Volledige werken (2 delen)

[p. 555]

III.

Het huis, waar men aanbelde, was een dier oude gevaarten, welke in het eerst van den Spaanschen tijd, door den handel gewonnen, van kinderen tot kindskinderen, als eene onveranderlijke traditie zijn overgeleverd. De meeste dier gebouwen bleven onaangeroerd, totdat het huidige geslacht ze door die zoo aangename vierkanten verving, welke min of meer met gekruiste gaten doorkloofd, onze straten zoo schilderachtig versieren.

In 1740 was de gevel met kalk bestreken geweest, en zeker zou hij nog jaren aldus gestaan hebben, zoo de pastoor der hoofdkerk niet, eenige dagen voor het uitgaan der stadsprocessie, aan Tantje Mortelmans verzocht had haar huis te laten herstellen en zuiveren.

De oude juffer voldeed dadelijk aan het verzoek van den herder, en het was den metsers wel gelukt haren gevel eene meer hedendaagsche tint te geven, doch geenszins hem geheel en al van zijne schilderachtigheid te berooven.

Het inwendige van dat gebouw beantwoordde volkomen aan het uiterlijke. De aloude, geheinmisvolle, Spaansche verdeeling bestond nog. Maar door den gang der eeuwen waren de eiken deuren beschilderd geraakt; de muren waren van gekalkt, gelijmd; en eindelijk, in plaats van gelijmd, door een meubelpapier behangen geworden. Dit alles op die echte oud-burgerlijke wijze, waarmede wij nu spotten; maar die destijds den werkman deftig leven liet en de burgerij ook voldeed.

De smalle ingang van dit Spaansche gebouw verschrikte Goedgebuer, en François dacht dat de armoede hem op den rug viel; want hij fluisterde aan 't oor zijns meesters:

- Zijn hier de bewoners dan toch op zulken kleinen trant geschoeid? Hoe zal ik dan toch gehuisvest worden; en wat gaan wij, ongelukkigen, hier te eten krijgen?

Zij werden in een zijvertrek gebracht; en de meid zette eene koperen tootlamp op de tafel, met de vermaning dat Tantje weldra komen zou. Wezenlijk, zij hadden den tijd niet eene opmerking te maken, vooraleer er iemand binnentrad. Maar het was de oude tante niet, het was eene jeugdige, lieve grisette, die hun aanminnig toelachte.

- Wel, lieveken! - vroeg Goedgebuer - wat geluk u hier te zien?

- Ik kom hier mijn werk afleveren, Mijnheer.

- Welhoe, - riep François verontwaardigd uit - komen de werklieden dan bij ons, hier in de receptiezaal!

- Het doet Mijnheer Worm veel eer aan in het gezelschap van zulk lief kind te mogen blijven, niet waar? - streelde Goedgebuer - En zou het mij veroorloofd zijn te vragen, welk het werk is dat uwe lieve handjes onledig houdt?

De grisette bezag de eenigszins roodgewordene trekken des ernstigen industrieëelen, grimlachte eens bitter en antwoordde dan koel en vertrouweloos:

- Hemden voor den arme, Mijnheer.

- Hoe zoo! levert jufvrouw Mortelmans dan hemden aan het armbestuur?

[p. 556]

- Ik geloof ja; want dikwijls staan wij hier wel getwintigen met hetzelfde werk.

Worm begon luidop te lachen. - Men moet weten dat hij al deed waartoe zijn meester lust had; maar hetwelk deze uit welvoegelijkheid moest achterlaten. - Worm lachte dan tusschen den uitroep:

- Hoe! is het mogelijk dat eene miljonnaire, die nooit iets verteert, zich nog eene leverantie voor den arme getroost, om wekelijks eenige centiemen te verdienen!

- Misschien - fluisterde Goedgebuer erbij - levert zij nog slecht werk; ik zeg dat die Tante eene geldmijn is!

- Zij is uw Californië! - riep Worm, en beiden lachten om hunne geldzuchtige aardigheid.

De meid kwam binnen, en het meisje stond eerbiedig op.

Mijnheer François, geheel en al zijnen staat vergetend, deed zijnen meester opmerken wat gezag de keukenmeid hier voerde. Trouwens, terwijl zij den naad bezag, sprak zij het meisje vriendelijk toe en vroeg:

- Hoe is het nu, Mieken?

- Goed, Trees, en hoe gaat het met Tantje?

- Allerbest, Mieken! Ge kunt nu uwen kost wel winnen, geloof ik, niet waar? Is moeder nog ziek?... Matant heeft mij bevolen ernaar te vernemen.. Die hemden worden wel niet zeer duur betaald; maar met van 's morgens tot in den avond te werken, kan men er ordentelijk van bestaan: men blijft daardoor van straat en loopt geen zedelijk gevaar... Er zijn er zooveel die heden verloren loopen, kind!

- 't Is waar, Trees, - antwoordde het meisje.

- Nu, Mieken, de hemden zijn goed; kom Maandag om nieuw werk; hier is uw geld, en daar is wat voor uwe zieke moeder, omdat gij zoo braaf zijt. - Vaarwel, mijn kind.

- Vaarwel!

En de vrienden waren alleen.

- Ze gaf gelijk iets? - vroeg mijnheer François, die dat zoo wel bemerkt had als zijn meester.

- Ja - sprak deze, verstrooid - zeker eenen halven stuiver of iets dergelijks. - Niettemin deed het hem leed, dat Tante eene zoo kleine gift van zijn geld had afgestaan. Het ideaal der gierige Tante, met welke hij daar even spotte, beviel hem beter. Hij had echter den tijd niet daarop na te denken; want zijne Tante kwam binnen en met hare gebrokene en toch zoo vriendelijke stem, riep zij:

- Wel, dag neef, wel, dag jongen! Wel, wat geluk u hier te zien. Maar ik zal moeten beginnen met Mijnheer te zeggen, zoo deftig ziet gij eruit! En alles gaat goed te huis? Allerbest, zeker, en de vrouw? En de kinderen?... Wel, mijn goede jongen, nu blijft gij hier zeker slapen? - Trees, breng eens brood en kaas. - En gij, Mijnheer, slaapt hier ook? - Trees, maak twee bedden gereed, en neem van de laatst gewasschen lakens; die geuren wat frisscher. - Wel, vrienden, wat geluk... Zijt zoo goed en zit neder!

En amechtig van in haren vriendelijken hartstocht zooveel gezegd te hebben, liet de oude vrouw zich in eenen zetel nederzakken, terwijl zij uit vriendschap haren neef niet genoeg bezien kon.

Noch mijnheer, noch zijn knecht, wisten iets te antwoorden. Die welkomrede was ook met zulke haast gezegd, er lag zoo weinig conventionneels in en zooveel dagelijksch, zoo weinig aangeleerde beleefdheid en zooveel beleefdheid des harten, dat de eene zoo min als de andere ze begreep, en ze beiden de oude verbluft bleven aanstaren.

Deze was, evenals al de oude vrouwen, voor sommige menschen zeer belachelijk. Immers hoeft de ouderdom, en bijzonder bij het schoone geslacht, iets afzichtelijks, dat bij velen een hoogachtend medelijden, bij anderen een spottend misprijzen verwekt. Het gerimpeld vel, de ingevallene wangen, de toegeknepen mond, waar u nimmer blanke tanden meer uit tegenparelen; dit alles is niet geschikt om eene bewonderende toegenegenheid in te boezemen. Nogtans zou juffer Mortelmans dit laatste gevoel in menigeen opgewekt hebben. Trouwens, op haar verslenst gelaat lag er iets dat noch door ouderdom noch door verval gesloopt kan worden; iets dat de dood zelve eerbiedigt: de edelheid der ziel! - Die oude vrouw, in weerwil harer faam van gierigheid, in weerwil der betrekkelijke karigheid waarmede zij leefde, bezat in haar voorkomen iets

[p. 557]

aanminnigs, iets medelijdends, iets liefderijks, dat eerbied inboezemde voor heure grijze haren en, als 't ware, deed verlangen door hare verglaasde en toch zoo teedere oogen eens beminnelijk aanschouwd te worden.

De ziellooze mannen, die voor haar stonden, begrepen dit niet. Zij zagen in die versletene vrouw niets dan de gierige bes, dan de knorrige oude, dan het vervelend wijf dat zij droomden; en daarom was het dat zij de samenspraak, door Tantje Mortelmans aangeknoopt, zoo karig beantwoordden, en daarom was het, dat de arme goede vrouw verplicht was eindelijk op te staan en droevig te zeggen:

- Hewel, Mijne Heeren, ik zie dat gij vermoeid zijt, ik zal u daarom alleen laten. Ik heb overigens nog bezigheden.

De anderen schokschouderden eens medelijdend achter haren rug, en waren verheugd van haren last verlost te zijn.

Dan, de goede oude had inderdaad bezigheden. Zonder verwijl was zij in hare kamer gegaan, en daar had zij een dier groote kabassen genomen, aan ons geslacht onbekend, maar die menig huisvader, welke mij leest, in zijne jonkheid op den zolder zijner moeder zal hebben gevonden.

Met hare rechterhand nam Tantje de hemden, door Mieken gebracht, en schikte ze in den korf; noch andere, welke daar lagen, gingen denzelfden weg in, en, na de mand alzoo gevuld en beproefd te hebben, of zij voor haar niet te zwaar was, nam juffer Mortelmans een grauw klein geldbeursje en plaatste dit insgelijks in het groote draaggevaarte.

Wat ging de oude vrouw dan met dien korf doen? Ging zij inderdaad die hemden aan het armbestuur leveren en dreef zij daarin, - zoo als het haar neef veronderstelde - eene schandelijke, eene bedrieglijke industrie? Wij weten het nog niet stellig. Maar wat onze nieuwsgierigheid gaande maakt, is dat de oude vrouw haren kabas met hare rechterhand vulde, terwijl zij de linker wegstopte.

Zou zij dan het voorschrift Christi: - Zoo uwe rechterhand eene aalmoes doet, dat uwe linker het dan niet wete! - letterlijk willen navolgen; of wat heeft zij daarmede voor?

Nog eens, wij weten het niet; maar wat wij kunnen verzekeren is, dat juffer Mortelmans eenen mantel omhing, die haren korf wegstopte, en dat zij eenen hoed opzette, welke door zijne onmetelijke grootte voortreffelijk geschikt was om hare edele wezenstrekken voor eeniegelijk te verbergen.

Vooraleer zij vertrok, wilde zij hare bezoekers nog den goeden nacht toewenschen; doch deze konden bij 't zien harer kleedij zich moeilijk onthouden van lachen. Voorwaar, haar groenkleurige mantel, met korten kraag, was niet bevallig; en hoe zou haar hoed, naar de mode van 't keizerrijk opgedaan, kunnen bevallen aan heeren die de hoedjes à la Pamela, en al degene die, na die mode, modisch geworden zijn, op het hoofd van mevrouw Goedgebuer bewonderd hadden?

Toen de meid hare meesteres had uitgelicht, vroeg haar Goedgebuer:

- Waar gaat Tante zoo laat naartoe?

- Alle zaterdagavonden, als de werklieden uitscheiden, gaat zij de huur der kamers en huizekens, welke zij aan de ambachtslieden verhuurt, ontvangen.

- Zij heeft wel gelijk, - merkte François op - anders zou zij daar wellicht nimmer het geld van zien.

- 't Is mogelijk - sprak de meid. - En, om 't kort te maken, gelieven de vermoeide heeren te gaan slapen?

En zij ging hen vóór tot de kamers waar hunne bedden opgemaakt stonden. Daar spraken zij nog van 't een en 't ander; doch geen van beiden wist op te merken dat de meid hen begrepen had, en zij hun bij Tante zeer slechte diensten zou bewijzen.