Volledige werken (2 delen)

[p. 583]

Simon Cokkermoes.
Historisch tafereel (1382)

bekroond met het gouden eermetaal in den letterkundigen prijskamp der stad deynze.

de eerste uitgaaf van dit werk verscheen te antwerpen in 1850.

[p. 585]

Simon Cokkermoes.
I.

De schrik hing over het aloude Gent. De volkspartij, die daar steeds gezegepraald had en er de meeste voorstanders telde, was door achtereenvolgende nederlagen verlamd, en de rijke kooplieden en al degenen, die ondervonden, hoe de nijverheid door onverpoosde volksoproeren in den grond geboord werd, wenschten den vrede, op welke wijze hij dan ook door graaf Lodewijk van Male mocht vergund worden.

Het verlangen der vreedzame burgers was, dat de oorlog tusschen vorst en onderdaan mocht eindigen, maar niet tot de vernedering van Gent; en zij zouden met spijt gezien hebben, dat de omwentelingen, waaraan zij zooveel geld en bloed opgeofferd hadden, schandelijk en zonder eenig voordeel der gemeente, verstikt wierden.

Echter durfden die vreedzame menschen (gelijk het gewoonlijk gaat) geene partij kiezen. Zij lieten zich door den algemeenen angst vermannen. Sprakeloos doorliepen zij de stad, heel verwonderd in de straten noch volkstoeloopen, noch vechtpartijen te ontmoeten; want zij wisten nog niet, dat in al de omwentelingen de doorslaande daden (of coups d'état) gewoonlijk door stilte en vrees voorafgegaan worden, en dat de opperhoofden der verschillige partijen die oogenblikken van schrik te baat nemen, om in het donker hunne plannen te beramen, welke zij dan met zekerheid tusschen de algemeene verslagenheid kunnen uitvoeren.

Aldus hadden, sedert dagen, de kapiteins der partijschappen zich te Gent schuil gehouden. Doch, zoo de aanleiders van Leliaarts en koopliên, in hunne afgetrokkenheid al eenige middelen ter onderwerping hunner tegenstrevers in 't zicht hadden, zoo zij zelfs reeds eenige trouwanten onder het volk zonden om het tot vredelievende gedachten om te koopen, de volksleiders waren te zeer verlamd, om zelfs aan eigenbehoud te denken.

Zoo ontmoedigd was insgelijks Pieter Van den Bossche, destijds de onverschrokkenste woelman en de staatkundigste volksvriend. Reeds honderden malen had hij, voor het heil der gemeente, zijn leven in de waagschaal gesteld, en voorzeker, wierd de vrede met den graaf geteekend, hij zou zijne zucht naar onafhankelijkheid en vrijheid met eenen schandigen dood moeten bekoopen.

Moedeloos zat hij te huis, met het hoofd in de hand. Zijne oogen staarden onbeweeglijk op een onbepaald en verre punt, en daar zocht hij waarschijnlijk nieuwen moed en nieuwen raad. Hij had de opperhoofden der witte kaproenen, tegen den avond, ten zijnent ontboden om eene laatste beraadslaging te houden, en hij wist nog niet welke woorden, of liever, welke gedachten hij hun voordragen zou. Bijtijden stond hij uit zijne mijmering op en liep dan ongeduldig door de kamer; of hij sloeg zich met de hand op het vlakke voorhoofd, alsom de geestrijke hersenen uit hunne loome vadzigheid te schudden. Maar, wat hij ook doen mocht om zijnen geest tot krachtdadige denkbeelden aan te sporen, deze bleef zich in eenen wanhopigen kring bewegen en geene andere gedachte kwam er in hem op, dan:

[p. 586]

- Ik heb het vertrouwen des volks verloren!...

Die gedachte is zoo ijselijk voor eenen volkstribuin, dat zij voorzeker nimmer in zijnen geest opkomt, dan wanneer de langdurige wezenlijkheid er hem de overtuiging van geeft. Ook was Van den Bossche sinds maanden de afgod des volks niet meer. Hij was niet al te gelukkig in zijne ondernemingen, en de nukken der fortuin moest hij, zooals elke volksleider, boeten.

Zulke staat van zaken kan niet geruststellen, en Pieter vreesde onder het valsche staal eens moordenaars te bezwijken, vreesde, even als Jacob Van Artevelde, het offer der wankelzucht van het ondankbare volk te worden.

Daarom luisterde hij angstig naar het minste gejoel dat in de straat weergalmde, en werd er aan zijne poort geklopt, dan sidderde hij, alsof de dolken van het grauw reeds over hem geheven waren; dan stond hij moedig op en wilde ten minste glansrijk sneuvelen; maar dan ook lachte hij pijnlijk, vermits hij ondervond, dat de schrik alleen hem dien hersenschimmigen moed had ingeboezemd.

Op eens rinkelde in zijn huis een hevig gedaver. Het klonk alsof men hem belegerde, en terwijl een hamer met schrikwekkend geweld op de ijzeren nagelen der deur bonsde, vloog de naam van Pieter! Pieter! met angst door het sleutelgat der poort...

Van den Bossche toog zijn zwaard. - Wie weet? - mompelde hij en met manmoedigen tred sprong hij voor de deur.

- Wie daar? - riep toen zijne donderende stem.

- Lodewijk van Male! uw graaf! - antwoordde men stil.

Eene kille rilling gleed, bij het hooren van dien naam, over de leden des volksvriends. - Wat mag dit bezoek beduiden? - overwoog hij, - en zal het de aankondiging van mijnen laatsten snik niet zijn? - Maar toen hij door het kijkraamken der poort keek, toen hij den aanklopper herkende, dan eerst herinnerde hij zich dien naam als erkenningswoord aan zijne vrienden opgegeven te hebben.

Een nieuwe hamerslag deed de deur daveren. Van den Bossche opende en schoof wat ter zijde om eenen man door te laten, die zich door zijne athletieke gestalte, zijne gespierde en naakte armen, zijn lederen schootsvel, en een grooten ijzeren hamer, dien hij in zijne hand spelen liet, voor eenen smid erkennen deed.

- Sedert wanneer laat onze beste Pieter zijne vrienden zoo lang kloppen, als zij zijne hulp noodig hebben? - vroeg de smid.

- Hebt gij dan mijne hulp noodig? - stamelde Van den Bossche.

- Ten minste uw huis; - grommelde de, stem van den Cycloop op Brugschen toon. - Ginds heb ik met uw Gentsch volkje een eiken te pellen gehad en zij zetten mij na..... Luister! - En inderdaad er naderde een getrappel, dat eenen hoop loopend volk verried.

- Wat hebt gij dan aangevangen? - vroeg Pieter.

- Wacht een weinig tot ik de deur gegrendeld heb - en terwijl sloeg hij met zijnen hamer de grendels dicht. - Ik hoorde, niet ver van hier, in eene taveerne, over den vrede krakeelen. Er waren daar lieden, die hoog en laag zwoeren, dat het beter ware met zijnen graaf wel te staan, - al moest men hem dan op de bloote knieën vergiffenis vragen, - dan gedurig met hem in twist te leven. Ik riep dat zij logen! Maar, gelukkiglijk, heb ik bij het herwaarts komen om u over gewichtige zaken te spreken, nagedacht, dat ik met mijnen hamer handiger ben dan met eene dagge, anders, voorwaar, hadt gij nimmer met Simon Cokkermoes van Brugge, gesproken.

- Zij vielen u dan aan?

- Hoor maar, hoor maar, hoe ze achter mij roepen! Neen, vriend, zij wilden mij vermoorden, en ik had de grootste moeite om uit hunne handen te geraken, zelfs na dat ik er eenigen het hoofd had ingeklopt....

Intusschen kwam de volkshoop voor de deur en het gehuil en gejoel der menigte deed Van den Bossche, die ditzelfde gerucht zoo dikwijls blijmoedig had aangehoord, tot in zijne mergbeenderen ijzen.

- De Bruggeling! - schreeuwde men, - de Bruggeling! - en, alsof men dien schreeuw wilde kracht bijzetten door daden, sloeg men geweldig met vuisten en stokken op de poort van den woelman.

- Zij meenen het goed, he, Pieter! - lachte de smid, - ga hen dan toch eens stillen; zij hebben wat zoete woorden noodig.

[p. 587]

Doch de volksleider antwoordde niet. Met gespannen aandacht luisterde hij met het oor op de deur, om tusschen het donderend gehuil van ‘De Bruggeling, de Bruggeling!’ minder algemeene kreten te onderscheiden; en wat hij hoorde moest hem voorzeker pijn doen; want hij nam zijnen vriend bij den arm, trok hem tegen de deur en zegde:

- Luister, hoe toch de volksgunst wankelt en vergaat!

- Voorwaar! nog durft men om den vrede schreeuwen! - riep de smid.

- Èn wat huilt men nog? - vroeg Pieter Van den Bossche, bleek als een doode.

- Weg! - donderde de volkshoop - weg, Pieter Van den Bossche!... de Bruggeling! de Bruggeling! sla dood, sla dood!

- Ge ziet dat gij hier om geene hulpe welkom zijt, Simon, - sprak Pieter Van den Bossche, - ik zal werks genoeg hebben om mij zelven van de volkswoede te redden; hoe wilt gij dan, dat ik u bescherme?

- Ik vermeende - antwoordde de smid, terwijl hij eenen grendel opensmeet - dat Pieter Van den Bossche moecis genoeg bezat, om de redding eens vriends te beproeven, alvorens hem eenen zekeren dood te laten ingaan! - En hij staarde zoo hoogmoedig op den Gentschen kapitein, dat deze het bloed der verontwaardiging naar zijn hoofd voelde stroomen.

- Nog nimmer had een vriend reden om mij dit te zeggen - antwoordde hij - en nu nog verdien ik dien hoon niet! - En tevens den arm van Cokkermoes vastgrijpend, wees hij hem langs de trap den weg naar eene kamer, welke, met een balkon, op de straat uitzicht had.

Ondertusschen ging het volk voort met huilen, en de onverschillige stilte, die in Van den Bossche's woonst bleef heerschen, moest het waarschijnlijk verbitteren; want het begon aan de poort te beuken en de ruiten der ramen in te slaan, alsof liet aan 't plunderen wilde.

Pieter verscheen op het balkon. Zijn moed herleefde bij het beschouwen der volksmassa, die hij zoo menigmaal bedwong. Met eene donderende stem klonk zijn gebod:

- Stilte! Stilte!

Oogenblikkelijk zweeg de hoop; als men zwijgen noemen mag dit dof gedommel, waarmede men elkaar aanmaande het woord des oppermans nog eens te aanhooren.

Van den Bossche liet nu zijne oogen over de Gentenaars dwalen; hem bleek dat men hem nog toegenegen beschouwde, en, hoewel hij doorzag, dat de tijd van blind vertrouwen in hem ver geweken was, kende hij de menigte te wel, om niet te bevroeden dat slechts betaalde ompraters het volk van hem afgetrokken hadden, om het aldus, tot den vrede met Lodewijk van Male te verplichten. Overtuigd dat men het nog niet op zijn leven gemunt had, vroeg hij met vastheid:

- Wat wilt gij, broeders?

- Den Bruggelïng! - vloekten allen. - Den Bruggeling en den vrede! - was de kreet van een kleiner getal. Nogtans was het deze eisch, dien Van den Bossche in aanmerking nam; want na nog eens rond gezien te hebben om zijne toehoorders te bedaren en zich zelven te bezielen, sprak hij:

- Den Bruggeling en den vrede!... Weet gij wel, vrome Gentenaars, dat gij twee tegenstrijdige dingen vraagt? Weet gij wel dat gij door het vermoorden van den Bruggeling uwen graaf Lodewijk van Male nog meer zult verbitteren; want het is zeker dat deze de Bruggelingen liefkoost, troetelt en bemint; tot zoo verre dat hij uwe belangen aan hen opoffert!

- Inderdaad, 't is waar! - riep het getroffen volk. En Pieter hernam:

- Het is u allen bekend, hoe Lodewijk Van Male, onze wettige doch onrechtvaardige vorst, den Bruggelingen toeliet een kanaal te graven, dat onzen binnenhandel krenkte; gij weet ook dat hij hun dit voorrecht niet afstond dan tegen hoopen, hoopen gouds. Maar hetgeen gij u niet meer herinnert, is, dat hij dit goud, door het Leliaarts gezinde bestuur van Brugge den ambachtsman ontstolen, met zijne losbandige edelen in schandelijke braspartijen verspilde.

Een oogenblik zweeg Van den Bossche om de toejuichingen des volks te genieten, dan klonk zijn helder woord weder over de menigte:

- Maar de Bruggeling, dien gij nu vervolgt, is geen dergenen, welke de verslindende schatkist van den graaf opvulden. Neen! zijne stem verhief zich voortdurend tegen de tollen

[p. 588]

op den ambachtsman.... en zoo hij uwe wraak mocht verdienen, zou dit alleenlijk zijn, omdat hij voor het volk zijn leven te pand stelde!... Nu nog wilde hij onze Gentsche gemeente aan de schande eener vernederende onderwerping onttrekken!

Een nieuw gejuich werd door den hoop aangeheven, en zoo er hier en daar nog eene stem riep om wraak, werd zij door de heilkreten der anderen geheel en al versmoord.

- Ja, - hernam de redenaar in vollen gloed - ja! Simon Cokkermoes zou niet willen, dat wij ons bloedvergieten bezuurden met al onze gemeenterechten af te staan en onzen nek onder den tred der edelen te buigen! Neen! hij wil dit niet, en zoo er iemand onder u ware, die den schandigen vrede nog begeerde, ik ben wel zeker dat Cokkermoes op nieuw zijn wapen zou ten hemel heffen om den vuigsten aller Gentenaars dien lafhartigen wensch te doen boeten!

Nu kende de jubeling der Gentenaren geene palen meer. De volksredenaar had met eene hem eigenaardige begaafdheid, hunne neigingen gevleid, hunne driften versterkt. Hij had hunne ijdelheid in het harte gegrepen en daardoor ongemerkt den wil des volks als eenen weerhaan, omgekeerd.

Nu was hij weer de volksheld en al de gemoederen waren hem aangewonnen. Ook verlieten dadelijk een aantal trouwanten en opruiers den hoop, en aan de bedektelijke wijze, waarmede zij de menigte poogden te ontsluipen, was het genoeg te zien, dat zij vreesden de slachtoffers hunner verraderij te worden. Met een scherpzinnig oog had Van den Bossche dit bemerkt, en bevroedende, dat het nutteloos was dit tooneel langer te rekken, vermits het volk met nieuwen haat tegen vorst en edelman bezield was, zond hij het weg met de volgende woorden:

- Vrienden, ik weet het, er wordt heden veel, zeer veel over onderwerping gesproken. Er zijn er zelfs die de grootste opofferingen durven aanpreken, om den vrede van den graaf te koopen. Morgen zullen wij op de Vrijdagmarkt het volk den rechten weg aanwijzen, en toonen hoe het waarlijk te redden is; morgen zullen wij het uit zijne moedeloosheid opheffen...... Want weet, duurbare menigte, dat het niet de onderwerping aan edelman en luiaard is, die u veredelen kan; maar wel vrijheid en onafhankelijkheid!... Tot morgen, broeders, tot morgen!....

En hij boog voor den hoop, die hem nogmaals met donderende toejuichingen begroette, alvorens de straat te verlaten en in luidruchtige groepen heen te wandelen.