Volledige werken (2 delen)

[p. 579]

X.

Alvorens bekend te maken wat Waterkamp en zijne weldoeners zoo trof, zijn wij verplicht voor eenige oogenblikken naar Tantje Mortelmans terug te loopen.

Die oude vrouw had eene te groote ervaring van schamele lieden, om bij de onbeleefdheid van Waterkamp niet te bevroeden, dat zijne grammoedigheid over hare meewarige nieuwsgierigheid eene groote armoede verried. Zij had in hem eenen ten ondergebrachten rijke erkend, en daarom besefte zij wel, dat het onmogelijk was bij zijn gezin binnen te dringen, zoo lang hij te huis was.

Zij had dan besloten hem niet meer aan te spreken. Zij wilde toeven, tot hij zijne woning verlaten had, alvorens te pogen zijne smartgenooten te bezoeken. In dit voornemen begaf zij zich des maandags heel vroeg naar de Sint-Martenstraat en daar wachtte zij, met voedsel en geld in den zak, bij eenen der geburen verduldig het vertrek van Waterkamp af.

Doch deze was, zooals wij gezien hebben, reeds vroeger uitgegaan. Nu, de vrouw bleef de wacht houden, en het was al laat in den morgen, vooraleer zij haar geduld verloor. Dan wilde zij nog eens een bezoek wagen, en met dit inzicht begaf zij zich naar het huis door Waterkamp bewoond.

Juist wilde zij de straatdeur uitgaan, toen zij den kleinen Isidoor ontmoette. Hij was erkennelijk aan zijn versleten rijk kleedsel, en zij sprak hem vriendelijk toe:

- Dag, vriendje.

- Dag Mevrouw! - Het knaapje wachtte een oogenblik; dan begon het te schreien.

- Waarom weent gij, lief manneken? - vroeg de vrouw.

- Ach, Madam! ik heb zulken honger, ik heb sedert twee dagen niets meer gegeten, en...

- Wel, och arme!

- Maar, Madam, ik durf toch niets vragen, hoewel moeder het mij bevolen heeft; gisteren avond, omdat ik bij eenen heer bedelde, is vader zoo kwaad geweest, zoo kwaad geweest...

Tantje begreep dat de moeder zoo lang mogelijk had gewacht; maar dat zij nu, van honger bezwijkend, haar kind uit bedelen gezonden had. Zij wischte zich eenen traan uit de oogen, en sprak, terwijl zij eenige centen in de hand van het kind stopte:

- Haal eenige boterkoeken, kind, zeg dat ze teêr gebakken moeten zijn en men er boter moet op doen; ik zal moeder eventjes bezoeken.

Het kind huppelde van blijdschap, en herinnerde zich niet dat het, naar vaders bevel, bij het uitgaan den sleutel van de deur getrokken had om de nieuwsgierigen buiten te houden. Intusschen klopte Tantje Mortelmans aan de deur.

Zij kreeg geen antwoord en klopte nogmaals aan, en nog, en nog... maar binnen zweeg men. Eindelijk hoorde zij eenen zwakken klaagtoon en haar docht dat men zuchtte:

- Wie daar?

- Hulp, hulp! - riep Tantje uit, en een voetgeschuifel antwoordde haar; een geschuifel, zoo moeielijk en traag, dat het genoeg bewees, hoe zwak en uitgeput de bewoonster was. Eindelijk ging de deur open, en de Tante

[p. 580]

zag eene vrouw, een geraamte gelijk, welker haren verwilderd over den boezem golfden en die haar met holle oogen aanstaarde.

Tantje Mortelmans was bang, doch ging binnen. Maar als zij de hand der vrouwe nam, en haar vroeg wat haar lette, zwijmelde deze, werd aschkleurig en viel uitgestrekt ten gronde neder. Een licht schuim, dat bobbelend op hare loodvervige lippen kwam, duidde Tantje genoeg aan, dat het eene doodelijke flauwte was, welke der ellendige het bewustzijn benam.

- Nog twee uren, en zij was dood! - stamelde de weldadige, en zij nam uit den kabas, dien wij kennen, een fleschje met Hofmann om de ongelukkige Magdalena tot haar zelve terug te roepen. Allengskens kwam zij bij, en toen zag zij vrouw Mortelmans wild aan.

- Wat voedsel! - kermde zij - wat voedsel!

Het knaapje kwam, en Tante gaf haar een weinig brood:

- Kan ik u nu op uwe sponde helpen - sprak zij - ik zal den dokter doen halen.

Weldra kwam jufvrouw Mortelmans met eene gebuurvrouw weder. Zij deed een beter ligbed bezorgen, bracht eene tafel, en de lijderes allengskens met wijn verkwikkend, zegde zij haar, terwijl zij de nieuw aangebrachte stoof deed aanstekenen de helpster wegzond:

- Mevrouw, ik zie het, gij behoort niet tot de klas van armen, welke ik dagelijks ontmoet: uwe fijne vingeren, het waardige uwer gehavende trekken, alles zegt mij, dat ik tot iemand van hoogeren stand spreek: zou het onbescheiden zijn u te verzoeken, mij wel te verhalen wie gij zijt?... Ik zal aanstonds kunnen oordeelen, op welke wijze ik u mijne diensten mag aanbieden.....

Magdalena aarzelde. Flauwte en ellende benamen haar den moed. Nogtans was de oude zoo braaf, zij sprak haar zoo liefderijk toe, zij verkwikte haar zoo voortdurend en streelde zoo lieftallig het kind, dat zij nevens haar op eenen stoel neergezet had, dat de ongelukkige moeder aan het verzoek der weldoenster niet weerstaan kon. Zij liet zich echter nog eenigen tijd kwellen; dan begon ze flauw en traag:

- Ge zult dan toch van mij niet eischen dat ik u mijne jonkheid vertelle? 't Zij u genoeg te weten dat ik een aanzienlijk fortuin bezat, en dat mijn gemaal, toen ik hem trouwde, in den handel trad van zijnen vader, eenen der grootste industriëelen van Belgenland. Gij zijt misschien ook gehuwd geweest. Dan weet gij wel hoe vreugde en genot, lieftalligheid en hoop, en liefde en al die aandoeningen, die een jeugdig huwelijkspaar bekoren, bekwaam zijn om de aandacht van het materiëel leven af te trekken. Mijn echtgenoot dan ook geheel en al aan mij gewijd, liet zich, wat zijnen handel betrof, berusten op eenen zeer behendigen klerk, Goedgebuer genaamd, die, zoo ik vernam, van Antwerpen is...

- Goedgebuer? - vroeg Tantje verwonderd - dan zijt ge toch Mevrouw Waterkamp niet?

- Zeker, - sprak Magdalena ontsteld. - Ik verwachtte niet van u gekend te zijn?

- Ik heb van u dikwijls hooren spreken, en ben verheugd u te ontmoeten. Doch, gelief voort te gaan, en verhaal mij het vervolg van Goedgebuer.

- Die klerk - hernam Magdalena - voldeed vooreerst treffelijk aan zijne taak; mijn gemaal was zoodanig over hem tevreden, dat hij hem een deel onzer winsten aanbood, en hem aldus zijnen geassociëerde maakte. Dit zou hem sterker aansporen onze zaken nog meer ter harte te nemen. Ik deed nuttelooze pogingen om mijnen gemaal van dit denkbeeld af te brengen; want, ik weet niet waarom, ik had geen vertrouwen in dien Goedgebuer. Helaas! ik bedroog mij niet. Sedert dien verminderden onze winsten, terwijl die van den klerk schenen aan te groeien.... Hoe hij zijne rekeningen opmaakte, is mij onbekend; maar mijn gemaal zegde mij steeds dat alles in regel was, en niettemin hadden wij altoos een deficit.

Mijn man is braaf, goedertieren, edelmoedig; hij heeft te veel vertrouwen; hij kon mijnen argwaan niet verduren, en tastte ik Goedgebuer aan, dan was hij zijn verdediger. Niettemin moet hij eens ondervonden hebben dat de schelm hem bedroog; want hij zegde het hem openhartig. Maar de ellendige schoot als een woedende los; hij verweet mijnen echtgenoot loszinnigheid en onachtzaamheid, hoewel de goede man hem slechts te veel had toevertrouwd, en om zijnen weldoener op eene edelmoedige wijze te beloonen, verliet hij hem.....

[p. 581]

Dit was het slechtste niet; maar, wat erger was, hij begon dezelfde nering. Waar hij het noodige geld haalde, weet ik niet; alleenlijk zegde men toen, dat eene rijke tante uit Antwerpen, welker eenige erfgenaam hij wezen moet, het hem verschoten had.

- Inderdaad - onderbrak juffer Mortelmans - ik herinner mij daar iets van. Doch de Tante had geen genoegzaam vertrouwen in dien erfgenaam om hem genoeg te geven. Hij maakte haar ook wijs dat zijn vorige heer, Mijnheer Waterkamp, hem groote voorschotten deed.

- Welhoe, kent gij dan deze zaak?

- Geenszins; maar ik begrijp waar gij heen wilt.

- Het is ook gemakkelijk om verstaan. Goedgebuer kende al de geheimen van onzen handel, en daar hij sedert geruimen tijd met eene venijnige behendigheid ieder voor zich had weten in te nemen, trok hij weldra al onze klanten naar zich over.

- De dankbare!

- O, Mevrouw, ge kunt niet denken wat hij al niet deed om ons in den grond te boren. Moet ik u zeggen of hij gelukte?... Wij hadden ten laatste niets meer; want Waterkamp voldeed iedereen en droeg zijnen laatsten stuiver naar Goedgebuer, bij wien hij nog iets schuldig was. Ik verweet mijnen man, dat hij ons laatste brood naar de ongerechtigheid droeg. Hij antwoordde kalm:

- Een eerlijk man blijft eerlijk, zelfs tegenover schelmen! Ik begreep dat mijn gemaal al de spitsvondigheden van Goedgebuer ontdekt had; maar dat zij waarschijnlijk te behendig aangelegd waren om onder het bereik der onvolmaakte wetten te vallen. Intusschen, zoodra wij geliquideerd hadden, vloden wij uit armoede en schaamte naar Antwerpen. Hier hadden wij nog eenige franks, en Waterkamp hoopte dat wij ons daarmede het noodige zouden bezorgd hebben, totdat hij eene plaats bekwame. Voor stelregel nam hij aan, niemand te voet te vallen, noch ergens iets te vragen! - Het gebrek is nog zoo verschrikkelijk niet - zegde hij - als de zure bete broods, die u door eene verwijtende hand van sommigen toegesmeten wordt. - Misschien had hij gelijk; maar toen hij nergens bezigheid vond, toen hij beproefd had klerk, kommissionnaris, handwerker te zijn, en hem dit alles mislukte; toen wij alles verkocht hadden, en hier in dit killige kamerken van honger moesten gaan sterven, o toen, toen! verlangde ik, lafhartige, hier of daar een stukje broods te bekomen!... En och, lieve vrouwe, zeg het eens, zou, indien gij moeder waart, uw moederhart niet bezwijken, als gij uw jeugdig knaapje van honger schreien zaagt? als gij zelve uwe ingewanden voeldet verknagen en een schrikkelijke dood u tegengrijnsde, terwijl, van verre, u het oude zoete leven nog tegenlacht..... Zeg, vrouwe, lieve vrouwe, zeg eens, zoudt ge dan ook niet snakken om ergens iemand aan te treffen, die balsem op die wonde kon gieten, die een waar genoegen zou vinden in eene oprechte erkentelijkheid? -

Dit zeggende, had zij de hand der oude Tante vastgenomen, en bracht ze met aandoening aan heur hart en dan aan haren mond, om ze te zoenen.

- En Goedgebuer? - vroeg de oude Tante, en haar betraand oog glansde van edele verontwaardiging.

- Hij nam zeer koeltjes het geld aan, dat Waterkamp hem bij de liquidatie bracht - en... dankte hem...

- En hij zegde niets?.. en gij vernaamt niets meer van hem?

- Niets, niets!

- En gij deedt geene pogingen om hem iets van het geroofde goed te doen teruggeven?...

- Dit is te zeggen op geene gerechtelijke wijze.... Nadat ik hem lang gesmeekt en gebeden had, na lang gekrakeeld te hebben, schreef Waterkamp aan Goedgebuer eenen brief, waarin hij hem op eene klagende wijze eene plaats vroeg.

- Heeft hij u geantwoord?

- Neen; maar ik moet erbij zeggen, dat mijn gemaal ons adres verzwegen heeft, en.... Daar zijn ze, daar zijn ze! - riep zij uit, en hare oogen vestigden zich met openhartige verachting op Goedgebuer, die met Waterkamp de deur genaderd was.

- Welhoe! - riep de echtgenoot van Magdalena met hartelijke vreugde. - Welhoe! en ik die vreesde dat gij van honger

[p. 582]

bezweken waart! O, uwe herstelling baart mij meer vreugde dan ik wel uitdrukken kan.

Goedgebuer was nog meer ontsteld dan Waterkamp; hij had zijne Tante bemerkt, en, niet kunnende twijfelen of de hulp, waarvan hij de wel erkennelijke blijken op de goed bediende tafel zag, kwam van haar, verkreeg hij de bevestiging, dat zijne Tante haar fortuin voor hem niet zoo karig bijeenscharrelde, als hij wel verhoopte.

- Lieve Magdalena - zuchtte Waterkamp nu aan den boezem zijner gemalin. - O Magdalena, nu zal het gebrek van ons wijken. M. Goedgebuer heeft mij eene plaats verzekerd en.....

- Van hoeveel is die plaats? - vroeg de Tante.

- Van twaalfhonderd frank 's jaars - zwetste Goedgebuer. - Het is een deftig bestaan!

- Ja wel, - zegde de oude - ja wel. - Hebt gij hier geene zegels?

Toevallig had er Goedgebuer eenige in zijn zakboekje, en jufvrouw Mortelmans schreef er eenige regelen op.

- Den intrest zult ge mij in waren leveren; ik kan die altoos voordeelig gebruiken... Zoo ge voor mijnen dood niet effen zijt, blijft dit voorschot het uwe. Zijt gij tevreden, Mijnheer Waterkamp? Het zal eenigszins eene verschuldigde dankbaarheid vervullen! - en zij wierp eenen verwijtenden blik op Goedgebuer.

Waterkamp bezag het papier, en zweeg; eene ontroering vol geloof en erkentenis overstelpte hem. Hij wilde de hand der oude vrouw kussen; maar hij kon niet, en tranen van dankbaarheid ontsprongen zijnen oogen.

- Mijnheer Goedgebuer, en gij, Mijnheer Worm, zijt zoo goed en teekent! - gebood de Tante; maar Goedgebuer wilde opwerpingen maken, en de oude snauwde hem toe: - Teeken, of ge zijt nimmer mijn erfgenaam! Het smart mij genoeg de helft mijns fortuins aan eenen ondankbare te moeten achterlaten!... En gij, mijnheer Waterkamp, indien gij u in de nijverheid herstelt, wees dan edelmoedig jegens den werkman, weldadig voor den arme. Denk niet dat het zweet van den ambachtsman u kan vetmesten, of dat zijn gebrek uwe weelde vergroot! Vroeg of laat rekenen de Woekeraars de intresten af, welke zij gewonnen hebben met op den werkman te speculeeren. En zij, die de noodlijdenden beminnen en weldoen, genieten genoeg om voor geen lijden beducht te moeten zijn.

Dankbaar was het geholpen huisgezin, en, naar wij vernomen hebben, heeft Waterkamp den raad der oude weldadige Tante gevolgd. De zegen, welken zij hem beloofde, is op hem nedergeregend, en zijne zaken zijn zoo goed vooruitgegaan, dat hij reeds een deel van het geleende geld aan de weldadige Tante heeft teruggekeerd. Goedgebuer, integendeel, is door de fortuin verlaten, en noch spitsvondigheden noch afstrooperijen op den werkman baten hem, om eenen rijkdom te behouden, welke tusschen zijne ondankbare en onweldadige handen wegsmelt.