Volledige werken (2 delen)

[p. 314]

IV.

Eenige dagen op reis.
Brief van Frederik aan zijne moeder.

Alleen zijn in de wereld, wat is dat toch droevig! Ach! men kent de waarde eener moeder niet, vooraleer men ze verliest. De honderd duizend kleine bezorgdheden, welke zij heeft en die ontsnappen, omdat men zijne eigene benoodigdheden niet kent, blijken nu, inderdaad, zorgen te zijn, en men is er niet erkentelijk voor, dan nadat men ze niet meer geniet.

Eilaas! nu vind ik 's morgens, bij mijn opstaan, de onontbeerlijkste dingen niet meer! Mijn verloren kam wordt nooit op zijne plaats teruggebracht; niemand borstelt mijne kleederen! - Ik ga gebogen onder den druk van al die kleinigheden! - Elk wil mij wel van dienst zijn; maar elke dienst vraagt zijn loon. Verbeeld u dat ze mij het aanzetten van eenen knoop doen betalen, en, wat erger is, dat ik zelve moet zien en ondervinden dat hij van mijn kleed is.

Ook rommelen mij die onbekende huiselijkheden zoodanig in het hoofd, dat ik er de zinnen bij verlies. Kunt gij het gelooven, moeder, dat ik op den weg naar Parijs tweemaal mijn koffer en mijnen reiszak verloren heb, en dat ik te midden der baan stond zonder geld, zonder iets!... Ach, moeder, ik wist niet dat ge zoo goed waart en dat ge mij het zieleleven zoo schoon maaktet, door mij tegen het stoffelijke te vrijwaren! - En dan, het engelachtig geduld, hetwelk gij met mij gehad hebt, moeder; het zoete zeggen uit uwen mond, uwe liefkozingen, de zachtheid waarmede gij somtijds des avonds het zweet van mijn voorhoofd vaagdet en mij aldus eenen geheelen dag vermoeienis vergeten deedt! - Zie! nu komen mij al die aandoeningen te binnen, welke mij eertijds ontsnapten; ik herinner mij de oogenblikken, waarop onze liefde zich zoo bijzonder uitstortte, waarop wij zoo diep gelukkig waren en wij, zonder het te weten, het hart zoo mild en vol hadden als dat eens konings.

Moeder! ik heb u nooit bemind gelijk nu, nu, dat ik mij, eilaas! het geluk ontzegd heb u in lange weder te zien.

Mijn kunstzin blijft ook onvoldaan. Nutteloos zoek ik van 's morgens tot 's avonds in den Louvre; ik vind nergens de goddelijke opvattingen, waarvan ik droomde. Tusschen den ophef dien men ervan maakt, en de wezenlijkheid is er een torenhooge val. Zeker zijn er schoone dingen; zeker vindt men er de stoffelijke vormen soms weergegeven op eene wijze waar men zich ten onzent moeielijk een denkbeeld van maken kan; maar het harte blijft er onvoldaan; de ziel wordt er niet opgeheven, en de hemelsche poëzie waar ik naar haakte, heeft slechts in mijne verbeelding bestaan. Ook gevoel ik voortdurend de griezeling

[p. 315]

der verveling, en mijn gemoed is ijskoud geworden voor de kunst. - Ach! wat is deze toch ijdel, als het harte ledig is en men de wezens niet ziet welke men bemint!

Met u omgaan, moeder; uwe liefderijke stemme hooren; op de zomeravonden, in den buiten, te zamen wandelen en daar spreken over huishoudelijke stille dingen, die het gemoed bevallen en het afgewerkte hoofd ontspannen, ziedaar een geluk dat ik nu meer betracht dan ik ooit, in mijne zinnelooze opgewondenheid, mijne reis betracht heb.

Uw Frederik.

P.S. Vandaag heb ik voor de eerste maal met iemand kennis gemaakt, dat is te zeggen, mij wat meer met hem ingelaten dan met al de vrienden, welke ik onderweg heb ontmoet. Het is een schilder, die mij in den Louvre aansprak, daar hij mij voor eenen vreemden kunstbroeder erkende. Ik kan u niet zeggen hoe goed het mij gedaan heeft mij met iemand op eenen gemeenzamen voet te kunnen zetten. Wij zijn in den Rocher de Cancale gaan eten.

Eenige maanden op reis.
Brief van Frederik aan mijnheer Verkammen.

Waart ge niet een weinig overdreven, toen ge mij zoo hevig tegen den invloed der vreemde scholen opwondt? In den beginne bevielen ze mij niet, inderdaad; maar nu allengskens ontdek ik er schoonheden in, die mij eertijds ontsnapten. - Hoofd en hart moeten in alles hunne leerjaren doen.

De Franschen bezitten het echte middel om zich te doen gelden: hunne bevallige spreekwijze ontroert en sleept mede; hunne beleefdheid lokt aan. Ik moet bekennen dat wij echte zwijgers zijn, in vergelijking met hun onuitputtelijk spreken. - Ook zijn de Fransche schilders veel geleerder dan de onze; zij schieten niets te kort en verklaren alles. Zij kennen de geschiedenis van buiten, van Adams tijden af tot aan hunnen grooten Napoleon toe, en als het allemaal geboekstaafd is, gelijk zij het zeggen, dan moeten zij een bibliotheeksgeheugen hebben, - zoo gemakkelijk valt het hun uit den mond.

Zij willen mij hunnen David en hunnen Le Sueur naar waarde doen schatten. In den eerste erkent men licht hunne oude gewrongene tragedie, met de opgeblazenheid van Corneille; in den tweede verraadt zich een ideaal gevoel; maar, ofschoon ik verre ben van hunne hoedanigheden nog zoo diep te miskennen, als gij het mij geleerd hebt, kan ik hen toch zoo hoog niet ophemelen als de Franschen het willen.

De kunst schijnt mij eene levenslange onzekerheid voor den schilder. Wie zal er bepaaldelijk ja of neen, goed of slecht in durven zeggen? Men denkt soms in een werk het echte schoone ontdekt te hebben, en zie! daar vindt men een ander gewrocht, hetwelk, in zijnen aard, even schoon is! Waar wil men dan weder heen? waar zal men de volmaaktheid zoeken, waar elke echte kunstenaar naar tracht? Ach! geleid mij in die onzekerheid en steun mij in dien twijfel!

Ik studeer van den morgen tot den avond en ondervind dat ik in den vorm nog schromelijk ten achter ben. Zeg, bid ik u, aan moeder, die zulks met veel genoegen vernemen zal, dat ik veel vorderingen doe en verontschuldig mij bij haar dat ik haar niet schrijve. Met de eerste gelegenheid zal ik het doen; maar de tijd is kort en de studie lang. Vaarwel.

Frederik.

Meer dan een jaar op reis.
Brief van Frederik aan zijnen vriend Knops.

Eindelijk treed ik in het heiligdom der kunst! - Hoe lang duurt het eer men hare mysteriën genoeg begrijpt, opdat het doek voor de oogen weg zou gaan en het heilig der heiligen zich zou ontsluiten! Wat is men lang koorknaap vooraleer ingewijde, vooraleer priester te zijn! - Met hoeveel recht beweerdet gij, dat de vreemden de goden van het vak zijn, en wij, arme Vlamingen, de nagemaakte

[p. 316]

beelden, de misgehakte nabootsels! - Arm Vlaanderen! wat zijt gij nog in het schilderen ten achter!

Ik ben hier in het land der kunstreuzen! Dagelijks zie ik den heiligen Raphaël, en Giotto en Cimabue, beiden nog goddelijker dan hij! - Wat zijn die genieën toch groot! Men moet zich op den afstand plaatsen waar men in de kunst van hen is, om te kunnen afmeten hoe hoog ze zijn. Als men uit eerbied niet wat achterwaarts treedt, bereikt het oog hun hoofd niet. Ach! wat beklaag ik degenen die hoovaardig genoeg zijn om zich nevens hen te achten; zij verkleinen hen in hunne verbeelding, gelijk Lucifer God verkleinde, en wanen Raphaël eenen dwerg, omdat zij niets dan zijne beenen zien, en niet weten dat hij met lichaam en hoofd boven hen uitsteekt. - Die geniussen moeten langs het doorzicht der bewondering gezien worden!

Zal ik u ooit genoeg kunnen bedanken, omdat ge mij tot reizen hebt aangespoord! Wat is mijn gedachtenkring op weg verbreed; wat heeft mijn hart zich uitgezet! wat verlangens zijn er in mij opgerezen! wat heb ik al groote ontwerpen en reuzensamenstellingen gemaakt! - Slechts nu voel ik mij kunstenaar! nu weet ik mij boven de andere menschen, en bevroed, dat ik vroeger slechts een leerjongen was, met kleur en verve beklad, dien men los had mogen uitlachen, omdat hij zich waande schilder te zijn, daar hij de grootste knoeier der wereld was.

Wat begrijpt men van den vorm, vooraleer men hier is geweest! Hier leert men hoe bevallig de engelen en de engelinnen des hemels zijn! - Wat kan Raphaël toch teekenen! Het is, alsof al de andere kunstenaars slechts mismaakte menschenkinderen gezien hadden, en dat hij alleen het bovenaardsche rijk door een slippeken had afgespied! Ach! ik heb lang geaarzeld, lang gezocht, lang gestudeerd. Nu staat mijne kunstovertuiging eindelijk vast: hier alleen is het schoone, hier alleen is het ware! Vaarwel, en herinner u soms den man, dien gij als kunstenaar hebt gelukkig gemaakt!

De vriend die in al uwe overtuigingen deelt,

Frederik.

Die brief viel in de handen van Verkammen; aan hem had Frederik in lange niet meer geschreven, en zijne moeder scheen door den jongeling geheel en al vergeten. De koopman was woedend. Ofschoon hij zelf veel gezworven had, scheen hij uit het geheugen te verliezen, hoe het dagelijks ontmoeten van nieuwe personen en zaken het harte der reizigers jegens de oude vrienden verkoelt. Hij had zich moeten inbeelden, dat te midden der vermaken, welke Frederik met andere dwalende kunstenaars bijwoonde, die jongeling veel van zijne naïveteit moest verliezen en dat het gedurig hooren spreken over de kunst en de kunstwerken welke hij zag, hem al het overige moest onverschillig maken. Frederik was niet ondeugdzaam geworden; Frederik had de indrukken der reis ondergaan; hij had zijn huis vergeten, en bij het beschouwen van zooveel trotsche paleizen was hem het nederige verblijf uit het geheugen verdwenen, waar hij bij zijne moeder zooveel geluk genoten had.

Zie hier wat de koopman hem schreef:

Brief van mijnheer Verkammen aan Frederik.

Verdord! - (dat ik mijnen brief zoo leelijk beginnen moet!) - weet ge wel dat gij op eenen slechten weg zijt, en dat, als gij zoo voortgaat, ge schilderbak en palet in het eerste water moogt smijten hetwelk gij tegenkomt! Ha, manneken! gij hebt eene kunstovertuiging, nu juist als uwe kunstovertuiging weg is. - Het is aardig hoe sommige menschen denken dat zij het witste zien, op het oogenblik als zij in het zwart gevallen zijn.

Knops heeft mij uwen brief getoond, en ik vind dien zoo vol wartaal en onzin dat er mij het hoofd van draait! Wel hoe! Raphaël zag bij toeval den hemel door een slippeken; en wat zag Rubens dan, jongen?... Zeggen dat ge met uw hoofd slechts aan de knieën van Raphaël reikt, dat is allemaal goed en wel; dat is zelfs eene prijsbare zedigheid, maar zulks zoo maar rond af van al de Vlamingen verklaren; dat is wat erg!... De wereld moet dan eenen schrikkelijken mikroskoop op den neus gehad hebben, toen zij al onze dwergachtige schilders voor groote kunstenaren nam. - Dat is een nieuwe bril dien gij op reis ontdekt hebt,

[p. 317]

jongen, en waarvoor de klaarzienden u weinig erkentelijk zullen zijn.

Dat gij de Italianen bewondert, zulks is natuurlijk; maar dat ge durft zeggen hunne kunstbeginsels te zullen volgen, - zulks is, verdord, gevloekt! Hoe kan een oorspronkelijk man verlangen aap te worden? Komt dit omdat ieder uil zich eenen valk waant? hetgeen wil zeggen dat, als een schilder iets van eenen anderen kunstenaar ziet, hij dat ook wil doen en kunnen, zonder te bedenken dat een uil, in zijnen aard, zoo volmaakt een beest is als de valk, en dat hij gemakkelijk meezen vangt!

Verdord! gij hadt op uw speeltuig een snaartje dat zuiver klonk; zijn toen was onstoffelijk, haalde zijn schoon niet uit den vorm; hij rees op uit het harte! - Het was uwe eenvoudige moederliefde, welke gij op alle verschillende wijzen uitstorttet! - Die snaar hebt gij, als een ondankbare, gebroken! Gij schrijft aan uwe vrienden, en om aan moeder te schrijven, hebt gij geenen tijd! - Waar is nu de warmte uws harten, hetwelk zoo aandoenlijk klopte en dat gij onder uwe stoffelijke kunststudiën vermorzeld hebt? - Van uwe reis zult ge niets medebrengen dan wat nette teekening en wat fletsche kleur; want het gevoel is uit uw gemoed gegaan van toen gij begont te verwaarloozen aan uwe moeder te schrijven!

Ik wenschte te vernemen wat snaren gij nu op uw tuig gespannen hebt, en te hooren wat harmonie er uit de mengeling van David, le Sueur, Giotto en Raphaël zal opstijgen. Ik vrees dat het zoo valsch zal klinken als de slechtst gestemde vedel, welke ooit door eenen reizenden Savoyaard werd bespeeld!

Jongen, jongen, als ik iets aan u te bevelen had, ge kwaamt terstond terug; maar vermits ik nu daar niets aan te zeggen heb, kan ik niets dan tieren en tempeesten, en in mijn eigen het lot vervloeken het welk alweer gewild heeft, dat het talent van een groot Vlaamsch kunstenaar door den vreemde bedorven wordt.

Salut! en zie u nog te beteren als ge kunt!

Verkammen.

P.S. Ziet ge wel dat uw zotte brief mij het hoofd op hol heeft gebracht? Vergat ik u nu niet te zeggen, dat Knops mij uw geschrijf getoond heeft om mij te behagen? Die jongen verkoopt zoo veel niet meer als hij kan afwerken; ook is zijne bewondering voor David en consoorten verre verzwonden, en vertelt hij heden eenen heel anderen rimram dan dien welken gij in uwen brief aan hem nakraamt.

De arme jongen is uit de mode! Reeds heeft hij mij driemaal schilderijen ten prijze van twee honderd franken aangeboden, en daar ik zie dat hij het niet te breed heeft, heb ik hem voorgesteld zeemansschilderijtjes te schilderen ten prijze van tien franken het stuk. Hij heeft dit met afkeer afgeslagen; maar de tijd zal komen dat hij het met dankbaarheid zal aanvaarden.

Zulke prulschilderijtjes leveren het meeste winst op; immers ik geraak ze licht aan de Amerikaansche kapiteins voor vijf en zeventig franken kwijt, - zoodat die Knops nog wel eene goudmijn voor mij zou kunnen worden.

Rhiegel integendeel gaat heel goed. Reeds heb ik twee schilderijtjes van hem gekocht en verkocht. - Hij werkt op eene ronde, Vlaamsche wijze; maar, verdord! hij krijgt ook al de reisziekte in het hoofd en als hij eens Cimabue gezien heeft, dan is hij zoo bedorven als gij; want dan zal hij ook niet willen verstaan dat elke grond zijne vruchten teelt, en dat een heidebloemeken, in zijnen aard, zoo volmaakt is als de geurigste roos!