Volledige werken (2 delen)

[p. 290]

XVI.

Nog was de zon niet ter kimme, en reeds vlogen de vrouwen der Eburoners op de vlucht. Met onuitlegbaren schrik dreven zij hunne kudden voor zich henen, en het geloei der ossen en koeien vervulde den omtrek.

Met den ontmoedigenden indruk bezield, die hunne vrouwen beheerschte, hadden de helden zich in Coms vallei vergaderd. Hun hart sidderde, en neerslachtig zagen zij den brandstapel bereiden, waarop die Cenviorix ging geofferd worden, welke zich voor het vaderland zoo verdienstelijk had gemaakt.

Kenthuka en Gal waren met die schandelijke toebereidsels bezig. Beiden waren vroolijk, want beider verlangen zou voldaan worden... De heks zou in wraakgenot baden; haren slaaf lachte de vrijheid tegen. Beiden neurieden hunne vreugde in stille liederen uit, en het was verschrikkelijk het afzichtelijk paar verheugd te zien, over iets dat zelfs den onverschilligste droefenis baarde.

Com stond verslagen het werk der wichelares aantestaren. Het hoofd des grijsaerds hing op zijnen boezem; zijne oogen bleven het en stijf op den brandstapel gericht, en telkenmale dat eene brok hout het altaar verhoogde, zuchtte hij smartelijk:

- Mijn zoon! mijn zoon!

Men zag dat de maai geene de minste waarde meer hechtte aan het leven; met onverschilligheid bejegende hij zijne meest gelieskoosde krijgsmakkers, en hij had nog geene enkele der voorzorgen genomen, welke het naderen van het vreemde leger vereischte.

Zijn lieveling was met meer geestdrift bezield. Hij ook was van de toebereidsels zijner martelie getuige; maar bij aanschouwde ze met helderen blik. Zeker dacht hij wel eens met smart aan zijne schoone Veleda; doch, daar het lot onverbiddelijk was, wilde hij het onverbiddelijk te gemoet treden.

De jeugdige held had zich in het zuiverste wit gewaad getooid; zijne haren waren met zorg glad gestreken, en de zindelijkheid zijns opschiks zette nog meer kalmte bij aan zijn onverschrokken gelaat.

Allowognad was er niet. - Zou het woord des Opperdruïeds nu falen? - vreesde de wichelares.

Intusschen verhoogde de stapel; weldra zou hij voltrokken wezen......

Eensklaps bewoog een vlottende drang het onnoembaar getal krijgers, welke het dat vervulden. Een vervaarlijk krijgsgeschreeuw steeg van eene der zijden op; de kreet: de Kimris! de Kimris! galmde over de schaar en stortte vrees in aller harten. Vooreerst ontstond er eene wiegelende wanorde, dan een onuitlegbaar angstgehuil en, zonder zich rekenschap te geven waarom, vloden eensklaps al de Eburoonsche helden hunne vrouwen in de bosschen achterna.

De schrik zweepte allen voort. Als een overgezwollen stroom holden de krijgers door de vallei, alles medesleepend wat zich op hunnen weg bevond. Niemand kon het gedrang weerstaan: wie ook voet houden wilde, werd opgelicht en dreef met de massa mede.

Com, zijn zoon en de brandstapel werden alleen vermeden; het was alsof men des vaders droefheid en het deerniswaardig offer wilde eerbiedigen.

Bij de eerste verwarring was Coms strijdpaard aangebracht: de ouderling zag het niet.

[p. 291]

Zijne dapperen vloden, en hij scheen het niet te bemerken. Hij had geenen blik voor die vaderlandsche ramp, hij voelde haar niet.

Cenviorix vreesde dat de smart zijnen voedstervader van het verstand had beroofd; ziende dat niemand het op zich nam de helden te wederhouden, wierp hij zelve zich in hun midden, en poogde hun moed in te spreken. Te vergeefs, te vergeefs! ieder vluchtte, en met moeite kon de jongeling zich nog uit den onweerstaanbaren stroom redden.

Intusschen kwam het zegegeschreeuw der Kimris en het gekerm der verslagene Eburoners nader en nader; de lucht was als bezwangerd van moordkreten, en daar men rasser en rasser doorijlde, begreep Cenviorix dat het tijd werd om zijnen ouden vader te redden.

Hij wierp hem op zijn paard, besteeg zelve een, en daar vlogen beide ruiters met al de lafaards voort. Achter zich hoorde Cenviorix kappen, kerven, huilen.... Enkel om zijnen vader beducht, durfde hij zelfs het oog niet naar den strijd wenden, en sleepte den ouden Com door den uitweg mede, die smaller en smaller werd.

Com liet den knaap begaan; hij sprak noch roerde; zijne armen hingen lam aan zijne zijden, gelijk zij gansch den morgen reeds gehangen hadden; niets scheen hem in die laffe vlucht te verwonderen, en het was of zijn vermorzeld hart om die schande niet meer kon bloeden.

Cenviorix had den toom vast van zijns vaders ros en volgde zoo den vogelsnellen loop: de paarden hijgden, de menschen zwoegden, het zweetvloeide van elks verloomde leden, en even vurig bleef men voortijlen. Hier viel er eene, ginds werd er eene onder de voeten vermorzeld; daar verpletterde het gedrang eenen held tegen de eiken des wouds: noch het gekerm der gekwetsten, noch het gehuil der stervenden weerhield den vervoerden hoop. Slechts toen de vermoeienis de kracht des voetvolks verbroken had, slechts toen men de vrouwen had ingehaald, en deze op de knieën vielen, en den mannen baden zich hunner te ontfermen; slechts toen schaamde zich elk over zijnen schrik, waarvan niemand zich eene juiste rekening kon geven.

Allen bleven staan. Com en zijn zoon stonden ook; Luk, Koris en andere getrouwen omringden hen.

- Wat onweer is over ons uitgeborsten? - vroeg Luk, noch heimelijk sidderend. - Welke vertoornde Godheid heeft ons aldus uiteengeslagen?.... En gij, Com, gij, held der helden, die noch nimmer eenen vijand ontweekt, hoe zijt gij zoo met ons op de vlucht gegaan?

- Wie spreekt? - vroeg de grijsaard, als uit eenen droom ontwakend. - Wie roept mij uit het gebied der dooden op?... Ha, kind! - riep hij, eensklaps zijnen lieveling de hand drukkend, - ha, kind! gij zijt hier nog met ons in deze rampvallei: ik dacht dat gij reeds geofferd waart; want daareven hoorde ik het vreeslijk gezang der Barden en Druïeden, het getier der wichelaressen en het gejuich des dommen volks!.... Is de dans der doodenvierenden dan daar niet voorbijgevlogen?

- Neen! - riep Luk vol medelijden uit, - het waren uwe helden die vluchtten; gij ook vloodt! Het was Eburonië dat zich met smaad belaadde!

- Kan het zich nog meer doen verachten, dan door zijne beste kinderen te vermoorden...? Luk! Luk! de moed is uit mijn hart, en mijn geest is zonder wilskracht.

- Zult gij ons niet meer ten zege leiden, Com?

- Welhoe! ten zege, als hij met heldenbloed den Goden lafhartig moet worden betaald?.... Hesus deed u vluchten, helden, omdat mijn zoon nog niet geofferd was. Wat vermag ik, vooraleer de aarde het bloed mijns knapen gedronken hebbe?

- Maar, - riep Cenviorix, - zult gij dan om mij het land laten vergaan? Zal Com als een schandmerk in de geheugenissen der nakomelingschap geprent zijn? Laat ons sneven, vader, met roem sneven, dan val ik den Goden op het slagveld, en met minder rouw daalt gij dan ten grave!

- Ja! - riep Com koortsig uit, - laat ons sneven! Ik wil nu toch sterven, nu niemand, zelfs geen vreemde, mijn naamopvolger zijn zal!.... Dat Coms naam als een niet verdwijne, en dat het ondankbare Eburoonsche ras zijnen ouden held vergete!

Hij zegt, en eene zenuwachtige kracht bezielt zijnen blik; zijn gebiedend hoofd verheft zich boven dat der fierste helden; zijn krijgsgeroep vervult de harten met moed.

[p. 292]

- Vooruit! - roept hij, - vooruit! De vrijheid of den dood!

En met omzichtigheid, gedurig verkenners vooruitsturend, poogde hij zich op nieuw van de vallei meester te maken, welke zijne krijgslieden zoo plotselings verlaten hadden.

Intusschen was de schrik der Eburoners geene ijdele vrees geweest: indien de Kimris hun voordeel hadden weten te gebruiken, dan ware de Belgische natie gevallen.

Boiorix had van de woedende opwelling, door het verbranden des kamps in zijn leger ontstaan, willen gebruik maken, om de Belgen te overrompelen. Hij joeg zijne heden dan ook al vroeg in de bosschen, om den vijand op te zoeken. Nergens vond hij wederstand, nergens vond hij verkenners. Juist was het die nalatigheid, welke de Kimris ontmoedigde, en Boiorix deed vreezen dat men hem in eene hinderlaag lokte.

Als nu het vreemde leger in de vallei kwam, en de Eburoners zonder reden wegvloden, werd het voorgevoel eener heimelijke hinderlaag bij den Opperbrenn versterkt. Hij dacht dat men hem in de dichtste Ardennerbosschen wilde lokken, om zijn leger daar met gemak te vernietigen. Omzichtig hield hij zelve zijne krijgers tegen, die door hun klein voordeel opgewonden waren, en aldus verdoofde hij den moed zijns volks.

Wel is waar schaarde hij hen in de vallei ter slagorde; maar tegen wien zou hij strijden? Er waren geene vijanden, en toch, toch duchtte Boiorix iets vreeselijks.

Het was die schuchtere gemoedsstemming, welke hem belette den inkoom van het dal voor Com te sluiten, toen deze met zijn volk terugkwam. Als het ware zonder belemmering, wist de oude krijgsman zijn leger tegenover dat des vijands in strijdlijn te plaatsen.

Daar stonden nu de beide broedervolkeren over malkaar; doch beiden bleven werkeloos. Zij meenden dat de Goden hun het bloedstorten wilden beletten, en beefden voor de schrikbeelden, door de wichelaars zoo behendig in hun bijgeloovig brein gestort.

Iets vergrootte bijzonder hunnen angst. Te midden stond de voltrokken brandstapel en daarbij Kenthuka en haar slaaf. In beide legers stond de wichelares in denzelfden geur van heiligheid; over beide volkeren onderhield zij hetzelfde ontzag. Sidderend zagen de gemeene krijgslieden haar de toebereidselen tot eene offerplecht maken.

Com was woedend; hij poogde zijn volk op den vijand aan te jagen, en zijne woorden verstoven als zand: men luisterde noch naar zijne bevelen, noch naar zijne bedreigingen. Hij bezag zijnen lieveling met spijt en stotterde:

- Wij zullen bij die laffe legers nog niet kunnen sterven!

Iets gaf hem nog eene kleine hoop:

Zoo dikwijls had Brenno, zijn Bard, den helden moed ingesproken; die zou ook nu hunnen angst verjagen.

Eilaas! de Bard zong valsch, en spottend gejoel bejegende zijnen zwakken zang! Plotselings doorliep eene rilling beide scharen; een gewijde ruiter schoot uit het bosch. Eiken bladeren bekroonden zijnen schedel, en uit zijne blikken straalde het gezag eens Godes.

- De Opperdruïed! de Opperdruïed! - riep men van alle zijden, en eene eerbiedige stilte verving het twijfelachtig gemompel, dat tot dan had geheerscht.

Allowognad groette links, groette rechts: de beide legers even vriendelijk. Slechts eenen enkelen blik wierp hij op den brandstapel en op de wichelares; doch deze bemerkte dat hij doodsbleek was. Grammoedig reed hij op den Bard aan, die met onzekere stemme zong, en hem de gewijde lier uit de handen rukkend:

- Ontheiligt gij aldus, - riep hij uit, - het speeltuig dat de Goden tot het verbroederen der Kimris u gaven?

Hij tastte intusschen niet naar den toon, hij zocht niet naar de snaren. Hartstochtig en vol geestdrift klonk zijn zang gebiedend over de wolken.

‘Broeders!’ - zoo zong hij, - ‘broeders! zult gij elkaar vernietigen? Gij hadt beiden dezelfde moeder, zult gij haar te gelijk het hart doorboren.

‘Legt de wapens neer, zoent elkaar en bidt.... Wordt vrienden, broeders! en verdedigt gezamenlijk uwe vrijheid!

Geen van beiden kunt gij den andere in boeien knellen! De slavernij komt uit het Zuiden; wint daar, zonder dat gij het Noorden met bloed besmeuret!’

[p. 293]

Een daverend gejuich, een oorverdoovend gelukgalmen, een ijselijk slaan met de frameien op de schilden verwelkomde die woorden. Slechts toen men zag dat de Opperdruïed nog spreken wilde, werd de stilte hersteld.

‘Gij, Kimris! gij beloofdet tegen vandaag den Goden een offer; hetzelfde hebben wij, Eburoners, gedaan,... Wij waren vereenigd om te strijden, laat ons tot de offerplecht vereenigd blijven.... Broeders, gij zijt verzoend!...’

De legers werden terstond, als door eene geheimzinnige kracht, tot elkaar getrokken; wat de veldoversten ook deden om den geestdrift te wederhouden, de helden liepen uit hunne rangen en wierpen zich in elkanders armen.... Men groette, men zoende, men omhelsde malkander; en een gejubel, vol genot en vreugde, zweefde in de lucht boven de gelukkige vallei.

En wie was nu het zoenoffer, waar de Opperdruïed van sprak? wie? De priester had in zijn hart de opoffering zijns zoons volbracht! Hij kon Cenviorix niet redden, hij zou dus zijnen dood tot zijne inzichten en plannen doen strekken.... Allowognad wist wel wat hij daardoor leed; hij wist wel dat het wee daarover de zuiverste levenssappen zijns harten aantastte; maar hij wilde gelaten zijne smarten aan zijnen plicht opofferen, en, ware het mogelijk, de booze wichelares door schijnbare kalmte verpletteren.

Toen nu Cenviorix uit Coms armen was gerukt, toen hij op den brandstapel steeg, en daar voor ieder ten toon stond, toen de Kimris hem herkenden en, in zijne martelie, voldoening voor alle hunne wederwaardigheden vonden; toen de heiligheid des praaldienstes eenieder meer en meer bezielde, dan kwam er ook meer geestdrift in de schaar, en elk werd nog meer door vreugde vervoerd.

Langs alle zijden stegen dankzeggingen op; langs alle zijden hoorde men jubelen en zingen, en Cenviorix had het smartelijk genoegen hen allen, uitgenomen zijnen voedstervader en zijne vrienden, over zijnen dood verheugd te zien.

Met kalmte zag hij de lange toebereidselen zijner foltering na. De herinnering aan Veleda maakte hem eenigszins mistroostig; hij wierp eenen vluchtigen blik op den roem van zijn kortstondig leven; maar zijne smart duurde slechts eenen stond, en het grootste deel dier droefheid werd nog zijnen voedstervader gewijd. Hij zag gelaten de luidspelers naderen; bij hoorde kalm den zang der Barden; hem trof, zonder dat hij griezelde, de welriekende geur der oliën, welke men over den stapel goot; hij bemerkte, zonder trilling, de siddering des volks, dat in zijn vergenoegen den benarden stond toch vreesde! Zelfs luisterde hij aandachtig naar het zonderling gesprek, dat tusschen den Druïed en de wichelares gehouden werd; en enkel was hij aangedaan, toen Allowognad, de fakkel aan den stapel brengend, zich de volgende woorden ontsnappen liet:

- Uwen dood, kind, zal Com alleen niet beweenèn; uw echte vader zal bloedige tranen storten, en zijne droefheid zal hem ras, door het graf, in uwe armen brengen!

Nu zag Cenviorix niets meer; een dikke rook steeg rondom hem omhoog. Hij voelde de vlammen als slangen om den stapel slingeren; doch het knetteren des vuurs werd door het frameigeklop der krijgers, den zang der Barden, de aanroeping des priesters en de wraakgezangen der wichelares verdoofd! Hij sloot zijne oogen, en verzamelde zijne krachten bij het naderen van den dood.

Op eens stoof de rook uiteen. Eene schim zweefde hem eenen stond voor het verbijsterd oog. Hij voelde zich met onbegrijpelijke kracht van het altaar rukken, en amechtig, somber, ratelend, vroeg eene holle stem:

- Cenviorix! Cenviorix, leeft gij nog?

Hij opende de oogen. Daar stond eene lieve, doch nu verwilderde maagd voor hem.

- Veleda! Veleda! - meende bij te roepen, doch zij wees aan zijne voeten op een onnoembaar getal maagden, Barden, wichelaars en Druïden, die zij, ter zijner verlossing, had vergaderd!

- Hij zal niet sterven! - riep de maagd toen helder uit. - Wij allen, van de Goden bezielden, hebben die uitspraak des grooten geestes gehoord! Kimris! Eburoners! de Goden willen geen bloed!

Zij zweeg, want heur hart was te vol; en

[p. 294]

ieder bleef in afwachting, getroffen door die geestdriftige maagd, welke zoo liefdevol met haren arm, den hals des zoenoffers hield omkneld.

- Kenthuka faalde bij het ondervragen van Godes wil: hier, hier heb ik een onweersprekelijk noodlot! Welke Kimri, welke Eburoner heeft ooit aan het gewijsde der dobbelsteenen getwijfeld?... Maar, wie mocht ongeloovig zijn, kan tegen den wil der Goden hier nog het lot werpen!

Allen luisterden en geloofden deemoedig; alleen Kenthuka voelde hare woede opwellen; want zij durfde op dit oogenblik den indruk niet te keer gaan, welken de ontzagwekkende daad der maagd op ieder had uitgeoefend.

De jeugdige profetes vervolgde:

- Eburonen! Kimris! de Goden willen niet dat uwe verbroedering met menschenbloed besmeurd worde!.... Onschuldige, reine offers zullen hunne verbolgenheid verkalmen. De eerste lentebloemen, de botten der bladeren, ziet daar wat hun gemoed zal stillen! En dat dit de onverbiddelijke wil des noodlots is, mag ieder beproeven!

- Welnu dan, - riep de oude wichelares, - waar zijn de dobbelsteenen?

- Hier, Kenthuka, - aldus sidderde Veleda, - beproeven wij of de slechte of de goede invloed over het lot des helden zal zegevieren!

Al de gezellinnen van Veleda naderden, alsook de Barden en Druïden, welke zij had medegebracht. Het volk verkeerde in eene afwachting vol ontsteltenis; Com meende den levenssprankel, die nog enkel in hem smeulde, op nieuw te voelen ontbranden, en een kille ijsklomp viel van des Druïdes hart.

De wichelares wierp, de maagd wierp; de heks dobbelde weder, Veleda op nieuw; - altijd, altijd zegden de Goden:

- Cenviorix zal niet sterven! Hij zal niet sterven!

Kethuka beefde van verkropte razernij; een licht schuim borrelde op haren mond; hare wraakzucht zou op eenen niet uitbranden! Zij had haar een gansch leven nutteloos aangevuurd! Vol wanhoop wilde zij nog werpen, en nog, en nog;... altijd verklaarde zich het lot ten gunste van Veleda.

De heks wendde zich tot den priester.

- En gij? - vroegd zij al razend.

Hij nam haar vriendelijk bij de hand.

- Het lot is u meer genegen dan gij het wellicht verdient. De onfeilbaarheid der Druïedschap eischte dat, al bad ik uw dochtertje uit den Rhijn gered, elk het niettemin dood waande. Welnu! uw kind leeft! Nu mijn zoon kan blijven ademen, moogt gij ook uwe bitterheid verzoeten in de vreugde van moeder te zijn. Vergeet het geledene wee, en laaf uwe ziel aan de liefde van Veleda!

- Is Veleda mijn kind? - vroeg de wichelaarster als van geluk bedwelmd. Slechts eenen stond aarzelde zij, en zag haar kind met verdwaalde blikken aan; dan, met tranen, heur hart uitstortend, dat in zoovele jaren geen waar genot meer had gesmaakt:

- Leeft beiden! leeft beiden gelukkig! - riep zij. - Veleda en Cenviorix, gij hebt uw welzijn verdiend!

En de oude Com sloot zijnen aangenomenen zoon in de armen, en kuste de priesterin; en het volk juichte en de Barelen zongen, en de brandstapel verbrandde de bloemen en de bloesems die men offerde; en een blij geluid steeg over de gelukkige legers....

Intusschen wierp de Druïed zijne armen om Cenviorix, en, zijne tranen in den boezem verkroppend, sprak hij metgesmoorde en onzekere stem:

- Bemin Com, bemin uwen vader, mijn zoon!... Doch vergeet Allowognad, den ongelukkigen Druïed, toch nimmer!

En, vreezende dat zijn gevoel hem zou overmeesteren, en de heldentoekomst zijns zoons en het recht dat deze op Coms gezag verkregen had, aan het genot der herkenning niet willende opofferen, vluchtte hij zijnen lieveling, en ging zijn eigen lot in het eenzaam bosch beweenen.

[p. 295]

Wie het vervolg weten wil, leze: dat de Kimris ons land verlieten, om het oorlogsvuur in de Romeinsche provincie Marseilje, in Spanje en in Italië over te dragen. Om hun den tocht te vergemakkelijken, stonden hun de Eburonen het fort Athuatuka af, waar zij de overtollige vrouwen, hunne gekwetsten en hunnen buit konden bergen. Die Kimrische overblijfsels groeiden ten onzent tot eene kleine natie aan, welke zich bij den inval der Romeinen heeft beroemd gemaakt.