Volledige werken (2 delen)

[p. 599]

IV.

Simon Cokkermoes had den intocht van Philips Van Artevelde, als Ruwaard van Vlaanderen, bijgewoond. Hij had de viering voor den nieuwen bevelhebber gezien, met het volk gejuicht, en nu trok hij naar Brugge om daar aan zijne aanhangers den nieuwen held aan te kondigen, die zeker, vooraleer aan het volk recht geschiedde, geenen vrede zou teekenen, en dus eene nieuwe bloedige worsteling voor welzijn en onafhankelijkheid tegen den graaf aannam.

Ongetwijfeld zou de Bruggeling zich over de vreugde, welke zijne mare in Brugge ging verwekken, verheugd hebben, zoo geene andere aandoening hem geheel overmeesterd hadde.

Hij dacht aan zijne moeder.

De liefde tot die vrouw deelde met de liefde voor vrijheid en volksgeluk zijn gemoed. En zoo de zucht naar onafhankelijkheid geheel zijnen geest kon bezighouden, de moederliefde vervulde heel zijn hart. Wel is waar, zijn de toegenegenheden des geestes, door een eerbaar karakter ondersteund, volstandiger, langduriger dan die des harten, en niet zelden onderdrukken zij deze voor lang. Maar zoo dit eene ondervondene waarheid is, blijkt het niettemin dat de hartstocht ook zijne zegepralen heeft, en dikwijls de standvastigheid des geestes geheel onderdrukt.

Dit ondervond Simon Cokkermoes.

Was hij geheel onder den aandrift zijner overtuiging, dan offerde hij - gelijk wij het door zijnen eed aan Pieter Van den Bossche gezien hebben - zijne moeder op. Zag hij gerust de toekomst in, en mocht hij zonder achterdocht op eenen goeden uitslag zijner plannen rekenen, dan kwam de liefde voor zijne moeder met des te meer gloed in hem op, daar hij een onuitlegbaar spijt gevoelde baarvergeten te hebben.

Nu weer vervulde het denkbeeld dier vrouw hem geheel. Hij bedacht de smart, welke zijne lange afwezigheid haar moest gebaard hebben, en met schrik overwoog hij, hoe zeer zulke droefenis het leven verkort, bijzonder als de bedrukten oud en gebrekkelijk zijn, als zijne moeder.

Die overpeinzing zweepte hem als eene folterende onrust voort. Met ongewonen spoed snelde hij over den weg om zijne moeder te zien. Hoe langer zijne reis duurde, hoe angstiger hij werd, en daar hij zich niets kon inbeelden wat haar overkomen kon, kreeg hij door zijne liefdevolle aanjaging de overtuiging dat haar een schrikkelijk onheil getroffen had. Nacht en dag vloog hij voort en hij vergunde zich geene verpoozing, dan toen hem de vermoeienis verplichtte wat uit te rusten en eenige verversching te nemen.

Eindelijk kwam hij te Brugge aan.

Met eene wonderbare hardnekkigheid ontweek hij al de kennissen, zelfs de politieke vrienden welke hij ontmoette, en met onafwendbaren tred dompelde hij zich in de kleine steegjes, die destijds het St-Salvators-Kerkhof omzoomden. Voor een klein deurtje hield hij stil. Hij kon de hijgingen zijns harten niet bedwingen; en, zonderling! omdat zijne moeder aan de deur niet stond, gewaagde zijn geest van den dood!

[p. 600]

Met wanhoop bracht hij het oor aan de spleet van het poortje; hij hoorde erbarmelijk snikken.... De haren kwamen hem recht op het hoofd en nu vernam hij tusschen het kermend kindergeschrei de treurige klachten:

- Vader is dood!

- Mijn kind is dood!

Nu eerst begreep Cokkermoes dat de angst over hem te huis grooter was, dan de zijne het over zijn gezin wezen kon. Men waande hem daar dood! en daar de smid dit schrikkelijk denkbeeld met zijne plotselinge verschijning wilde verdrijven, stak hij het hoofd jubelend tusschen de spleet der deur, welke hij opende.

- Moeder! - wilde hij met blijdschap roepen. Maar hij zag zijne moeder in den hoek van den haard zitten weenen, en dit treurig schouwspel beneep hem zoodanig het hart, dat hij niet spreken kon.

De oude vrouw zat daar ook zoo wanhopig het weinigje vuur in te staren, dat krakend den haard verwarmde; heure halfgrijze haren golfden over heuren vermagerden boezem en zij legde hare hand beschermend op het hoofd eens kinds dat schreiend op zijne kniekens vóór haar zat te bidden.

- Ach! - jammerde de oude vrouw, - ach! kindje, betreur, betreur uwen vader, in de gevechten van Gent vermoord. Hij zal u niet meer zoenen, noch zoeten koek meebrengen, als hij van zijn werk komt!... Zijne kloeke hand zal ons geen brood meer bezorgen.... bereiden wij ons allen tot eenen tragen hongerdood!

Simon liet eenen verkroppenden snik ontsnappen, en zijn oudste zoontje, dat achter de grootmoeder stond, bemerkte hem. Juichend kwam het toegeloopen om zich in zijne armen te storten; maar door eenen machtigen wenk zijns vaders werd hij daarin belet.

- Stil! - wees de vader - stil! Want, indien gij mij nu op eens aan mijne reeds zoo ontstelde moeder moest vertoonen, zou de vreugde, welke bij haar de ijselijke overtuiging mijns doods zou verjagen, het teeken van haar sterfuur zijn!

Zwijgend volgde de knaap zijnen vader tot buiten de deur, en daar beval Simon na hem teeder gezoend te hebben:

- Ga, zeg tegen grootmoeder dat gij vader gezien hebt.... en haal mij dan.

Eenen oogenblik toefde Cokkermoes en dan kwam zijne moeder, zijne blijde moeder zich om zijnen hals werpen:

- Mijn kind, mijn ongelukkig kind! - schreide zij en viel overstelpt neder.

- Hij nam haar van den grond en plaatste haar op een houten bankje:

- Ach! beste moeder! - riep hij toen - hoe kunt gij mij zoo beminnen? hoe kunt gij mij nog toegenegen zijn? - Doch de oude vrouw had haar bewustzijn wederbekomen; zij greep zijne hand en sprak tranenvol:

- Beste zoon! o, ge leeft dan nog? Zie, jongen, wat hebt ge mij toch al angst gekost... Maar wat is dat! wat is dat, vermits gij leeft!... ach, Simon, ik ben dan weer gelukkig. - En zij drukte haren Simon alweder aan heur hart. Deze sprak niet en weende....

- Waarom weent ge, kind? - vroeg de moeder met goedheid. - Ik wil dit niet meer. Uwe moeder alleen mag weenen; want hare reeds verdoofde oogen zullen door de tranen hunnen glans niet meer verliezen... Zij schreit toch ook zoo dikwijls, want zie, mijn zoon, zij is overtuigd dat uw einde slecht zal zijn... Men zal zoo lang over uwen dood kraaien, tot dat gij eindelijk vermoord zult worden!

- Moeder - sidderde Cokkermoes; en de bekretene teerhartige vrouw hernam:

- O kind, ik zou u niet mogen bedroeven; want het is bitter de vreugde van het wederzien te stooren; maar ik kan u toch niet genoeg toeroepen: Simon, Simon uw einde zal schrikkelijk zijn!

Cokkermoes prangde de bedrukte aan zijn hart en het weinige dan hij uitbrengen kon, was:

- Moeder, moeder, verklaar u dan.

Zij wischte hare tranen af, en na het jongste kind van Cokkermoes op haren schoot gezet te hebben, kuchte zij eens, alsof zij Simon eene lange les voorspellen wilde. Dan nam zij zijne hand en begon:

- Hoor, jongen; toen gij u door het zweet uws aanschijns boven de armoede, die uw vader zaliger hier met mij droeg, verheven hadt, dan weigerden wij uwe weelde te

[p. 601]

komen deelen, en gij zegdet dat wij niet braaf waren. Toen uwe vrouw stierf, uw vader reeds lang bij den Heer was, en ik nogmaals weigerde mijne woonst bij u te komen vestigen, beweerdet gij dat ik zinneloos was. En als ge me later verzocht uwe kinderen - met zooveel zorgen, als ik aan u meen besteed te hebben - op te voeden, en ik dit verzoek afsloeg, ten zij uwe knapen hier in mijne geringheid kwamen deelen, dan noemdet gij dit braven ouden wijfs grillen. Welnu, Simon, zoudet gij willen gelooven dat ik spijt heb, mij door uw zagen en malen, te hebben laten overhalen om dit zachte pluimen bed in huis te nemen, waarop de kinderen nu slapen?...

- En waarom? - vroeg de vader met eene verwondering, welke bewees dat hij niet begreep waar dit alles henen wilde?

- Waarom, jongen? Omdat het beter ware dat uwe jongens die weelde nooit geproefd hadden; of meent gij dat de armoê, die zij van u erven zullen, dit pluimen bed niet zal verslinden, en dat alsdan het stijve stroo voor hen niet harder zal zijn?

- Maar wat beduidt die aanstaande armoê? - vroeg Cokkermoes, die, ondanks zijne voorkennis van de zaagachtige beknibbelzucht zijner oude moeder, toch angstig werd.

- Luister, jongen, en neem den raad uwer moeder in acht. Gij hebt al wat gij bezit eerlijk verdiend; maar het zal ook eerlijk de deur uitgaan. Of vleit gij u dat de smederij van Simon Cokkermoes zal blijven bloeien, als gij steeds te Gent, te Audenaarde, te Yperen, of onderwege zijt? De knechten werken niet volstandig voor het voordeel huns meesters; en heeft de baas den rug gekeerd, dan springt de winkel op krukken...

- Inderdaad! - mompelde de smid, door die waarheid getroffen.

- En met u tusschen de landzaken te steken, trapt gij uw geluk met voeten. Wie bemint er eenen woelman? en hoe kan men eenen smid genegen zijn, die de bestaande dingen omdraaien wil? Laat hen zich met de staatszaken bemoeien, die daarvoor betaald worden, en dat de graaf het met hen afhaspele zonder dat gij er uwen neus tusschen wringt. Zie, kind, geloof mij, de klanten zullen u ontvlieden; want wie laat u werken dan al die geld hebben, en al die geld hebben beminnen de rust. Waarom wilt gij u al die menschen tegenmaken? of gelooft gij dat uwe vijanden u door hun werk zullen komen rijk maken? Neen, Simon, neen, ge zijt op eenen slechten weg en gij offert uw welzijn en het fortuin uwer kinderen aan uwe eerzucht op.

- Zeg liever aan mijnen plicht, - onderbrak Simon kalm. - Gij zegt daar zelve, lieve moeder, dat mijne kinderen arm kunnen worden; dat is zoo waar dat, indien zij door de reden, welke gij opgeeft, niet verarmden, het waarschijnlijk door eene andere zou zijn. Maar raad me nu eens rechtzinig, is het dan mijn plicht niet voor de toekomst mijner kinderen te zorgen?

- Natuurlijk.

- Welnu, kan ik daar beter voor zorgen, dan door te pogen dat eene nieuwe staatsregeling elks bestaan verzekere; kan ik daar beter voor zorgen dan door te betrachten dat ieder wat hebbe en geen enkele verplicht zij zijn brood te bedelen? Zie, moeder, die betrachting schijnt u voor het algemeen; maar daardoor zelf is ze voor ieder in het bijzonder. Mijne staatkundige werkdadigheid is zoo edelmoedig niet, als zij u wel toeschijnt. Zij is louter eigenbaat, voorzorg! Indien mijne kinderen nu welhebbend blijven, zullen hunne zonen arm zijn, en zoo niet het nageslacht van deze... Eens toch moet de zwaai der fortuin hen ten ondere duwen... Welnu, indien ik er nu in geluk de maatschappelijke instellingen, die ik betracht, te doen in werking brengen, dan zal nimmer iemand mijner nakomelingen honger lijden, dan zullen mijne weldaden nog op de kinderen mijner kleinkinderen regenen, en ik zal door hen tot in het einde der eeuwen gezegend zijn... O beste moeder, ge ziet wel dat ik voor mijne schapen zorg...

De smid was allengskens op zijne redeneering warm geworden en de overtuiging zijner gezonde rede werd zoo indringend, dat zijne moeder op zijn gezegde niet meer kon antwoorden, hoewel zij er den echten zin geenszins van begreep.

Zij nam dan haar kind bij den arm en na hem eenigen tijd gestreeld te hebben, schuddebolde zij:

[p. 602]

- Beste Simon, uit uwe redenen kan ik niet wijs worden, en uwe taal ïs voor mij Latijn. Maar hetgeen ik u stellig verklaren kan is dat gij voor uwe belangen niet zorgt... Want - en hier sidderde hare hand en hare stem werd tranenvol, - want, Simon, ik heb het u zoo lang verzwegen om u niet vroeger dan het noodig was te bedroeven: er hangt iets over ons hoofd dat onverbiddelijk en wreed zal zijn, iets dat, door uwe schuld, op ons nedervalt; maar door den graaf van Vlaanderen afgesmeten wordt...

- Door den graaf? - vroeg Simon met schrik.

- Ja, door den graaf, - weende zijne moeder. - Hij heeft mij doen bevelen dat, indien gij nog levend uit het twistvolle Gent kwaamt, gij u dan dadelijk te zijnent begeven moet.

- En verder? - vroeg Simon somber.

- Verder? Niets!

- Hoe is het dan mogelijk - riep hij uit - dat gij op zulke eenvoudige opgave zulke reeks van rampen bouwen kunt? Wel moeder - hernam hij om haar eene gerustheid in te boezemen, die hij zelve niet bezat, - wel, moeder, de graaf zal mij waarschijnlijk ontboden hebben om een nieuwen wapenrok te maken.

De moeder schudde ongeloovig met het hoofd, en niettemin was zij door de woorden van haar kind eenigszins gerustgesteld. Zij maakte de volgende opwerping:

- Maar wat bedoelde hij dan met dat oproerig Gent, waar gij niet levend uit kondet komen, en dat mij zulken schrik heeft aangejaagd?

Hij kan daar niets mede bedoelen - antwoordde Simon, met eene gemaakte bedaardheid; - want dat ik daar voor mijn bedrijf ontboden was, blijkt genoeg aan mijne kleedij.

Die woorden schenen de moeder inderdaad te vergenoegen. Zij hernam na eens gezucht te hebben:

- Indien de graaf u echter van iets sprake, kind, dat dan uw antwoord gedwee en onderdanig zij; dat uwe stem zich niet hooger verheffe dan tegen uwe moeder en dat de uitdrukking van uw gelaat eerbiedig zij. Want, mijn zoon, hij bezit de macht en hij werd ertoe geboren. Zoo hij ze al eens misbruikte, vergeef hem dit: het is toch zoo eigen aan zijnen staat... en daarbij hij is liefdadig... Herinner u wel, dat uwe moeder en uw vader zoo dikwijls aan zijn paleis eene aalmoes ontvingen en dat dit de zegel van uw bestaan was... Zij dan niet ondankbaar.... en....

- Ik begrijp u, moeder, - antwoordde Cokkermoes, terwijl hij achter haren rug eenen fijnen maliënkolder aangordde, die gemakkelijk onder de kleederen te verbergen was. - Help mij nu eens aankleeden; want gij verstaat, dat ik in mijn gewaad van opperdeken der kleine neringen moet zijn om voor den graaf te verschijnen.

En de smid kleedde zich deftig aan, nam afscheid van zijne moeder, zoende zijne kinderen nog eens, en begaf zich toen naar het paleis van graaf Lodewijk Van Male, niet zonder eenige achterdocht van er nimmer uit weder te keeren.