Volledige werken (2 delen)

[p. 144]

VIII.
Een jaar later.

De sluimerende natuur had zich van al haar tooisel ontdaan, en een sneeuwen kleed overdekte de aarde, als om voor iedereen hare naaktheid te verbergen.

Alles was treurig....

Het slot Herendal alleen scheen den dooden winter te trotseeren, en door geene bladeren meer belet, zag het tergend op de naakte omstreken neder. Geen laat durfde het beschouwen: het slot wierp hem toch te koud zijne slavernij op het vernederd voorhoofd! Hij bleef in zijne hut, en, beroofd van alle levende wezens, was het landschap akeliger, doodscher dan ooit.

De boomen waren kaal. Slechts eenige pijnen treurden weemoedig, met hun donker gebladerte, op de eentonige, onbezielde vlakte.

In het bosch, dat zich achter Herendal uitstrekte, lag, ter zijde van de groote baan, eene vrouw op den besneeuwden grond uitgestrekt.

Hare halfgeslotene, verglaasde oogen, de stijfheid harer spieren, en de grauwe tint die heur aanzicht verfde, getuigden dat hare ziel maar even het vleeschlijk omhulsel verlaten had. Die vrouw was schoon geweest en had eens weelderig geleefd... Men zag dat aan hare fijne vingeren, aan de schoonheid van heure haarlokken, aan de slankheid van haren leest en aan het tengere voetje, dat kunsteloos van onder hare kleedij te voorschijn kwam.

De magerheid harer bleeke wangen, de slordigheid van haar fluweelen kleed, strekten tot bewijs, dat die vrouw van verdriet en gebrek bezweken was.

Een lief kindeken, maar zoo mager, zoo geel van kleur, dat men niet twijfelen kon, of de tering had het reeds met hare onverbiddelijke klauwen vastgegrepen, zoog aan den reeds verkilden boezem dier vrouwe.

Het arme wichtje rilde van koude; want het was bijna naakt, en het kreet, och arme, van honger.

Bij dat rampzalig paar zat een jongeling op zijne knieën.

Hij aanschouwde het lijk met den strakken hollen blik des zinneloozen, hoewel het slechts de wanhoop was, die hem zoo zielloos staren deed.... Zijn wezen was doorgroefd met rimpels en zijne lokken waren grijs.

Men kon bemerken aan zijne afgeteerde ledematen, dat hij in het gebrek en in het lijden der afgestorvene gedeeld had.

- Zij is niet dood! - murmelde hij, - neen, zij kan niet dood zijn. Wij gingen haren vader hulp vragen en daar even leefde ze nog!... Neen! zij is niet dood!...

- Ja, zij is dood, - zei op kalmen toon een monnik, die in het voorbijgaan de groep ontwaard had en genaderd was.

De jongeling hief het hoofd op, wierp eenen stijven blik op den zwaarlijvigen man, die voor hem stond, en liet dan weder zijne oogen op het lijk nederdalen.

- Dood! - kreet hij, terwijl hij zich de haren uitrukte, - dood! Ik ben dus alleen, geheel alleen op aarde!... God! alleen!... - En hij viel kermende op het lichaam neder.

Hij voelde aan heur hart, hij voelde aan haren mond, hij nam haar bij de hand....

[p. 145]

- Ha! ha! ha! - schaterde hij, - ik, die voel of heur hart nog klopt, of de adem haren boezem nog zwoegen doet, en zij is reeds koud! ha! ha! ha!... En ik mag niet sterven, God! ik mag niet sterven!... Ik zou moeten leven voor ons kind!... Leven.... ha! ha! ha! leven!...

Harno! - riep hij eensklaps tot den monnik, - ik ben Bernhart, de laat. Ga, zeg dat eens aan Raoul van Herendal!

- Waarom? - vroeg de monnik.

- Weet ge dat dan niet, monnik?... Ik ben het, die de dochter van Herendal heb gestolen, die haar heb liefgehad.... verstaat ge me dan niet?... Zeg aan van Herendal, dat wij toch zoo gelukkig zijn geweest in onze liefde! Maak Raoul razend, opdat hij mij doode.... Pater! pater! loop toch spoedig, ge ziet dat ik sterven wil!...

En de monnik zweeg.

- O! ik heb toch zoo geleden! - smeekte Bernhart, terwijl hij voor den monnik op zijne knieën viel. - Ik heb zooveel geleden, vader! maak toch, dat daar nu eens een einde aan kome, ruk mij van de wereld....

En ziende dat de monnik niet bewogen werd, vervolgde hij:

- Zie.... wij waren verre, verre gevlucht, om onbekend te zijn; maar overal donderde het bevel om mij te dooden in onze ooren.... Wij vermeden allen omgang en kropen in de bosschen als wilde dieren.... en daar, daar, Regina! hebt ge geleden, vreeselijker dan een mensch lijden mag.... Zie, pater.... ze had er gebrek aan voedsel!... Ik kon mij wel met wortels voeden; maar zij, zij, een kind zoo weelderig opgevoed, moest daar immers van verkwijnen en sterven.... Ik heb die vrouw vermoord, monnik! - riep hij, eensklaps opstaande, - ik heb die vrouw vermoord; want ik heb haar aan heuren vader ontrukt!... En toch, gij bemindet mij zoo, he, lieve engel? - en hij wierp zich weder op het lichaam; - gij verborgt mij zoo zorgvuldig uw lijden en uwe verkwijning! Maar uwen dood kondet gij mij niet verbergen, Regina; neen, neen, want dien droegt gij met ons wicht in uwen schoot!... Ons wicht... och! lieve kleine, - vervolgde hij, het krijschend kindje in de armen nemende, - bewogen och! lieve kleine, nu zijn wij maar alleen meer op de wereld; maar toch zal ik u voeden, totdat gij ook zult kunnen worstelen tegen de dwingelandij der edelen, zooals uw vader. - En Bernhart glimlachte bitter. - Waarmede zal ik u voeden, kindje?... Uwe moeder is dood en gij voert den dood in uwe leden... Ziet ge hoe het verteert, vader? het zal immers wel sterven?... sterven!... Moet het dan niet aanstonds geworgd worden? - riep hij uit, het kind ijlend op de moeder werpende, - geworgd worden als een monster uit mensch en beest geteeld?... want ik ben toch geen mensch, monnik! Neen, hoe hadde ik anders zoo kunnen lijden en zoo van de menschen verstooten zijn?... Zie vader, - - en hij legde zijne beide handen op de schouders des monniks, terwijl hij hem scherp in de oogen zag, - zie, vader, gij die alles doorgrond hebt, gij moet dat wel weten, zeg mij nu eens, ben ik mensch?

De monnik zweeg.

- Zeg eens, vloeit er in mijne aderen van hetzelfde bloed, dat er in die eens edelmans loopt? Heb ik eene ziel, monnik? Zeg het mij toch, heb ik eene ziel?.....

Zonder antwoord af te wachten, riep hij uit:

- Ja, ik ben mensch!... en heb eene ziele!... en voer hetzelfde bloed in mijn lijf als de keizer, als de paus!... en het is, omdat men mij als mensch miskend heeft, dat ik mij heb gewroken, dat ik in mijnen toorn den adel heb vermaald!... O! mijne wraak was schoon en deftig! Zij schonk mij het geluk en eene eega en een kroost!... O! Regina! Regina! wat heb ik u bemind!...

Hij staarde eenen oogenblik op haar lijk....

- Dood! dood!... ha! ha! ha! waar is nu mijn geluk? Is het niet voor altijd verzwonden? Is mijn lijden niet verdubbeld? Hebben alle ongelukken mij niet getroffen?... Gewroken! ja, ik heb mij gewroken; maar God, God wreekte zich ook op mij!... En nu,... weer alleen moeten vluchten ju de bosschen.... Alleen, met een wicht!... O! liever den dood, Harno, liever den dood, hoe vreeselijk hij dan wezen moge!

En, daar de monnik hem altijd even kalm en sprakeloos bleef aanzien, viel Bernhart op zijne

[p. 146]

knieën en smeekte: - Ach! vader, lieve vader Harno, spreek nu toch eens, verhef eens uwe goedertierene stemme! Uw koude blik doet mij zoo zeer!... Harno, Harno, spreek toch eens!... - en Bernhart weende als een kind, - help mij toch uit den nood.... zorg dat ik sterve; want nu de liefde mijner Regina mij niet meer opbeuren zal, ben ik onmachtig de vervolgingen der menschen te trotseeren!...

Toen de monnik zag dat de tranen Bernharts wilde wanhoop hadden gestild, aanschouwde hij hem met zijne sprakelooze oogen, en, met eene stem waar geen enkele gevoelige toon in te hooren was, antwoordde hij:

- Gij hebt veel geleden, Bernhart, zeer veel geleden, en toch hebt ge nog niet geleefd; of, zoo gij al geleefd hebt, heeft het leven u tot niets gebaat.... Ge durft mij vragen of ge mensch zijt; gevoelt ge dan niet, ongelukkige, dat ge te veel mensch zijt voor onze tijden, voor den staat waarin gij geboren werdt?... Ge gevoelt nu toch te zeer dat men u miskent, dat men u niet waardeert naar uwe waarde van schepsel Gods.... Volg mijnen raad, dood al de gevoelige snaren uwer ziele, opdat ge zulks niet meer gevoelen zoudt.... Uw leven is bitter en smartelijk; omdat uw genie u zegt, dat ge in menschelijke waarde den baron, den koning gelijk zijt; wel nu, dood dan uw genie.... Waarom aan de gelijkheid der menschen denken? die gedachte baat immers niets?... Welnu, komt die gedachte nog in uwen geest, dood dan uwen geest; dood alles in u; want het geluk bestaat in de gevoelloosheid.... Wat wilt ge mensch blijven?... Ge ziet dat degenen, die slechts de menschelijke gedaante hebben en hunne slavernij niet gevoelen, vrijer en gelukkiger zijn dan gij.... De vrijheid bestaat toch niet in de slavernij te trotseeren, zij bestaat in de slavernij niet meer te gevoelen.... Dood dan alles in u, en uw gevoel en uwen geest en uw genie en uwe ziel; verknaag uw hart, verlaat de menschen.... Verlaat de menschen, die niet geschikt zijn, dan om elkander te overheerschen en te vernederen. Ga in een klooster.... Komen daar bij geval uwe gedachten van onafhankelijkheid, van opstand tegen de onbillijkheid der menschen, tegen de onrechtvaardigheid, gepleegd in het verdeelen der standen, wederom in uwen geest, geesel dan uw lichaam.... Herdenkt ge daar nog uwe slavernij en de trotschheid uwer overheerschers, en lijdt ge erdoor, geesel dan uw lichaam; want de pijnen des vleesches verzachten die des gemoeds.... Ga in het strengste klooster, Bernhart, daar, waar men vast en zich kastijdt, waar men des nachts waakt en waar de slaap het afgematte lijf nooit verkwikt; want de ziel mat zich dan ook af, Bernhart, en zij wordt krachteloos.... Ja, werd geheel gevoelloos, dood alles in u, volg mij in mijn klooster en ik beloof u welzijn, vrijheid en geluk!...

- Is men dan toch in uw klooster zoo gelukkig? - vroeg Bernhart bekoord.

- Ik zeg u, indien de adel wist wat geluk de kloosters aan onze arme laten bezorgen, hij zou de kloosters vernietigen!

- En men twist er om eenen niet, men is er jaloersch, men vecht er om eenen rang!

- Maar, hebt ge uwe enge cel dan niet, om u aan dat gewoel te onttrekken?... Geloof me, degenen die twisten, zijn geene menschen als gij; dat zijn rampzaligen, die, verleid door eene misverstane godsvrucht, of gedwongen door eenen dommen vader, in het klooster gestoken worden met al hunne begoochelingen en kleine driften... Gij, gij zijt de wereld moede, ge hebt eenen walg van alles, ge zoekt alleen troost tusschen de enge muren, ge wilt eene ziel dooden, die van lijden ziek is; welnu, ge zult niet mededoen noch u storen aan het doen van anderen... Ge zult mijn voorbeeld volgen, alle gevoel dooden, leeren leven, en op den duur zult ge van welzijn vet worden, gelijk ik er vet van geworden ben!

- Maar wat doe ik dan met die vrouw? - vroeg Bernhart.

- Wij zullen ze begraven, - antwoordde de monnik.

- En met dat kind?

- Gij kunt dat opvoeden, - zei de pater, terwijl hij eenen koelen blik sloeg op het wichtje, dat zoo zwak was, alsof het geenen dag meer te leven had.

Bernhart lichtte Regina van den grond op en wierp haar op zijnen schouder, in dier voege dat heur aanzicht op zijnen rug hing; dan nam hij het kind in zijnen arm en riep als ontzind:

- Vooruit naar het klooster!