Volledige werken (2 delen)

[p. 632]

III.

Er valt eenen schrijver niets harder dan zijnen lezer in eene straat of steeg te brengen, welke zelden of nooit door een ordentelijken burger bezocht wordt, en zoodanig aan het gemeene volk behoort, dat het als een wonder aanzien mag worden, er terzelfdertijd twee deftige menschen te ontmoeten. - Doch de schrijver, die steeds het nuttige boven het aangename acht, moet zich dikwijls veel onsmakelijks getroosten, en daar wij in bedoelde straten niet loopen om er kwaad te zoeken, maar wel om er de deugd op te sporen; daar wij er enkel gaan om den lezer te smeeken in zijne reizen van liefdadigheid zulke straten - om de sterrekens die erin glinsteren - ook niet over te slaan; daarom hopen wij dat hij ons met toegevendheid zal volgen, waar onze plicht ons gebiedt hem te leiden.

Men kome dan met ons in de Vliersteeg, straat waar geen der policiereglementen der stad toepasselijk schijnt, en die steeds zoo vuil is, dat men er zelfs in het droogste van den zomer door den modder baadt. Eene muffe lucht, met aschstof doormengd, waait er u gedurig tegen, en men moet wel toezien om niet tegen de kruiwagens te loopen, welke daar, bijna aan iedere deur, prijken.

Waarlijk, men is onpasselijk, als men door de verpestende lucht dier steeg gewandeld heeft: de geur der mosselen en het stof der assche, twee voorwerpen waarin de bewoners het meest handel drijven, bezwaart de borst, en men hoest, alsof men eene doodelijke verkoudheid had opgedaan. Zulk nadeelig uitwerksel heeft die verpesting op de bewoners zelven niet; de meeste lachen u door frischheid en gezondheid tegen, en zeker is het ook, dat die vuilnis den aangroei onzes geslachts geenszins belemmert, want in de Vliersteeg treft men gewoonlijk meer kinderen aan dan groote menschen.

Om het kort te maken, de bewoners dier straat zijn van eenen geheel anderen aard dan de overige Antwerpenaren; hunne Vlaamsche uitspraak verschilt zoowel als hunne zeden, en het zijn inderdaad overblijfsels van de ondeugende naloopers, hier door de Spaansche legers achtergelaten.

Daar worden soldaat en matroos opgehouden en verleid; daar zetten de gendarmen hunne netten uit, als er een ‘deserteur’ op loop is; daar doet men huiszoeking, als aan de haven iets is gestolen; daar, eindelijk, zou de policie dagelijks mannen of vrouwen moeten gevangen nemen, indien zij het niet geraadzaam vond gedurig door de vingeren te zien, en niet wist dat het gevang weinig beterschap kan brengen in boeverijen, welke in de onbeschaafdheid der zeden liggen.

Rechts in die straat, als men er langs de Boeksteeg binnendringt, bestaat een klein rond poortje, waaronder men niet door kan gaan, zonder zich te buigen; het opent eenen gang van een achttal stappen lang, waarmede men op een open luchtje komt, waar drie gekromde huizekens elkander ondersteunen.

Het kleinste dier huizekens, dat links in den hoek staat, was ten tijde onzer geschiedenis het bevalligste van allen; de dorpels der ramen, de deur en de vloer waren er steeds zuiver

[p. 633]

geschuurd, en de muren blank als hagel gewit. Het stond daar, het lieve woningsken, als een bloempje op eenen mesthoop; want puistachtige vuilnis viel bij mortelbrokken van de nabijzijnde puntgeveltjes, en deze hadden den bezoeker door den gang teruggejaagd, indien het fraaie hutteken hem niet vroolijk hadde tegengelachen.

Alles getuigde dat er in die nederige woning menschen huisden, welke zich door reinheid boven hunne gezellen verheven hadden; en trad men binnen, dan werd men nog meer overtuigd, dat die menschen deftiger van inborst waren dan hunne naburen.

Beneden was er eene enkele kamer, welke, gelijk bij alle werklieden, tot keuken, woonplaats en slaapkamer diende; niettemin geurde het er van zuiverheid en het weinige keukengerief dat aan den muur hing, blonk dat men er zich in spiegelen kon. Als een wonder stond in de schouw eene onverwoeste stoof en aan het groote bed hingen gordijnen, waar de ‘passie Christi’ in het bruin was op afgedrukt. Nevens dit ledekant, dat waarschijnlijk voor de ouders diende, bevond er zich een kleiner voor kinderen, en aan diens hoofdpeul praalde een groot kruis met een wijwatervat.

Dit alles was zindelijk en van zekere burgerlijke waarde, en dat de schuifkas van mahonihout was, daarin alleen lag de bevestiging, dat de bewoners zorgelijke werklieden waren.

En, waarlijk! Jan de suikerbakker was wel de best oppassende ambachtsman van heel de steeg. Van in zijne jeugd had hij zich door naarstigheid onderscheiden, en in de wederwaardigheden, door de suikerraffinaderijen hier te Antwerpen verduurd, was hij verhard. Met onwrikbaren moed had hij den steeds drukker wordenden last van zijn bedrijf op zich genomen; maar niettemin met smart berekend, hoe de concurrentie al meer en meer achter de hielen der arbeiders zit. Gedwee onderwierp hij zich aan de kwalen, welke heden den werkmansstaat aangehecht zijn; en, begrijpende dat het de beschikking der ambachtslieden is, zich vòor hunnen tijd af te sloven, had hij met moed gewerkt, en nog haastiger gewerkt, met al den spoed, dien de werklieden afleeren van de stoomtuigen, welke nevens hen met onbegrijpelijke snelheid rondronken.

Maar menschenleden hebben de onvermoeibare taaiheid der werktuigen niet, en Jan had door zijn overmatig zwoegen zijne gezondheid verwoest, zijn leven geknakt. Hoewel pas over de dertig, en dus nog in den bloei des levens, waren zijne wangen reeds ingevallen, zijn rug gekromd, en over zijn gelaat lag die grauwe matte bleeke tint, welke aanduidt dat men op het boek geteekend is, waar degenen op staan, die lang met den dood op de leden loopen en slechts na jaren kwijnens - sterven.

Zijne vrouw was zoo naarstig als hij; maar die was nog hupsch en gezond... Heure zwarte oogen en haren, eenigszins door de bruinheid harer huid verzacht, verrieden het echt Spaansch bloed, dat door heure aderen liep. Zij was vol kracht en moed, en haar onverschrokken blik bevestigde, dat zij al de wederwaardigheden des levens zou doorstaan, zonder door eene enkele nedergeslagen te worden. Echter werd die mannelijke kracht op heur gelaat gematigd door eenen weemoedigen glimlach, die de goedheid heurs harten en de deugdzaamheid harer ziel afmaalde.

Zij oefende het bedrijf van werkvrouw uit, en had een aantal posten, waar zij wekelijks de meiden in hunnen arbeid ging helpen. Hare winst, bij den loon heurs mans gevoegd, had met spaarzaam overleg zekere welvaart in huis gebracht; en misschien zou het deugdzaam paar eenige kleine spaarpenningen hebben overgehouden, indien de voortdurende ziekelijkheid des mans, en de hardnekkigheid waarmede hij de hulp van den dokter des armen bleef weigeren, die penningen niet in de handen der geneesheeren hadden overgebracht.

Den avond van den dag, waarop de vorige gebeurtenissen voorvielen, zat Jans vrouw aan hare stoof, bij het licht eener koperen lamp kousen te stoppen. Daarnevens zat haar tienjarig knaapje, dat zij van de avondschool had afgehaald. Zij ondervroeg het uit den kleinen Cathechismus, en wachtte onder die dubbele bezigheid haren gemaal af. Jan trad na den achten binnen, zette zich op eenen stoel neder, groette zijne vrouw en zijnen knaap vriendelijk, en dezen dan bij de hand vattend, vroeg hij hem:

[p. 634]

- Welnu, Susken, hebt ge goed geleerd? - Hij kuchte aanhoudend na die woorden.

- Ja, zeker, vader; - was het antwoord des jongskens, dat tusschen de knieën zijns vaders ging staan.

Weder kuchte de vader droog en schril, en de moeder zag haren Jan met treurnis aan. Zij durfde naar zijne gezondheid niet vernemen; want zij beeldde zich in, dat hij eenigszins bleeker zag dan naar gewoonte.

Jan streelde zijn zoontje onder de kin, zag hem met teedere liefde aan, en vroeg:

- En als ge nu volleerd zult zijn, Sus, zult gij dan voor het brood uwer moeder zorgen?

- En wat anders? - vroeg de jongen - Wel! dan word ik ondermeester... of ik leer bij uwen heer op het bureel schrijven... en dan houd ik den boek!

Jan grimlachte.

- Als wij u maar zoo lang kunnen laten leeren, jongen!... want vader zal niet oud worden, kind.

De moeder hief met angst het hoofd naar den suikerbakker op; hare doordringende oogen schoten hunne stralen tot diep in de zachtere blikken heurs gemaals, en iets aandoenlijks moest uit beider hart opwellen, want onder hunne wimpers kwam een traan.

Jan wreef over zijn voorhoofd, om aldus ongemerkt zijne oogen te kunnen uitwisschen, en dan bezag hij zijne gemalin met teedere droefgeestigheid. De vrouw smeet hare kous weg, liep met hartelijke belangstelling naar heuren Jan, vatte zijne hand, en riep smartelijk:

- Ge zijt niet wel, Jan!

- Inderdaad, Martha, ik ben ziek... Ik heb vandaag bloed gespogen en nog ontspringt mij bloed iedermaal dat ik hoest.

- Hebt gij bloed gespogen, Jan? hebt gij bloed gespogen?... o mijn God - schreide zij - dan zult gij sterven, en ik zal met de kinders alleen op de wereld blijven!

- Ge moogt u dit zoo erg niet voorstellen, Martha; met dezen nacht wel te slapen ben ik morgen genezen, en men heeft mij gezegd dat het goed is koud water te drinken.

- Maar ge moogt dit niet laten sluieren, vriend; wil ik dadelijk, dadelijk naar den dokter loopen?

- Zoo laat? bijlangeniet! hij zou wel denken dat ik op sterven lig: morgennoen zal ik langs zijn huis omgaan, hoewel het dan al gedaan zal zijn... stel u intusschen gerust, en zeg mij waar ons Lucieken is?

- Tante zal ergens een soirée opgespoord hebben en met het schaap aan de deur op eene aalmoes wachten.

- Nu dan: het is te laat en ik wil zulke dingen niet, en wierd Lucieken ziek van de smokige novemberluchten, wie zou dan den dokter betalen?

Op hetzelfde oogenblik werd er eventjes aan de deur geklopt, en de bedelares uit de Jesuitenkerk kwam met het kindje binnen; doch nauwelijks had Lucieken den neus tusschen de deur gestoken, of zij begon te huilen.

- Tante - vervolgde de vader - ik wil niet meer, dat Lucieken zoo laat over straat loopt. Ten zeven uren zal het alle avonden te huis gebracht worden, en kunt gij dit niet, dan zal mijne vrouw niet meer gaanwerken, en zelve het verzorgen!

Het kind schreide intusschen; doch de moeder had het ter nauwernood vriendelijk toegewenkt, of het engeltje danste haar te gemoet, stak zijne armkens smeekend naar heur uit, en stampte met gramschap tegen het lijf zijner verzorgster.

- Wel, mijn klein lieveken - sprak de moeder, terwijl zij het wel tienmaal zoende. - Wel, mijn klein schaapken, wat hebt gij koû en wat moet gij honger hebben! - en zij streelde het zoo zoetaardig, en zij gaf het met zooveel liefde de kruim van haren botterham, dat het kind begon te lachen en zijne twee handjes met vriendschap op hare wangen sloeg. - Intusschen hernam Jan de suikerbakker:

- Ge verstaat licht, Tante, dat zulk kindje niet tegen de avondlucht kan, en wij niet gaarne zouden zien, dat het ziek wierde.

- Ge hebt gelijk, Jan - knorde de oude - maar wat kan men eraan doen? - Men ontvangt tegenwoordig niets meer ter wereld, en men wil dan al tot den avond wachten om eenen cent op te doen. Ik heb, och Heere, vandaag nog geen tien centen ontvangen!

Zonder rood te worden, bracht zij die logen uit; zelfs gebaarde zij zich alsof zij weende, terwijl zij heure stramme handen bij de warme stove stak.

[p. 635]

- Welaan, Tante - sprak de moeder - haal uwen boterham, en drink hier een kopje thee mede; het zal daar toch niet op aankomen.

Met haast liep de oude naar boven, en het goedhartige paar hoorde weldra het geklots harer voeten op den zolder.

- Inderdaad - hernam Martha. - Ik geloof dat Tante het niet te vet heeft; de bedelstiel is, gelijk al de stielen, bedorven, en het jammert mij, dat zij zich niet vroeger, zooals ik, aan den arbeid begeven heeft.

- De werkzucht steekt in ieder niet, en al zijt gij ook in bedelen opgebracht, Martha, er is, God lof, zulke neerstige vrouw in geen uur in het ronde. Tante had het bedelen in en de duivel sla er die gewoonte dan uit... Ge herinnert u immers, dat, toen ik nog gezond was, en wij deftig aan ons brood kwamen, wij haar voorgesteld hebben bij ons in te wonen, op voorwaarde dat zij op de kinderen zou passen, en nog liever heeft zij gebedeld!

- Ja, man; maar hadde zij dit toen aangenomen, dan zaten wij nu ook met geheel haren last op 't lijf;... wij laten haar nu wel op den zolder wonen; maar dit kost niets, vermits wij de huishuur toch moeten betalen, en hetgeen zij hier eet mogen wij ook niet tellen; want wij moeten toch den arme naar ons vermogen helpen.

- Dat is de waarheid! maar dan hadde zij onze kinderen hier te huis verzorgd, zonder er geheele dagen mede over de koude straten te loopen.

Een geklots op de trap duidde aan dat Tante benedenkwam. Inderdaad, oogenblikkelijk trad zij binnen, en in hare hand droeg zij eenen dorren, zwarten broodkant, die van ouderdom gansch beschimmeld was. Met baarblijkend inzicht legde zij de korst op tafel.

- Maar, Tante - riep Martha - kunt gij nu dat kasseien brood eten? Het is nog hetzelfde van over vier weken! Wel Heere Jezus, eet hier dan maar mede, en koop morgen een versch brood!

- Als ik maar kan - was het antwoord. - Ik heb onderweg drij broodjes voor 't klein gekocht en een voor mij, en ik mag u verzekeren, dat er mijn dag is aangebleven.

- Och! arme Tante! en heeft ons Lucieken drij broodjes gegeten? Wel gij klein deugenietje, en gij eet nog zoo smakelijk; ik weet niet, hoe gij niet vetter wordt! - en met meer en meer liefde voedde zij haar teeder wicht, zonder te vermoeden dat het schaap sedert den vroegen morgen niets over de lippen had gehad.

Intusschen begon Jan weer pijnlijk te kuchen.

- Vrouw - zegde hij - die thee is wat scherp; indien ge mij enkel melk gavet; ik geloof dat dit mijne borst verzachten zou.

- Zeker, zeker, lieve man! - riep de vrouw met liefderijken hartstocht uit. - Ik zal de melk eerst warm maken... daar, Tante, daar, neem het klein nog eens aan.

Maar toen de moeder Lucieken naar de bedelares uitstak, begon het als een echte duivel te spartelen en zoo scherp en zoo grammoedig te schreeuwen, dat vader en moeder over die kinderlijke verbolgenheid verwonderd stonden. - Susken riep:

- Wel, wel, Cieken, wat zijt gij ‘koleerig!...’

Maar als Tante met hare handen kwam om het kind aan te nemen, dan eerst steeg zijne verbittering ten top: met ongeloofelijk geweld stiet het de verstramde hand der oude weg, sloeg er naar en klemde zich dan met schroomvalligheid tegen de borst zijner moeder.

Deze voelde heur hart van verkleefdheid opzwellen, en terwijl zij het kindje nog vaster tegen haren boezem sloot, riep zij tranenvol uit:

- Hoe goed het mij kent, het schaap! en hoe het bloed bij zulke kleine kinderen reeds spreekt; zij weet reeds dat ik hare moeder ben!... - en terwijl zij als eene dolle haar kind met kussen overlaadde, legde zij het ongemerkt in den schoot der oude.

Dadelijk zette zij nu de melk op, en stortte er een weinig suiker in; doch het kind had noch rust noch duur; het tempeestte als een echt onweder, en vader kloeg dat zijne ooren er doof van werden. Geene der troostredenen, welke de bedelares prevelde, werd aanhoord, en het was alsof het kind onder de bescherming zijner moeder, zijnen afkeer tegen de onbarmhartige vrouw wilde uitwerken.

Niet zoodra had Martha de melk voor haren Jan gezet en Lucieken weer in de armen genomen, of het kindje lachte en koosde op

[p. 636]

nieuw, en de vader bemerkte dat, telkenmale als de blikken van het dartelende kind op de afzichtelijke bedelares vielen, het alsdan schroomvallig begon te kreunen en zijn aanzichtje op de borst zijner moeder verborg.

Middelerwijl was het avondmaal genuttigd, en de oude strompelde naar boven. Jan deed zijn Susken te bedde, terwijl hij luid het avondgebed voorlas, en toen de geruste adem des knapen bewees dat hij sliep, toen sprak Jan tot zijne vrouw, welke met haar kindje in den arm te dubben zat:

- Wat ik zonderling vind, moeder, is dat Lucieken bij Tante zoo onbarmhartig schreeuwt, terwijl zij bij u zoo blijde is.

- Ik zit daar ook al aan te denken, Jan.

- En wat gij daar over de spraak van 't bloed verteldet, dit maakt men de ganzen wijs, Martha... hoe weinig verstand ik van die zaken hebbe, ik ben wel zeker dat de kinderen gaarne zien al wie hun goed doet, en dat zij degenen het liefst zien, waar zij den ganschen dag bij zijn.

- Het is wel mogelijk, Jan! - antwoordde de vrouw - maar ik kan toch ook niet peinzen, wat kwaad onze Tante aan zulk schaap zou willen doen... Zie eens hoe vriendelijk het is, en hoe lief het met zijne blauwe oogjes lacht!...

- Wie weet, moeder!... het ware toch goed daar eens naar om te zien.

- Ik was dit reeds van zin, Jan, en al haddet gij mij niets gezegd, dan nog ware ik morgen van mijn werk gebleven om de oude op te volgen... - En nadat zij het kind in de wieg had gelegd, begaf zich het deugdzame paar ter ruste.