Volledige werken (2 delen)

[p. 568]

VII.

Het is wreedaardig! woest!... onmenschelijk!..... En toch, ik was onschuldig!.... Wie zou in de weelde, welke mij toen koesterde, hebben durven denken dat er eene armoede bestaat zoo schrikkelijk, dat zij haar daarzijn, uit schaamte, aan niemand bekend maken durft? Ik wist wel dat er arme menschen zijn; ik wist wel dat mijne werklieden door den minsten tegenspoed in de diepste ellende vervielen.... doch, wilde ik hen helpen, dan vroeg ik hun, of zij niets behoefden, en vermeende dat zij mij dit zoo maar volmondig en in het openbaar zouden hebben in het aanzicht gespuwd...

Ik wist niet beter... Wie, immers, zou peinzen dat de noodlijdenden zelven iets zoo wereldbekend als de nood niet bekend zouden durven maken? Wie denkt dat iets zoo eenvoudig als het vervallen in de armoê, door den rampzalige, aan wien het overkomt, in het hart bewaard wordt als in een graf?...

Ik wist het niet, doch nu begrijp ik het...

Voorwaar! zoo ik, die uit mijnen vorigen stand zooveel behoeften overgehouden heb, mijnen nood, uit schaamte, niet durf klagen; hoe zal hij het durven doen, die met minder behoeften ook minder pogingen moet doen om ze te bevredigen? Het eergevoel bestaat in hem zoowel als in mij; misschien meer nog, want de tijd, dien ik tusschen zijne onbeschaafde klas heb doorgebracht, heeft mij genoeg geleerd hoe klapzuchtig, hoe verwijtvol, hoe verachtend en benijdend de onbeschaafde lieden zijn.....

Ach! wat is dit leven van geheim lijden, van zwijgende ontbering toch afgrijselijk! Zoo dagelijks moeten opstaan zonder vooruitzicht, met de vlijmende gedachte dat het de laatste dag zal zijn, met den afschrik van den honger, met den lust om iets te winnen, met de noodzakelijkheid van eten te bezorgen, en dit alles tusschen het geschrei der kinderen, de verwijten der vrouw en de eigene verflauwing der niet meer ondersteunde krachten! Helaas! die ondermijning van alles, wat is zij ijselijk!... En dan die plicht om vrouw en kinders te laven, te voeden, te kleeden! o, die doorboort het hart dat er de druppelen zweet, bloedig zweet, van uit de haren druipen, en dat men dit bewustzijn van zijne eigene waardigheid verliest, hetwelk den moed ondersteunt!... O, wie zou niet bezwijken? Wie zou onwrikbaar blijven? En zou dan een man tegen het lijden van zijn gezin bestand zijn, als zelfs een God onder het wee van slechts ééne wereld bezweek!....

Helaas! wat is er wroeging in mij over mijne vroegere onwetendheid! Zoo ik geweten had... zoo ik nu nog kon... indien een nieuwe rijkdom mij toeliet de ellende te gaan opzoeken en haar keer op keer in het geheim te lenigen.... Zoo ik den balsem mijner weldadigheid over die wonde nog kon gieten, welke ik nu ook zoo diep gevoeld heb... O!....

Doch waar verdwaalt mijn geest? De rijkdom, welken ik nu ga ontvangen, is de rijkdom niet, die lenigt, het is de rijkdom der rust en der stilte, des vredes en der voldoening, welken men vindt in den schoot des doods!...

[p. 569]

Dit is eene lange zinsnede uit de nare mijmering, die Alfried Waterkamp overvallen had. Was het dan een droom, die hem kwelde; had eene zware benauwdheid zijne hersenen beneveld, of verkeerde hij reeds in dien akeligen toestand, waarin het leven als eene ijselijke bekoring ons tegenlacht, en wij verschrikt het geheim instaren dat ons allen sidderen doet en ons allen verslinden zal?... Ik weet het niet; doch de gansche loop zijns levens kwam in zijne herinnering, als een smokend tafereel, door een gloeiend stift in zijne hersenen gebrand. - Eensklaps onderbreekt een pijnlijke kreet die gruwzame overpeinzing; een klaagtoon, zoo droevig als het gemoed des vaders, doorboort zijn hart, en de roep:

- Moeder, moeder, ik ben zoo bang! - dringt tot in zijne medelijdende ooren.

- Isidoor! - roept de vader; doch zijn toon is dof, gorgelachtig. Hij voelt zich zoo zonderling aangedaan: zijn hoofd draait, zijne borst doet zeer, en een pijnlijk gekuch ontglipt zijnen longen.

- Vader, vader! - schreit Isidoor. Alfried opent de oogen; hij ziet, hij ontwaart niets: alleenlijk voelt hij, bij het openen der oogschelen, iets loodzwaars, eene dikke tastbare duisternis, als de smook van eenen uitbarstenden brand.

- Zou het hier dan branden? - vraagt zijn bedwelmde geest: maar eene overkrachtige poging van zijn denkvermogen herinnert hem het gebeurde.

- Mijn kind, mijn kind! - roept hij uit, en hij zoekt en hij vindt de deur. - Isidoor! - En de jeugdige knaap hangt reeds aan de knieën zijns vaders.

- Ach, vader, vader, leeft gij nog! en moeder? moeder? Waar is moeder?

- Moeder - vroeg de bedwelmde vader. Hij liet zijnen blik eens rondgaan; doch zag niets. Het kleine nachtlicht was door den damp uitgedoofd, en de roode vlam, die kort en klein en slechts bij poozen bloedkleurig uit de boschkolen schoot, liet alleenlijk ontwaren hoe donker en smokig het in de kamer was.

Het knaapje hoestte hevig tusschen het snikken naar zijne moeder, en de vader zocht op de zoo harde rustplaats zijner vrouw... Zij was verdwenen!

- Isidoor, Isidoor! waar is uwe moeder? - gilde hij - voel hier, kind! zij is er immers niet meer... Magdalena, Magdalena, waar zijt gij? - Doch de vrouw was weg. - Knaap, heeft uwe moeder dan de kamer verlaten?

Maar het knaapje huilde om zijne moeder, en de moeder verscheen niet in de duisternis.

- Magdalena, Magdalena, waar zijt ge dan? - En een schrille schreeuw ontsnapte uit zijne verschrikte borst: hij trapte op een lichaam, en dit lichaam bewoog noch verroerde zich onder zijnen zwaren tred...

Was het dan een lijk?... Het was, ten minste, reeds door den schrik des doods van zijne zieksponde gejaagd.

- Magdalena! - riep nogmaals Alfried, en hij had zijne eega reeds in den arm. - Lieve gemalin, luister;... luister eens naar uwen Alfried; ge zijt immers niet dood? Magdalena! - En terwijl voelden zijne handen aan heur aanzicht, aan heure polsen, aan heur hart: doch, nergens klopte, nergens ademde het. - Kind, kind! - gilde hij - voel! Voel hier aan het hart uwer moeder, of ik geen moordenaar ben? - En hij drukte dit op dien verwarden toon uit, welke de nadering der zinneloosheid meldt. Maar het kind huilde:

- Moeder, moeder! ge zijt toch niet dood, niet waar? lach nog eens tegen uw Isidoorken, en kus hem nog eens; want hij is wijs, moeder, en wil niet dat gij dood zijt.

- Zwijg - vloekte eensklaps de vader, en zijne oogen glommen het kind in de dikke duisternis, zoo bloedig als de buschkoolvlam, tegen. - Zwijg!.. Moeten dan de geburen mij als moordenaar vatten?.. - Hij sloeg de deur geweldig toe. - Zij moeten mij vermoorden, alvorens de kamer in te stormen... - En hij nam het lijk zijner vrouw en schudde het geweldig in zijne ijlhoofdigheid.

Het kind schreeuwde dat het versmachtte, en alsof dit den vader tot het bewustzijn riep, wrong hij kalmer een raam open. De koude, bevrozene, zuivere lucht, die hem tegenvoei, verkwikte hem. Hij kwam geheel tot zich zelven weder, nam zijne vrouw op en bracht haar voor het raam, om te zien of zij nog

[p. 570]

leefde. Doch, het was duistere nacht, en hij zag niets dan hare zwarte schimme, die tegen het schemerachtige der straat donker afstak.

- Magdalena! - schreide hij - ach! ge zijt immers niet dood? Zie, ik heb die kolen niet moedwillig aangestoken; want daarom bemin ik u te zeer. Ge zijt immers mijn engel, mijne vreugd, mijne smart!... Ik was dol, dom, waanzinnig, toen ik het deed... Magdalena, kom toch tot u zelve weder; want ik was zinneloos!... Kan men dan, door zoo lang te lijden, zijn verstand niet eens verliezen, en iets doen, wat men niet gaarne doet... Ach, Magdaleentje lief... zie, liefste, vergeef het mij, om Gods wille, lieve vrouw, leef dan toch voor uw kind!

De vrouw roerde zich niet.

Toen nam hij ze in zijne armen, en zijn lichaam begon te sidderen, en hij begon smartelijk te huilen: - Kind, kind, bid voor uwe ouders. - En dan liep hij de kamer rond, en hij kuste zijne vrouwe, en hij ontblootte hare borst, en hij blies, blies erop om haar te verkwikken. - Evenwel de vrouw bleef bewegeloos, bleef een lijk...

- Zij is dan toch dond! - mompelde hij, en, vermoeid, legde hij ze plat voor het raam ten gronde. - Isidoor, nader haar niet meer; de dooden moeten geëerbiedigd worden!

Werktuigelijk viel hij op de knieën en maakte een kruis. Hij prevelde wel gebeden; maar wist het niet: zijne zinnen waren te verward om te bidden; en, afgemat, legde hij zijne hand op den schouder van Isidoor, die, naast hem geknield, te schreien zat.

Allengs kregen nu Alfrieds wezenstrekken eene domme uitdrukking; zijne oogen stonden steil open en bleven beweegloos; slechts eene lichte trilling gleed bij wijlen over zijne ledematen, en zijn adem ging regelmatig en zacht on traag; het was alsof hij sliep. Inderdaad, hij gevoelde niets meer; zijne ziel was geweken en hij rustte van zijn lijden uit:

Op eens begon zich het lijk te bewegen; zijn boezem zwol en een doove zucht ontsnapte hem; dan poogde het allengskens te leven en te sidderen, en de koude lucht des vensters oefende haren weldadigen invloed uit. Levendiger en levendiger werden nu de bewegingen en eindelijk rechtte het lichaam zich overeind.

- Ik heb dorst - mompelde het - Alfried, ik heb dorst...

- Wie spreekt daar? - riep Alfried, opschietend en op vervaarlijken toen - Wie spreekt daar? Was het de geest mijner vrouwe? - en zijne tezamengekrompene vuist duwde zijne teedere eega terug op den vloer.

- Alfried - zuchtte deze - Alfried!

De domheid verliet het aanzicht des rampzaligen en eene wrange droefheid spreidde er zich over uit.

- Ge spot met mij, eh, booze geesten, gij spot?... Maar wist ik het dan niet? Mijne vrouw is lang dood, koud, begraven!

- Alfried!

- Zwijg!

- Maar, moederken leeft, vader! - streelde Isidoor blijmoedig; want hij had zijne teêrgeliefde moeder reeds omhelsd en deze had hem gezoend. De milderende toon des kinds was als balsem op de hartewonden van Alfried; hij herkreeg het bewustzijn van zijn wee en herkende de stem zijns zoons.

- Isidoor - vroeg hij kalmer, - wat zegt gij?

- Dat onze goede moeder leeft. Och, zie eens, vader, hoe zwak zij u tegenlacht!

De vader, die zijnen bedwelmden geest nog niet gelooven durfde, keek niettemin, vol hoop, naar zijne eega.

- Zij leeft, - riep hij uit - vrouwe, vrouwe, antwoord! en laat mij niet in deze ijselijke onzekerheid. - Zij zoende zijne handen en zuchtte:

- Alfried, ik heb zulken dorst.

- O! - riep hij, haar koortsig aan zijn hart drukkende: - o, Magdalena, liefste Engel, hebt gij dorst? o, ik zal u laven met mijn bloed, u voeden met mijn vleesch, al was het dan met de teederste vezelen van mijn hart... O liefste vrouwe, gij leeft, gij leeft dan. Zie, ik kan het niet gelooven; want ik heb dat geluk niet meer verdiend; ik heb u willen vermoorden, vrouwe, maar zie, ik was zoo wanhopig, zoo ijlhoofdig, de hongerkoorts had mijne hersenen zoo beneveld, dat de geestverbijstering des lijdens mij vervoerde... Och, Magdalena, nu zult gij eens zien hoe ik u zal gaan koesteren, en zoo ik dit met geenen arbeid

[p. 571]

doen kan, o, dan zal ik ons lijden aan al de goedertierene harten verklaren, dan zal ik zeggen wat wee, wat smart, wat honger mijne schamele wreedheid mij hier deed lijden... Magdalena, Magdalena! dan zult gij eens zien of ik u niet bemin, en of in mij de droom kon opkomen van u in damp te versmachten!’

De vrouw kon niet spreken, zoo zeer was zij ontroerd, en zoo zwak was zij. Dan, de liefde was bij haar teruggekomen, en zij had in haar niets meer dat aan een verwijt geleek.... Teeder poogde zij haren arm om zijnen gebogen hals te strengelen; maar de hulp van haar goedhartig zoontje had zij daartoe noodig.

Toen drukte de vader heur aan zijn hart, en zijn kind met zijnen rechter arm tegen hun beider borst sluitende, genoten die arme wezens eenen stond van het innigste genoegen, te midden hunner knijpendste smart!

Middelerwijl was de dageraad aangebroken. De toppen der huizen geraakten verlicht en op de gevels lag die ijskoude glasachtige schemering, die de winterdagen in onze nevelachtige streken kenschetst. Dit bracht den ongelukkigen huisvader tot de wezenlijkheid weder. Snerp en koud werd hij uit zijn genot geschud, en het naakte beeld zijns ellendigen toestands vertoonde zich aan zijnen opgeklaarden geest.... Hoe hem dit ook mocht folteren, hij kleeg het niet; hij geloofde dat zijne dierbaren de wezenlijkheid nog niet gevoelden, en hij wilde hen in hunne weldadige onbewustheid laten. Immers, zag hij niet dat de tranen in de oogen zijner vrouw terugkwamen en dat zijn kind van kou begon te sidderen?

Zwijgend legde hij Magdalena en haar kind neder, zoende haar nog eens, bedekte hen met al wat er in huis overbleef, en spoedde zich dan henen om voedsel te zoeken.