Volledige werken (2 delen)

[p. 451]

IV.
De regenbak.

Maar des morgens kwam Willem aan Helena vragen, of haar man niet wedergekeerd was; want hij had hem niet gevonden. En de vrouw sidderde!... De jongeling ging op nieuw op zoek en kwam 's avonds weder; hij hernam zijn onderzoek met den nacht te vergeefs; nergens was de ongelukkige timmerman te vinden.

Vier weken lang vergrootte alzoo de ongerustheid van moeder ea dochter; vier weken bleven zij in afwachting op eene uitkomst zonder hoop; en toch drong de hoop in hun harte, als om te spotten met het droeve kind, alsom te schaterlachen met het lijden der rampzalige vrouw! O! het lijden dier arme wezens, welke zoo op eens al hun welzijn verwoest zagen, was verschrikkelijk! Zij weenden, zij treurden, zij baden, zij hoopten! Hoe menigmaal konden zij den honger, door de verterende droefheid verwekt, niet verzaden, om dierzelfde droefheid wille, welke hunnen gorgel toegewrongen had! O! wen dit gebeurde, dan wierpen zij zich op de knieën, dan smeekten zij den hemel zoo vurig! Moeder en dochter vermengden hunne tranen in de hartroerendste omarmingen; al te vergeefs, hun gebed werd niet verhoord! hunne tranen niet geteld!... Herman bleef weg, en niets, niets werd er van hem vernomen....

En toch hoopte de rampzalige Helena.

Dagelijks ging ze naar de politie vernemen, of men niets van haren gemaal gehoord had; dagelijks, vol betrouwen op zijne tusschenkomst, ontstak zij eene waskaars voor dezen of genen heilige; dikwijls zelfs deed zij eene mis lezen ter ontdekking van haren gemaal, en dan zat zij met hare dochter weenend te bidden voor het altaar, waar de priester het verzochte zoenoffer bracht.... O! op die godvruchtige stonden stortte hun geloof hun zooveel hoop en liefde in het harte! Hoop voor het wedervinden van den verloren ouderling, liefde voor het leven! want die liefde was hun reeds zoo dikwijls ontgaan om in eene aanbidding des vernielenden doods te veranderen!

En als beiden dan vol hoop, vol betrouwen naar huis kwamen, als moeder en dochter zich in eene voorgevoelde zaligheid over den teruggevonden vader, over den wedergekomen echtgenoot, onderhielden, o! hoe trof het hen dan, als zij hunne deur openende, de woning ledig vonden! Dan greep hen de wanhoop in hare klauwen, om de arme, rampzalige wezens in eene afgrijslijke omhelzing de grootste folteringen te doen gevoelen!

Hoe dikwijls kwam dan in Helena's geest de gedachte op van al wat zij bezat te verpanden, om toch eenen zieldienst tot lafenis van den overleden ambachtsman te laten doen, hoe dikwijls Maar was Herman dan wel dood? Waar was zijn ontzield lichaam? zijn overschot?

Helaas! nergens, nergens! En nogtans was het ijs gebroken, de kreken en vlieten ontdooid; men had overal gevischt, langs alle kanten opzoekingen gedaan en toch vond men Herman nergens! Hij leefde dan nog!...

En bij die overweging schilderde de hoop weer bloemen voor de ongelukkigen.

En Willem sierde die bloemen nog op. Niet eens kwam hij des middags naar Herman vernemen, of hij bracht eenen hoop bewijzen bij dat Herman nog leven kon. Hij geloofde zich zelven wel niet, als hij zoo sprak; maar ziende

[p. 452]

dat de vrouwen in zijne taal troost vonden, wilde hij schijnen, alsof hij van Hermans terugkomst verzekerd was.

Alzoo werden Helena en Eleonoor vier lange weken tusschen angst, afgrijzen, hoop en verwachting geslingerd. En die verfijnde folteringen, welke hunne eertijds zoo geruste ziel pijnigden, vergrootten nog door het uitzicht op de toekomst, door het uitzicht op het naderend gebrek!....

Het weinig geld dat men gespaard had, was verteerd.

Zij hadden nu toch al vier weken geleefd zonder eenige winst. De onkosten, voor hun bestaan vereischt, die, waarmede zij de hulpmiddelen, welke de kerk ter hervinding van den werkman aanbood, kochten, hadden tot hunnen laatsten penning verslonden. Willem wilde hen, wel is waar, met zijne beurs bijstaan, maar de vrouwen weigerden dat vrijmoedig. Zij moesten eerst van de dood van hunnen broodwinner verzekerd zijn, eer zij zich zouden vernederen tot het aannemen van een brood ter aalmoes.

Aan niemand kloegen zij hunnen nood; zij leden in stilte; voor het uiterlijke schenen zij geen gebrek te lijden.

De geburen verwonderden zich daarover, want die vermoedden dat Helena met haar kind nood hebben moest. Zij beschuldigden haar van hoovaardij, omdat zij hunne hulp niet afsmeekte. Sommigen durfden zelfs beweren dat Helena fortuin bezat, en dat het slechts uit vrekheid was dat zij te voren de arme vrouw speelde.

De geburen hadden nog om andere redenen eenen wrok tegen de rampzalige vrouw.

Helena had er niet meer aangedacht Jelle te verzoeken naar den regenbak om te zien, welke, gelijk men weet, door haren gemaal opengelaten was. Het verdwijnen van Hendrik, haar angst deswegens, hadden haar dat uit het oog doen verliezen. Voeg daarbij dat er een geruime tijd verliep, eer van iemand daarover gesproken werd, en dat het onder de geburen bleef, alsof er aan den regenbak niets gebeurd ware, totdat eindelijk het water begon te stinken, en alles voorspelde dat het ging bederven.

Men stak de koppen bijeen en wist niet waaraan dat stinken van den regenbak te wijten. Men maakte allerlei gissingen, stapelde de botste veronderstellingen opeen; eindelijk schoot het iemand te binnen wat er op den zondag van buitensluit gebeurd was.... Nu vielen alle tongen te gelijk op Helena; men vroeg op de hatelijkste wijze, waarom zij geen geld kon vinden om den regenbak te doen zuiveren, daar ze wel geld vond, om zoovele weken te bestaan zonder eenige winst.

Die ommekeer der geburen, welke Helena en haar gezin altoos zoo geliefkoosd hadden, die zelfs weinige dagen te voren, met zooveel medelijden van haar spraken, kwam aan de ooren van mijnheer Reyns, Helena's huisbaas.

Die Reyns was een man, gelijk meest alle huisbazen, alleen op het belang en de baatzucht uit. Reeds lang had hij het kleine huisken, door het gezin bewoond, willen vergrooten, om er meerder intrest uit te trekken. De aanbeveling zijns overledenen vaders, die hem - uit genegenheid tot Herman, welke reeds vele jaren in dit huis woonde en altijd goed betaalde - verzocht had dien werkman daar met vrede te laten wonen, tot hij stierf, had hem daar alleen van wederhouden. Echter gehoorzaamde Reyns slechts knorrig aan dit gebod zijns stervenden vaders, en had hij altoos naar voorwendselen gezocht om er zich aan te kunnen onttrekken, zonder zijn geweten te verontrusten. Nooit had hij er eenige gevonden; maar nu Herman verdwenen was, nu hij voorzag dat de vrouw niet meer voortdurend zou kunnen betalen, nu hij aan het geklaag der geburen hoorde, dat Herman zijn huisken, beschadigd had, meende hij gerust de aanbeveling zijns vaders in den wind te mogen slaan. Hij besloot dan de vrouw te doen verhuizen, op welke wijze het ook wezen mocht.

Vol van dat voornemen drukte hij zich den hoed op het hoofd, nam zijnen stok in de hand en begaf zich naar de ongelukkige. Deze zat nevens hare dochter bitter te weenen, toen de huisbaas binnentrad.

- Dag, mijnheer Reyns! - zei Helena tusschen haar snikken.

- Wat is dat hier met den regenbak? - vroeg de andere.

- Wel, mijnheer.... - zei de vrouw aan

[p. 453]

hare tranen eenen vrijen loop gevende, daar haar den nacht van Hendriks verdwijning, met al zijne omstandigheden tebinnenschoot.

- Wel, de geburen komen bij mij klagen dat de regenbak stinkt, en ik wil geene ruzie met de geburen hebben, die zoowel als gij, mijne huurlingen zijn en betalen.

- Maar, mijnheer, kunnen wij daar nu toch aan doen, dat die regenbak stinkt, wij hebben immers al droefheid genoeg zonder daaraan te denken....

- En men zegt dat uw man hem heeft opengelaten - viel Reyns de vrouw bitsig in de rede.

- Och, mijn man, mijn arme man! - En de vrouw wendde zich naar Eleonoor, die luid snikte. - Och, Norken, zwijg maar, lief kind, ge zult u ziek maken - en terwijl Helena zoo sprak, snikte zij zoo hevig als hare dochter.

- Ik had dat nooit van Rik verwacht, dat hij zulke slechte kerel was; - hernam de huisbaas - hij loopt daar van u weg als ware hij nog een snotbaard, en laat u alleen voor het huishouden zitten. 't Is schand!

- Maar mijn man was zonder werk gevallen, mijnheer.

- Ja, de dood heeft altijd eene oorzaak. Was dat eene reden om vagebond te worden; den eenen of anderen dag brengen de gendarmen hem nog op als landlooper.... Maar, wat gaat ge nu doen met den regenbak?

- Maar, mijnheer, Rik is geen vagebond.

- Ik vraag u wat ge met den regenbak gaat doen? - viel de huisbaas der snikkende vrouw in de rede. - Uw man heeft dien zeker in zattigheid opengelaten en de eene of andere kwade jongen heeft er eenen hond in geworpen, die nu onder den in ham ligt te rotten..... De regenbak moet gezuivérd worden.

- Maar, lieve mijnheer Reyns, we kunnen daar niet aan doen.

- En wie heeft dan den regenbak opengelaten?... Ge zult hem doen kuischen, endaarmee uit.

- Och, lieve mijnheer, we zijn in zulke slechte omstandigheden, ge weet dat immers?... Al ons geldis al op....

- En wie zal dan de huishuur betalen? of meent gij hier voor niet te wonen?... O! dat zal niet gebeuren!... Misschien zoudt ge dan nog wel den regenbak niet willen doen kuischen en alzoo de geburen doen verhuizen! zoo, zoo!

- Och, mijnheer, heb nu toch wat medelijden, wat ga ik met mijn schaap, met mijn Norken doen. Zie! mijnheer, ik woon hier nu toch al zoo lang en heb u altijd goed betaald.... Ik zal u nog eerlijk voldoen, maar breng me toch op geene nuttelooze onkosten met....

- En dan zou ik de zuivering van den bak moeten betalen? Wel dat zou ik verwenschen! Zoo! dan zouden mijne huurlingen mijne pompen moedwillig mogen omvertrekken, mijne regenbakken vol vuil smijten, en ik zou dat van mijn geld moeten laten maken? wel zoo dan!.... Luister eens, laat ge den regenbak maken, ja of neen? want ik ben niet van zin al den intrest van dees huisken, dat ik u veel te goedkoop verhuur, te verliezen.

- Maar, lieve mijnheer....

- Ik vraag u of gij hem laat kuischen.

- Ach, mijnheer, heb toch....

- Dan moet ge maar verhuizen.

- Maar, lieve mijnheer - zei de moeder zijne hand vastnemende om hem met meer vuur te bidden, terwijl zij op hare dochter wees. - Maar mijnheer....

- Dan moet ge maar verhuizen.

- Norken - hernam de vrouw in eens met fierheid - Norken, neem daar mijnen mantel; hij heeft mij in de zeventig frank gekost en we hebben langen tijd droog brood gegeten om hem te kunnen koopen; draag hem naar den berg, gij zult er nog wel dertig frank van krijgen.

- Maar, lieve moeder, het is weer zoo koud, het zal weer op nieuw gaan vriezen en ge zijt zoo ziekelijk.

- We moeten tegen de kou kunnen, kind! Zet den mantel in den berg en ga in passant aan den metser zeggen, dat hij den regenbak kome kuischen.

- Ge zult hem dan doen kuischen? - vroeg de huisbaas gansch onthutst.

- Ja, mijnheer, en straks zal mijne dochter u veertien dagen op voorhand komen betalen.

- Als het maar waar is! - mompelde de heer Reyns, Norken zeer misnoegd volgende, welke zonder een woord te kunnen spreken

[p. 454]

het huis verlaten had, en met de wanhoop in het hart het bevel harer moeder volvoerde.

Toen Helena zich alleen bevond, viel zij afgemat op eenen stoel neder. De smart, welke zij sedert eenigen tijd verduurde, had haar teêr gestel reeds fel geschokt, en die laatste slag sloopte voor eenige oogenblikken al hare lichaamskrachten.

Hare ziel bleef niettemin haar lijden gevoelen en de arme vrouw bleet slechts zoo lang onder de lichaamsbodwelming, als hare ziel tijd noodig had om, door overmaat van lijden, moed te hervatten.

Alsdan overdacht zij het moedig besluit, dat zij daareven tegenover den huisbaas genomen had. Zij aanzag het als eene ingeving van God, ingeving welke hij haar alleen instortte om haar heuren woon te doen behouden, totdat heur gemaal wederkwam.

Zij versterkte zich zoodanig in die gedachte, dat zij er geheel door herleefde, en hare verbeelding, door de ongewone krachtsinspanning van vier weken lijdens zeer ontwikkeld, schilderde haar die wederkomst zoo stellig voor, dat zij er geenszins meer aan twijfelde.

Hare hoop was zoo groot, de kracht waarmede zij zich uitdrukte zoo wegsleepende, dat hare dochter erin deelde, zoohaast Helena ze haar had blootgelegd. Vol van dat vertrouwen, besloten zij nog twee frank te besteden om eene mis van dankzegging aan den Allerhoogste te doen celebreeren. En waarlijk des anderendaags, om acht uren, begaven zij zich naar de kerk om die mis bij te wonen.

In het uitgaan zagen zij de metsers bezig met het bedorven water uit den regenbak te pompen.............................

Op dien zelfden dag werd de zaak van Piet Vleemsch voor de correctionneele rechtbank gebracht.

De ongelukkige jongen was, na het gevecht, bijna dood naar het gasthuis gedragen, maar was daar weldra hersteld. De rechtbank moest nu uitspreken, welke straf Pieter, de eenigste der aanvallers die in de handen der politie gevallen was, verdiende.

Dien kluchtigen tribunaal zullen wij niet nederschrijven. Bijna wekelijks vindt men er dergelijke in de rechterlijke kroniek. Hoe zou de lezer zich dan niet kunnen voorstellen, op wat koddige wijze Piet Vleemsch de zachte streeling die men hem gegeven had, blootlegde; hoe moedig de misdadiger dezes redenen beantwoordde, en beweerde het recht gehad te hebben Piet Vleemsch eene goede kastijding voor zijne stielbederverij te geven.

Beschuldiging en ontschuldiging waren nauwelijks gehoord, of de commissaris en zijne pompiers deden hun beklag over de luchtreis van den politiehoed. Zij beweerden met ronkende, hoofsche en rechtsgeleerde woorden, dat Piet Vleemsch, als de eerste oorzaak van die schand, der politie aangedaan, moest veroordeeld worden.

Onnoodig is het te zeggen, dat een glimlach van den president en een schaterlach van het publiek die pretentieuse aanklacht beantwoordden.

Het einde van dit kluchtspel was niettemin rampzalig voor den ongelukkigen Pieter. Hij werd veroordeeld om drij maanden lang zijne vrijheid tegen een gevang te verwisselen.

Willem had die veroordeeling bijgewoond. Hij ging den uitslag haastig vertellen aan het bedrukte gezin, dat er natuurlijk belang in stelde. Onderwege bedacht hij, welke woorden het best geschikt waren, om de standvastigheid van den veroordeelde te doen uitschijnen; want Pieter, hoe men hem praamde, wat afslag men hem beloofde, had geenen enkelen der makkers, welke met hem Piet Vleemsch geslagen hadden, willen verraden.

Zoo peinzende, naderde Willem het straatje waar zijne beminde woonde. Hier was hij zeer verwonderd, gansche hoopen volks nieuwsgierig bijeen te zien staan. Hij gevoelde en zag dat zij hem allen bezagen, en hij trilde onder het nauwkeurig onderzoek van zoovele oogen. Iets akeligs en benauwends beklemde hem en hij dorst niet naar de reden dier samenrotting vernemen.

Nog meer ontstelde hij zich, toen hij eene drokke menigte rond den regenbak en voor de deur van Helena geschaard zag. Hij drong sidderend maar moedig door den hoop, en stond niet weinig versteld, niemand anders te zien dan de metsers, die onverschillig den leêggepompten regenbak zuiver schuurden. Daardoor meende hij het raadsel van de

[p. 455]

nieuwsgierigheid der omstanders op te lossen, te meer daar niemand hem het woord toestuurde; maar het werd hem aanstonds bang om het hart, want hij hoorde stillekens, nevens hem, schrikkelijke dingen fluisteren.

Hij trad binnen.

Helena zat - half op de tafel uitgestrekt - op eenen stoel; niets bewoog aan haar dan alleen hare borst, welke hevig zwoegde. Hare oogen waren gezwollen en stonden het en wild buiten het hoofd. De droefheid had heur hart zoo benepen, haren gorgel zoo zeer verkropt, dat de adem erdoor belemmerd werd.

Aan hare voeten en met het hoofd in den schoot harer moeder, welker handen zij geweldig vastkneep, lag Eleonoor geknield. Luidruchtig en met wanhopende tonen weende zij, en men zag aan de hevigheid harer gebaren, dat bij haar de jeugd voordeelig worstelde tegen de droefheid, waaronder hare moeder bezweek, dat zij krachtig genoeg was om haar gemoed in tranen lucht te geven.

- Och, Leen! Leen! Norken lief, wat is dat? - schreeuwde Willem, zijne armen haastig om het ellendig paar slaande. - Wat is dat? wat is dat?

De moeder zag hem stijf aan, maar sprak niet.

- Maar Leen! lieve Leen! wat hebt ge? - riep de verschrikte Willem. - Bezie me toch zoo stijf niet met dien blik der zinneloozen!

Maar nog zwegen de beide vrouwen, en de jongeling zag, dat zijne kreten de benauwdheid der moeder nog vergrootten.

- Ach, er is nieuws! - riep hij uit op zijne knieën vallende. - Schrikkelijk nieuws! Herman is dood! hij is dood!

De weduwe knikte.

- En waar, waar is hij? Hebt gij er de zekerheid van? Hebt gij hem gezien?... Waar is hij gevonden?...

De weduwe wees naar de deur.

- O, ja! dat is het! in den regenbak!... och God! och God! - riep hij, zich voor het hoofd slaande. - Aan de deur is Rik gestorven en wij hebben er niets van geweten, en wij hebben overal in de verte doen zoeken... Maar Leen!... zie eens! kwam.... Och Leen! hadden wij eraan gedacht, met buitensluit riep Rik immers: ‘Ik zal mij in den regenbak verdrinken!....’

- Maar dood! dood! Jelle, kunt gij het gelooven? - kreet de moeder.

- O, het is schrikkelijk!

- En mijnen vader, mijnen armen vader zal ik niet meer zien! - riep Eleonoor, hare betraande oogennaar haremoeder verheffende.

- Och kind, kind, zwijg toch!.... Onzen armen Rik!.... En gisteren, Jelle, gisteren deed ik mijnen mantel in den berg zetten om den regenbak doen te kuischen... om vader dood te vinden!...

- Schrikkelijk! schrikkelijk! - zei Jelle. - Maar, lieve moeder - vervolgde hij, hare hand vastnemende om de weduwe te troosten, - wij moesten ons toch aan zijne dood verwachten, te lang was hij toch verdwenen!

- En toch, ik kan aan zijne dood niet gelooven, hij was zoo gezond, toen wij hem de laatste maal zagen.... En nu zoo in eens sterven.... in den regenbak.... God!

- Maar daar, of elders, als God het zoo wilde, moeder!

- Och, zwijg! zwijg, Jelle! - onderbrak de moeder. - Doe er mij niet aan denken! Verdronken!.... ellendig verdronken voor twee centen minder!... Verdronken als een hond, omdat hij oud werd!... O!...

- Maar, moeder, lieve moeder, spreek toch zoo niet, - schreide het meisje, hare armen om den hals der bedrukte slingerende.

- En hoe zal ik dan spreken, kind?... och, wat zullen wij nu gaan doen, zonder broodwinner, zonder bestaan, zonder iets!

- Maar, Leen, Leen!...

- Och, Jelle, ik weet het te wel, wij moeten bedelen!... bedelen!... - En hare oogen dwaalden verwilderd in het rond. - Bedelen!... Wij die nooit iets van een ander noodig hadden, die alles, alles met het zweet onzes aanschijns verdienden!... Bedelen!...

- Och, moeder, lieve moeder! - snikte het meisje.

- En gij! gij! wat zult ge gaan doen? Ge zijt toch te schoon om te bedelen! Wat gaat er van u geworden? - riep de moeder meer en meer verwilderd.

- Och, moeder, lieve moeder!

- Ha! wat vader zegde, niet waar? Wat vader zegde op buitensluit. Ja, ja, gij wordt.... - En de moeder wierp haar kind van zich af en bedekte haar aanzicht met hare handen.

[p. 456]

- En ik! ben ik er dan niet meer? - vroeg de jongeling, welke die laatste wanhoopskreten met zooveel verwondering als pijn had nagehoord, - is jelle dan ook gestorven, Leen?

Helena zag hem verwonderd aan.

- Is het dan in mijne tegenwoordigheid - vervolgde hij - dat gij zulke woorden moet zeggen aan mijne beminde, aan haar die ik boven alles liefheb? - En dit zeggende zoende hij het meisje. - Of ben ik lam geworden en onbekwaam tot den arbeid? - En hij toonde hun zijne gespierde armen.

- Maar wij! wij! zijn wij dan niet zonder bestaan? Hebben wij alles, alles niet verloren? En kunt ge mij mijne woorden verwijten?

- Alles verloren, - herhaalde Jelle met verwijt, - hebt ge mij dan verloren? Bezit Norken haren beminde en gij uwen zoon niet meer? Och Leen! och Leen! ik had zulke woorden niet van u verwacht, want ge weet toch wel dat, zoo lang gij en Norken leeft, ik voor u beiden zal werken!

En terwijl de jongeling die woorden uitte, hield hij zijne geliefde in zijnen arm gekneld, en stak zijne hand beschermend over de moeder uit.