Tvoyage van Mher Joos van Ghistele

(VII, 18) [Geschiedenis van de Tartaren]

(339v) [I]nsghelijcx bevindtmen bij ghescriften dat in ouden tijden tvolc van Yndia noynt beheert noch verjaecht en wart uut zijnen lande - maer wel bevochten, als vanden coninc Alexander ende meer andere - dan alleene up desen tijt, want zij zijn nu verdreven ende ghedomineert vanden Tarters ende vanden zelven meest bewoont, al vanden oosten tooter rivieren van Yndius ende tooter Zee van Yndia zo daeraf Plinius breeder spreect int bouc Naturalis Historie,⁹⁰ ende insghelijcx Ysidorus ende Solinus int bouc Ethimologiarum int derde capitel.⁹¹ Item hemlieden wart daer gheseit hoe de Tarters eerst in famen ende up commen waren, zo ooc breeder blijct inden bouc De Anthonnio,⁹² te wetene dat de Tarters hebben eenen keyser, die zij noumen den zone des levende Gods up der eerden, dat nemende uuten veerse van David, ‘Celum celi domino terram’ et cetera.⁹³ Den welken zij intituleren chan, ende es over lanc ghezijn bij hoyrien ende niet bij electien, ende voor der tijt dat zij den chan bij ghemeenen accoorde ghecoren hadden, zo woonden zij alle dispers ende verscheeden te velde in deserten, bosschen ende woustijnen, hemlieden gheneerende met beesten, dieren ende twilt te jaghen, ghenaemt (340r) in dien tijt Mongales,⁹⁴ ghedomineert ende onder tribuut ghehouden van eeneghen princen rontomme hemlieden gheleghen, ende principalic vanden coninc van Yndien. Dus den chan bij ghemeenen accorde ghecoren hebbende, die ghenaemt was Sijnges, of ooc zo eeneghe zegghen Canges,⁹⁵ twelc een zeer frisch, clouc, verstandel man was, dede al die groote multitude van volcke versamen an een groot hoogh ghebeerchte, hemlieden daer verclarende zijnen uutersten wille ende bevelende hemlieden datte tonderhoudene up tlijf.⁹⁶ Eerst zo beloofdense alle te gheloven anden onsteerfuelicken God, scepper ende maker van allen sienlicken ende onsienlic dijnghen, de welcke eenen yeghelicken gheven mach goet ende quaet naer zijne ordonnancie, hoe wel nochtans de zelve Tarters den zelven God noch en anbeden en anroupen noch en eeren. Hij dede hemlieden ooc beloven te laten principalic drie saken van haren ouden costumen, te wetene overspel, lueghenen ende dieften van welcken zij zeere besmedt waren, dat zij langhe wel ende ghestadelic onderhilden, maer gaet daer nu zoot hier ende elder doet, ende es te presumeren dat de zelve te bat victorie hadden int eerste van haren conquesten. Belaste hemlieden voort nemmermeer, up dat zij victorie hadden, paeys oft vrede te nemen met haerlieder frontieren, zij en haddense verwonnen of onder tribuut. Dit al belooft ende bezwooren, ende vele meer andere saken te lanc om scriven,⁹⁷ seyde de zelve Sijnges Chan, dat hij inden wille was of daer vooren doot te blivene, niet meer (340v) tributerer te zijne maer alle andere onder zijn tribuut te stellen met fortsen oft anders, ende gheboot ter zelver tijt dat een yeghelic met wijfs ende kinderen de deserten ende wildernessen rumen zouden, versamende teender zekerder plaetsen, om van daer voort te treckene up hare vianden, twelcke zo ghebuerde, ende versaemden in zo grooten ghetale, dat zij in corter tijt subjugierden

90 Plinius, VI, 59: ‘Indi enim gentium prope soli numquam migravere finibus suis’.

91 Solinus, 52, 4: ‘nec mirum sit (...) cum soli Indi numquam a natali solo recesserint’. Een dergelijke opmerking is echter niet te vinden bij Isidorus, Etymologiarum. Zeebouts bronopgave is dus niet alleen verward, maar ook onjuist.

92 Bedoeld is: Liber Historiarum partium orientis, sive passagium terrae sanctae Haythonno, Ordinis Praemonstratensis, Authore, scriptum anno Redemptoris nostri M. CCC. Overigens zijn de mededelingen over de Tartaren die Zeebout in dit hoofdstuk verstrekt, op enige uitzonderingen na, niet uit Hayton geput, maar uit Vincentius, Spec. Hist., XXIX, 69 tot en met 86. Pas in het volgende capittel wordt bijna uitsluitend Haytons werk als bron gebruikt. Opmerkelijk is voorts, dat Zeebout hier het reisverhaal van Marco Polo bijna niet heeft benut.

93 D.i. Psalm 113:16: ‘Coelum coeli Domino: terram autem dedit filiis hominum’ (De hemel is de hemel van de Heer, maar de aarde heeft Hij de mensenkinderen gegeven). De mededeling dat de Khan der Tartaren op grond van deze Psalm aanspraak maakte op goddelijke waardigheid, is ontleend aan Vincentius, Spec. Hist., XXIX, 74.

94 De Tartaren en de Mongolen waren wel twee stamverwante, maar elkaar zeer vijandig gezinde volken. Ofschoon eerstgenoemden door Djengis Khan geheel overwonnen waren, bleef de naam Mongolen minder gebruikelijk; cf. Risch, 278-283.

95 D.i. Djengis Khan, door Vincentius Cingis (-cham) genoemd en bij Hayton Changius.

96 Van de drie hierna genoemde beloften die Djengis Khan zijn volk liet afleggen, stemt enkel de eerste overeen met de voorschriften die Hayton, cap. 16 noemt. De twee andere heeft Zeebout gehaald uit Vincentius, Spec. Hist., XXIX, 69 resp. 73.

97 Hayton, cap. 16, noemt nog de voorgeschreven organisatie van het leger en het bevel van Djengis Khan aan zijn zeven hoogste legerleiders eigenhandig hun oudste zoon te onthoofden - om hun absolute gehoorzaamheid op de proef te stellen.

[p. 346]

alle hare ghebueren, ende wonnen tland van Yndien met fortsen, den coninc doot slaende, die doe ghenaemt was David, ende meest alle zijne edele ende princen uutghedaen de oudste dochter des selfs conincx Davids, de welke Sijnges Chan te wive nam, ende dede met haer eenen monic nestorijn, ghenaemt Rabanata, om tharen rade te zijne, die raedsman des conincx Davids ghezijn hadde, ende dit waren alle de persoonen van namen diemen leest dat vanden Yndyanen behouden ende te live bleven.⁹⁸ Andere vloden in diverssche heylanden ende in Abassien, daer haerlieder gheslachten hem noch houden, of eeneghe quamen haerwaerts over in manieren van gipteneers, uut vreesen der zelver Tarters. Naer de doot van Sijnges Chan rengneerde zijn zone Ocatta,⁹⁹ ghenouch an nemende ydolatrie, de welcke men noch in eeneghe deelen van Tartarien onderhoudt, want eeneghe eeren tvier, andere twater, zommeghe de zonne ende eeneghe de mane, ende ghemeenlic hebben zij eene vorme ghemaect van eender vrauwen van zwarten viltte, de welcke zij stellen an beede de zijden vanden inganghe van haren logijsten, die houdende in grooter (341r) weerden ende reverencien, zegghende dat datte bewaerder es van haren beesten, den zelven melc ende zuvel in sendende; hebben ooc daer in eeneghe deelen vele waer zegghers daer zij in ghelooven.¹⁰⁰ Item men houdt in Cattay eene usancie, dat zo wanneer de lieden steerven, men leyt met hemlieden int graf diverssche prondelinghen van heten, drijncken, ghelde, wapenen, cleedren ende ooc eeneghe levende dijnghen¹⁰¹ omme haerlieder nutsamichede in dander weerelt, maer ande canten haerwaerts an, zo en useertmen zulcke fantasien niet, want tvolc daer al temmer es dan elder. Luttel justicien onderhoudtmen daer, dan van vier pointen.¹⁰² Te wetene, eerst zo wie blasfameert den onsteerfuelicken God, daer in zij alle gheloven, hoe zij anderssins dolen, die moet steerven; ten tweesten wie hem vervoordert, al ware hij zone oft hoyr, hem zelven chan te noummen voor hij twoordt heeft vanden volcke, moet inder ghelijcke zonder remedie steerven, zoot dicwilt ghebleken es, ende principalic an eenen prince hoyr zijnde, ghenaemt Sijungam,¹⁰³ den welcken zij eene cruele doot deden steerven. Ten derden zo wie daer yement vergheeft met venijne, die moet ooc steerven, want mids dat daer zo vele mijnen zijn van regale ende aersenicke, zij vreese maken dadt daer dicwilt ghebueren zoude. Item tvierde point es, zo wie de munte des chans valscht moet ooc steerven, mids datse van zo cleender saken (341v) ghemaect es, want zonder correctie elc zoudt willen doen. Dit voorseyde volc houdt boven allen anderen nacien haren chan in grooter eeren ende weerdicheden ende zijn hem ooc zeer ghehuldich ende onderdanich. Zij hebben noch eene usancie, dat als zij eeneghe brieven anden chan scriven, de plecke daer zij zijnen name scriven zouden, daer laten zij eene ydele plaetse, maer stellen den name vooren up de marge in teeckene van reverencien. Item de zelve zijn zulc, dat als bij avontueren haerlieder chan in eene bataille of rencontre ter eerden ghecommen wardt, alle diedt zien zouden of vernemen conden, zouden hem alle te voet stellen, tdangier der doot anveerdende omme haren heere te bescuddene. Item dese voorseyde zijn meest alle goede lieden van oorloghen,¹⁰⁴ principalic te peerde, zeere vaste ende wel rijdende, ghenouch gheassurert, want al ghebueret zomwijlen dat zij in darroye ghestelt zijn, nochtans gheschiet datte zo gheassurert, dat zij hem weten bij zekeren teeckenen weder te cnoopen ende versamen, bijden welcken de zelve dicwilt

98 Het verhaal over de veldtocht tegen koning David van Indië, Djengis' huwelijk met diens dochter en de rol van de nestoriaanse monnik Rabbanta is geput uit Vincentius, Spec. Hist., XXIX, 69 en 70.

99 D.i. Ogotai, de derde zoon van Djengis. Hij regeerde van 1227 tot 1241.

100 De mededelingen in deze zin zijn alle ontleend aan Vincentius, Spec. Hist., XXIX, 72 en 73.

101 Deze grafgiften staan vermeld bij Vincentius, Spec. Hist., XXIX, 86. Volgens deze bron werden ook levende slaven meebegraven.

102 Vier wetten van Djengis Khan staan vermeld bij Vincentius, Spec. Hist., XXIX, 73 en XXXI, 13, maar daarvan heeft Zeebout enkel overgenomen: de doodstraf voor hem die een staatsgreep wilde plegen. De doodstraf op gifmoord en valse-munterij brengt Marco Polo, II, 49 en 24 ter sprake. De bron voor Zeebouts eerste punt, de doodstraf op blasfemie, blijft echter onduidelijk.

103 D.i. Kuyuk Khan, een kleinzoon van Djengis.

104 De hierna vermelde militaire kwaliteiten van de Tartaren zijn ontleend aan Hayton, cap. 48.

[p. 347]

ende menichwaerf hare vianden zo neder gheleit ende verwonnen hebben. Item om sloten ende steden in te nemene zijn zij zeere expert, maer omme die te houdene en doghense niet,¹⁰⁵ want hare natuere trect al te velde te zijne ende niet bedwonghen. Zij zijn goede artchiers metten Torcxschen handboghe, zeere gheerne worstelende zo de Bortoenen ende gheerne jaghende, ende somme toutte antieren alle rebuste wercken. Maer om te voet te vechtene en zijn zij (342r) niet zeer prijselic mids dat zij zo curt ghebeent zijn, want zij en moghen niet wech. Ende omme te sprekene vander qualiteit vanden Tarters, zo zalmen weten dadt meest zijn cleene persoonen van staturen met langhen liven ende corten beenen, leelic van maecsele, met breeden aensichten, hooghen caken, luttel ghebaerdt, principalic onder den mont, met breeden nuesen; haerlieder vrouwen en zijn niet zeer zuverlic, maer vroom ende clouc mede ter oorloghen rijdende als de mans.¹⁰⁶ Item zij en estimeren gheene heleghe daghen zo de kerstenen, machometanen oft jooden, maer leven ghenouch zo natuere heescht; zij zijn alle sodomiten, ende vele verraders, want wat zij gheloven en houdens niet. Heten ooc vleeschs van meinsschen, ende drijnckent tbloet vanden ghonen die zij dootslaen oft vanghen, ende dat principalic om dat zij den lieden ontsien gheven zouden, ende finalic es een wreet quaet gheselscip.¹⁰⁷

105 Twee los van elkaar staande mededelingen bij Hayton, cap. 48, zijn hier samengevoegd: ‘Tartari sunt sagaces et ingeniosi ad expugnandas ciuitates et castra (...). Tartari sciunt occupare alienas terras, sed ipsas nesciunt custodire’.

106 Deze lichamelijke kenmerken van de Tartaren heeft Zeebout nagenoeg woordelijk ontleend aan Vincentius, Spec. Hist., XXIX, 71 en 85.

107 De mededelingen in de laatste twee zinnen van dit hoofdstuk zijn ontleend aan Vincentius, Spec. Hist., XXIX, 74, 76 en 77. Het drinken van mensenbloed blijkt echter een eigen interpretatie van Zeebout te zijn.