Volledige werken (2 delen)

[p. 552]

II.

Mijnheer Goedgebuer was een dier menschen, welke zich zoo uitsluitelijk aan hun ambt kunnen wijden, dat zij er, als 't ware, mede vereenzelvigd worden en er den eigenaardigen vorm van aannemen.

Inderdaad, reeds van verre kon men zien, dat die heer een industriëele was. Immers, hij had een hoog benepen voorhoofd, waarvan de zijden ingevallen waren, en het kort gesneden haar kwam maar ten halve zijner kruin. Hij kon niemand in de oogen staren, en toch waren zijne oogen klein en scherp; een joodsche grimlach zweefde onverpoosd op zijnen bijna lippeloozen mond, en een gouden bril rustte op zijnen puntigen neus.

De man, welke hem overal verzelde, was kennelijk aan iets zeer gemeens, dat hem eigen was. De naam van Worm, door Schiller in een zijner treurspelen aan eenen secretaris gegeven, zou hem passen, zoo hij in dit verhaal geene te geringe rol had om hem waardig te zijn. Hij vervulde bij mijnheer Goedgebuer het ambt van geheimschrijver, van lijfknecht en gezelschapsheer. Hij was gelast met al die boodschappen, welke men aan geen ordentelijk man durft opdragen, leefde van de beurs van Mijnheer, en deelde in de drinkpenningen der dienstboden. Eindelijk was hij een dier wezens, wien onze bodem nooit voedsel gaf, en die zich, slechts sedert kort, met eenen hoop nieuwigheden bij ons ingeënt hebben.

Hij scheen meer dan knecht; maar zijne bediening was inderdaad lager. Zijn rug stond voor zijnen meester gebogen, alsof hij ware krom gegroeid, en tegenover de andere dienstplichtigen matigde hij zich een gezag aan, dat dwingelandij werd. Dit laatste verzachtte zijnen toestand en een buitengewoon welzijn gloorde u van uit zijne onbeduidende oogen te gemoet. Hij was ook zeer gelukkig; immers de padde vlijt zich zoo genotvol neder in het slijk, als de Sultan op zijnen gemolligen divan...

Doch, vervolgen wij onze geschiedenis.

Op de St-Jacobsmarkt vermeende mijnheer Goedgebuer, dat men hem riep; maar niemand aan de portel zijner vigilante ziende, gaf hij het op en vergenoegde zich met tot zijnen gezel te zeggen:

- Mijnheer François, ik dacht dat men mij riep.

- Zoo, - glimlachte deze, alsof zijn meester eene aardigheid gezegd hadde. Goedgebuer hernam na eene poos:

- Ik wil u nu toch wel zeggen, waar wij hier in Antwerpen gaan; ge zoudt anders te zeer verschieten.

- Welhoe, mijnheer? - vroeg Worm nieuwsgierig.

't Is zoo nog al moeielijk om uitleggen, zeer burgerachtig, zeer gering - hoei! - bij eene rijke tante,... eene miljonnaire, die zoo gierig, zoo gierig is, dat zy vast dubbelen intrest bij haar kapitaal opeenstapelt.

- En is dit suikeren Tantje het uwe?

- Waarschijnlijk... Ge begrijpt dus, dat het mijn bittere plicht is, iedermaal dat ik te Antwerpen kom, bij haar te huisvesten.

- Begrepen! begrepen, zeer wel begrepen!... Doch...

- Ik moet u verwittigen, Worm, de dienstmaagd van tante nooit grof toe te spreken: dat goedje wordt daar als 't kind uit den huize behandeld en... dat zit mede aan tafel!

[p. 553]

- Hoe! - riep de lijfknecht met eene gemaakte droefheid; - zal mijn meester dan verplicht zijn met eene keukenmeid te middagmalen?

- Ik doe dit wel dikwijls met u, mijnheer François.

- Zeker hebt gij mij die vereerende goedheid reeds bewezen - antwoordde Worm met eenen glimlach, die bewees dat de steek hem welkom was; en, om eenen anderen zwaai aan de samenspraak te geven, begon hij:

- En is het om die zalige tante, dat gij deze aangename winterreis onderneemt?

- Ge zijt wel nieuwsgierig - morde Goedgebuer, wien niets aangenamer was dan zijnen lijfknecht op die vernederende wijze te kunnen beknorren: en die meesterachtige goesting was den knecht bekend, zoodanig, dat deze alle gelegenheden te baat nam om zijnen meester dit zoete vermaak te verschaffen.

Goedgebuer hernam:

- Ik heb u hier noodig, François, om mij te helpen in het zoeken naar Waterkamp.

- Waterkamp? Is dat de heer met wien gij geassociëerd waart?

- Dezelfde. Ge moet weten dat die heer mij vroeger eenige diensten bewees, en ik wil ze hem in zijne armoede vergelden. Wel is waar, Waterkamp had mij destijds noodig; ik alleen kon zijne zaken voortstuwen; want zoodra ik hem verliet, bankroeteerde hij!

- Ieder erkent uwe behendigheid, Mijnheer!

- Vleier! maar inderdaad: Cet homme n'avait pas le génie des affaires: hij was te edelmoedig, te zwak; hij kon zijn belang met zijn hoofd niet berekenen, en hij cijferde steeds met zijn hart. - Ge moet weten, dat het hart een zeer slechte industriëele is. - Waterkamp kon niet begrijpen dat een werkman met zeer weinig, met oneindig weinig leven kan. Hij wilde het niet gelooven, en hij berekende de uitgaaf zijner knechten in evenredigheid der zijne.

Hier lachte Mijnheer François op eene wormachtige wijze, en Goedgebuer hernam:

- Hij was dus uitermate goed, te goed... hij verlangde eenen geassociëerde, en hij nam mij.

- Begrepen - riep François - en ge steldet orde in zijne zaken.

- Een weinig!... Evenwel wilde hij nimmer met mijn systeem van berekening instemmen. Dit bracht vooreerst verkoeling, dan scheiding tusschen ons... Ik had genoeg gewonnen om alleen eene manufactuur op te richten. Ik ondernam het.

- En gij geluktet?

- Wel zeker! ik economiseerde op alles; op de daghuur van den werkman alleen spaarde ik ontzaglijke sommen, die mijn kapitaal vergrootten en dus mijn actief vermeerderden. Door mijne behendigeid wist ik de concurrentie meester te worden, en hij, met wien ik vroeger samendeed, moest voor mijne vindingrijkheid onderdoen.

- Hij was dus een eerlijk man?

- Al te eerlijk! Want toen hij moest liquideeren, betaalde hij mij tot den laatsten penning.

- Le fou!

- Ge klapt er licht over, Worm, - viel Goedgebuer wrevelig uit - Moet men dan zijne schulden niet voldoen?..... En toch - vervolgde hij zachter - hij mocht zich zoo van alles niet ontblooten. Durfde hij mij niet bekennen, dat hij niets meer bezat, zoo hij mij betaalde?... en ik geloof dat hij gelijk had!

- Waarachtig!

- Waarachtig! zijne nauwgezetheid heeft hem nu tot den bedelzak gebracht.

- Och arme! en gij hebt de goedheid u voor dien bedelaar eenige dagen bij uwe gierige Tante te gaan verdrieten?

- Ziellooze moeial! - vloekte Goedgebuer op eenen toon, die zijnen knecht verwonderde, en bij zijnen meester eene inwendige foltering verried. - Kon ik dan de zoo smartvolle hulpbede van Waterkamp verstooten? God weet wat het hem gekost heeft den brief te schrijven, waarin hij mij zijne ellende meldt; want, waarlijk, hij dringt er meer op aan dat ik zijne ellende zou verzwijgen, dan dat hij op hulpe aandringt.

- En ik zie, - merkte Worm gedwee op - dat gij zijne vurigste beden met liefde voldoet; immers gij zwijgt meesterlijk zijne ellende!

- Zwijg - schreeuwde Goedgebuer op eenen vreeselijken toon. - Heb ik u, Worm, dan niet noodig om den ongelukkige op te zoeken? Hij heeft zijnen brief, hem zeker door

[p. 554]

zijne vrouw afgeperst, niet kunnen voleindigen; want hij heeft zijn adres niet opgegeven... Dit wantrouwen beleedigt mij toch - mompelde hij - want Waterkamp moest bevroeden dat ik zijne vroegere diensten met geene ondankbaarheid beloonen zou....

Ware het in het rijtuig nu licht geweest, voorzeker zou François het hoogrood bemerkt hebben, dat de verdroogde wangen van zijnen meester kleurde; maar het was duister en de industriëele kon zijne ontroering onder den dekmantel van den nacht verbergen.

Hij moest inderdaad wel bitter aangedaan zijn, want hij sidderde; misschien kwol hem een bijtende, een rastelooze hartworm en fluisterde eene geheimzinnige stem tot zijn geweten:

Geef aan wie u met weldaden overlaadde!

Geef aan hem, dien gij tot loon zijner weldaden besteelt!

Geef aan hem, dien gij door schelmerijen tot den bedelzak doemdet!

Doch, wie weet hoe de worm in het hart des industriëelen knaagde en daar dieper en dieper griefde. Wie weet het: God en hij. - En God en hij zwegen....

Intusschen kwamen de reizigers op de Groote-Markt, en daar deed Mijnheer Goedgebuer den voerman stilhouden vóór eene deur, aan welke hij belde.