eer hebt gij ervan, - sprak Simon. - Het zal u nu ook niet bitter opkomen... - Terwijl hij dit zegde, trok hij zijnen kiel uit, spreidde hem op den vloer, en begon met volle handen het goud uit den put op dit tapijt te smijten...

- Maar zie! - jubelde Susken, die het eerst in het goud greep, en vroolijk rondhuppelde - vader! moeder!... - Maar vader en moeder schoten toe, trokken den snaak achterwaarts, en zegden:

- Blijf eraf, kind, 't is 't uwe niet.

- Voorzeker, - sprak Rosalia, welke het alles met verwondering aanzag - ge zijt immers de eenige erfgenamen der bedelares, en zijt nu rijk.

- Rijk! Rijk! Rijk! - riepen vader, moeder, kind... Eensklaps schudde Martha het hoofd, en bracht in bedenking:

- Zullen wij dit wel aannemen, Jan? 't is immers oneerlijk goed? Heeft Tante het niet van den arme gestolen?... Neen, neen, goede Mejuffer, dit moet den arme wedergegeven worden... God zou ons straffen, indien wij andermans goed tot ons namen.

Rosalia en Simon poogden hun het tegendeel te bewijzen; maar wat zij ook zegden, zij konden het deugdzame paar niet overhalen... Toen nam Simon eindelijk het woord, en zijne hand in die des suikerbakkers slaande, sprak hij:

- Luister, jongen, ik heb het gevonden!... Ge zult de plaats bedienen, waar juffer Rosalie mij onderweg van gesproken heeft... doch op ééne voorwaarde... ge zult goed, breed, hoffelijk leven, en dat bij uwe solde te kort komt, zal Rosalia, onze kassier, er van den intrest dezes erfdeels bijleggen. Uw Susken en uw Lucieken zullen deftig ter schole gaan en leeren lezen, schrijven, cijferen enz., alles wat men heden leert; en wat van den intrest dan nog overschiet, zal de kassier - juffer Rosalie, wil ik zeggen - aan den schamelen arme uitdeelen.

[p. 667]

Jan de suikerbakker, die wel wist dat de armen er dan het meest van ontvangen zouden, liet zich gezeggen, en toen jufvrouw Rosalia met den knecht huiswaarts keerde, zegde zij tot hem:

- Ik heb bij dit bezoek geleerd, Simon!

- Ik twijfel er niet aan, jonkvrouw, - was het antwoord,

- Ja, - hernam de liefdadige - want het heeft mij nog bevestigd, dat het beter is den ordentelijken schamelen arme eene enkele bete broods te geven, dan geheele renten aan de openbare bedelaars uit te deelen. Wel is waar zijn deze niet allemaal rijke vrekken; daar zijn nog dronkaards en luierikken onder, en al ware dit niet, eene aalmoes kan geenen bedelaar tot nuttigen burger herscheppen, terwijl de schamele arme, eens uit zijne ellende geholpen, op nieuw een nuttig lid der maatschappij wordt.

Jan de suikerbakker heeft die bewering der liefdadige goede juffer bevestigd.