Volledige werken (2 delen)

[p. 301]

Hoe men schilder is.
I.

Eene schilderij moet de weerspiegeling van het gemoed des kunstenaars zijn. - Is hij vroolijk, ze zij lachend; is hij mijmerziek, ze zij droomend; bezit hij geest, dan zij het fijne hekeling wat zij voorstelt, en slechts als de schilder zijne inbeelding grootsch en machtig genoeg gevoelt om koningen en goden voor het oog te tooveren, werpe hij epossen op het doek!

De kunstenaar, die zijnen geest naar een genre verwringt of aan de mode offert, is een verloren man.

Zonder dien stelregel na te denken, volgde hem Frederik Darings: hij was ook echt kunstenaar, beminde de wijde velden, het lachend groen, de eindelooze wandelingen, de studie, de loterdagen en al het losse welvoegelijke vermaak. - Boeken bevielen hem; op zang was hij verzot; ook hing er op zijne werkkamer eene lang uitgediende guitaar, welke hij bijwijlen van den wand langde, om met hare trillende tonen zijne diepgevoelige stemme te begeleiden. - En zeker hadde hij een maagdelijn bemind, indien de innige liefde, welke hij zijne moeder toedroeg, de nederige verlangens van zijn teeder hart niet hadde voldaan.

De genius der kunst had Frederiks voorhoofd bestempeld, en het had zich onder den aandrang der werkzame hersens zeer ontwikkeld. De fijne neus, de schitterend blauwe oogen verrieden vernuft; doch om de welgevormde lippen zweefde een onzekere glimlach, die de goedheid van 's jongelings harte wel afschetste; maar tevens zijn onvast karakter raden liet. - Ondertusschen maakte de toegeeflijke goedheid van dien zachten glimlach den jeugdigen Darings nog beminnelijker. Hij was waarlijk schoon met zijne blonde kroezellokken, met zijnen vriendelijken oogslag, zijne vrije doenwijze en losse houding. Een woord, een blik hadde hem menig bloempje uit het maagdenveld doen rooven; maar, gelijk wij het reeds zegden, zijne moeder was nog geheel van zijne inbeelding meester, en zijne jongelingsdroomen reikten niet verder dan hare toegenegenheid.

[p. 302]

Het is zonderling, hoe een vaste en edele hartstocht den geest ontwikkelt en het talent naar zijne eischen plooit. Frederiks moeder, als de zon, waarrond zijne gedachten dwaalden, was ook de starre die zijn penseel geleidde. Schilderde hij haar al niet gelijk ze was, hij maalde haar gelijk hij ze in het geheim van zijn harte schiep. - En wat tafereelen hij ook maakte, steeds zweefde er eene tint van huishoudelijk geluk over en vond men er eene moeder hij haar kind!

Ook bezat Frederik op aarde niets dan zijne moeder. Zijn vader was in den Heer ontslapen, lang vóór dat bij den zoon de oogen des verstands waren opengegaan. Slechts door onwaardeerbare opofferingen had zij hem eenen weg kunnen banen, en, door overmaat van liefde, had zij dezen nog met bloemen en vruchten bestrooid. - Haar gezond verstand, gevoegd bij keurigen eenvoud, trok hem door de moeielijke struikelwegen der kunst. Haar nederige smaak richtte zijne eerste stappen. Niet voortgaande dan op haar gevoel, beoordeelde zij zijne eerste tafereelen plotselings, maar juist; niet onder het oogpunt der wetenschap, maar onder dat van het uitwerksel dat zij op den toeschouwer hebben moesten. Ook had Frederik niet zoodra ondervonden, dat het publiek gewoonlijk de uitspraak zijner moeder bijstemde, of hij hechtte den hoogsten prijs aan hare goedkeuring. Zoo werd hij schilder onder het geleide der vrouw, die hij zoo beminde.

Ondertusschen was er iets tusschen moeder en zoon opgerezen. - Hij kreeg faam; - niet dat de dagbladschrijvers kolomlange artikels over hem schreven en hem tot in den zevenden hemel verhieven. - Daartoe was hij te nederig, daartoe was zijn talent te weinig modisch. Maar al wie gevoel had, maar al wie zuivere kunst waardeerde, maar al wie teekening, kleur en uitdrukking konden verstaan, begonnen onderling over hem te spreken, en de artisten zegden: ‘Darings heeft talent; het is jammer dat hij niet op de hoogte van zijnen tijd is!’

Dat ‘van zijnen tijd zijn’ is eene rekbare uitdrukking. Beteekent het aan het gulden kalf offeren, of wil het zeggen dat men zich naar de mode schikken moet? - Hoe dit zij, de artisten wisten hunne bedoeling verstaanbaar uit te leggen; want zij voegden erbij: ‘Zorg toch dat ge wat breedere gedachten krijgt. Vlieg eens uit moeders schoot! Trek naar den vreemde, warm daar uw hart en wind er uwen geest op. Wat kunst is er aan het schilderen eener moeder? De tijd vraagt ernstiger onderwerpen!.... Wel jongen, met uw talent kunt gij een ander man worden, dan gij nu zijt!’

Zoo ontstak men den hoogmoed, in plaats van de kunstmin; en het denkbeeld eener reis naar Frankrijk en Italië, door de vrienden gedurig teruggebracht, sleet zich een plaatsken in de hersenen van Frederik. De reis werd zijn verlangen, zijn droom; ze scheen hem de oplossing zijner toekomst, en daar zijne moeder er niet geheel zoo over dacht, en dit kleine woordenwisselingen verwekte, kwamen er twee snaren aan Darings schilderslier en waren zijne bekommeringen in zijne tafereelen zichtbaar.

Nu had hij weer een schilderijtje voltooid; als naar gewoonte had hij er zich mede in zijn werkhuis opgesloten, ten einde zijne moeder, door het bijwonen der bewerking, er de nieuwheid niet zou van verliezen. Hij zou het haar toonen, haar oordeel met onrust afwachten; immers, hij voelde dat zijne meeder niet alleen zijne kunst zou beoordeelen, maar ook over zijne reisplannen uitspraak doen. - Hij had ‘de blijde terugkomst eens zoons’ geschilderd!...

Moeder Darings was nog frisch; nogtans had zij veertig winters doorgestaan; maar deze hadden al de bloemen harer lente niet doen verslensen. Niet zoodra was haar gemaal gestorven, of zij had zich in de liefde haars knaapjes opgesloten, en de orkanen der driften hadden over haar gewoed zonder haar te raken. Gedurende gansch dien tijd had zij slechts ééne gedachte gekoesterd: die van haren zoon eenen naam te maken, welke wijd en zijd zou weergalmen en de herinering vereeuwigen van den gemaal dien zij had bemind. - In dat vooruitzicht had zij menig wee verduurd; ze was in eere hare eigene dienstmaagd geweest en had zoo stillekens den kleinen welstand vergroot, haar door haren echtgenoot nagelaten. De zaal harer

[p. 303]

woning was de nauwste getuige van dit edel gedrag; iets eerbiedwaardigs zegde u, bij het binnentreden, dat dit nog de huwelijkszaal was; de meubelen hadden dien ouderdom; waren zij niet modisch, ze waren deftig. Gaarne zag men die breede stoelen met zwarte kussens, die tafel met leeuwenpooten, dit schouwuurwerk, waarop Diana met pijl en boog naar eenen hert schoot, die gele zijden venstergordijnen met zwarte boorden en bolvormige kwispeltjes.

De tijd had over dat alles zijne achtingswaardige tint geworpen; en, was de zaal weinig voor eene statige ontvangst geschikt, des te spoediger was men er op zijn gemak. Daar was het dat Frederik gewoonlijk zijne gewrochten aan het onderzoek zijner moeder onderwierp.

Nu weer bracht hij er zijn schilderijtje. Eerst kwam hij met den draagezel aangesleept, dan met het doekje, zijne moeder smeekende toch niet toe te zien vooraleer alles in orde was; dan plaatste hij zijn werk in het voordeeligste licht; en, na dan eindelijk er eenen zetel vóór gezet te hebben, sprak hij, niet zonder siddering in de stem:

- Zie daar nu, moeder, zie daar mijn werk.

De moeder liet zich bij de hand door haar kind naar den stoel geleiden; en, daar neergezeten, met al hare aandacht op het gewrocht gericht, bleef zij het lang beschouwen.

De jonge schilder wachtte met klimmende ontroering deuitspraak der vrouw af. Hij volgde met angstige oplettendheid de verschillende aandoeningen, welke zich op haar gelaat afschetsten. Zou zijn gewrocht haar verbidden? zou zij, bij het zien hoe liefdevol een kind kan terugkeeren, haren zoon laten vertrekken? Bang woelde het om zijn harte; ook zag hij niet zoodra hare lippen door eene lichte rilling bewegen, en hare wimpers vochtig worden, of hij nam ze, hartstochtelijk bij de hand en vroeg op roerenden toon:

- Welnu, moeder, wat zegt ge?

- Altoos hetzelfde hoofdbreken, - antwoordde zij, na hem eene poos treurig aanschouwd te hebben. - Wat heeft uwe moeder u dan toch misdaan, dat gij zoo hartstochtelijk verlangt haar te verlaten?

- Och, het is niet om u te verlaten, dat ik de wijde wereld in wil, moeder! Het is om breeder kunstenaar te worden; het is om meer te zien!

- En ziet ge dan niet genoeg als ge uwe moeder ziet? - hernam zij met liefdevolle droefenis. - Is u het hart niet breed genoeg als het eene genegenheid bevat? Wat kan een kunstenaar meer verlangen dan iemand die hem bemint en zijne werken hoogschat? Zult ge mij nu juist verlaten, als ik mijne teêrste zorgen aan u heb besteed? Zal het dan steeds het lot der moeders zijn hunne kinderen te verliezen, juist als het vermaak dat zij er aan zouden zien, hen voor de gedane moeiten zou beloonen? De eend is ondankbaar, die, door de henne uitgebroeid, bij het naderen van een, water, erin plonst en op den oever het arme dier laat klagen, waaraan zij het leven verschuldigd is. - Kunnen de echte kinders ook zoo zijn?

Hij sloeg zijne armen om den hals zijner moeder en riep met schreiende stem:

- Neen! niet ondankbaar! neen, ik bemin u nog! en zelfs als ik u zou verlaten, zou mijn geest bij u blijven, daar ik nimmer zou ophouden met liefde aan u te denken. - Maar, moeder, ik moet van hier; dat gewone leven versmacht mij! - Mijn geest, die nu een beetje voor de kunst geopend is, hijgt naar breede, naar eindelooze vergezichten, en hij ontmoet hier niets dan altijd denzelfden kleinen, engen omtrek, waar mijne inbeelding zich in verkrimpt! Ik droom grootsche werken; ik heb reuzenopvattingen; maar wat moeite mijne ziele ook doe om zich uit den ouden slenter los te wringen en nieuwe levens te scheppen, ik doe altijd hetzelfde en ik eindig met niets te kunnen malen dan u en mij!

De vrouwe schudde bedroefd het hoofd:

- Uit hetzelfde snarentuig trekt men verschillige tonen, en ge zult nog lang moeders en zonen schilderen, vooraleer gij de moeder- en de kinderliefde zult hebben uitgeput. Waarom eene andere noot aanheffen, als deze met graagte wordt aanhoord? Elk is niet geschikt om keizers en goden af te malen, en waarom slechts dat laatste voor schoon erkend? Van Geeraard Dow zag ik nooit dan tafereeltjes, waarop eene moeder bij een wiegje zit; en men noemt zijnen naam nevens de grootste!

[p. 304]

- Maar het gedacht der faam kwelt mij niet, moeder, het is mijn gemoed dat vol is en dat zich wil uitstorten; het is mijne nieuwsgierigheid die wil zien, waar men met zooveel ophef van spreekt!... Dat groote Parijs met zijnen rijken Louvre; dat prachtige Versailje met zijne onvergelijkelijke kunststukken en dan die werken der hedendaagsche Fransche meesters, die in de dagbladen boven al de andere kunstenaars der wereld troonen!

- Arm kind, dat ontgoocheling en bitterheid zoekt, lioe zoudt ge mij wederkomen als ik u gaan liet?... Ge hebt hier de terugkomst eens zoons geschilderd; - och! als ik zeker ware u weder te zien, gelijk gij het op uw doek droomdet, dan seffens, ja! seffens mocht gij vertrekken; maar, eilaas!... eilaas!...

Frederik, haar hoorende wankelen, nam haar bij de hand en riep overtuigend uit:

- O! ik kom aldus weder, ik kom aldus weder, moeder! Uw zoon verandert nooit, en wat ook de vreemden zouden kunnen doen om mij van u af te trekken, ik zal u steeds even zeer beminnen! - En hij zoende zijne moeder verscheidene malen, als om door dit gestreel meer klem aan zijne woorden bij te zetten. De moeder weende genoegelijk; maar nadat zij haren Frederik ook eens gezoend had, duwde zij hem zachtjes ter zijde en begon op nieuw zijn tafereeltje te beschouwen.

Na eene lange poos sprak zij:

- Inderdaad, diep gevoeld en wel geschikt. - Die ongelukkige moeder, die zoo lang op haren zoon wachtte, ziet hem eindelijk komen. - Hij werpt zijnen reiszak weg en vliegt om haren hals. - Hunne harten hebben elkaar verstaan; - zij voelt dat haar kind is weergekeerd, gelijk het henengegaan was: rein, zedig, grootsch! - en hij, hij legt, eenvoudig, zijn kinderlijk gemoed voor de gelukkige vrouwe bloot! - O, dat is nadrukkelijk en treffend begrepen, en menigeen die dat zal zien, zal er bij weenen. - Maar, jongen, jongen lief, weet ge waarom het zoo schoon is? - Het is omdat het ernstig doordacht is; het is omdat het vol inbeelding, poëzie en gevoel is; het is omdat het een zoete droom is in een eenvoudig hart ontstaan!... Ge haakt naar breede gedachten; meent gij dat er breedere zijn dan degene die in elks gemoed weerklank kunnen vinden? ge verlangt naar grootsche inbeeldingen; meent gij dan dat men zich iets veel verhevener kan inbeelden dan de moederliefde?... Vertrek! en als ge wederkomt, schildert ge mij geene zoo doorvoelde tafereelen meer; want dan zal de aanraking der wezenlijkheid uwe poëzie hebben gedood!

- Maar, ondertusschen, met groote meesters te zien, met....

- O, ik ken al die groote meesters niet; maar wat ik voel, dat is, als men iets grootsch wil doen, dat men het in zijn hart zoeken moet.... Toen ik voornam u kunstenaar te maken, ben ik aan niemand gaan vragen hoe men het talent ontwikkelt; ik ben mijn eigen gemoed te rade gegaan; en, met behulp der Academie, waar gij het stoffelijke geleerd hebt, en van Verkammen, die uwe eerste proeven geplaatst heeft, ben ik gelukt. - Zoek uwe ontwerpen in uwe ziel en treed nooit uit den kring uwer inbeelding. O Frederik, Frederik, schilder moeders en kinderen! blijf bij mij, wees oorspronkelijk, werd groot, en wij zullen gelukkig zijn. - Dit zeggende schoot zij op, en hare armen om den hals haars zoons werpende, die haar weifelend beschouwde, zoende zij hem verscheidene malen, nog steeds herhalend:

- O vertrek, vertrek toch niet!

- Ik zal dan nog wachten, - antwoordde Frederik, terwijl hij hoofd en armen moedeloos nederzakken liet.

Er werd ruw en herhaaldelijk gebeld. De zoon sprong verrast op, zag door het raam en riep half ongeduldig:

- Mijnheer Verkammen, de koopman in schilderijen!

- Ha! - riep moeder, op wie die komst een geheel tegenstrijdig uitwerksel scheen te hebben, en zich van hare aandoening herstellende, spoedde zij zich naar de deur, zeggende:

- Ik ga voor dien vriend openen!