Volledige werken (2 delen)

[p. 500]

Tweede hoofdstuk.
Waarin men vindt hoe vervaard de beschermgeest was.

Men beleed op het eiland geenszins het christen geloof. Men zal dat reeds bemerkt hebben, want de tweedracht, de haat en de ongelijkheid die er troonden, strooken weinig met de gelijkheid en de liefde, welke door het H. Evangelie gepredikt worden. Sidhan was dus ook het nederige kind onzes Zaligmakers niet; integendeel was zijne ziel met hoovaardij en heerschzucht behebt. Hij deelde in het gezag van den grijzen Mordohan, en deze was blijde hem dit deel af te staan, omdat de valsche profeet hem onontbeerlijk was. Inderdaad, Mordohan drukte een ongerechtig dwangjuk op zijne stamgenooten, en men ware zeker tegen hem opgestaan, zoo Sidhan de ongelukkigen niet hadde in toom gehouden. Hij deed hun gelooven dat hun rampspoed ontstond door Gods wille, en zij met een later geluk zouden beloond worden, wanneer zij hun slavenleven geduldig doorbrachten. Die noodlottige leer deed hen in hoop leven en versterkte hunne moedeloosheid: zij vonden het gemakkelijk een eeuwig geluk te bekomen, met zich werkeloos door den levensstroom te laten sleuren, en dachten niet eens dat er op het eiland ook geluk was, en dat zij dit door arbeid aan het gezag van Mordohan moesten onttrekken. Zoo staafde Sidhan's invloed de dwingelandij van het opperhoofd, en deze beloonde hem daarvoor met zijne vriendschap.

Dien avond zaten zij te zamen met Ardhan over het huwelijk van dezen laatste met Harmona te raadplegen. Het vertrek waarin zij zich bevonden was uitnemend prachtig, en op den marmeren schoorsteen bevonden zich van die kleine sieraden, welke aanstonds den rijkdom en den goeden smaak der bewoners verraden. Tusschen die nuttelooze versierselen had er steeds eene kleine doos gepraald, waarin Mordohan en de priester veel aanbelang stelden. Rondom was zij met kostelijke paarlen bezet, en in het midden schitterde in diamanten letteren het vreemde:

Wat dit geheimzinnig teeken beduidde, wisten zij eigenlijk niet; maar toch was het hun bewust dat die doos in zich bevatte al wat hun gezag kon aantasten, en daarom verlustigden zij zich dikwijls in het beschouwen van dit klein gevang hunner vijandelijkheden. Nu was die doos weggenomen en er bevond zich niets meer dan de lauwertakken, waarmede zij altoos omkranst was.

De mannen zaten in zetels rond de tafel en zij schenen in de drokte van hun gesprek vergeten te hebben, dat er eene vrouw in den hoek der kamer op een rustbed half uitgestrekt lag. Die ongelukkige was Harmona. Haarboezem zwoegde pijnlijk en op haar gelaat lag de uitdrukking der meest folterende onrust. Groote zweetdroppels vielen van haar voorhoofd, en hare blauwe oogen stonden strak en stijf gevestigd op de doos, welke zij in de knijpende

[p. 501]

handen hield. Zij had ze bij hare aankomst met brandende verwachting aangegrepen, en nu poogde zij met klimmenden angst haar te openen. Want, bevatte die doos haar heil niet? Zou, indien men ze opende, geluk en gelijkheid eruit niet heenstroomen, gelijk de oude Rhemba het beweerde? Zou Harmona dan nog verplicht zijn Ardhan te huwen, wiens hoovaardige ziel zij niet dulden kon, en wiens kwaadaardigheid zij verfoeide? En zou zij dan ook niet, tusschen al die gelijke menschen, er éénen kunnen kiezen, die door zijne deugd, door zijne minnende ziel harer waardig was? Helaas! dit alles bleef voor haar een geheim; want, wat zij ook beproefde, hoe zij duwde of trok, geene springveer ontspande zich, en de doos bleef als een juweel waar geen enkel aanvoegsel in te vinden is. Zij had reeds haar geloof in de woorden van Rhemba verloren en heur hartebloed verkilde van wee: nevens haar werd de rampspoed haars levens beslist, en zij hoorde haar huwelijk met Ardhan tegen twee dagen later bepalen. Een klaagtoon ging op uit hare borst, en zij liet het hoofd moedeloos zakken, als iemand die zich ter martelie wijdt. Langen tijd bleef zij alzoo zitten weenen, totdat de pijn haar weer krachten gaf; toen hief zij het hoofd op, de tranen droogden op hare brandende wangen, en een hevig rood, als dat der blijdschap, kleurde haar gelaat. Heure oogen sparden zich wijd open en, vol vertrouwen, staarde zij het kleinood aan.

- God! - stamelde zij stil, - ik had vergeten dat de doos ook spreken kan! Misschien... - Zij eindigde niet, want de ontroering overmeesterde haar en de nieuwe hoop, die haar bezielde, ontnam haar de kracht om verder te denken. Intusschen was haar verloofde onbemerkt genaderd. Misnoegd over haar lang stilzwijgen en over hare voortdurende koelheid, wilde hij haar ten minste een blijk van deelneming afpersen. Hij zette zich nevens Harmona op de rustbank neder, en sprak zoo zoet als zijne ruwe stemme het toeliet:

- Harmona, gij behandelt mij wreedaardig en uwe koelheid is gal voor mijn hart. Ik verdien beter van u, liefste, want, geloof me, in uw bijzijn ben ik ontroerd en onrustig.

Harmona hoorde niet; hij vervolgde, terwijl hij zachtjes op zijne knie zakte, en de hand greep, welke het meisje hem in hare ontroering nemen liet:

- Ik lig hier voor uwe voeten neergeknield; beloon toch, lief kind, die vernedering, met eenige liefde; zeg mij eens, om mij te troosten, dat ge mij bemint.

Maar Harmona verstond hem niet: geheel hare aandacht was op het juweel gevestigd. Zij rukte hare hand los om de doos aan heur oor te brengen, en toen overtoog haar aangezicht met blijde kleuren; want de doos fluisterde haar zingend tegen:

Indien gij 't heil verwekken wilt

Van dit verzuchtend land,

Min Demhar dan uit ganscher hart

En schenk hem uwe hand.

Maar geef die nooit vóór gij, verheugd,

Mijn deksel open vindt,

Of wel gij zult rampzalig zijn,

Als 't vadermoordend kind.

Een ontzettende gil galmde door de kamer en eene siddering doorgleed Harmona's ledematen. Voor haar had zich eene geheele toekomst opgedaan, en die toekomst stemde in met den geheimsten klank harer minnende borst. Hevig geschokt, stond zij op van de rustbank, liep tot haren vader, en in de zaligste ontroering op de knieën stortende, stamelde zij vol vreugd:

- Vader, ik huw Ardhan niet; want het lot beschikte anders over mij!

De magnetische blik, waarmede Mordohan dien vreugdegil beantwoordde, verpletterde haar; zij stond bevend op, en naar heur rustbed terugzwijmelende, viel zij machteloos erop neder.

Sulmath trad op dit oogenblik binnen. Hij begon weder zijne kruipende buigingen; maar de verwarring waarin men was, bemerkende, wilde hij zich verwijderen, toen eene razende uitboezeming des verstootenen minnaars zijne ooren trof. Hij begreep alles, en meenende het oogenblik geschikt te vinden, stamelde hij iets van gelukkig maken en beminnen, en zijne woorden klonken zoo zonderling voor al de aanwezigen, dat zij van woede en verwondering als versteenden. Sulmath scheen zich

[p. 502]

daaraan verwacht te hebben; althans den hoonenden glimlach bemerkende, waarmede Mordohan zijne aanspraak aanvaardde, hernieuwde hij zijn gezegde, en vroeg met klem de hand van Harmona aan haren vader af.

Zij, zij ontwaakte uit hare bezwijming, en hoorde met nieuwe ontsteltenis het antwoord van haren vergramden vader:

- Zijt ge krankzinnig geworden, Sulmath, of raaskalt ge slechts op dit oogenblik? De afstand tusschen u en mij is grooter dan die van de aarde tot den hemel, en ge durft mij mijne dochter ten huwelijk vragen!

Sulmath stak het hoofd fier omhoog en wilde antwoorden, maar de priester viel met gramschap in:

- Ge vraagt Harmona niet, maar een deel onzer macht. Doch de heerschappij is eenig, en verspreidt men haar, dan wordt zij vernietigd. Ze moet in Mordohan's stam voortleven, en niemand huwt ooit Harmona dan wel Ardhan.

- Ardhan! - zuchtte het meisje; doch de stem van Sulmath smoorde dien zucht:

- Mij docht dat het gezag van heer Mordohan slechts kon winnen door het met een ander vermogen te vereenigen, - en hier deed hij zijne beurs onder zijnen mantel rinkelen. - Als de geslachten slechts paren in hunnen eigen schoot, moeten zij vergaan en hun bloed moet bederven.

- Bederven? - vloog Ardhan hierop los, de hand aan zijnen degen slaande; - bederven met mijn bloed! Ha! meent ge dan dat uw kruipdierenvocht onzen stam zal doen herleven? Hieruit, goudgier, of....

- Maar ik kwam u geld leenen! - En Sulmath stak zijne beurs onder den neus des jongelings.

- Hier dat geld en vertrek! - schuimbekte deze. Doch Sulmath zag hem met een nijdig gezicht aan, spotlachte eens, stak de beurs, weer onder zijnen mantel, en boog vriendelijk voor de sidderende Harmona.

- Ik hoop u eens te bezitten, lief kind, - zegde hij, tevens den dolk ontspringende hem door Ardhan toegestoken. - En u, trotschen nieteling, wenschte ik te verpletteren onder uwe hoogmoedige onmacht!

Hij vertrok bij tijds om de woede van Ardhan te ontkomen, wiens aandacht gelukkiglijk op Harmona geroepen werd. Zij was hevig getroffen door de woorden van Sulmath, en het bange zweet brak haar uit, wanneer zij overdacht wat onheilen haar die nieuwe minnaar berokkenen kon. In tranen losbarstende viel zij op hare knieën en bad:

- Mijn God, ben ik dan geschapen om tot lokaas mijner vijanden te dienen, en zullen altijd diegenen om mij strijden, welke ik niet liefhebben kan! O hemel, is het mijne rampzalige beschikking dien Sulmath te behooren....?

- Neen, liefste, neen; ik alleen ben uw verloofde. - En Ardhan wilde het meisje aan zijn hart drukken, maar zij vloog ijlends van hem af, en snikte:

- Nog liever Sulmath!

- Ik weet dat ge mij verfoeit! - galmde Ardhan grijnslachend haar tegen; - maar wanneer ik gebied, gehoorzaamt mijne zuster!

Mordohan stond bij de kinderen. Zijn oog rolde onvergenoegd onder zijne zware wenkbrauwbogen en men zag dat hij over hen beiden ontevreden was. De koelheid van zijn kind en de woede zijns schoonzoons mishaagden hem beide, en hij was bereid hen te bestraffen, toen een zeldzaam geluid hem hierin verhinderen kwam.

Het was een raadselachtig geschuifel dat allengskens naderde, en begeleid ging door een vleugelengeklap, waarvan de gewelven zuchtend daverden. De deur krijschte op hare hengsels en de beschermgeest verscheen in al den glans, dien hij nog vergaren kon. Zijne oogen dwaalden van angst en zijne haren golfden ruw, omhoog gestegen door den schrik. Hij sprak, en zijne stem geleek aan het nare gorgelgeluid eens stervenden:

- Wee u, Mordohan, en wee mij!

‘Want onze zonden zijn opgehoopt en zij zijn talrijk als de afvallende herfstbladeren;

‘En Hij heeft onze wandaden geteld, en Hij heeft er onze hoogmoedige misbruiken bijgetekend, en hun getal is grooter bevonden dan dat der starren uit zijnen hemel:

‘En daarom zal onze macht weggeblazen worden gelijk het kaf dat van het koren is gewand, en de bronnen onzer heerschappij zullen opdrogen, als de wateren des winterregens!

[p. 503]

Hij zweeg een oogenblik, waartusschen Mordohan hem met eenen bedaarden glimlach tegenvoer:

- Het schijnt dat mijn Geest, in plaats van mij te beschermen, zelf mijne hulp behoeft. -

En de Geest:

- De spot past den kleinen, maar grootsch is de taal van diegenen die machtig zijn:

‘Maar onze tijd is verbazend verkort geworden, en onze dagen zijn geteld;

En zij staan gegrift op de schalie van het meedoogenloos dwanglot;

Want een wondere Geest is in den duur van rampvolle jaren aangegroeid; en hij zal ons afbreken, en schitterend verschijnen als de maan, wanneer zij van achter zwarte wolken te voorschijn treedt.

Maar, - en hier gloeiden Adalhil's oogen vervaarlijk, en hij rukte de tooverdoos uit de hand van Harmona, - maar de kinders spelen nu met de macht der vermogenden;

En dit juweel van paarlen moet begraven worden; ik zal het bergen in de diepste krochten des bodems, waar de aardbevingen het niet vinden zullen.

En dan, dan zal ons gezag weer groot zijn als in den beginne.’

De Geest ontplooide zijne vlerken en wilde weg met de doos; maar Harmona, die zich alzoo hare geheele toekomst ontrukken zag, klampte zich hartstochtelijk aan zijne vleugelen, en bad met betraande oogen:

- Adalhil, och, Adalhil, heb medelijden met mij! Die doos bevat mijn leven, ontruk me mijn bestaan toch niet. - Maar de Geest:

- De kinderen zullen gevloekt zijn, die het op het gezag hunner vaderen gemunt hebben;

‘En de smarten zullen hen verknagen en zij zullen van folteringen mager worden en verkwijnen.’

Doch Harmona liet niet af van bidden: een tranenvloed liep van hare wangen, en hare smeekingen waren treffend genoeg om het koudste hart te raken. Heur vader had medelijden met haar; hij liet zijne aandoening door eenige vochtige paarlen blijken, welke moeielijk van onder zijne grijze wimpers neerbiggelden; maar hij had ook ingezien hoe noodzakelijk het was de doos te verbergen, en sprakeloos volgde hij met den priester en Ardhan den Geest, om te zien waar hij het kleinood dragen zou. Doch Harmona liep hen na. Zoo hartverscheurend was haar gegil dat zij hen misschien zou vermurwd hebben, ware Ardhan niet door hare klachten verbitterd geweest. Hij vermoedde dat de doos tot haar gesproken had, en haar tegen hem had ingenomen. Stilstaande vroeg hij barsch:

- Waarom volgt gij ons?

- O, beminde Ardhan, ik wil zien waar mijne duurbare dooze verborgen wordt!

- Om ze te kunnen rooven en aan anderen te overhandigen, niet waar? Terug, valsche vrouw, terug! - En daar het meisje biddend bleef volgen, nam hij haar in zijne armen, droeg haar weder in de kamer en grendelde de deur met geweld achter zich toe.

Daar zat ze nu opgesloten, de arme maagd, alle uitzicht verliezende op het geluk van Demhar, op dat haars vaders, en van al diegenen, wier heil in de doos verborgen lag. Want, waar zou men het juweel versteken? Was het in de diepe kelders of afgronden van het slot? Ach, die kende Harmona zoo weinig; want de deugd, daalt zoo noode in de krochten der misdaad, der schelmstukken en der onmenschelijkheid! En toch, al hadde zij die onderaardsche gewelven beter gekend, waar ergens was het daar dan, dat men het duurbaar kleinood nestelen ging? Ach, hoe kromp het hart van het meisje te zamen, toen zij het laatste geritsel vernam van hen, die traag de trap afdaalden; hoe ontging haar het bange leven! Noch gezucht, noch getraan kon haar helpen, en zij viel moedeloos neder, evenals de geknakte bloeme, welker sap meedoogenloos door de brandende zoh wordt opgeslurpt. In hare ziele verdroogde men ook het levensvocht, het begoochelend vonkje dat ons aanvuurt tot aan het graf; men ontscheurde haar de zachte hoop! Maar gelijk de Algoede aan het verzengde bloempje, dat zijn hoofd in verbidding ten hemel heft, een weldoenden dauwdrop zendt, welke nieuw vocht in haren stengel vloeien doet, zoo ook verliet Hij Harmona niet, toen zij heur hart ten hemel hief. Nog zat zij schreiend te bidden, wanneer zij hare droefheid langzaam voelde bedaren; heur hart klopte min hevig, en de pijnlijke huivering, die haar geheel lichaam bevangen had, stilde allengs. Hare oogen werden zwaar

[p. 504]

en schemerden, totdat zij ze zachtjes sloot, en in hare aderen de verkwikking van eenen weldadigen slaap gevoelde.

Luttel tijd nogtans had zij daar zoo in die bewustelooze zaligheid gelegen, of zij kreeg eene doffe gewaarwording van iets zonderlings, dat er met haar gebeuren moest. Het was haar alsof zij door onzichtbare armen zachtjes van den grond werd opgelicht; doch hoe dit geschiedde, bevroedde zij niet. Zij zag alleen boven haar wezen den zweem van een gelaat, dat zij nimmer op aarde ontmoet had, en dat haar met eenen sluwen glimlach in de oogen keek. Dan werd het eensklaps rondom haar duister, en zij gevoelde dat zij al kronkelend daalde, altijd daalde....

Toen zij ontwaakte, bevond zij zich in eenen kelder, waar alles haar vervaarlijk tegengrijnsde. De welfselen blikkerden er van zilten salpeter en langs de muren droop een stinkend vocht, dat tot op den bodem nederzijpelde. In eenen hoek hing, in ketens, een afgeteerd geraamte: het schoot electrische vonken van zich, en zag met zijne oogholten nijdig naar de slotbewoners, welke het zoo onverwacht in zijne eeuwige rust kwamen storen. Deze stonden in het diepste van het hol, en Adalhil verlichtte hen flauw met den glans die van hem uitging. Buiten den omtrek, welken die fletsche stralen bereikten, was het duister, akelig duister. Nogtans schemerde het genoeg om Harmona te laten zien, hoe geweldig Ardhan met Adalhil's bijl den muur doorhakte, en hoe grimmig deze met zijne klauwen de aarde uit de klove groef. Trillend van genoegen krabde de Geest den put dieper en dieper, en naarmate zijn arbeid vorderde, slaakte hij ruwe kreten van blijdschap, niet ongelijk aan die van den leeuw, wanneer hij zijner prooi de ingewanden ontscheurt. Hij lachte akelig, toen de groef de vereischte diepte had, en huppelend van vreugde, vulde hij ze weer aan, wanneer de doos er zorgelijk was ingelegd. Eindelijk was alles gesloten en aan zijne verrukking geene mate meer kennende, richtte de Geest zich op in dolle sprongen, klapperde met de wieken, en zijnen meester den welgelukten arbeid toonende, snorkte hij godtergend:

- Nu staat ons gezag pal als de troon des Eeuwigen; en het is onwrikbaar als de as waarop de wereld draait!

‘En de donder moge knallen, dat de aarde ervan beeft, ons vermogen blijft buiten het bereik van Gods verbolgenheid!’

Een schrille lach spotte ten antwoord door de kroft en een fijn stemmetje zong:

- En de donder heeft niet geknald, en de aarde heeft niet gebeefd, en uw vermogen is onder het bereik van Gods toorn!

‘En uw gezag staat niet pal als de troon des Eeuwigen; maar het is vergankelijk als het gebrom zijns donders!’

Dit neuriede een Geestje, dat dartelend voor hen verschijnen kwam. Het was een etherachtig wezen dat verwondering baren moest. Zijn hoofdje, vol sprekende schoonheid, zweemde naar de sluwe trekken van eenen vos, en uit zijne oogen blonk arglist en spot. Eene zonderlinge kuif bedekte dat kopje, en deze was versierd met scheren, hamers, beitels, schietspoelen en dergelijke werktuigen, waarboven een wereldbol, bekroond met een meuleken, dat onophoudelijk draaide. Een satijnen kleed omgaf dien Geest, om zijn middel saamgebonden door eenen lederen gordel, waaraan eene onmatige beurs en een inktpot hing, groot genoeg om een werelddeel boeken vol te schrijven.

Het lachte nog altijd, terwijl het de verbaasde gezaghebbers toesnauwde:

- En Sulmath hebt gij verachtelijk weggezonden, en gij hebt hem spottend uwe Harmona geweigerd.

‘Maar de Heer heeft op uwe tergende hoovaardij neergezien.

‘Hij heeft mij aangesteld om Sulmath te verheffen, en ik heb besloten dat hij Harmona huwen zal!

- Mij, och neen, mij toch niet! - gilde nu Harmona, uit haren hoek vooruitspringend, en voor den verzwindenden Geest op de knieën stortende. Maar, daar hij, zonder op dien uitroep acht te slaan, verdween, werd zij door den angst der toekomst overstelpt, en viel machteloos tegen den muur, waar de tooverdoos verborgen was. Een hemelzoet fluistergezang klonk haar van daar tegen, en dit gewaagde zoo liefelijk van hoop en van naderend geluk, dat het meisje er een zalig

[p. 505]

genot door smaakte, en half tot zichzelve wederkwam. Maar nu greep haar de driftige Ardhan in zijne armen en knarzetandend van woede, snauwde hij haar toe:

- Vermaledijd kind, wie deed u mij hier volgen? Was het liefde tot een ander? Nu, dan zal ik u onder mijn vermogen knakken en u aan mij verbinden als mijne slavin!

En onder het uiten dier bedreiging volgde hij met Harmona zijne gezellen, welke traag de draaitrap opklommen. Het meisje nam nogtans met nauwkeurigheid den weg op, welken zij volgden, en zij had reeds al de kronkelingen ervan vast in haar geheugen geprent, toen men weder de zaal binnentrad.

Hier werd besloten dat het Geestje van Sulmath geene opmerking verdiende, en Adalhil plaatste zich, vergenoegd over het verbergen der doos, op zijnen toren, terwijl de overigen begonnen te feesten, alsof zij hadden gezegepraald.