Volledige werken (2 delen)

[p. 186]

XIII.

De morgen was frisch. Wilbert zat te spinnen. Een korte bedreigende klop viel op tie deur.

De ongelukkige sprong recht. Men klopte nogmaals; doch, toen hij naderde, verwijderde zich een bange stap met snellen spoed.

Dit was eene verwittiging! was er dan iets treurigs op handen? Had men iets ontdekt van hetgeen in het hok van Wilbert was gebeurd?...

Met vervaarlijk gekras ging het slot open. De gouverneur des gevangs stond met den bewaker der afzonderlijke cellen vóór Wilbert.

Op diens geweten lag de aanvraag tot den koning; hij werd doodsbleek; want, was het smeekschrift ontdekt, dan zou niet alleen hij, maar ook zijn vriend Goedaard gestraft worden.

De bevelhebber staarde met bedaardheid in de cel rond, zag den gevangene streng aan en vroeg dan eensklaps:

- Kunt ge schrijven?

Wilbert knikte.

- Waar is het schrijfgereedschap, dat gij hier hebt?

Dat had de arme jongen met zooveel moeite geborgen. Met eene gemaakte onverschilligheid de armen opheffend, liet hij ze als zenuwloos nevens zijne zijde nedervallen.

- Hebt ge geene petitie geschreven? - - hernam de bestuurder.

- Ik lieg nooit, mijnheer! Ja! ik heb eene petitie geschreven en wel aan den koning.

- Ge weet, dat er schrift noch brief uit het gevang mag gaan zonder mijn weten?

- Ja!

- Ge weet, dat het in de afgezonderde cellen zelfs niet toegestaan is, met iemand in onderhandeling te zijn?

- Ja.

- Hoe komt het, daar ge dit alles weet, dat gij geschreven, en nog wel aan den koning geschreven hebt?.

- Omdat ik op zijne goedheid hoopte.

- Wie heeft u het gerief bezorgd?

De gevangene zweeg.

- Wie bracht den brief te rechte?

De gevangene zweeg.

- Was het Goedaard niet?

Nog bleef de ongelukkige stom.

- Volgens uwe verklaring liegt ge nooit; moet ik uit uw stilzwijgen afleiden, dat ge op mijne laatste vraag, niet durft ‘neen’ zeggen, en dat Goedaard met u samengespannen heeft?

- Vergeef mij, mijnheer! vragen gelijk uwe laatste, kan men nooit beantwoorden; want, zegde ik neen, dan zoudt ge eenen anderen verdachte aanwijzen, zegde ik dan nogmaals neen, weer eenen anderen en dan zou ten laatste degene verschijnen, op wien ik zou moeten ‘ja’ zeggen. Ik zwijg liever bij den eerste.

- Ge weet dat degene, die de regeltucht der gevangenis schendt, streng gestraft wordt?

- Ik zal die straf gedwee ondergaan.

- Ik weet, dat ge reeds aan de kastijdingen gewoon zijt; toch geloof ik niet, dat ge verhard genoeg zult zijn, om niet te bekennen, dat Goedaard u in het laatste plichtverzuim heeft geholpen; als ik de opheffing van alle straf tegen die bekentenis beloof.

- En, als ik dan eenen onplichtige beschul-

[p. 187]

digde, om van het cachot ontslagen te zyn, mijnheer?

- Ge zoekt uitvluchten; dit is echter nutteloos; Goedaard heeft reeds bekend en zal hier nog bekennen! Dat men dien gevangene hale.

De wachter vertrok. Wilbert was met den gouverneur alleen.

Hij was tot dan toe kalm gebleven. Maar, nu de man zou verschijnen, die zich voor hem in het verderf had gestort, brak zijn hart van erkentelijk medelijden. Met moeite kon hij eenen traan weerhouden; hij moest de oogen afwenden van den strengen blik, welken de gevangenbestierder op hem gevestigd hield.

Weldra vertoonde Goedaard bij dit onrustig tooneel zijn opgeruimd gelaat. Getroffen kon hij niet zijn; want hij was van alles zoo goed onderricht, dat bij door kloppen zijnen gezel had verwittigd. Echter was hij niet zonder vrees; want hij was plichtig, en de kalmte, welke hij gebaarde, diende enkel om zijnen schrik te verbergen.

- N^o 804 beschuldigt u, - sprak de bestierder, - van hem pen en papier bezorgd te hebben.

Wilbert sprong op. Bij die valsche aantijging steeg hem het bloed der gekwetste eigenwaarde naar het hoofd.... Goedaard zag dus, dat hij met geenen verrader te doen had. Hij haalde de schouders op en sprak:

- Hij? heeft hij dat gezegd? - Nieuwe schokschoudering. - Hij? - Nogmaals trok hij den rug op, terwijl hij telkens luider sprak: - Hij? - En met een loochenend hoofdschudden riep hij uit:

- Dat kan niet zijn!

Die doenwijze was vrij oneerbiedig; doch ze was zoo natuurlijk, dat ze den bestuurder trof; met minder klem hernam hij:

- Hij heeft u daar toch van beschuldigd, Goedaard.

- Zoo, - sprak de andere - heeft hij dat toch gedaan? Heeft hij inderdaad eene petitie geschreven?... Hij is verstandiger dan ik, mijnheer de bestuurder; want, toen ik in Amerika als een visch op het droge lag, gelijk ik het al dikwijls heb verteld, heb ik wel duizend maal eene petitie begonnen, zonder verder te komen dan: goede mijnheer de Koning!... 't Is al iets, zal men zeggen; maar 't is toch niet genoeg.....

- Van wien weet ge, dat N^o 804 eene petitie geschreven heeft? - vroeg de bestierder, hem op die onvoorzichtige woorden vattende. - Ziet ge wel, dat ge tusschen de samenzwering waart!

Een ander hadde versteld gestaan; doch Goedaard sprak:

- Ik tusschen de samenzwering? Ik?... Omdat ik weet dat N^o 804 een smeekschrift schreef? Maar, mijnheer, iedereen weet dat! Het gevang is er vol van! Er is een lawijt over gemaakt, dat ieder het kon hooren; en elk vraagt nieuwsgierig: Heeft bij gratie? Heeft hij gratie?... Zoodat, - laat mij toe dit te zeggen, mijnheer de bestierder! - zoodat al de gevangenen in de samenzwering zouden zijn; vermits allen van de petitie weten! - En hij zei dit zoo geestig en toch zoo gemoedelijk, dat het onmogelijk, was hem over zijne onbeschaamdheid te straffen...

- Hebt ge nog pen en inkt? - vroeg eensklaps de bestierder aan Wilbert.

De jongeling zweeg.

- Wilt gij het teruggeven?

Weer sprak de rampzalige niet.

- Neem het af, Goedaard!

Deze naderde bedaard, zocht in Wilberts klak, in zijne vest, in de zakken zijner broek, in zijne kousen en trok bij elke vruchtelooze poging de schouders op.

- 't Is onvindbaar, - sprak hij misnoegd.

- Kent ge dan de spaarkas der gevangenen niet? - vroeg de bestierder.

Wilbert trilde.

- Weet ge dan niet, dat de groote schatkist de holleblok is?

Doodsbleek werd de rampzalige jongeling: om niet dus had hij geduld en kunst besteed.... Goedaard aarzelde:

- Zoek in de klompen! - donderde de bevelhebber.

Maar de sluwe dienaar mocht alle hoekjes der holleblokken doorzoeken, alle spleetjes nazien, op alle looze plekjes duwen, hij wilde niets bemerken; ofschoon zijn geestig oog met medelijden op het zoo bekende uitgesneden schuifje nederzag.

- Ziet gij het nog niet? - vroeg de rechter, en eventjes tegen de blokken kloppend, deed bij het brooze werk van Wilbert met hetgeen het inhield op den grond nederrollen.

[p. 188]

- En nu, Goedaard, - vervolgde de gouverneur - hebt gij ons vertrouwen verspeeld. Niet alleen reinigdet gij de cellen, gij bezorgdet ook het bureel; beide voordeelige plaatsen hebt ge verloren, en, evenals de gewone gevangenen, zult ge beginnen te spinnen.

De arme veroordeelde boog het hoofd en verliet de cel.

Intusschen stond Wilbert, als van lamheid geslagen, de voorwerpen aan te staren, die op den grond verspreid lagen; de pennen waren vertrappeld, het schuifken gebroken, de inkt was in onregelmatige vlekken over den vloer gespat.

Daar lag nu heel de vrucht van Goedaards slimheid en van zijn eigen arbeidzaam geduld!

De bestuurder begreep de bitterheid zijner teleurstelling; daar was nu gelegenheid om den hoogmoed van dit karakter neder te slaan; hij zegde met nadruk tot den ongelukkige:

- Ge meendet dan, bij het graven van dit schuifken, al zeer doortrapt te zijn, jongeling! Ge meendet, dat ge u aan het oog des bestuurs kondet onttrekken! Leer, dat men hier alles ziet en alles weet! Hetgeen ge daar gedaan hebt, was maar de eerste stap van allen ondeugende, die hier komt; elke beginneling wil in zijnen holleblok geheimen verbergen, welke er niet verholen blijven....Ga in 't cachot, en overdenk, of ge doelmatiger middelen tot het bedriegen der overheid uitvinden kunt.

Die vernederende rede trof den rampzalige al te diep; hij was, och arme! al zoo terneergeslagen!... Zijn hart was om te barsten en zich niet meer kunnende bedwingen, viel hij in tranen uit:

- Natuurlijk moet ik de straf ondergaan, welke gij mij oplegt; maar, dunkt u niet, dat ik voor eene verzuchting naar eer en vrijheid, al te wreed werd gekastijd! Ik heb aan den koning geschreven, omdat ik hem hoopte te verbidden; is het dan een schelmstuk te gelooven, dat hij, die als onze vader is aangesteld, ons helpen zal! Ik heb immers niemand daardoor beleedigd! Ik heb enkel gemeld, dat ik de vrijheid min en dat ik ongaarne mijne arme moeder tot last zou strekken.... Och! 't is toch zulke brave ziel, mijne oude moeder; en als ge haar zoudet zien, ik ben zeker dat ge medelijden met ons zoudt hebben; want men mag immers, al is men gevangen, toch wel eene moeder beminnen!

En eensklaps op die pijnlijke vraag zijn gemoed voelende volschieten, hield hij op met spreken, en draaide zich om, ten einde vrij te kunnen voortweenen.

De gouverneur was getroffen. Het smeekschrift had hem reeds eenigszins over Wilberts karakter toegelicht. Hij bevroedde nu, dat men door den eersten opstand des jongelings, zich ten zijnen opzichte wel wat bedrogen had.... Maar, dewijl hij het schenden der regeltucht niet ongestraft mocht laten, beval hij:

- Voer hem naar 't cachot!