Volledige werken (2 delen)

[p. 333]

VIII.

Het denkbeeld van het verwisselen der meubelen zijner moeder, dat Frederik had afgeschrikt, gelijk alle kwade gedachten die de eerste maal in den geest opkomen, was daarna uit zijn hoofd gegaan, vermits men hem er niet meer van sprak.

Ondertusschen waren zijne betrekkingen met Dielens en dezes beminnelijke dochter nauwer aangeknoopt. Eerst was Frederik het cabinet van dien heer gaan zien; dan, toen deze zijne ‘Wandeling’ van den schilderijkoopman gekocht had, was hij ze zelf gaan plaatsen, ze zelf gaan vernissen, en ten leste bezocht hij Dielens uit beleefdheid telkenmale hij te Brussel kwam.

Van Bergen, ofschoon de maatschappelijke omstandigheden des kunstenaars kennende, had hem echter aan Dielens nog al hoog opgegeven; hij had onder anderen eens weten te pas te brengen: ‘dat de jeugdige schilder van geene geldelijke middelen beroofd moest zijn, daar hij op eigene kosten, en zonder de minste toelage vap het landsbestuur, twee jaren had gereisd; dat zijne moeder overigens te Antwerpen eenen schoonen eigendom bezat welken zij bewoonde, en dat, - ofschoon hij natuurlijk niemands beurze wegen kon, - hij vermeende dat de jongen niet alleen op zijn talent steunen moest.’

Bij die niet geringe aanbeveling des koopmans, voegde zich de niet minder afdoende van Helena. Zij had een bijzonder behagen gevonden in den gemoedelijken omgang des schilders, en kwam zijne nieuw aangewonnene ijdelheid al eens boven, zij wist, met haar onschuldig oog, verder dan die vreemde schors te zien en tot in het diepste zijns harten te peilen. - Er zijn gemoederen, welke elkander bij de minste aanraking begrijpen; welke van het eerste oogenblik den effen kant vinden langswaar zij elkaar passen. - En Helena, die bij meest al de kunstenaars schuchter en beducht was, voelde bij Frederik niets dan gul vertrouwen. - Ook werd hij alras door mijnheer Dielens als vriend des huizes aanzien, en door hem verzocht in den zomer niet na te laten, telkenmale als hij Brussel bezocht, hem te komen groeten op zijn hof, dat in eene voorname gemeente, niet ver van de hoofdstad, gelegen was.

De grond had uitgegist. De warme meizon had het meeste nat uit de aarde doen opnevelen en de heldere junidagen maakten den weg droog en warm. Heel de natuur had zich in de eerste liefdesaandoeningen verblijd: de bloemen glansden, de vruchten ontkiemden, hier en daar viel reeds gerijpt zaad; - de bosschen hadden zich in hun malschte groen getooid en boden koele schaduwen aan wie de hitte op het schitterende veld te zwaar vond. - Ook des menschen borst was verbreed: elk was opgeruimd, elk was vroolijk; de boeren en boerinnen zongen op hunnen akker en zelfs over het fletsche gelaat der stedelingen vloog een gelukkige glimlach!

Frederik was op weg naar Helena. Hoe uitleggen vrat hij voelde? hoe melden wat hij dacht?... Hij had zijne komst aan Van Bergen geschreven en was daarom verwonderd dezen niet te zijnent te vinden. Nog meer verwonderde hij zich, toen hij, aan het hof van mijnheer Dielens komende, daar uit dan mond eens dienaars vernam, dat die heer met den schilderijkoopman uitgegaan was.

[p. 334]

- En de jonge juffer dan? - vroeg Frederik geheel ontsteld.

- Die is in den hof! - luidde het antwoord, en de dienaar wees hem eene laan in.

Des jongelings harte poppelde; weldra had zijn zoekend oog het maagdelijn ontdekt. - Eene breede strooien pleit, met blauwe bloemekens omkranst, beschermde haar gelaat tegen de stralen der zon en overnevelde het met die waasachtige grijze tint, welke de vormen zoo idealisch schijnen doet. Haar wit kleedje blonk bij den helderen dag als de schitterende lelie, en zij werkte met een klein spadeken in den grond... Een zachte galm, die bij poozen tusschen het gekweel, der vogelen tot zijne ooren doordrong, verraadde aan Frederik dat zij zong. - Hartstochtelijk liep hij tot haar, maar, naar gelang hij nader kwam werd zijn stap trager, en ten leste vorderde hij slechts langzaam en met dien eerbied, welken men onwillekeurig gevoelt voor de vrouw die men waarlijk bemint.

Zij, integendeel, had hem niet zoodra gezien, of zij wierp de spade neder en klapte vroolijk in de handen.

- Daar is onze Frederik dan eindelijk! - riep ze met de oprechtste blijdschap.

- O Engeltje! verrukt u te zien, - galmde Frederik bijna terzelfder stond.

- En dat te midden van mijnen rijkdom, van mijnen al! - vervolgde de maagd met de handen over de duizenden bloemen zwierende, die daar zoo schitterend hunne geuren verspreidden, - o, wat is het hier aangenamer dan te Brussel tusschen de duizenden menschen! Hoor eens hoe eenzaam het hier is, en toch zoo vol leven, en toch zoo vol gerucht, en toch zoo vol zang.... Gevoelt gij u dan ook zoo blijde, Frederik?

- Mijn grootste geluk is u te vinden, - antwoordde hij.

- En deze lislelie dan, welke in haren purpergloed zoo schittert? En deze dan, die er zoo bleek en teerachtig uitziet? - och! pluk ze niet! - Hebt gij dezen knaptand al bezien? Hij lacht als gij hem aanraakt. - En deze pensée, - hier, - kan u met zulke vernuftige oogen beschouwen dat men zou zeggen dat ze menschenverstand heeft! - En zoo voortgaande, wees zij met hare schoone vingeren hier en daar tusschen hare lievelingen om er de beminnelijkste van aan te toonen.

Hij was verrukt en haar hartstochtelijk bij de hand nemende, sprak hij met vuur:

- O, laat toe dat ik slechts u beschouwe, u die ik zoo innig bemin!

Hare lippen trokken zich pruilend te zamen, en even fronste zij heur voorhoofd, als verbolgen over die taal; eindelijk sprak zij, de hand uit de zijne nemend:

- Dat voelt men wel, maar mag men niet zeggen - dan wellicht aan vader! - en zij schoot schichtig voort, als eene hinde die gewond is.

Zij was ook gewond door den romantoon van Frederik, welke hare natuurlijke en schuldelooze blijken van genegenheid op eens afbrak. Echter, gelijk alle stille waterkens, slechts door een toeval gerimpeld, dadelijk hunne heldere effenheid terugbekomen, zoo ook vervloog spoedig de wrevel uit heur harte, en kwam zij korts daarop aanloopen met twee plusbollekens, welke zij uit het gras geplukt had.

- Laat mij liever eens zien hoe lang gij nog leven zult! - sprak zij lachend, zich tot het spel bereidende, dat wij allen in onze kinderjaren gespeeld hebben. - Laat zien hoeveel jaren er u nog toegeteld zijn, - en zij blies zoo zacht op eene der bloemen, alsof zij vervaard was, dat de minste adem de pluimkens zou hebben doen verstuiven en aldus zijn leven zou verkorten. Doch, of het zaad reeds te rijp, dan of daar eene andere reden toe was, slechts drijmaal had zij geblazen en reeds waren al de pluimkens van den stengel rondom het hoofd van Frederik opgevlogen.

Helena werd bleek als een lijkdoek, doch herstelde terstond en bracht het andere plusbolleken naar den mond.

- Laat nu zien hoe lang ik u overleven zal! - sprak ze met bitteren glimlach, en zij meende hard, hard te blazen; maar met het minste ademtje stoven bijna al de pluimkens rondom haar hoofd op, zoodat zij zeer zachtjes moest voortgaan om de drij jaren van Frederik te kunnen halen.

- Het schijnt beslist dat men ons vroeg onder de bloemekens te slapen zal leggen, - zegde zij, de twee ontkruinde stengels mijme-

[p. 335]

rend beschouwende. - Ik hoopte dat er ons lange en gelukkige jaren waren voorbestemd... dan! wij hebben ons niet te beklagen, daar wij te zamen sterven zullen!... - voegde zij er zacht en bijna fluisterend bij.

Frederik, die het spel met dien zoeten glimlach had nagezien, waarmede men iets bespiedt dat ons verheugt, had echter nog geen woord gesproken, omdat hij zich niet in die eenvoudige stemming bevond, welke het maagdelijn zoo betooverend maakte. Nu kon hij van geluk geen woord spreken; immers haar gefluister had hem verraden hoe diep hij werd bemind. Erkentelijk wilde hij op nieuw haar de hand vatten; zij, integendeel, nam hem bij den arm en leidde hem met zachten dwang verre van hare bloemen in schaduwrijke dreven.

- Het is zondering, dat mij dit spel zoo plotselings in het hoofd schoot, - hernam zij na eene lange mijmering, - en dat de treurige uitslag mij zoo mismoedig heeft gemaakt.

- Het is immers maar spel, - antwoordde hij troostend; - wij zijn te gezond; het weder is te helder en te frisch; het geluk van bijeen te zijn genieten wij te zelden, om ons nu aan zwaarmoedige mijmeringen over te geven.

- Ik wil er mij dan ook uit losrukken, - hernam zij denkend, het hoofd schuddende, en samen wandelden zij eenigen tijd sprakeloos, zij afgetrokken, hij gelukkig, in eene schoone laan, waar de hooge reusachtige beuken door klein hout afgewisseld waren.

Eensklaps bleef zij staan.

- Wat wij hier doen, - zeî ze glimlachend, - is het onderwerp uwer laatste schilderij: ‘de Wandeling!’

- Inderdaad! - mompelde de schilder uit zijnen hemel ter aarde stortend, maar toch bleef hij genoeg in zijne droomwereld om er met oprechtheid bij te voegen: - Doch wat ben ik als uitdrukking van gevoel ver onder de wezenlijkheid gebleven!

- Voorwaar! - hernam zij, - om het u hier stil, maar oprecht onder ons te zeggen, ik bemin dat werk niet!... Ik zie u hier zoo niet. Beken het in gemoede; gij ziet mijhier ook zoo niet... Mij dunkt dat eene wandeling van twee menschen, die elkander niet geheel onverschillig zijn, treffender zou kunnen worden voorgesteld.

Was het de gekrenkte ijdelheid, welke dien blos over Frederiks wangen joeg, of genoot hij innig bij die wanne critiek? Helder luidde zijn liefdevol antwoord:

- Ge weet dat ik, toen ik ‘de Wandeling’ schilderde, nog het geluk niet had te beminnen; maar nu hoop ik zulk onderwerp, met meer gevoel te kunnen wedergeven.

- Ik herinner mij een schilderijtje, - vervolgde zij zonder veel op zijne woorden te letten, - hetwelk ik over eenige jaren gezien heb en dat door eenen uwer naamgenooten moet geschilderd zijn; ten minste was het Frederik Darings geteekend.... Het kan nu een drij tal jaren geleden zijn, in de tentoonstelling van Antwerpen.

- En wat stelde het voor? - vroeg de kunstenaar met de innigste belangstelling.

- O! naar de bewerking te oordeelen kan het volstrekt van u niet zijn!... Naar ik mij herinner, was het een zoon die, van de reis terugkeerende, zijne moeder aan den hals vliegt... Maar het gevoel, waarmede dat zoo eenvoudig onderwerp wás uitgedrukt, de liefde welke van het gelaat des kinds, zoowel als van dat der moeder, afstraalde, was zoo innig, zoo mededeelend gemaald, dat ik tot vader zeî: ‘De kunstenaar die dat geschilderd heeft, moet een goed hart hebben!’ Ik heb, eilaas! niets meer van den jongen gezien!

- Maar dit tafereeltje was van mij! - riep Frederik, haar driftig bij de twee handen grijpend en zijne oogen met blijdschap in de bare badend. - Maar dit was van mij!

- Was dit van u? - ô, dan ben ik echt verheugd mij niet over uw gemoed bedrogen te hebben! Mij docht wel dat ‘de Wandeling’ geen beste werk van u kon zijn!

De kunstenaar stond verslagen: daar viel hem dit oordeel onverwacht en onvoorbereid op het harte! - Op eens verzwond de tooverwereld, door de dagbladen rondom zijnen benevelden geest opgetrokken!... Al degenen, die hem dan waarlijk lief hadden, dachten eender over zijne werken! Wat was dan toch datgene, wat hem in zijne vroegere tafereelen zoo beminnelijk maakte, en hem nu, volgens dien lieven engel, ontvallen was?

- Zoo! - riep hij, - gij ook vindt de kunstelooze, uitboezeming mijner jeugd beter dan de gewrochten mijner latere jaren!

[p. 336]

- Het spijt mij dit doekje niet te hebben kunnen koopen; het hadde in mijn eigen kamerken gehangen! Maar het behoorde eenen zekeren Verkammen, een dik en rondborstig heer, die het voor geenen prijs wilde afstaan, zeggende dat hij het wilde bewaren ter herinnering aan eenen knappen kunstenaar, die ging sterven!.... Gelukkiglijk heeft zijne voorzegging zich niet bewaarheid!

- Zouzij niet bewaarheid zijn, zou ik niet als kunstenaar dood zijn? - vroeg Frederik zich inwendig af, en dubbend stapte hij eenige schreden voor zijne geliefde heen. Eensklaps draaide hij zich om:

- Ik zal eene andere wandeling schilderen, - sprak hij, - eene wandeling, waarin ik uw en mijn gemoed zal voorspiegelen; waarop ik menschen zal malen die voelen, leven, beminnen en gelukkig zijn,.. gelijk wij, - voegde hij er met gulheid bij. - Ik geloof, voorwaar, dat mijn talent op reis bedorven is gewerden; maar als ik zulke beminnelijke meesteres........

- Daar is vader! - riep zij, verheugd naar het ander einde der laan wijzende, waar hij zich inderdaad in gezelschap van Van Bergen vertoonde. - Kom, en laat toch vader niet merken, dat ik uwe schilderij niet zoo schoon vind als hij het zou wenschen!... Aanmerkingen als de mijne maakt men wel, wanneer men met u alleen is; anders houdt men ze voor zich zelve!.... - Zij was diep ontroerd; Frederik ook: immers hare woorden bevestigden nog eens hoe zij hem beminde; en aldus opgetegen geleidde hij haar naar heuren vader.

Zoodra deze hem nabijkwam, trad hij spoediger vooruit, stak den schilder zijne hand toe en sprak op levendigen en vriendelijken toon:

- Ah! eindelijk!... Ik dacht dat de vrienden bij u reeds vergeten waren, en dat wij, ten leste, u eene uitnoodiging zouden hebben moeten zenden.

- Ik was haastig aan het werk, - antwoordde Frederik ontsteld; want hij durfde niet zeggen dat men, door eene onbegrijpelijke tegenstrijdigheid in het gemoed, dikwijls het bezoek het langst uitstelt waar het harte het meest naar haakt.

- En wat waart gij zoo haastig aan het bewerken? - hernam Dielens.

- Ik zou gaarne voor de tentoonstelling van Antwerpen klaar zijn en een tafereeltje leveren mijner waardig.

- En wat zal het zijn, als ik het weten mag?

- Laat mij toe dit te verzwijgen. Mij dunkt dat de uitleg van het onderwerp het uitwerksel vermindert op wie het later beschouwt.

- Als het gedacht uitgevoerd wordt, gelijk het uwe gewoonlijk is, - viel Van Bergen er hier tusschen, - dan kan het werk niet dan bij dien uitleg winnen! Vergeef mij dus dat ik eene onbescheidenheid bega en aan juffer Helena bekend make, dat gij ‘een Herfst’ schildert: ‘een jeugdig paar, dat onder valende boomen te mijmeren zit!’ - O! het is allerkeurigst, allerpoëtiekst! Het herinnert de balladen van Victor Hugo en de zangen van De Lamartine: nooit hebben de Franschen iets voortgebracht dat fijner was gevoeld!

Een onmerkbare druk der hand van Helena op Frederiks arm vroeg hem of dit aldus in haren geest mocht verstaan worden? - Hij schudde oprecht en nadrukkelijk ‘neen’ en zegde:

- De ophef, dien gij ervan maakt, is voel te hoogdravend, mijnheer Van Bergen, en ik vrees dat de beminnelijke juffer bij het beschouwen van mijn werk u niet zal bijstemmen!

- Wij zullen zien! - sprak zij glimlachend en met eenen nieuwen handdruk, - wij zullen zien!

- Ja, wij zullen zien, - herhaalde de vader, - wij zullen het zeker op de Antwerpsche tentoonstelling zien. Ik kom dan naar uwe stad en denk, - voegde hij er los bij, - ten uwent naar te komen om met uwe beminnelijke moeder kennis te maken.

Eene ijskoude rilling gleed door de leden van Frederik. Bij die woorden schoot hem de toestand zijner woning te binnen, en al wat Van Bergen diesaangaande gezegd had. Eene schielijke bleekheid overtoog zijn gelaat; toch antwoordde hij met eene vastheid welke zijne aandoening aan ieder, - behalve aan den schilderijkoopman, die ze voorbereid had, - verborg:

- Het zal mij hoogst aangenaam zijn, mijnheer en zijne beminnelijke dochter te ontvan-

[p. 337]

gen. Ook aan moeder zal dit bezoek eenige aangename oogenblikken verschaffen.

Men vervolgde de wandeling en Frederik stapte sprakeloos en met gebogen hoofde nevens zijne geliefde. Hoe de dag doorgebracht werd, kan men denken: de arme jongeling bleef afgetrokken en onrustig; maar de goede Helena eerbiedigde zijne somberheid, waarvan zij echter de oorzaak niet begreep. Slechts verzocht zij hem, met stille stemme, eens weder te keeren als hij vroolijker van gemoed zou zijn, en hij beloofde dat met eenen lijdenden glimlach. Zoo diep had hij al de gevolgen van dit bezoek nagerekend, dat hij, toen men des avonds afscheid genomen had en hij met Van Bergen Brusselwaarts ging, eensklaps wanhopig uitriep:

- Hij zal dan toch komen!

- Daar kondet gij u immers aan verwachten: ik heb dat lang voorspeld!

- Maar wat ga ik, in Gods naam, doen? - vroeg hij met de uiterste inspanning. - Gij hebt mij gezegd, dat mijnheer Dielens gaarne vertooning maakt en zijn huis bewijst het mij gewis.

- Dat is stellig, maar wat doet dit? Verander uw huis en maak ook vertooning!

- Zulks is licht om opgeven, maar moeilijk om uitvoeren... Ik wil u dat wel bekennen, - vervolgde hij bloedrood wordend: - moeder kan wel stillekens van hare middelen leven, maar de opofferingen welke ze voor mij gedaan heeft, hebben haar vermogen zeer verminderd. Mijne reis, waar ze mij gedurig geld voor opzond, heeft haar bijzonder achteruitgezet, en slechts met hard werken zal ik alles op zijn effen kunnen brengen.

- Zoodat ge met al die woorden eenvoudig wilt zeggen, dat ge in benoodigdheid van geld zijt? - sprak Van Bergen, hartelijk lachend.

- Inderdaad, het zou mij moeielijk zijn op dit oogenblik groote onkosten te doen...

- Is het anders niet, en moest gij zoo lang talmen om mij dat bekend te maken? Wel, vriend! gij hebt immers talent genoeg om al hetgeen ik u zou verschieten, en zelfs meer, in te winnen. Kom, ik zal u de benoodigde sommen leenen.

- Zoudt gij het doen? zoudt gij het doen? - vroeg Frederik, het geluk niet geloovend dat hem overkwam. - Zoudt ge mij uit dien ondragelijken toestand redden?

- Kom morgen te mijnent een wisseltje teekenen, en een contractje, waarin ge mij natuurlijk beloven moet aan niemand anders schilderijen te leveren, totdat ge met mij effen zijt, - en ge kunt het geld mededragen.

- Zal ik?... o, ik wist niet dat ik in u zulk eenen oprechten vriend bezat. Ook zullen de blijken mijner erkentenis u niet ontbreken, en hoop ik u eens te kunnen bewijzen dat ik nooit eenen dienst vergeet!

En hij drukte met de warmste ontroering de hand des koopmans, die dat blijk van oprechte vriendschap met hartelijkheid scheen aan te nemen en te beantwoorden.

- Kom, - hernam Van Bergen, toen zij aan het hotel van Darings gekomen waren, - kom! het is dan zoo afgesproken.

- Ik dank u, ik dank u diep! - riep Frederik nog.

- Vaarwel dan, vaarwel! - En de koopman stapte, arglistig lachend, door, bij zich zelven mompelend:

- Ik heb u dan toch eindelijk, en dat ze dan nog beweren dat de liefde niet blind is en zich geene ketens aanleggen laat! - En vroolijk kwam hij te huis, en lachend legde hij zich ter ruste, en den ganschen nacht droomde hij van den slimmen schilder, dien hij zich afhankelijk had gemaakt.